جاۋىزدىق پەن ماحاببات
(ءبىر قۇرداس تۋرالى حات)
مەن تاعى دا مايدانعا بەت الدىم. ءبىزدىڭ ەلدەن شىققانىمىزعا ءبىراز ۋاقىت بولدى. جاقسى سولدات ۇرىس ىزدەيدى دەگەندەي، ءبىزدىڭ پولكتىڭ جىگىتتەرىنىڭ كوڭىلى كوتەرىڭكى. جول بويى اندەتىپ كەلەدى.
ءبىر بۇرىشقا جايعاسىپ پلانشەتىمنەن ەسكى كارتانى الىپ، مايداننىڭ اۋىر كۇندەرىن كوز الدىمنان وتكىزدىم.
بۇل كارتانى توتەننەن كورگەن ادام نەسىنە اۋرە بوپ مۇنى تاستاماي ءجۇر ەكەن دەپ ماعان كۇلەر ەدى. ويتكەنى بىرىنشىدەن، ەسكىرىپ، توزىپ بىتسە، ەكىنشىدەن، قارىنداش تيمەگەن، شيمايلانباعان ساۋ جەرى جوق. كەيبىر جەرىندە وكوپ، پۋلەمەت، پۋشكالاردىڭ توپوگرافيالىق بەلگىسى جازىلعان بولسا، كەيبىر جەرلەرىندە تاكتيكالىق سىزىقتار، روتانىڭ قايتىپ، قاي جەرمەن نەمىستەرگە قارسى ۇرىسقا بەت العان جولدارى، جاۋدىڭ بەت الىسى، تاعى - تاعىلار. تەك بۇل عانا ەمەس، كەيبىر جەرلەرىندە ۇرىستا ەرلىكپەن قايتىس بولعان جولداستاردىڭ اتى، كەي جەردە بولاشاق اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى، كەي جەردە ءبىر اۋىز، جارىم اۋىز ولەڭ دە كەزدەسەدى. مۇنىڭ بارلىعى دا ناعىز قيىنشىلىق ۋاقىتتا، ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسىندا جازىلىپ، سىزىلعان نارسەلەر. سوندىقتان بۇل كارتانى مەنىڭ اسكەري كۇندەرىم دەپ اتاسام دا قاتە ەمەس. بۇل كارتانىڭ بەتىندەگى ءاربىر پۋنكت، ءاربىر ءۇي، ءاربىر ساي مەنىڭ كوز الدىمدا ناق بۇگىنگىدەي ەلەستەيدى. قان توگىپ، ءولىم اتتاپ كۇرەسكەن جەر نەگە سونشا ىستىق. مىنە، ءبىزدىڭ جان قيا ۇرىسىپ، تالاسقان جەرلەر مەنىڭ وسى ەسكى كارتامنىڭ بەتىنە جازىلعان. سوندىقتان مەن ءۇشىن قۇندى كارتا.
قارتانىڭ بەتىندەگى 116،7 دەگەن سيفر كەزگە تۇسەدى. بۇل. شتابتىڭ ۇرىس الدىنداعى «ازان شاقىرىپ» قويعان بيىكتىڭ اتى. وسىنىڭ وڭ جاق باۋىرىنداعى اتقىشتار وكوبى تابىلعان بەلگىنىڭ ۇستىندەگى تىتىرەگەن قولمەن جازىلعان «مەنىڭ قۇرداسىم» دەگەن ەكى ءسوز مەنى تالاي قيالعا، ويعا شومىلتتى. سوندىقتان بۇگىن اڭگىمە وسى قۇرداس تۋرالى بولسىن.
قازىلعان قارا جەر تالاي رەت - اق جان ساقتاپ ءجۇر عوي. Miنe، سول باتىردىڭ ساۋىتىنا اينالعان جەر، ءبىز ءۇشىن ۇرىستا وسى اتقىشتار وكوبى بولدى. مەن بۇل وكوپتا جالعىز ءوزىم عانا ەدىم. اۆتوماتتى ەكىنشى رەت وقتاۋعا ىشىمە قاراي تارتىپ الا بەرگەنىمدە، جانىما جۇگىرىپ كەلىپ، جاتا قالىپ اتا باستاعان جاۋىنگەردى كورىپ قۋانىپ كەتتىم. مەن ونىڭ بەت اجارىنا نازارىمدى سالعانىم جوق: ۇرىc ۋاقىتىندا كىسىنىڭ بەت اجارى وزگەرىپ كەتەتىنىنە قاراماستان، تانىس ادام بولسا، ايىراسىڭ عوي. تەك ءبىر نامىس، جەڭىس ءۇشىن جان ۇشىرعان ەزىمدەي ءبىر جولداس شىعار دەگەن سەزىم بيلەدى دە، پالەندەي وعان ءمان بەرە قويعانىم جوق. ۇرىستا جانىڭدا جولداس بولسا، كوڭىلگە مەدەت. سوندىقتان با، الدە ادامنىڭ ادامعا ماحابباتىنىڭ اسەرى مە، الدە ولسەم كورىم ءبىر بولسىن دەگەندىك پە، ايتەۋىر وكوپتى بىر-بىرىنە جاقىن قازۋعا تىرىساسىڭ.
