قازاق اكسر-نە 100 جىل
2020 جىل ۇلى ويشىل-اقىن ابايدىڭ 175-جىلدىعى، التىن وردانىڭ 750-جىلدىعى، اتا زاڭىمىزدىڭ 25-جىلدىعىنا قوسا باسقا دا ماڭىزدى وقيعاعا تولى بولماق. بۇل ورايدا قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلۋىنا 100 جىل تولۋى - العاش اۆتونوميا تۇرىندە دۇنيەگە كەلىپ، اقىر اياعىندا بۇگىن الەمگە قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەگەن اتاۋمەن تانىلعان تاۋەلسىز مەملەكەتكە اينالعان ورنى بولەك مەرەيتوي.
1920 جىلدىڭ قازان ايىن دەيىن قازاقستان اۋماعىنداعى كەڭەستىك ورگانداردى باسقارۋ جونىندەگى بارلىق بيلىك قازريەۆكوم- قىرعىز (قازاق) ولكەسىن باسقارۋ جونىندەگى ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتتىىڭ قولىندا بولدى. ونىڭ بيلىگى ريەۆوليۋسيالىق سيپاتتا ، قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ سەزى شاقىرىلعانىنا دەيىن ءجۇردى. ورىنبور قالاسىندا 1920 جىلى قازاننىڭ 4-نەن 12 دەيىن وتكەن كەڭەستەردىڭ 1-سەزى قىرعىز (قازاق) اكسر-نىڭ قۇرىلعانىن جاريالايدى. ۇكىمەتتى حالىق كوميسسارلار كەڭەسى مەن حالىق كوميسسارياتتارى قۇردى. سونىمەن بىرگە ولاردىڭ باسشىلارىن تاعايىندادى. ءسويتىپ 1920 جىلدىڭ قازانىندا قازاق كەڭەستىك مەملەكەتتىگىنىڭ قۇرىلعاندىعىن رەسمي جاريالادى.
قازاق اكسر-نىڭ قۇرامىنا: پاۆلودار، سەمەي، وسكەمەن، زايسان جانە قارقارالى ۋەزدەرى بار سەمەي وبلىسى؛ اتباسار، اقمولا، كوكشەتاۋ، پەتروپاۆل ۋەزدەرى بار اقمولا وبلىسى؛ قوستاناي، اقتوبە، ىرعىز جانە تورعاي ۋەزدەرى بار تورعاي وبلىسى؛ ورال، ءىلشىبىن، تەمىر مەن گۋريەۆ ۋەزدەرى بار ورال وبلىسى؛ زاكاسپيي وبلىسىنىڭ ماڭقىستاۋ ۋەزى؛ سول وبلىستىڭ كراسنوۆودسك ۋەزىنىڭ 4ء-شى جانە 5ء-شى اداي بولىستارى؛ استراحان گۋبەرنياسىنان: سينەمورسك بولىسى، بوكەي ورداسى جانە 1ء-شى، 2ء-شى پريمورە وكرۋتەرىنە جاپسارلاس جاتقان بولىستار ەندى. تەرريتوريالىق ماسەلەلەردى شەشۋدە ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلدى. پىكىرسايىس بارىسىندا قازاق حالقىنىڭ تاريحىن جاقسى بىلگەن ۇلى تۇلعالارىمىز – ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليمحان ەرمەكوۆ جانە ت.ب. رەسمي كۇجاتتارعا سۇيەنە وتىرىپ، قازاقتىڭ جەرىن جيناپ بەرگەنىن ەسىمىزدەن شىعارماعان ءجون. ولار رەسەي يمپەرياسىنىڭ كەزىندە وتارشىلدىق ماقساتپەن قازاقتىڭ جەرى ءتۇرلى اكىمشىلىك بولىكتەرگە ءبولىنىپ، ءداستۇرلى شارۋاشىلىعى مەن رۋ-تايپالىق قارىم-قاتىناستىڭ ەسكەرىلمەگەنى، سونىڭ سالدارىنان، ءبىرتۇتاس قازاق جەرىنىڭ بىرنەشە رەسپۋبليكالاردىڭ قۇرامىندا ەكەنىن دالەلدەپ بەرگەن.
قازريەۆكومنىڭ تۇڭعىش ءتوراعاسى بولعان س.پەستكوۆسكييدىڭ قازاق اكسر-نىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولۋىنا وراي «سوۆەتسكايا ستەپ» گازەتىندە جاريالانعان ارنايى ماقالاسىندا قازاق ءتوراعانىڭ تاعايىندالۋىنا قازاقتاردىڭ قارسى بولعانىن ايتادى. 1915 جىلدان رك(ب)پ مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن ءا.جانگەلديننىڭ قازريەۆكومعا ءتوراعا بولىپ سايلانۋ مۇمكىندىگى كەشەگى الاشورداشىل ا.بايتۇرسىنوۆقا قاراعاندا جوعارى ەدى. ءا.جانگەلدين ءوز ەستەلىگىندە كانديداتۋراسىنىڭ ءتوراعالىققا ۇسىنىلعانىن ايتادى. ءبىراق، دەلەگاسيا وكىلدەرى ي.ستالينگە س.پەستكوۆسكييدى ءتوراعا ەتىپ تاعايىنداۋ تۋرالى ءوتىنىش جاسادى. نەگە قازاقتى تاعايىنداماسقا دەگەن ي.ءستاليننىڭ سۇراعىنا قازاقتاردىڭ اراسىندا ءارتۇرلى توپتاردىڭ كۇرەسىنىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىن ايتىپ، «نەيترالدى» ادامنىڭ ءتوراعا بولعانى دۇرىس دەگەن جاۋاپ ايتىلادى. وسىنداي فاكتىلەردىڭ بارلىعى – قازاق زيالىلارىنىڭ ءبىراۋىزدان مەملەكەتتىك بيلىكتى الىپ كەتۋگە دايىن ەمەستىگىن، ولاردىڭ ۇلتتىق ءمۇددە جولىندا بىرىگە الماعانىن كورسەتسە كەرەك.
مىنە سوندىقتان دا 2020 جىل – قازاق رەسپۋبليكاسىنا 100 جىل تولاتىن تاريحي دا ساياسي ماڭىزى زور مەرەيتوي جىلى. ءبىز، الاش ۇرپاقتارى، بۇگىنگى ەلىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋعا بۇكىل سانالى عۇمىرىن سارپ ەتكەن اتا-بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن تاريحي قىزمەتىن لايىقتى باعالاپ، ولاردىڭ ارۋاقتارىنا تاعزىم ەتۋگە مىندەتتىمىز.
ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى
ن.م.تاستەيەۆ ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ گەوگرافيا جانە تابيعاتتى پايدالانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
ول جاقتا ءبارى كەرەمەت دەپ ەستيتىنبىز. ۇزىن قۇلاق بويىنشا جۇماق تورىندەي ەلەستەيتىن. ءبىراق ەشكىم ول جەرگە بارىپ كەلگەن ەمەس. بار سىرعا تەك قانا سىرتتاي قانىقبىز. سوندىقتان بولار، بىزدەردىڭ ول جەرگە ...
-
جەلتوقسان ايىنىڭ جەتىنشى جۇلدىزىندا «جىل ۆولونتەرى» حالىقارالىق كونفەرەنسياسى ءوتتى. وندا ۆولونتەر جىلىنىڭ قورىتىندىسى شىعارىلدى. كونفەرەنسيا ەكى ءبولىم بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى.
