InfoHub Logo

ادام بالاسىنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسىپ، قالىپتى ءومىر سۇرۋىنە ءبىرشاما رۋحاني قاسيەتتەر قاجەتتىلىگى تۋىندايدى.  سول قاسيەتتەردىڭ ءبىرى- تۇلعانىڭ جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگى. جالپى جاۋاپكەرشىلىك ۇعىمى، ادامنىڭ جەكە باسىنا جۇكتەلگەن مىندەتتەرىن سانالى تۇردە سەزىنىپ، ورىنداۋ بارىسىندا سيپاتتالاتىن ادامگەرشىلىك قاسيەتتى بىلدىرەدى. بۇل قاسيەت ادامنىڭ رۋحاني جەتىستىكتەرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. ال قازىرگى زاماندا، اسىرەسە قازىرگىدەي ەل باسىنا كۇن تۋعان  پاندەميا جاعدايىندا جاۋاپكەرشىلىك ادامنىڭ جەكە يگىلىگىنەن وزگە اينالاسىنداعىلاردىڭ پايداسى ءۇشىن دە ماڭىزدى بولىپ وتىر. دەمەك، جەكە ادام جاۋاپكەرشىلگى قوعام رەتتىلىگى ءۇشىن دە ماڭىزىدى ءرول اتقارادى.

تاقىرىپ تۋراسىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ساقتىق شارالارىمەن بايلانىسىن سيپاتتاۋعا قازىرگى ۆيرۋس جاعدايى نەگىز بولىپ وتىر. كۇللى الەمدى دۇرلىكتىرىپ، قالىپتى ءومىردى وزگەرتكەن كوروناۆيرۋس ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ماڭايىن سان مارتە ماڭايلاپ، اقىرى شاقىرۋسىز قوناق بولىپ كەلىپ، حالقىمىزدىڭ قۇتىن قاشىردى.

ىزعارلى جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا كورشىلەس جۇڭگو ەلىنىڭ حۋبەي پروۆينسياسىنداعى ۋحان قالاسىندا بەلگىسىز ىندەت تارادى دەگەن اقپاراتتار جاريا بولا باستادى. ۋاقىت وتە كەلە، ادامدى ولىمگە دەيىن اپاراتىن ءقاۋىپتى تۇماۋ ءتۇرى دەگەن دە سىبىستار ەستي باستادىق. ەلىمىزدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى كورشىلەس ەلدىڭ احۋالىن جارىسا جازىپ جاتتى. دەرت ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كەلمەگەن سوڭ، اسا ءمان بەرمەي، ىشتەي جاراتۋشىعا ساقتاي كور دەپ دۇعا ەتىپ،  كورشىلەس كۇنشىعىس ەلىنە اۋرۋدان جىلدام قۇتىلۋلارىن تىلەپ، تىلەكتەستىك ءبىلدىرىپ، ۋايىمسىز قالىپتى تىرشىلىگىمىزدى جالعاستىرا بەردىك. الايدا، جاعداي جاقسارۋدىڭ ورنىنا كەرىسىنشە دەرت جىلدام تارالا باستادى. ىندەت جۇڭگو شەكاراسىنان شىعىپ، الەمگە تارالا باستادى. جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرعان دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 28 قاڭتاردا ۆيرۋستىڭ تارالۋ ءقاۋپى وتە جوعارى ەكەنىن مويىنداپ، ارنايى دابىل قاقتى.

الەمدە بولىپ جاتقان دەرت، ءبىزدىڭ ەلىمىزدى اينالىپ ءوتىپ كەتپەيتىنىن بىلە تۇرا، كەيبىر وتانداستارىمىز ۆيرۋستىڭ بار ەكەنىنە كۇمان ءبىلدىرىپ، ونى ساياساتتىڭ كەزەكتى جوسپارى دەپ ءبىلدى. وسىلايشا، سەنىمسىزدىك تانىتىپ، دەرتتى تۇرلىشە جورىپ، دەندەتىپ العانىمىز ءوز الدىنا، دەرت ەلىمىزگە كەلىپ، اۋىرعاندار سانى ارتىپ، كىسى ءولىمى ورىن العاندا دا ۆيرۋستان ءوز دەڭگەيىندە قورعانا المادىق.   

