جەر استىنداعى مايدان
1
جازعى پاركتىڭ اشىلعان كۇنى ەدى.
تويعa باراتىنداي ءساندى كيىنىپ، ساياحاتقا شىققان قالا جاستارى كەش سامالى كوتەرىلە لەك-لەگىمەن سول پارككە قاراي اعىلىپ جاتتى.
وسى ءساندى توپتىڭ ىشىندە جاناس دەيتىن ءبىر جاس جىگىت كەلە جاتىر. كوزىمىزگە باسقالاردان بۇرىن ونىڭ تۇسۋىندە ءمان بار. ءور كەۋدەسىن كوتەرە ءتۇسىپ، كوزىن الىسقا جىبەرۋى دە تەگىن ەمەس. الىستان پاركتىڭ ارعى تۇكپىرىنەن شالقي شىققان وركەستردىڭ اسقاق ءۇنى دە ءبىر جاعىنان ونى لەپىرتىپ كەلەدى.
— سەندە تۋىپ سەندە وسسەم دە كورە بەرگىم كەلەدى، نەتكەن قىمبات، نەتكەن مۇنشا سىرلى ەدىڭ تۋعان جەر! — دەدى ول ىشىنەن. ايماعى ايدىن كولدەي شالقىپ جاتقان ءوزىنىڭ تۋعان قالاسىنا كوزىن ماساتتانا جىبەرىپ، — كەشەگى جاڭاڭ بۇگىنگى ەسكى سەكىلدى، ول باسىپ وتكەن ىزىمدەي ارتىمدا سايراپ قالا بەرەدى، مەن العا كەتە بەرەمىن. بۇگىنگى جاڭاڭ ەرتەڭ تاعى ەسكى بولىپ كورىنەر. ءبىراق، سەنىڭ جەتى جىلدىق ءومىرىڭنىڭ ءبارى دە جاڭا عوي. جەتى-اق جىل!
وسىدان جەتى جىل بۇرىن قانداي ەدىڭ؟ اعىلشىنداردىڭ يەسىز قالعان تاس قوراسىنان باسقا تۇك جوق قۇلازىعان دالا ەدىڭ. ەندى بۇگىن قاراسام، كەلەشەگىڭە ويىم جەتسە دە، ايماعىڭا كوزىم جەتپەيدى. سوندىقتان دا جاۋلار سەنى كۇندەيدى، سەنى قيراتۋعا جان تالاسادى. مەيلى، كۇندەي بەرسىن كۇنسىزدەر. ۇلي بەرسىن، ۇرە بەرسىن ەكى اياقتى بورىلەر. ءىشى كۇيسە تۇز جالاسىن سۇمىرايلار. سەنى قيراتۋ ولاردىڭ قولىنان ەندى كەلمەيدى، — دەپ، ول ءوزىنىڭ ءبىر كۇدىكتى ادامدارىن دا ەسكە ءتۇسىرىپ ءوتتى.
مەيلى، سايران ەتسىن، مەيلى، قاسىرەت شەكسىن، ادامنىڭ كوكەيىندە وشپەستەن، وزگەرمەستەن ساقتالاتىن سۋرەت: بالالىق شاعىندا كورگەندەرى عوي. ءبىزدىڭ جاناستىڭ كوز الدىندا سول وشپەيتىن سۋرەتتەردىڭ دە الۋان ءتۇرى كەلە جاتىر.
پاركتىڭ شىعىس جاعىنداعى سوناۋ ءتورت قابات ۇلكەن قىزىل ءۇي تۇرعان جەردە اكەسى جۇمان مارقۇمنىڭ ەكى اي ەڭبەكتەنىپ سالعان كىشكەنە جەر ۇيشىگى دە ونىڭ كوز الدىندا تۇر. ول كەزدە قاراعاندى حالقى ءۇشىن ءۇي سالاتىن اعاش ادامنىڭ قانىنان دا قىمبات ەدى. سوندىقتان جۇمىسشىلاردىڭ ءۇيى كوردىڭ لاقاتى سەكىلدى ۇڭگىر بولا¬تىن. ول «ءۇيدىڭ» تەرەزەسى ەشكىنىڭ كەپكەن قارنى، ەسىگى — توقىلعان شي، توبەسىنە سالىنعان ارقالىعى دا، تاقتايى دا — سيىردىڭ تەرىسى بولاتىن. توبەدەن توپىراق تۇسپەس ءۇشىن «ءۇيدىڭ» ءتورت بۇرىشىنا ءتورت قادا قاعىلىپ، ءتورت سيراعىنان كەرىلسە، ءبىر سيىردىڭ تەرىسى ءبىر «ءۇيدىڭ» توبەسى بولىپ نەشە جىلدار بويى تۇرا بەرەتىن.