ول، مۇمكىن، ارميادا بىرگە كىزمەت ەتكەن، بولماسا مەكتەپتە بىرگە وقىعان جولداس بولۋى، الدە قۇلىنداي ويناپ بىرگە وسكەن تۋعان اعاڭ الدە سۇيەگى بىرگە ناعاشى، جيەن ەكەنى ازىرشە ءمالىم ەمەس. ءبىزدىڭ كوزىمىز اۆتوماتتىڭ پريسەلى ارقىلى جاۋدا بولدى. بىر-بىرىمىزگە بەت بۇرۋعا ۋاقىت بولمادى. ءبىزدىڭ بىر-بىرىمىزگە ءتىل قاتىسۋىمىزدىڭ ءوزى سەن تۇر، مەن اتام دەگەنمەن عانا باستالدى. ويتكەنى وقتى ۇنەمدەۋ كەرەك. ءبىزدى بىر-بىرىمىزگە بىرتىندەپ بەرگەن سۇراق، وعان قايتارعان جاۋاپ تانىستىردى. سويتسەك، ءبىر وكوپتا ەكى قۇرداس — ءبىر وتاننىڭ، ءبىر تىلەكتى جۇرتشىلىقتىڭ تاعدىرى ءۇشىن وق اتىپ وتىر ەكەنبىز. تەك ول بۇلب ۇلى سايراعان كۋرسك جەرىندە، ورىس سەمياسىندا تۋىپتى' دا، مەن كازاك سەمياسىندا تۋىپپىن. ونان سوڭعى ەكەۋىمىزدىڭ ءومىرىمىز بىر-بىرىمىزگە ۇقساس. اقىرى كەلىپ ءبىر وكوپتا تابىستىق.
وسى وكوپتا وتتەن ون سەگىز ساعات، ونداعان جىلدارعا سوزىلعان دوستىقتاي-اق ءبىزدى جاقىنداستىردى. ءبىز قۇشاقتاسىپ دوس بولدىق. وقتىڭ ءقادىرىن ۇرىستا عانا بىلەسىڭ عوي. ەكەۋمىز دە وقتى قويىن-قونىشىمىزعا، قاپشىقتارىمىزعا تولتىرىپ العان ەكەنبىز. ەكى قاپشىقتى ورتاعا قويىپ، ول ماعان: «شىمكەنتتىڭ، جەزقازعاننىڭ دورباسىن اشىپ قوندىم»، — دەپ كۇلىمسىرەدى. قاپشىقتاردىڭ اۋزىن اشىپ بولىپ، شىمكەنت پەن جەزقازعاننىڭ سوناۋ مىڭداعان شاقىرىم جەردەن مەنىڭ وكوپتارىممەن كەلىپ جالعاساتىنىن ءبىلىپ ايتادى - اۋ قۇرداس دەگەن ماقتانىشقا كوڭىلىم ءبىر ءوسىپ قالدى. شىمكەنت، جەزقازعاننىڭ ءزاۋلىم قابىرعاسىنا ارقامدى سۇيەپ وتىرعانداي بولدىم.
سول جاقتان اتىس كۇشەيە باستادى. ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن وق جاۋىنداپ جاۋدى. بۇرىلىپ قۇرداسىما قاراسام جارالى بولىپتى. قانسىراتىپ ءالسىز دەنە ەش نارسەگە شاماسى كەلمەي،-سۇق قولى قىبىرلاپ اۆتوماتتىڭ سەرىپپەسىن قوزعالتا الماي جاتىر. مەن دە قىزۋمەن بىلمەپپىن، دەنەم اۋىرلاي باستادى. جارالى بولعانىمدى سەزدىم. مەن قۇرداسىمدى وزىمە تارتىپ، باسىن سۇيەدىم. جارالارىن بينتپەن وراعاننان كەيىن ول كوزىن اشىپ، اۋەلى ماعان، ونان جان-جاققا كوزىن سالدى. بىرتىندەپ ەسى كىرە باستادى. ءسويتتى دە مەنىڭ موينىمنان قۇشاقتاعىسى كەلدى. مەن ونى بوساتتىم. ەكەۋمىز ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز سۇيەمەلدەپ، كەيىنىرەك ءتۇسىپ جاتۋعا ورنىمىزدان قوزعالعانىمىزدا، كوزىمىز جارالى دەنەمىزدەن اققان قانعا ءتۇستى. جاس ادامنىڭ قانى قىپ-قىزىل بولا ما، الدە بىزگە سولاي كورىندى مە، ورتتەپ قىپ-قىزىل. كەيدە مەنىڭ كەيدە ونىڭ دەنەسىنەن بينتكە سىيماي كەزەكپە-كەزەك تامشىلاعان جاستان، ءبىر جەرگە كوز الدىمىزدا قوسىلىپ اقتى دا تۇردى. ادىلدىكتىڭ اناسى بولعان قارا جەر، مەن ءۇشىن جاۋعا ۇمتىلعان بالالارىمنىڭ قانى قارعا-قۇزعىنعا جەم بولماسىن دەگەندەي، وزىنە ءسىڭىرىپ، ىشىنە تارتىپ الىپ جاتتى. ۋا، قارا جەر، سەنەن بەرەگەن، سەنەن ءادىل كىم بار! تىرشىلىكتە اناداي قامقورشىسىن، تىرشىلىكپەن قوشتاسقان كۇندە دە ادامنىڭ سۇيەگى شاشىلىپ جاتپاسىن دەپ ءوزىڭنىڭ جالپاق دەنەممەن جاباسىڭ دەدىك ءبىز الدىمىزداعى قان توگىلگەن وكوپتان كوزىمىزدى الماي تۇرىپ. كەيىن ءبىزدىڭ شەپكە ءۇشىنشى روتانىڭ جىگىتتەرى كەلە باستادى. ءبىز ءبىرىمىزدى - ءبىرىمىز سۇيەمەلدەپ سايعا كەتتىك.