قىس ءبىتىپ، كوكتەم شىقتى. شۋاقتى كۇندەر باستالعانىمەن ناۋرىز ايى ءبىزدىڭ ەلگە اسا قايىرلى بولا قويعان جوق. ناۋرىز ايىنىڭ 16 شى جۇلدىزىندا ەلدە رەسمي تۇردە توتەنشە جاعداي ەنگىزىلدى. ۇكىمەت كارانتين ەنگىزىپ، ساقتىق شارالارىن جەدەلدەتە باستاپ جاتقاندا، بۇيرىقتى ەلەمەي، كوشەلەردە ەركىن ساۋىق-سايران قۇرىپ، سەبەپسىز سابىلىپ جۇرگەن جۇمىرباستىلار تىيىلمادى. كارانتين ەرەجەلەرىن بۇزىپ، ەرەكشە باتىلدىققا يە بولعان ادامدار بىردى-ەكىلى جۇرگىنشىلەر ەمەس، بۇقارالىق اقپارات كوزدەرىنىڭ دايەگىنە سۇيەنسەك، كوشەدە سەبەپسىز سەندەلگەندەردەن باسقا، قالاعا تىعىلا كىرمەك بولعان نەمەسە قالادان جاسىرىن جولدار ارقىلى شىقپاق بولعان، بەتپەردە كيمەگەن، ءتۇرلى جيىلىستار وتكىزگەن اقىلى تاياز، جاۋاپكەرشىلىگى تومەن مىڭداعان ازاماتتار بولىپ شىقتى. اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىققا بايلانىستى ايىپپۇلدار تولەگەن ادامدار سانى كۇن ساناپ ءوستى. بۇل سيفرالاردى ناقتى اقپاراتقا اينالدىرۋ ءقازىر دە مۇمكىن بولماي وتىر. سەبەبى، جاۋاپكەرشىلىگى تومەن وتانداستارىمىز ءالى دە زاڭبۇزۋشىلىقتارعا بارۋدا.

ۇيرەنشىكتى ادەت بويىنشا، دەرت العاش دەندەي باستاعاندا ۋاقىتىندا ناقتى شارالارعا كوشە الماعان ۇكىمەتتى ايىپتاساق، ۇكىمەت باسىنداعىلار بەل شەشىپ كىرىسە باستاعاندا قاراپايىم بۇقارانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ءوز دارەجەسىن كورسەتە باستادى. وسىلاي، ەكى تاراپ جاۋاپكەرشىلگى سىنعا ءتۇسىپ جاتقان شاقتا، ەلدەگى جاعداي ۇرەيلەندىرە ۋشىعىپ كەتتى. سايىپ كەلگەندە، ەلدەگى جانە قوعامداعى بار جاعداي ءار ادامنىڭ جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگىنە كەلىپ تىرەلەدى. بۇل تۇجىرىمنىڭ ماعىناسىن ايشىقتاۋ ءۇشىن “كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە قابىلدانعان شارالاردىڭ تيىمدىلىگى 70% ازاماتتاردىڭ ساناسىنا، جانە سانيتارلىق ەپيدەميالوگيالىق تالاپتاردىڭ ساقتالۋىنا بايلانىستى” دەگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي سويدىڭ مالىمدەمەسىن العا تارتا الامىز.