ءبىزدىڭ جاناس دۇنيەگە وسىنداي ۇيدە كەلىپ، بالالىق شاعىن وسىنداي ۇيدە وتكىزگەن-دى. ءبىراق، اكەسى جۇمان مارقۇم ونى التىن سارايداي كورەتىن. ول جاناستىڭ بالالىقپەن ايتقان ءبىر ءسوزىن ۇناتپاي، «قوي، شىراعىم، مۇنداي ۇيگە جەتە الماي جۇرگەندەر دە از ەمەس. بۇل جامان بولعانىمەن، بىزگە قۇتتى بولعان ءۇي. مەن بۇل ءۇيدى سالعان جىلى دۇنيەگە سەن كەلگەنسىڭ» دەپ ناساتتاناتىن.
اكەسىنىڭ سول ءسوزى دە، سول كەزدەگى بارلىق كورگەنى دە بۇگىن عانا بولىپ ەتكەندەي، بۇگىن عانا ەستىگەندەي، سول جاڭا كۇيىندە كوكەيدە سايراپ تۇر. اسىرەسە، اكەسىنىڭ ءولىمى كوز الدىنان ەش ۋاقىتتا كەتەر ەمەس. سول قايعىلى ءبىر كۇن ەسىنە تۇسكەندە، ەت جۇرەگى ەلجىرەمەي قالعان ەمەس مانادان سول ءبىر كۇندەردى ەلەستەتىپ كەلە جاتقان جاناس سەلت ەتىپ جان-جاعىنا ءبىر قارادى دا:
— ارمان، ارمان! ارماندا كەتتى، قايران اكەم. ءبىراق، ول كەزدە ىشەرگە اس، كيەرگە كيىم تابا الماي جالاڭ اياق جەر باسىپ جۇرگەن بالاڭنىڭ بۇل كەزدە ينجەنەر بولىپ وتىرعانىن، ول كەزدەگى ادام بالاسىن قيناۋدىڭ، قىرۋدىڭ ورنى بولعان كوردەي شاحتانىڭ بۇل كۇندە ەرىكتى ەڭبەكتىڭ قىزىقتى ورداسى بولعانىن، كۇڭىرەنگەن مولا سەكىلدەنىپ جاتاتىن جەر ۇيلەردىڭ بۇل كۇندە سالتاناتتى، ساۋلەتتى بولعانىن كورسەڭ، «مەن جەتە الماي كەتكەن، مەنىڭ اتا-بابالارىم جەتە الماي كەتكەن ومىرگە مەنىڭ بالام جەتىپتى، مەنىڭ ەلىم جەتىپتى. ەندى مەندە ارمان جوق»، — دەر ەدىڭ.
ول پاركتىڭ ورتا تۇسىندا تۇرعان ءزاۋلىم بايتەرەكتىڭ ساياسىنا جەتكەنشە وسىنداي ويدان قۇتىلعان جوق ەدى، بايتەرەكتىڭ تۇبىندە جاسىل سكاميانىڭ بوس تۇرعانىن كورىپ، كەنەت وزگەرىپ كەتتى دە:
— اپىر-اۋ، زينانىڭ مەنى توسپاعانى ما؟ — دەدى ىشىنەن،
بۇل كەزدە پاركتىڭ ءىشى جاندانا ءتۇسىپ، جانار وتى مازداعان جاستاردى تۇستەي سۇلۋ سەزىمگە شاقىرىپ تۇرعانداي ەدى. جارقىن ءجۇزدى، ءساندى حالىق سەكۋند سايىن قويۋلانىپ
كورىنىسكە شىققان ساحنا سۇلۋلارىنداي مىڭ بۇرالىپ، ىشىنە الۋان سىڭقىل، جەلىكتى كۇلكى، سەزىمدى قالجىڭمەن جانىستىڭ الدىنان ءوتىپ جاتتى، ءبىراق زينا جوق. جاناس ءۇشىن زيناسىز بۇل توپتىڭ ءسانى جوق.