مەن قۇرداسىمنىڭ تۋعان جەرىندەمىن. ونىڭ تۋىپ-وسكەن جەرى وسى ارادان ەكى شاقىرىمداي عانا جول. جۇرەك سونشا الىپ-ۇشىپ قۋاندى. ءوزىم تۋعان ارقادا ءان سالىپ كەلە جاتقاننان كەيىن ەمەسپىن. بۇل جەلى مايدا، جەرى باي قىرىم، يالتا، نە بولماسا اتاعى الەمدى جارعان موسكۆا ەمەس، كىشكەنە عانا سەلو. بۇل ماڭداعى جەرگىلىكتى ادام تەك شىركەۋ بولسا بولعانى؟ 10-12 ءۇيدى دە سەلو دەپ اتايتىن ادەتى. مايداندا مەنىڭ قۇرداسىم وسى ءوزىنىڭ تۋعان جەرى تۋرالى بىرنەشە رەت ەسكە الىپ، اڭگىمە ەتتى. ول تۋعان جەرىن ۇلى جەر دەپ اتايتىن. ول ونى اتاقتى قالالاردان كەم كورمەيدى. ول ءۇشىن بۇل ءارى قالا، ءارى پورت، ءارى دۇكەن، ءارى جۇمىس كابينەتى سياقتى بولاتىن. بۇل جەردە تۋدى. بۇل جەردە ءوزىنىڭ التىن بالالىق شاعىن وتكىزدى. دۇنيەدەگى ورنى بولەك البىرت جاستىق شاق ءۇشىن وسى جەردە باستالدى. ول وسى جەردە جان بولىپ ەدى. ويتكەنى.وسى جەردە عانا ءوزىنىڭ ءارى كىشكەنتاي، سومى مەن بىرگە، ءارى ۇلكەن ءومىرىنىڭ تىزگىنىن قولىنا الىپ، ۇزاق ساپارعا، ءومىر ساپارىنا قادام باستى. ول وسى جەردەگى سويلەۋدى، كۇلۋدى، جىلاۋدى، قۋانىشتى، رەنىشتى، ءسۇيۋدى، قايعىرۋدى ۇيرەندى. ول وسى ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە ادام دەگەن ۇلكەن اتاققا يە بولدى. سوندىقتان دا تۋعان جەرى ءۇشىن ۇمىتىلمايتىن، جۇرەكتەن ورىن العان ءبىر مۇنارا.
زۋلاعان وقتىڭ، ىشقىنىپ ءىشىن تارتىپ ۇشقان مينانىڭ، سناريادتىڭ استىندا، وكوپتا، زەمليانكەدە نەلەر ءتاتتى سىردى ورتاعا سالىپ، اڭگىمەلەسكەن كۇندەر ءبىر-بىرىمىزدى ونشا جاقسى بىلۋگە سەبەپشى بولدى. مەنىڭ تۋىپ-وسكەنىڭ جەرىم، ونىڭ تۋىپ-وسكەن سەلوسى ءبىر بىرىمىزگە تانىس. ءتىل ارقىلى مەن ونىڭ سەلوسىن ءوزىمىزدىڭ اۋىلدان كەم بىلگەنىم جوق. قاي جەردە قانداي ءۇي، قانداي جول، قانداي كولىك بارىنا دەيىن بىلەمىن. بۇگىن قۇربىمنىڭ تۋعان سەلوسى مەنىڭ كوز الدىمدا، تەك ەكى-اق شاقىرىم جۇرگەن سوڭ دوسىمنىڭ سەلوسىنا جەتەمىن. مەن بۇل سەلونى تۇگەل ارالاۋىم كەرەك. دوسىمنىڭ تۋىستارىن، دوستارىن ىزدەۋىم كەرەك. اسىرەسە مەنىڭ انامنان اينىمايتىن دوسىمنىڭ كارت اناسى مەنىڭ كوز الدىمدا، ماعان دەگەن ونىڭ كوز ا.اسى دايىن تۇرارىنا دا ءسوز جوق. تۋعان بالاسى ءۇشىن «قۇلىنىم»، «بالام» دەگەن دۇنيەدە جوق بيىك تەڭەۋ تاپتى. ارقاداعى قازاقتىڭ اناسى سياقتى، انا ءقازىر مەنى قارسى الماق.
جۇرەگىم الىپ ۇشادى، ىلگەرى جۇرە تۇسەم.
«ەح، پروكلياتىە نەمسى!» — دەدىم مەن ورىسشالاپ، قايناعان قاننىڭ اسەرىمەن. ادەيى ىزدەپ كەلگەن قۇرداسىمنىڭ تۋعان جەرى مەنى سونشا كۇيىندىردى. ءبۇل سەلودا نە ءبىر ءتىرى لاپ، نە ءبىر ءبۇتىن ءۇي قالماپتى. شىركەۋدىڭ تەك قابىرعاسى عانا تۇر. ورتەنىپ، قيراعان ۇيلەردىڭ تەك جۇرتىنىڭ انا ورنى بار. كەيبىر ۇيلەردىڭ سورايىپ - سورايىپ ساۋقالعان پەشتەرىنىڭ موينى عانا كورىنەدى. قيراپ، كۇل-تالقانى شىققان سەلونى ەسى اۋعان ادامداي شىر كوبەلەك اينالدىم دا ءجۇردىم.