سونىمەن قاتار، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قابىلداپ جاتقان تۇراقتاندىرۋ شارالارىنىڭ تيىمدىلىگى مەن مەديسينالىق كومەك پەن ەپيدەميولوگيالىق ءىس-شارالاردىڭ ساپاسىنا تەك 30% -عا عانا بايلانىستى. وسىلايشا، قالعان 70%-ى بەتپەردە رەجيمىن ساقتاۋ، ونىڭ ىشىندە   30%-ى گيگيەنانى ساقتاۋ، سونداي-اق  40%-ى الەۋمەتتىك قاشىقتىق نورمالارىن ساقتاۋ كىرەدى. وسى پروسەنتتىك كورسەتكىشتەردەن ناتيجە شىعارىلسا، ەلىمىز اتى شۋلى ىندەتتى الدەقاشان قۇرىقتاعان بولار ەدى. الايدا، قوعامدىق ورىنداردا بەتپەردەسىز اعىلۋدىڭ اسەرىنەن ۇزدىك ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىن بولماي تۇر.

ۆيرۋستان قورعانۋدىڭ ماڭىزدى جولى-مەديسينالىق بەتپەردە تاعۋ. بەتپەردەنى قاي كەزدە بولماسىن تاعۋ ادامنىڭ ءوز ەركىندە. دارىگەرلەردىڭ زەرتتەۋىنشە، وڭتۇستىك كورەيا مەن جاپونيا ەلدەرىندە، ادامدار ءسال تۇماۋراتا قالسا، بەتپەردە كيۋدى ادەتكە اينالدىرعان ەكەن. ءوز بويىنداعى ۆيرۋستى وزگەگە جۇقتىرماس ءۇشىن داعدىلانعان بۇل ارەكەت كۇنشىعىس ەلدەرىنىن جاۋاپكەرشىلىك دارەجەسىن كورسەتەدى.

قاشاندا جاقسىدان ۇلگى الۋدى ناسيحاتتايتىن حالقىمىز وسى اقپاراتپەن سۋسىنداپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە يگى بولار ەدى. ءبىر وكىنىشتىسى، قاراپايىم جۇرتشىلىقتىڭ بارلىعى تەگىس بەتپەردە كيىپ، ساقتاۋ شارالارىن ساقتاپ جۇرگەن جوق. بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى دەپ، ۇكىمەت بەتپەردە كيۋدى     قاشاندا جاقسىدان ۇلگى الۋدى ناسيحاتتايتىن حالقىمىز وسى اقپاراتپەن سۋسىنداپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە يگى بولار ەدى. ءبىر وكىنىشتىسى، قاراپايىم جۇرتشىلىقتىڭ بارلىعى تەگىس بەتپەردە كيىپ، ساقتاۋ شارالارىن ساقتاپ جۇرگەن جوق. بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى دەپ، ۇكىمەت بەتپەردە كيۋدى مىندەتتەپ بۇيرىق تا شىعاردى. الايدا، بەتپەردە كي دەپ ەسكەرتكەن ءتارتىپ ساقشىلارىنا نارازىلىق بىلدىرگەن ازاماتتار تىپتەن تاڭقالدىرادى. توتەنشە جاعداي ەنگىزىلگەلى بەرى ءتارتىپ ساقشىلارىمەن قاقتىعىسقان ازاماتتار دا تابىلدى. سونداعى تۇيەتىنىمىز، ادامنىڭ دەنساۋلىعى وزىنەن بۇرىن ءتارتىپ ساقشىسىن الاڭداتاتىن بولىپ شىقتى.

بەتپەردە ءوز الدىنا، “ۆيرۋستان قۇداي ءوزى ساقتاسىن!” دەگەن ۇراندى جەلەۋ ەتىپ، جيىن تويدى جيىلەتكەن وتانداستارىمىزدىڭ ارەكەتى تىپتەن اشۋىڭدى تۋعىزادى. قۇداي ساقتاسىن دەگەن جەلەۋگە، ساقتانساڭ ساقتايدى دەگەن تىركەستى قوسىپ السا قالاي بولار ەدى؟!  “قازاقتىڭ تويى’ دەگەن اتى دارداي ستاتۋسىمىز بۇگىندە ۆيرۋستىڭ تارالۋىنا تىكەلەي سەبەپكەر بولىپ وتىرعان سورىمىزعا اينالدى.