— بۇل قالاي؟ الدە ول كەلمەدى مە ەكەن؟ جوق، مۇمكىن ەمەس.
ەسكەن جىبەك جەل، ونىڭ شالقاسىنان جاتقان قارا شاشىن جەلپىپ، اۋىر تارتقان دەنەسىن ءسال سەرگىتكەندەي بولسا دا ونىڭ كۇدىگىنە ەم بولا العان جوق. الدىنان ءوتىپ شىققان توپقا تەلمىرە قاراپ، ۇزاق تۇردى دا، اياعى تالعان سوڭ وتىرا كەتتى.
جاناستىڭ زينا دەيتىن قىزبەن تانىسقانىنا ءبىر جىلدان اسىپ بارادى. سونان بەرى ءبىرىن-بىرى قادىرلەي ءبىلىپ، اينىماي كەلگەن دوستىق جۇرەك سوڭعى كەزدە ماحاببات ورىنە قۇلاش ۇرعان-دى. جاناس ءۇشىن جانىن ۇزەتىن شەشەسى بايعۇس العاشقى كەزدە بالاسىنىن، بۇل تىلەگىن قابىل كورمەسە دە: «قايتەيىن ازار بولسا ابىسىندارىم كەلىنىڭمەن مىلقاۋلارشا ىمداسىپ سويلەسەسىڭ بە، جوق، ءتىلماشتارىڭ بار ما دەپ مازاقتار، وعان دا كوندىم، تەك قوينى قۇتتى بولسىن»،- دەپ، كەشە ريزالىعىن بەرگەن-دى. بۇل جايلى زيناعا ايتقاندا، ول: «مەن ءوز شەشەمە ءوزىم تۇسىنبەي ءجۇرمىن. نە تۇك تۇسىنبەيتىن مەن ءالى بالامىن، نە شەشەمە ءبىر سۇمدىق بولعان. ول جايدى ەرتەڭ ايتارمىن. ءالى دە بايقاپ كورەيىن. ەرتەڭ ساعات سەگىزدە كەل، مەن سول جەردە توسامىن» — دەپ وسى بايتەرەكتى بەلگى ەتكەن-دى. ساعات، مىنە توعىز بولىپ قالدى، زينا ءالى جوق. «بۇل قالايدان؟» باسقا ءسوز تاپپاي ويى ءار ساققا ءبىر جۇگىرىپ، جاناس ءالى جاۋتاڭداپ وتىر.
بۇل كەزدە الۋان ءتۇرلى تولقىنعا بولەنگەن پاركتىڭ ءىشى شاتتىقتىڭ ساحناسىنا اينالعان ەدى. مانادان بەرى زينانىڭ كۇيىن شەرتىپ وتىرعان جاناس بار قىزىقتان قۇر قالعانداي اتىپ تۇردى دا توپپەن ارالاسىپ كەتتى.
ءىى
زينا ءوز كوركىنە ءوزى ريزا قىز بولاتىن. سوندىقتان ول پارككە بارادى ەكەنمىن، جىگىتىممەن كەزدەسەدى ەكەنمىن دەپ ونشا ساندەنگەن جوق. «جاناس سۇيسە كيىمىمدى ەمەس، ءوزىمدى سۇيەدى عوي. باسقا جىگىتتەر سۇيمەسە سۇيمەسىن» دەگەن ويمەن جۇپىنى عانا كيىمدى دە ءجۇرىپ كەتتى. سۇيىكتى زينانىڭ بۇل ويى ونشا دۇرىس ەمەس ەكەنىن، ءساندى كيىنۋ تەك جىگىتتەر، ياكي قىزدار ءۇشىن عانا ەمەس، شاما كەلسە قاشان دا جاقسى كيىنۋ كەرەك ەكەنىن بىلسە دە ەسكەرمەيتىن.