مەنىڭ كەلىپ توقتاعان جەرىم شەتتەن ساناعاندا 17 ءۇيدىڭ قارسىسىنداعى قارت تەرەك بولدى. عاسىرلار بويى جاساعان قاريانىڭ دا ءومىرى ءبىتىپتى. جاۋىز نەمىستەر كىمنىڭ تۇبىنە جەتپەي جاتىر. ورتاسىنان قاق ءبولىنىپ تۇسكەن، قارت تەرەكتىڭ جوعارعى جارتىسى سۇلاپ جاتىر. ول كەۋدەسىز ادامدى ەسكە تۇسىرەدى. قۇرداس بۇل قارت تەرەك تۋرالى، بۇل ءۇي تۋرالى ماعان نەشە رەت اڭگىمە شەرتتى دەسەڭىزشى. بۇل ءۇي ءبىر سۇلۋ قىزدىڭ ءۇيى ەدى. قۇرداستىڭ ايتۋىنشا، سەلوداعى ءبىرىنشى سۇلۋ — سول قىز. ءتىپتى ونداي سۇلۋدى اۋداننان، قالدى وبلىستان تابۋ قيىن. ول قاتارداعى جاستاردىڭ ءبىرى بولىپ ءجۇرىپ، وسى سۇلۋدىڭ جۇرەگىنە وت تامىزىپ، سۇلۋدىڭ سۇيگەنى دەگەن مۇراتقا قولى جەتكەن. دۇنيەدەگى ءبىر بيىك التىن جۇلدىز — جاستىق ماحابباتىنا ەكەۋى دە بىردەن قول سوزىپ، تالپىنعان ەدى. ول قوڭىر سالقىن كەشتەردە وسى تەرەكتىڭ تۇبىندە سۇلۋدى كۇتىپ، كەزدەستىرەتىن. بۇل قاريا تەرەك ولاردىڭ ماحابباتىنىڭ، ولاردىڭ باقىتىنىڭ، ولاردىڭ لاپىلداعان جاستىعىنىڭ كۋاسى ەدى. ەڭ سوڭعى رەت مايدانعا كەتەردە وسى تەرەكتىڭ تۇبىندە ول سۇلۋىن سۇيمەدى مە، بۇراڭداپ سۇلۋ وسى قاريا تەرەكتىڭ تۇبىندە كۇتەمىن دەگەن ۋادەنى بەرىپ، ونىڭ موينىنا اسىلمادى ما؟ ءسويتىپ مەنىڭ قۇرداسىمنىڭ ماحابباتىنا، ۋادەسىنە كۋا بولعان قاريا بۇگىن جارالى بولىپتى. تەرەك جانسىز. ءبىراق ءوزىنىڭ ۇشىپ تۇسكەن جوعارعى جارتىسىنا قاراماستان كەۋدەسىن كوتەرە «عاسىرلار بويى روسسيادا ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ ەدىم، جاۋىز نەمىستىڭ قولىنان جارالى بولدىم» دەگەندى ايتىپ تۇرعان سياقتى. ويىڭ قايناپ - قايناپ كەتەدى، «اققان سۋعا ءبىر توسىم بار» دەگەن ءسوز ەسكە تۇسەدى.
ورتەنگەن سەلونىڭ كوشەسىمەن ءبىر اق ساقالدى كارت كەلەدى. ول سىلتىپ اقسايدى. كوزى دە كورۋدەن قالا باستاعان، قولىندا سكريپكا. ول سكريپكا تارتادى. وسى سەلونىڭ تراگەدياسى سكريپكانىڭ قىلىندا سياقتى. ءبىر قايعىلى مۋزىكا جارالى سەلونىڭ كوشەسىن جاڭعىرىقتىرادى. زارلى مۋزىكا كەيدە ۇدەپ ىشقىنسا، كەيدە باياۋ عانا ىڭىرسىعان ۇنمەن جۇرەكتى ەلجىرەتەدى. قارت ءاربىر كوشەدە، ءاربىر ءۇيدىڭ ورنىندا ءار ءتۇرلى كۇي تارتاتىن سياقتى. مەن شىداپ تۇرا المادىم. اياڭداپ، قارتقا قاراي ءجۇردىم. مەن وعان سالەم بەردىم. ول قولىن ماڭدايىنا قويىپ ماعان قارادى دا: «نەعىپ جۇرگەن جانسىڭ، قاراعىم؟» — دەپ سۇرادى. Meن ءجونىمدى ايتتىم. ول جىلاپ قويا بەردى. سويتسەم، قۇرداسىمنىڭ اكەسى ەكەن.
ءبىز كوپ سويلەستىك. ول فاشيستەن كورگەن قياناتتارىنىڭ ءبارىن ايتتى. 60 جىل بويى قارتايماعان ول، 6 اي نەمىستەردىڭ تەپكىسىندە قارتايعاندىعىن ايتتى. ومىرىندە سكريپكا ۇستاپ كورمەگەن قارت، قايعى-قاسىرەتتەن مۋزىكانت بالانىڭ سكريپكا ارقىلى عانا شەرتىپ تارقاتاتىنىن ايتتى...
مەن قۇرداسىمنىڭ سۇيگەن سۇلۋىن كورگىم كەلەدى. نە كەرەك، نەمىستەر جاس ارۋدى ءوزىنىڭ وتانىن، ەلىن سۇيگەندىگى ءۇشىن دارعا اسىپ ءولتىرىپتى. قارت مەنى سۇلۋدىڭ قابىرىنە الىپ باردى. قارت وعان ارناعان قايعىلى مۋزىكاسىن وينالدى. مەن باس كيىمىمدى الىپ، سۇلۋدىڭ ءقابىرىنىڭ جاس توپىراعىنان كوز الماي قارادىم دا تۇردىم. «بالام، — نەگە قارت، سكريپكانىڭ ءبىر شەتىن سۇلۋدىڭ قابىرىنە، ءبىر جاعىن كەۋدەسىنە تىرەپ، جۇگىنىپ وتىردى دا، مەنىڭ ويعا شومىپ كەتكەنىمدى اڭداپ، — دۇنيە دەگەن شەتى - قيىرى جوق جاتقان ءبىر الىپ، ونىڭ قۇلاشى كەڭ، باۋىرى جازىق. سويتسە دە سول جالپاق دۇنيەگە سىيمايتىن جان تۋادى، سونىڭ ءبىرى مىنا سەنىڭ زامانداسىن — قابىردە جاتقان جاس سۇلۋ. بۇل ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ تاعدىرىن ەزى شەشكەن جان. بۇل ءوزىنىن. كىشكەنە ءومىرىن اتاقتى ەتكەن جان. بۇل جاس جاننىڭ قىسقا ءومىرى كوپ جىل ءومىر سۇرگەن ۇزاق ومىرگە بەرگىسىز. سەندەردىڭ زاماندارىڭ جاۋىنگەرلىك زامان. جاۋىنگەرلىك ساعاتتا تۋىپ، جاۋىنگەرلىك كۇندە كۇرەسكە تۇستىڭدەر. الدارىمدا قۇلاشىن جايىپ سەندەردى ىزدەپ كەلە جاتقان ءبىر ۋى ساۋلەلى تاڭ بار. ول سەندەردىڭ قان توگىپ، قايىسپاي قارىسقان كۇرەستەرىڭنىڭ ناتيجەسى — جەڭىس تۋى. بۇل تاڭ ءۇشىن تالاي شاتىرلار اعارار، تالاي كەۋدە قاندالار، تالاي جاس ءومىرىن قيار. كەلەشەك ءۇشىن بار قۋانىشىن، كۇلكىسىن كۇرەسكە جۇمساعان سەندەردىڭ ىستەرىڭدى تالاي-تالاي عاسىرلار ءسوز قىلار. سەندەردىڭ ارماندارىڭ، سەندەردىڭ وي - سەنىمدەرىن كەلەشەكتىڭ جۇرەگىندە توقتالىپ، تىلىندە جىر بولار. سكريپكا جىرى — سىرلى جىر، سكريپكا جىرى — مۇڭدى جىر. Miنe، قارتىڭنىڭ سكريپكاسى مايدانداعى قان كەشىپ، قىلىش سالىسقان ۇلىنىڭ، قابىردەگى جانىپ تۇرىپ لاپ ەتىپ سەنگەن سۇلۋدىڭ اراسىنداعى ۇرلانعان ماحابباتتى جىرلايدى. سول ماحابباتتىڭ ارمانىن، سول جاستاردىڭ زارىن سكريپكانىڭ قىلى بارلىق دۇنيەگە جار سالادى»، — دەپ ءسوزىن توقتاتتى دا، قارت سكريپكاسىن سىڭسىتىپ تاعى تارتتى. جالعىزىنىڭ سۇيگەنى قابىردەگى سۇلۋدى ءوزىنىڭ زارلى مۋزىكاسى ارقىلى كوردەن الىپ جەرگە، جەردەن الىپ كەككە كۇيمەن كوتەردى.