\قورىتا تۇجىرىمداساق، توتەنشە جاعداي رەجيمدەرىنە كونبەي، اشىق جانە جاسىرىن تۇردە زاڭبۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەن ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جوقتىعى، سانانىڭ تومەندىگىمەن ۇيلەسىم قۇرىپ، ادامي قاسيەتتىڭ توقىراۋىنا الىپ كەلىپ وتىر. توي، ساۋىق –سايران ءومىردىڭ ەرەكشە ەستە قالار تاماشا ساتتەرى ەكەنى اقيقات، سول سەكىلدى كارانتين رەجيمى مەن شەكتەۋلەردىڭ دە ماڭگىلىك ەمەستىگىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. ءوزىمىزدىڭ جانە وزگەنىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، ىندەتكە سانيتارلىق تالاپتارمەن قاتار رۋحاني قاسيەتتەرمەن دە قاسقايا قارسى تۇرۋىمىز قاجەت.

قاشاندا جاقسىدان ۇلگى الۋدى ناسيحاتتايتىن حالقىمىز وسى اقپاراتپەن سۋسىنداپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە يگى بولار ەدى. ءبىر وكىنىشتىسى، قاراپايىم جۇرتشىلىقتىڭ بارلىعى تەگىس بەتپەردە كيىپ، ساقتاۋ شارالارىن ساقتاپ جۇرگەن جوق. بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى دەپ، ۇكىمەت بەتپەردە كيۋدى مىندەتتەپ بۇيرىق تا شىعاردى. الايدا، بەتپەردە كي دەپ ەسكەرتكەن ءتارتىپ ساقشىلارىنا نارازىلىق بىلدىرگەن ازاماتتار تىپتەن تاڭقالدىرادى. توتەنشە جاعداي ەنگىزىلگەلى بەرى ءتارتىپ ساقشىلارىمەن قاقتىعىسقان ازاماتتار دا تابىلدى. سونداعى تۇيەتىنىمىز، ادامنىڭ دەنساۋلىعى وزىنەن بۇرىن ءتارتىپ ساقشىسىن الاڭداتاتىن بولىپ شىقتى.

بەتپەردە ءوز الدىنا، “ۆيرۋستان قۇداي ءوزى ساقتاسىن!” دەگەن ۇراندى جەلەۋ ەتىپ، جيىن تويدى جيىلەتكەن وتانداستارىمىزدىڭ ارەكەتى تىپتەن اشۋىڭدى تۋعىزادى. قۇداي ساقتاسىن دەگەن جەلەۋگە، ساقتانساڭ ساقتايدى دەگەن تىركەستى قوسىپ السا قالاي بولار ەدى؟!  “قازاقتىڭ تويى’ دەگەن اتى دارداي ستاتۋسىمىز بۇگىندە ۆيرۋستىڭ تارالۋىنا تىكەلەي سەبەپكەر بولىپ وتىرعان سورىمىزعا اينالدى.

قورىتا تۇجىرىمداساق، توتەنشە جاعداي رەجيمدەرىنە كونبەي، اشىق جانە جاسىرىن تۇردە زاڭبۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەن ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جوقتىعى، سانانىڭ تومەندىگىمەن ۇيلەسىم قۇرىپ، ادامي قاسيەتتىڭ توقىراۋىنا الىپ كەلىپ وتىر. توي، ساۋىق–سايران ءومىردىڭ ەرەكشە ەستە قالار تاماشا ساتتەرى ەكەنى اقيقات، سول سەكىلدى كارانتين رەجيمى مەن شەكتەۋلەردىڭ دە ماڭگىلىك ەمەستىگىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. ءوزىمىزدىڭ جانە وزگەنىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، ىندەتكە سانيتارلىق تالاپتارمەن قاتار رۋحاني قاسيەتتەرمەن دە قاسقايا قارسى تۇرۋىمىز قاجەت.

ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتى فممك جۋرناليستيكا 2 كۋرس ستۋدەنتى دۋيساحان الۋا كاناتكىزى

---