شىنىندا، ونىڭ موينى انتەك قىسقالاۋ، ايتپەسە، سىرت سىمباتى مەن بەت اجارى كىسىنى ءبىر كەرگەننەن تارتا الاتىن كەلبەتتى ەدى. الايدا، ول كوركىنە ماستانۋمەن ماساتتانىپ، ۇياتىنان ايرىلىپ قالاتىن ءقايسىبىر «سۇلۋلارعا» ۇقسامايتىن.
ءوزىن وسىنداي تازا ساقتاپ، جۇرتقا دا ءوزىن سولاي كورسەتە بىلەتىن زينامىز ءقازىر پاركتىڭ قالىڭ ەل جۇرگەن الاڭىنان اۋلاعىراق جەردە، شەتكەرى ءبىر سكاميادا، قوڭقاق مۇرىندى، قاسقا باس بىرەۋدىڭ جانىندا وتىر. ونىڭ جىڭىشكە قاسى تۇيمەدەي ءتۇيىلىپ، اسپاپ تۇستەس ۇلكەن كوزى ءبىر نىساناعا قادالعان، وز ويىنان ءوزى قينالعان ءتارىزدى.
— سولاي، شىراعىم، — دەدى قاسىندا وتىرعان قاسقا باس، سوز سارىنىنا قاراعاندا ەكەۋى ۇزاق سويلەسكەن سەكىلدى. — سەن ءالى اقىلىڭ تولماعان جاسسىڭ. البىرت جاستىق اداستىرىپ جۇرمەسىن. سەن وقىعان، ساناسى وسكەن، سوۆەت قىزىسىڭ ويلان. قازىرگى ءداۋىردىڭ تۇرعىسىنا سەكۋند سايىن ويلانا قاراپ وتىرماساڭ — اداساسىڭ. سەنى پارتيا مەن وكىمەت تاربيەلەپ ءوسىردى، تومەننەن جوعارىلاتتى، ول ساعان ۇلكەن سەنگەندىك. كىم بىلەدى، سەنى ول جىگىت وزدەرىنىڭ جاسىرىن جۇمىسىنا پايدالانباق شىعار؟ قازاقتىڭ باسقا جىگىتتەرى جيىرماعا جەتپەي ۇيلەنەدى، ال ول وتىزعا كەلگەنشە ۇيلەنبەگەن. مەنىڭشە، ونىڭ ساعان ۇيلەنەمىن دەۋىندە سونداي ءبىر زىمياندىق ءمان بار. ويتكەنى سەن كورىكتىسىڭ، كوركىڭمەن-اق ولارعا كوپ پايدا كەلتىرەسىڭ.
— ونداي كورىكتى مايمىلعا-اق بەردىم، — دەدى زينا شىداي الماي تىستەنە سويلەپ. — ەگەر جاناستىڭ ونداي ارام ويىن سەزسەم، مەن ونى سول ساعاتىندا...
— جوق، قىمباتتىم، ەڭ الدىمەن سەنىڭ تازا جۇرەگىڭدى كىرلەپ ءوزىڭدى السىرەتپەي، ءوزى نە ايتسا سوعان كونەتىندەي ەتىپ ميىڭدى ۋلاماي، ول ساعان سىر سەزدىرمەيدى. سەن ءقازىر ونىڭ سىناۋىنداسىڭ. ول سەنى ايەلدىككە العان سوڭ دا كوپ سىناۋى مۇمكىن. ونىڭ الگى مەن ايتقان مىنەز-قۇلىقتارى، ونىڭ ۇستىنە مۇنى وقىتقان اناۋ پروفەسسوردىڭ زيانكەس بولىپ كەتۋى تەگىن ەمەس. بايقا، بايقا! جاس ءومىرىڭدى سوندايلاردىڭ قۇربانى ەتىپ جۇرمە.
زيناعا بۇل اقىلدى ۇيرەتىپ وتىرعان شاحتانىڭ باس ينجەنەرى زەلەنسكيي دەيتىن ەدى. ونىڭ الگى سياقتى سوزدەرى زينانىڭ ەشكىمگە يىلمەيتىن ور كوڭىلىن جىلان ارباپ تارتقان تورعايداي لەزدە سىلق ەتكىزدى.