مەن كەيىن قارتتان قىزدىڭ تۋىستارى قايدا دەپ سۇرادىم.
سۇراي كورمە، شىراعىم، مەنىڭ بالاما دا بىلمەيمىن دەپ جاۋاپ بەر، — دەدى ول.
مەن اڭ-تاڭ قالدىم. قارت قوينىنان اق جىبەك ورامالعا وراعان قالىڭ داپتەردى ۇسىندى ماعان.
قۇرداسىنا بەر، شىراعىم، سۇيگەنىنىڭ سالەمدەمەسى.
مەن قارتپەن قوشتاسىپ سەلونى ارالادىم. ءۇن-تۇن جوق يەسىز سەلو ەزىنىڭ ءتىل جەتكىسىز تراگەدياسىن ارقالاپ قالا بەردى. بۇل — قۇرداستىڭ تۋعان جەرى. مۇنى ول شىن جانىمەن سۇيەتىن ەدى. كۇنى بويى اۋىزدان تاستاماي اڭگىمەلەيتىن ەدى. ءبۇل جەر كوپتى كورگەن قاريا، ونىڭ اتا-اناسىنىڭ مەكەنى ەدى. ول ىلعي بۇل جەردى ەسىنەن شىعارمايتىن. ءاربىر قيىن كەزەڭنىڭ وزىندە ونىڭ كوز الدىنا سۇلۋ سەلو، اق كوڭىل اتا، بۇتاعىن جايعام تەرەك، كۇلىمدەگەن سىمباتتى قىز تۇراتىن ەدى. ەندى ول ءۇشىن نە قالدى؟ ول ەندى نە ىستەمەك؟ سۋىق حابار ەشقاشان دا جاتپايدى. مۇنى ول ەستيدى عوي. مۇمكىن ول ءبۇل سۋىق حاباردى شابۋىلدا، بولماسا قورعانىستا ەستىر. ول ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە وسىنشا ايۋاندىق جاساعان فاشيستەردى كوزبەن كورەر، سوندا ول نە ىستەر، نە ايتار...
قۇرداس، سەنىڭ تۋعان جەرىن قورلىقتىڭ ءزارىن كورگەن. ول سەنىڭ ماقتانىشىڭ، تىرەگىڭ ەدى. وندا سەنىڭ تۋىستارىڭ، دوستارىڭ، جولداستارىن تۋىپ، ءوسىپ ەدى. سولار ءۇشىن ءوشىڭدى ال! مەن قۇربىلارىمدى جيناپ الىپ، سەنىڭ جاس سۇلۋىڭنىڭ قابىرىنە الىپ باردىم. ءبىز سەنىڭ سۇيگەن سۇلۋىڭنىڭ ءقابىرىنىڭ باسىندا تۇرمىز. ءتىسىمىزدى قايراپ ءبىز سەنىڭ نامىسىڭ ءۇشىن كۇرەسەمىز. سەنىمەن بىرگە ەش الىسامىز دەپ سەرت بەرىسەمىز. ءبىز دە سەندەي جاسپىز، ءبىز دە سەن دە ادامبىز. ءبىزدىڭ دە سەن سياقتى تۋعان جەرىمىز بار، ءبىزدىڭ دە سەن سياقتى تۋىستارىمىز بار. ءبارىمىزدىڭ جەڭىسىمىز — جاتىپ - تۇرىپ ويلايتىن ءبىر جەڭىس. ءبىزدىڭ بەت الىسىمىز — باتىس. وشپەندىلىكپەن ءجۇرىپ كەلەمىز. كەل، قۇرداس، كەتەر قولىڭدى كەككە، قاندى كەكپەن كەتەر! «ءبىزدىڭ سەرت — جاستار سەرتى. جالىندى سەرت، ءوشتى بىرگە الامىز دەپ سەرتتەسەيىك. نەمىستى بىرگە قيراتايىق دەپ سەرتتەسەيىك!