اشىق اسپاننىڭ جارىق جۇلدىزدارىمەن تايتالاسقانداي ەلەكتر ساۋلەسى جارق ەتىپ، باقشانىڭ ىشىنە نۇر شاشقان كەزدە، زەلەنسكييدىڭ كوزى جۇمىلىپ كەتتى. ول كوزىن قالقالاعان بولىپ الاقانىمەن بەتىن جاپتى دا سالالى ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان زينانىڭ وڭىنە كوز جىبەردى.
— سولاي، قىمباتتىم، — دەدى ول زينانىڭ قانى قاشا قالعان وڭىنەن ءوز وعىنىڭ دەپ تيگەنىن سەزىپ، — سەندەر سياقتى كورگەنى از جاستاردىڭ بىلمەگەنى بولسا ۇيرەتىپ، اداسقانى بولسا ءجون سىلتەۋ پارتيا مۇشەسى — بىزدەردىڭ مىندەتىمىز. پارتيانىڭ جولىن پارتيا مۇشەسى — بىزدەر، كومسومولدىڭ جولىن سەن سياقتى سانالى مۇشەسى تازا ساقتاماسا، الىسقا بارا المايمىز. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم وسى. ءبىراق مەن ساعان تۇك ايتقانىم جوق، سەن مەنەن تۇك ەستىگەن جوقسىڭ. مۇنىڭ ءبارى ءوز ءسوزىڭ، ءوز اقىلىڭ. ءوز ءسوزىڭدى ىشكە ءتۇي دە، ءوز اقىلىڭمەن شەش. ۇقتىڭ با؟.. بۇل اڭگىمەدەن ەشتەڭە ءتۇسىندىڭ بە ءوزىڭ؟
— جوق، — دەدى زينا زىلمەنەن.
زەلەنسكيي اڭىراپ قالدى:
نەگە؟
وسى كەزدە بۇلاردىڭ تۋ سىرتىنان جاناستىڭ داۋسى ساڭق ەتتى دە، زينا جاۋابىن بەرىپ ۇلگەرگەن جوق. جاناس اياعىن ساندەنە باسىپ، زەلەنسكييدى ەلەمەستەن كۇلە سويلەپ كەلەدى:
— ەركە تەنتەگىم-اۋ، ايتقان جەرىڭنەن تابىلماي، مەنى ايدالاعا تەنتىرەتىپ تاستاپ، ءوزىڭنىڭ مۇندا وتىرعانىڭ قالاي؟ ءجۇر، بيدەن كەش قالدىق.
زينانىڭ داۋسى زىلدىرەك شىقتى:
— مەنسىز بيلەي بەرىڭىز.
— سەن شە؟
— مەنىڭ باسىم اۋىرىپ وتىر.
— ادام ءبيدى باسىمەن ەمەس، اياعىمەن بيلەيدى عوي.
— مەنىڭ اياعىم دا اۋىرىپ وتىر.
— مۇمكىن جۇرەگىڭىز دە اۋىراتىن شىعار، — دەپ، جاناس سىزگە كوشىپ ەدى، قىزدىڭ داۋسى جاسقا بۋلىقسا دا ءزىلدى شىقتى.
— يا جۇرەگىم دە، باسىم دا، اياعىم دا، جانىم دا، ءتانىم دە ءبارى دە اۋرۋ. ەندى تۇسىنىكتى مە؟
— تۇسىنىكتى دەدى، — جاناس جايىمەن، — تەك مۇنىڭ ءبارى نەنىڭ سىلتاۋى ەكەنى تۇسىنىكسىز.
بۇل ءسوز قىزدىڭ شىمبايىنا باتىپ كەتتى:
— سىلتاۋ، — دەدى ول وتتى كوزىمەن جالت قاراپ. — ولاي دەسەڭىز جوعالىڭىز.
قىزدىڭ بۇل ءسوزى جاناستىڭ نامىسىنا قامشىداي ءتيدى.
— نە دەيسىڭ؟
— جوعال دەيمىن، — دەدى زينا دا العان بەتىنەن قايتپاي. ءبىراق ول بۇرىن جاناسقا مۇنداي ءسوزدى ايتىپ كورمەگەندىكتەن بە، ءوز سوزىنەن ءوزى شوشىعانداي سەلك ەتتى دە، بەتىن قوس الاقانىمەن باسىپ الدى.
— ماقۇل، — دەدى جاناس شىمىراي ءتۇسىپ، — تەك ءوزىڭدى ءوزىڭ جوعالتىپ جۇرمە،
ول سونى ايتتى دا تۇرا جونەلدى.
جاناستى كورگەننەن قىرىن قاراي بەرە تۇقيا قالعان زەلەنسكيي باسىن ەندى كوتەردى:
— وي، اتتەگەن-اي، الگى جىگىت جامان وي ويلاپ كەتتى-اۋ! باسقا جەر قۇرىعانداي وسىندا كەز بولعان ەكەنبىز، — دەپ، وتىرىك وكىنىپ، ىشىنەن جىمىڭداي باستاپ ەدى.
— قانداي جامان وي؟ — دەدى زينا وعان دا ىزبارلانىپ.
— سەنى ازعىرعان مەن دەپ ويلاپ جۇرمەسە. ءبىراق وقىعان ازامات قوي، ولاي ويلاي قويماس؟ ال، سۇيىكتىم، مەن ەندى كەتەيىن. ەگەر ول سەنەن نە سويلەستىڭدەر دەپ سۇراي قالسا، ماناعى شاحتا جايىندا ايتىلعان سەزدەردى ايتا سال. ال الگى پروفەسسور مەن ءوزى تۋرالى ايتىلعان سوزدەردىڭ ەشقايسىسىن وعان سەزدىرۋشى بولما. ەگەر دە ونى ايتىپ قويساڭ، جاۋعا كومەك بەرگەنىڭ. ويتكەنى، كىمنىڭ كىم تۋرالى نە ويلايتىنىن، ءوزىنىن ىستەپ جۇرگەن زۇلىمدىق ارەكەتىن بىرەۋلەردىڭ سەزگەنىن بىلسە، قۇتىلاتىن جولدى جاۋلار وڭاي تاۋىپ الادى، سوندىقتان ۇلكەن ساقتىق كەرەك.
— وعان ەندى كەزدەسەتىن كىم؟ — دەدى زينا بۇرىنعىسىنان بەتەر شيرىعا ءتۇسىپ.
— جاقسى، قىمباتتىم، مەن .اۋرۋدان ابدەن قالجىراپ قالعان ەكەم، كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن بۇگىن ادەيى كەلىپ ەم، جاقسى بولدى، ساعان كەز بولعانىما وتە قۋانىشتىمىن، قوش...
زەلەنسكيي زينانىڭ قولىن جاي عانا قىستى دا، اياعىن سالماقپەن باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
سول ورنىندا جالعىز وتىرىپ قالعان زينا كوزىنىڭ جاسىن ىركىپ الدى:
— و، دوس پەن قاستى ايىرا الماعان اڭقاۋ باسىم؟ — دەپ، ىزاعا بۋلىعىپ بارىپ، كەنەت توكتاي قالدى دا، جىبەك ورامالىمەن كوزىنىڭ جاسىن تەز ءسۇرتىپ، الدەكىمدى ىزدەگەندەي جان-جاعىنا قارادى. ونىڭ ىزدەگەن جاپاسى بۇل كەزدە پاركتەن كەتكەن ەدى.
ءىىى
الاسۇرعان اساۋ ويدىڭ تولقىنىمەن الىسا-الىسا ۇيىنە قالاي كەپ قالعانىن دا جاناس سەزگەن جوق. باسىنا ۇيالاعان كۇدىكتى ويلار تەرەڭدەگەن سايىن زينا جايىنداعى ءۇمىتى ۇزىلە تۇسكەن سياقتى.
— Aي، وپاسىز! — دەدى ول وز-وزىنەن كۇبىرلەپ، — بار ماقساتىڭ مەنىڭ ولار جونىندەگى ويىمدى ءبىلۋ ەكەن عوي. ولەرمىن، ولمەسەم كورەرمىن كىمدى-كىمنىڭ جەڭگەنىن.
سول ويدان قۇتىلا الماي زينامەن بىرگە ەتكىزگەن كۇندەرىن شولىپ، زەلەنسكيي جونىندە وعان ايتقان سوزدەرىن ىزدەپ وتكەن كۇندەرىن كەزىپ كەتتى.