اسىلى، ادام ءوز ءومىرىنىڭ سۋرەتشىسى. ول ءومىردى سىرلاپ بوياۋعا، وعان اجار، ءتۇر بەرۋگە، ونى اشەكەيلەپ ورنەكتەۋگە ەنبەك ەتەدى. ءاربىر ادام ءوزىنىڭ ءومىر جولىنىڭ سارا، ساۋلەلى بولعانىن جاقسى كورەدى. ونىڭ وي-تىلەگى، دەم الماي ىستەگەن قىزمەتى — ءومىردىڭ بارومەترى. ءومىر بويى قۇمىرسقاداي قىبىرلاپ ەنبەك .ەتكەن ادام دۇنيەگە تەرەڭ تۇسىنىكتىلىكپەن وزگەشە قارايدى. وسى جولدا ول ءوزىنىڭ ويىن، كۇشىن، قۋاتىن سارپ ەتەدى دە، ءومىردى ءوز تاعىنان قۇلاتپايدى. تۋا ءومىر ءۇشىن كۇشىن. قۋاتىن، وي-قيالىن جۇمساپ ۇيرەنگەن ول ەنبەككە ابدەن ۇيرەنىپ الادى دا، ەڭبەكسىز وتىرا المايدى. ءسويتىپ بىرتىندەپ ادام ءوزىنىڭ ءومىرىن كۇننەن-كۇنگە ونەرلەپ، ايقىشتاي بەرەدى. ومىرىنە سەرپىلىس ەنگىزەدى.
مەنىڭ كوز الدىمدا وسى ادامداردىڭ ءبىرى — مەنىڭ قۇرداسىم مەن ونىڭ اكەسى. نەمىستەر ورتەپ - قيراتىپ كەتكەن ءۇيىنىڭ كىرپىشىن قارت قۇشاقتاپ تۇرىپ، كوزىنە جاس الدىم ءالى ەسىمدە. بيشارا قارتقا كىرپىش ىستىق كورىنەدى. ويتكەنى ول كىرپىش ونىڭ تامشىلاعان تەرىمەن يلەنگەن، شىنىمەن قۇيىلعان. ءبىر كىرپىش جاساپ شىعارۋ ءۇشىن جەر جىرتىپ توپىراق تاسۋ كەرەك، وعان قۇم قوسۋ كەرەك، ونى ءبىتىرۋ ءۇشىن سۋ، كۇيدىرۋ ءۇشىن وت، كۇيۋ ءۇشىن قالىپ — وسىنىڭ ءبارىن ىستەپ شىعارۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. وعان تاعاتتىڭ بەرگەن قىسقا ءومىرىنىڭ سان اۋلى ءبىر ءبولىمى ىلىنبەك. سونشا ەنبەك ءسىڭىرىپ ومىرىنەن ۋاقىت بولگەن ءبىر كىرپىش — ءتورت قابىرعالى ءۇيدىڭ ءبىر كىرپىشى عانا بولىپ سانالادى. مىنە، ءۇي سالۋ دەگەن وڭايعا تۇسپەيدى، ادام ءۇيسىز وتىرا المايدى.
ول: «وسى ءومىرىمنىڭ ىشىندە ءۇيدى بىرنەشە سالىپ، بىرىن-بىرىنە قايتادان تۇزەدىم. سونداعى ويىم مەنىڭ ءۇيىم ءتاۋىر بولسىن دەگەن - اق»، — دەيدى. راسىندا دا سەلوداعى ۇيلەردىڭ ەڭ ءتاۋىرى وسى قارتتىڭ ءۇيى ەدى.
مىنا كورنەكتى سۇلۋ ءۇي پالەنشەنىڭ ءۇيى دەگەندە، ول ىشىنەن ماقتانىپ، ءوز ەڭبەگىنە ىرزا بولمايتىن با ەدى؟! اقىرى فاشيست كەلىپ قيراتىپ كەتتى، فاشيست كەلىپ ورتەپ كەتتى. و، ەڭبەك، ەڭبەك!
وسى ادەمى ءۇيدىڭ ءبىر بولمەسىن قارت بالاسىنا ارناپ سالعان. ول مايدانعا كەتەردە وسى بولمەنىڭ ءبىر جاعى سىرەسكەن جيناۋلى كىتاپتاردى، جازىلعان بىرنەشە تاباق قاعازداردى اكەسىنە تاپسىرىپ كەتۋىنە ءتيىستى: «مەن ونىڭ نە جازىپ، نە وقىپ جۇرگەنىن تۇسىنەمىن بە؟ — دەيدى قارت. — كۇنى-تۇنى قولىنان كىتاپ پەن قارىنداش تۇسپەيتىن. جاستايىنان كىتاپ ۇستىندە تالاي تاڭداردى كوزبەن اتقىزاتىن. ونىڭ كىم بولعىسى كەلگەنىن، نە جازىپ جۇرگەنىن تولىق ايتا المايمىن. ويتكەنى ونىڭ قيالى مەنىڭ ول تۋرالى بىلەتىنىمنەن الدەنەشە رەت جوعارى ەدى. تەك جازىپ جۇرگەن نارسەسىن اياقتاي الماعانى ماعان انىق. ول وسى كىتاپتاردى، وسى جازعاندارىن جانىنداي ساقتايتىن ەدى. مايدانعا كەتىپ بارا جاتىپ، تۋعان اكە دەگەن ءسوزدى اۋىزىنا الىپ ماعان ساقتاۋعا تاپسىرىپ ەدى. جاۋىز نەمىستەر ويىن ءبارىن ورتەپ كەتتى»، — دەپ قايعىردى قارت.
جاس جىگىتتىڭ جازعاندارى ەڭبەگىنىڭ ءالىپبيى عوي. سول ەڭبەگىڭدى وتپەن وشىرمەك بولعان ەڭبەكتىڭ جاۋى فاشيستەرگە نە ايتاسىڭ.
مەنىڭ قولىمداعى قارت بەرگەن داپتەر جاس اقىننىڭ پوچتالارىنان ءبىر ءۇزىندى: نە باسى، نە اياعى جوق. شەتىنىڭ وتقا شارپىلىپ كۇيگەنى — ەرت ىشىنەن ءبىر ادال قولمەن
الىنىپ شىققاندىعىن ايتىپ تۇر. بۇل — قابىردەگى سۇلۋدىڭ سۇيگەنىنە جىبەرگەن سالەمدەمەسى. سوندىقتان داپتەر ىشىنەن كەزدەسكەن سۇلۋدىڭ حاتىن كوشىرىپ الۋىم كەرەك. مۇمكىن الدا تىرشىلىك بولسا كەرەك بولار.
«جانىم!..