جاناس وسىنداعى باس ينجەنەردىڭ ورىنباسارى بولىپ، باسقا شاحتادان اۋىسىپ كەلگەن كۇنى، الماتىداعى تاۋ-مەتاللۋرگيا ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلگەن زينا وسى شاحتاداعى ەڭ ۇلكەن ۋچاسكەنىڭ ماركشەيدەرى بولىپ بەلگىلەنگەن ەدى. ەكەۋى ترەست باستىعىنىن بۇيرىعىن ءبىر كۇندە، ءبىر ساتتە قاتار تۇرىپ العان ەدى. باستىقتىڭ كابينەتىنەن شىعا بەرە جاناس زينانىڭ قولىن ۇستاي الدى دا:
— كەشىرىڭىز، مەن ءسىزدىڭ العاشقى اشقان ەسىگىڭىزدى قۇتتىقتاۋىم كەرەك ەكەن عوي. باقىتتان باقىتقا جەتىپ، ءومىر بويى ورلەي بەرىڭىز، تىلەكتەسپىن، — دەدى.
— راحمەت، — دەدى زينا كۇلىمسىرەي قاراپ، — سىزگە دە سونداي باقىت تىلەيمىن.
ول جاناستىڭ دىرىلدەگەن داۋسىنان جۇرەگىنىڭ ءلۇپىل قاعىپ تۇرعانىن سەزسە دە، ۇندەگەن جوق. ەكەۋى شاحتاعا قاراي ءجۇرىپ كەتتى. جولشىباي جاناس زينانى قالامەن تانىستىرىپ كەلەدى. جۇرەگى ءالى ءلۇپىل قاعىپ كەلەدى. ونى زينا سەزىپ كەلەدى، ءبىراق، سەبەبىن بىلە الماي:
— ءبىر ءسوزدى اعات ايتسام ايىپ ەتپەيسىز بە؟ — دەدى دە، ول وسى ساپار داۋسى دىرىلدەپ شىققانىن سەزىپ ەرنىن تىستەي الدى. جاناس جالت قاراپ ەدى ونىڭ ۇلكەندەۋ كەلگەن كوكشىل كوزىندە كۇلكى ويناپ تۇر ەكەن.
— اعات ايتساڭىز دا اسىل كورىپ قابىلدادىم، ايتا
— مەن ءسىزدى جۇرەگى اۋرۋ ادام دەگەن ويدا كەلەمىن. ەگەر بۇل ويىم دۇرىس بولسا، جەر استىنىڭ جۇمىسىنا بارۋىڭىز تەرىس ەمەس پە؟
— جۇرەكتىڭ اۋرۋى ءار ءتۇرلى عوي. ءسىز قايسىسىن ايتىپ كەلەسىز؟ — دەدى الىستا اسپانداپ تۇرعان ءۇمىتى سىلق ەتىپ قولىنا تۇسكەندەي كۇلىم قاعىپ.
— ءار ءتۇرلى دەيسىز بە؟ ول قانداي-قانداي؟
جاناس ايتارىن دا ايتپاسىن دا بىلمەي ءسال كىدىردى دە:
— ءقازىر ايتسام ءسىز مەنەن ەكىنشى ءبىر اۋرۋدى كورگەندەي بولارسىز. سوندىقتان، الداعى ءبىر كۇندەردە ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز، — دەدى.
ونىڭ «ەكىنشى ءبىر اۋرۋ» دەگەنى نە ەكەنىم زينا سەزبەدى مە، جوق الدە، سىر بۇكتى مە، مۇنان كەيىن ۇندەگەن جوق. شاحتا باستىعى ەتەكبايەۆتىڭ الدىنا ەكەۋى بىرگە كەلدى.
ارادا ءبىر اي وتكەننەن كەيىن ءبىر كۇنى جاناس شاحتا جاناس شاحتا ىشىندە كەلە جاتىر ەدى، زينا قارسى كەزدەسىپ، قولىن ۇسىنا بەرە:
— قالاي شاحتانىڭ اۋەسى جۇرەگىڭىزگە اۋىر ءتيىپ جۇرگەن جوق پا؟ — دەدى.