«جانىم!» دەگەن ءسوز ءبىزدىڭ زاماندا ەرسى بولعانمەن، ودان ارتىق ءسوز تابا الماي، جانىم دەپ جازدىم. ءقازىر ءسوز سالماقتاۋعا دا ۋاقىت جوق. بۇرىن حات جازۋعا دا ۋاقىت جوق دەيتىن ەدىك، ويلاپ تۇرسام، ونىڭ ءبارى بەكەر ەكەن، بۇگىن عانا ۋاقىت جوق دەپ ايتۋعا تولىق پراۆوم بار. مەنىڭ ۋاقىتىم شىنىندا جوق. مەن ءبۇل حاتتى سوڭعى رەت جازىپ وتىرمىن. مەنەن بۇدان كەيىن حات الا المايسىڭ. مەنى ەكى ساعاتتان كەيىن نەمىستەر دارعا اسپاق. مەن ءقازىر سۋىق شوشالادا، ەلىم الدىنداعى ءومىرىمنىڭ مينۋتتارىن كەشىپ وتىرمىن. مەنىڭ كىشكەنتاي ءومىرىم جاڭا عانا باستالعانىنا قاراماستان، جانىپ تۇرىپ، لاپ ەتىپ سونگەن شامداي وشپەك. مەن ونىمەن ەندى مۇلدە قوشتاسپاقپىن. مەنىڭ جاقىندارىما دا مەنىمەن ءبىرجولا قوشتاسۋعا تۋرا كەلەدى.
مايداعى جاس گۇلدەي جايقالعان ءومىردىڭ بۇلاي قايعىنىڭ قۇشاعىندا بىتەتىنىن كىم ءبىلىپتى؟ مەن جاڭا عانا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان جوقپىن با، مەن كەشەگى ويناعان قۋىرشاقتاردان قانشا ۇزادىم؟ جاڭا عانا تالپىنىپ جارىق، كەرە باستاعاندا، كوكتەپ وسە باستاعاندا، سويتكەن جاس ءومىردىڭ وسىنداي اۋىر ولىممەن تىرەسۋىنە تاڭ قالامىن.
جانىم، سولاي دا بولسا مەندە ءبىر-اق ارمان بار سياقتى. ول تەك سەنىمەن قوشتاسا الماي كەتىپ بارا جاتقاندىعىم. ءبىز ءبىر بيىك شىڭعا قول سوزىپ تۇرعان سياقتى ەدىك. ءبىز كەلەشەكتەن قۇشاق جايساڭ جەتپەستەي، ۇلكەن باقىت كۇتەتىن سياقتى ەدىك. ءبىز ءوزىمىز سۇيگەن ەلدىڭ ءبىر ءىرى قىزمەتكەرلەرى، كورنەكتى ادامدارى بولۋدى ارمانداپ ەدىك. ءبىراق وعان جەتپەدىك. نەمىس فاشيستەرى اكەلگەن سوعىس، سوعىس اكەلگەن ءولىم. ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى ءسۇيىپ، ءبىر ماحابباتقا ەكى جۇرەكتى جالعاپ ەدىك. اقىرى شىن ماحاببات ءبىزدى الدامادى، ول ءوزىنىڭ بەت الىسىنان جاڭىلمادى. ول ءوزىنىڭ ولىمنەن كۇشتى ەكەندىگىن كورسەتتى. مەن ءولىمنىڭ الدىندا وتىرسام دا مەنىڭ كەز الدىمدا شيراتىلعانداردىڭ، قىل ارقانى، بولماسا مەن جالعىز بارىن جاتاتىن قاراڭعى ءقابىر ەمەس، سەن تۇرعان سياقتىسىڭ. سەنىڭ ماعان دەگەن ماحابباتىڭنان تۇرعان ءتارىزدى.
مەن ءوزىمدى قىزىل جاۋىنگەردىڭ سۇيگەنى دەپ سانايمىن. مەن سەنى، سەن ءسۇيىپ قورعاعان ەلدى سۇيگەندىكتەن، ءوزىمنىڭ تۋعان اكەمنىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولدىم. مەنىڭ قولىم تۋعان اكەگە تەز باردى. ول نەمىستەردىڭ قۇلىنا اينالدى. نەمىس ءۇشىن قىزمەت ىستەپ، ءوزىنىڭ جەكە باسى ءۇشىن بۇكىل جۇرتشىلىقتى، ەلدى ساتتى. ول ادامشىلىقتان شىعىپ فاشيسكە اينالدى. نەمىس باسىپ العان جازىقسىز سەلونىڭ جاۋى مەنەن بۇرىن سول بولدى. ەلدىڭ كەگى ءۇشىن اتتانعان پارتيزانداردىڭ سوڭىنان تۇسكەن جاۋ سول بولدى. سوندىقتان مەن ونى ءوز قولىممەن ءولتىرىپ، سەنى مەن مەنىڭ ەلىمنىڭ كۇرەسشىلەرىن ولىمنەن ساقتاپ قالدىم. سەنىڭ جاۋىڭنىڭ قىزى ساناعاندىقتان سەنىڭ بەتىڭە قاراۋ، ەلدىڭ بەتىنە قاراۋ، جەر باسىپ؛ جان بولىپ ءجۇرۋ مەن ءۇشىن قيىنعا سوقتى.
ماحاببات مەنى كۇرەسشىلەر قاتارىنا كوتەردى، ول كۇرەس جولىنا، جاۋىزدىق تورىم بۇزىپ شىعۋعا ماعان ءال بەردى. مەن شيراقپىن. مەنىڭ كەۋدەمدە ءولىم الدىنداعى ءبىر زور ماقتانىش بار. ول — باي تابيعاتتىڭ ماعان سىيى تارتقان ماحابباتى. ول مەنىمەن بىرگە. Meن سۇيۋمەن بىرگe بوي جاساسام، سۇيۋمەن كۇرەسكە ەنسەم، سۇيۋمەن ءولىپ بارا جاتىرمىن. ونىڭ كۇشى قانداي ولىمنەن دە باسىم. مەن ونى ۇلى ماحاببات، وتانعا دەگەن ماحابباتپەن جالعاستىردىم. ءبىزدىڭ شىنايى تازا ماحابباتىمىزدى فاشيست كىر قولىمەن بىلعاماسىن دەپ قول جەتپەس شىڭعا الىپ شىقتىم.
جانىم! دۇسىرلەپ بىرەۋلەر كەلە جاتىر، ازىرەيىلدىڭ جولىن جايپاۋعا شىققان نەمىستەر بولۋى كەرەك. جازا بەرسەم ءسوز تاۋسىلمايتىن سياقتى. ءبىراق امال نە؟.. سەنىڭ مىنا ءبىر داپتەرىڭدى ءورت ىشىنەن الىپ شىقتىم. ءوزىمىز جازىپ بىرنەشە كوشىرىپ جازعان داپتەرلەر كىتاپتارمەن بىرگە ورتەنىپ كەتتى. قوش، جانىم، مەن جان بولىپ كەلگەن ۇلكەن دۇنيە ەزىنىن، مەن سياقتى كىشكەنتاي مۇشەسىنە الدەنەگە بەرەسىلى بولسا، دۇنيەدەن العان سىباعام بويىن، كەل قۇشاعىما، ارمانسىز تىرشىلىكتە ءبىر سۇيەيىن!
جازىقسىز جاستىق، تازا ماحاببات ءۇشىن كەك ال فاشيستەن، ءولتىر نەم...»
اسىعىستا جازىلىپ اياقتالماعان حات كوز الدىما ءولىم ارقالاپ سۋىق، شوشالانىڭ ەسىگىن كەلىپ اشقان نەمىستى ەلەستەتتى. مەن ودان جەركەنەمىن. ءولىم الدىندا سۇيگەنىمەن تىلدەسكىسى كەلگەن جاس سۇلۋ دا ەلەستەدى، مەن ونى ايايمىن. ساعات سايىن تۋعان سەلوسىن، سۇيگەن سۇلۋىن اڭساعان قۇرداستى ەلەستەتەدى مەنىڭ جۇرەگىم. وزىمىزدەي جاستاردىڭ كىرشىكسىز ماحابباتى جاۋىزدىقپەن كۇرەسۋگە ۇرىسقا شاقىرىپ تۇرعانداي.
مىنا قايعىلى سەلو كەشە ءبىزدىڭ ارقاداعى اۋىلدارعا ۇقساس ەدى، قابىردەگى سۇلۋ جىبەك پەن سارانىڭ سىڭلىلەرى — ارقانىڭ ارۋلارىنا ۇقساس، سكريپكا تارتقان قارت ءبىزدىڭ جاكەڭنىڭ زامانداستارى، اقساقال — ءبىزدىڭ اكەمىزبەن ۇقساس ەدى. كەلەشەكتى اڭساعان قۇرداس ءبىزدىڭ جارقىلداعان جاس جىگىتتەردەن اينىماس پا! اقىرى نەمىس كەلىپ سەلونى جەر بەتىنەن جاپىرىپ كەتتى. سۇلۋعا ءولىم، قارتقا قايعى، ماحابباتقا وق اتىپ كەتتى. ءولىم تەڭدەپ سوعىسقا اتتانعان نەمىستەردى باتىستا توقتاتپاعاندا، وسى ارەكەتتەردى ارقا دا كورەتىن ەدى-اۋ. قان توگىپ، باتىستا كۇرەسىپ، شىعىستى قورعاعان ءبىزدىڭ ارقا جىگىتتەرىنىڭ ەڭبەگى زايا كەتپەپتى - اۋ دەگەن وي كەلدى ماعان.
ۇدەرە كوشىپ ءبىزدىڭ پولك ىلگەرى ءجۇرىپ وتىردى. مەنىڭ قۇرداس تۋرالى ويىمدى شاشىنا اق كىرگەن قارت پولكوۆنيكتىڭ: «پولك، شيرە شاگ!» — دەگەن كومانداسى ءبولدى. مايدانعا كەتىپ بارا جاتقان ءاربىر جانكۇيەردىڭ كوز الدىندا وسىنداي وقيعا، باسىندا وسىنداي ويلار بولۋىندا ءسوز جوق. قارت پولكوۆنيكتىڭ كومانداسىن دۇرىس دەپ قابىل العانداي، پولك جاۋىنگەرلەرى اياقتارىن شيراق الىپ، باتىسقا قاراپ اسىعا ءجۇردى.
ءبىز ىلگەرى جۇردىك. بىزبەن بىرگە جاۋعا دەگەن ۇشى قيىرى جوق كەك ىشىنە سيماي، جاۋعا اتتانعان سۇلۋ قىز، كارت جۇرەگىمەن جاۋدى قارعاعان سكريپكالى قاريا، جاۋدىڭ قياناتىن كورگىسى كەلمەگەن قوناقجاي سارىارقا كەلە جاتقانداي بولدى. بۇل سوعىس جاۋىزدىققا قارسى اتتانعان ماحابباتتىڭ جورىعى سياقتاندى. ءبىز اسىعا ىلگەرى جۇردىك.
باتىس مايدان، 1942 ج. سەنتيابر.
You Might Also Like
-
ەسىرتكى – ەستىگەندە جانىڭ تۇرشىگىپ، اتىنان-اق قورقا باستايتىن الەم دەرتىنە اينالعان ۋدى قولدانۋشىلار اراسىنداعى «جۇقپالى اۋرۋ» دەر ەدىم. ءبىر ادامدى عانا ۋلاپ قويماي، بۇتىندەي وتبا...
-
«زامان بىزدىكى». (يانۆار، 1942 ج.) الدىمەن ورىس تىلىندە جازىلىپ، مايداندىق گازەتتەردىڭ بىرىندە جاريالانعان. ءبىزدىڭ توپشىلاۋىمىزشا، 10-ارميانىڭ «بەي ۆراگا!» گازەتىندە جارىق ك...