— ال ەندى، ءبىر ءسوزدى مەم اعات ايتسام، ءسىز دە ايىپ ەتپەڭىز. كورسە قىزار ەكەن دەر دەپ، ەڭ العاش سۇراعاندا ايتا الماي، ءوزىمدى ءوزىم قيناپ كەتىپ ەدىم، ەندى ايتايىن. مەنىڭ جۇرەگىمدى تەربەتكەن ءسىزدىڭ كوزىڭىز، كوزىڭىز عانا ەمەس ءوزىڭىز، قىمباتتى زينا!
ول ءسوزىنىڭ اياعىن قۇشاقتاي الۋمەن بىتىرگىسى كەلگەندەي قۇشاعىن جايا ۇمتىلىپ كەپ قالىپ ەدى. زينا بەلىن جاسقاي كەيىن شەگىنە بەردى دە:
— سابىر ەتىڭىز، — دەدى گۇلدەي ۇلبىرەي ءتۇسىپ، — مەن ءسىزدى بۇلاي دەپ ويلاعان ەمەسپىن.
زينا سولاي دەي تۇرا كەشكە پاركتىڭ ىشىندەگى كينوتەاترعا بارۋعا كەلىسكەن ەدى. ەكەۋىنىڭ سول كۇنى ەڭ العاش سىر الىسقان جەر جاڭاعى پاركتىڭ ءىشى بولاتىن. سول كۇنگى ءلاززاتتىلىقتىڭ كۋاسى بولىپ قوس جۇرەكتەن بىردەي ورىن العان پاركتىڭ بۇگىنگى كۇنى جاۋ شاپقان ەلدىڭ جۇرتىنداي كورىنۋى قالاي؟ زينانىڭ ءسۇيۋ ءۇشىن عانا جارالعانداي كورىنەتىن سۇيكىمدى ءسۇيىر ەرنى ومىرلىك جارىم سەنسىڭ دەپ، جاناستىڭ بەتىنە سونان بەرى تالاي جابىسقان جوق پا ەدى؟ ەشبىر الداۋ-ارباۋى جوق، شىن جۇرەكپەن سۇيگەن جوق پا ەدى؟ سونىڭ ءبارىنىڭ بۇگىنگى كۇنى ساعىمداي بۇلدىراپ، ءتۇس سەكىلدى جوعالۋى قالاي؟ بۇعان سەبەپ نە؟ اراعا جاعىلعان وت كىمدىكى؟ ەلۋدەگى زەلەنسكييدىڭ وشۋگە اينالعان جالىنسىز وتى زينا سياقتى قىزدىڭ جۇرەگىن شارپۋى مۇمكىن بە؟ جوق، مۇمكىن ەمەس. ەندەشە، مۇنىن سەبەبى نەدە؟ الدە جاناس ول باستان اداسقان با؟
ايتپاقشى، جاناستىڭ قيال قۇسىن كەزدىرە ىزدەگەنى بۇل ەمەس، دوستىق پەن دۇشپاندىقتىڭ جايى ەدى عوي. سونداي اينىماس دوس، ادال جارداي بولىپ جۇرگەن زينانىڭ دۇشپاندىق ويلاۋى مۇمكىن بە؟ ونداي ويدا بولعان كۇندەردە جاناستىڭ قانداي جات مىنەزىن كوردى ەكەن؟ وسىدان ءبىر اي بۇرىن شاحتانىڭ جاسىرىنىپ الىنباي قالعان ۇشان-تەڭىز كومىرىن تاۋىپ العان كۇنى جاناستىڭ «زابوي جولدارىنىڭ تەرىس ايدالۋىنىڭ ۇستىنە،وسىنشا مول كومىردى تاستاپ كەتۋ جاي ەمەس، بۇل كىمنىڭ بولسا دا، زيانكەستەردىڭ ءىسى. اتان ايتقاندا، بۇل — زەلەنسكييدىڭ ءىسى» دەگەنى راس. ءبىراق، ونداي كۇدىكتەنۋ زينادا بولمادى ما، ول قاشان زەلەنسكييدى اقتاپ ەدى؟
— زەلەنسكييدىڭ زىميان ەكەنىن بىلتىر وسىندا كەلىسىمەن-اق بىلگەنمىن. سەن بۇگىن وتانىڭا كوپ ولجا تۇسىرۋمەن بىرگە، جاۋىنىڭ سىرىن اشىپ بەردىڭ. ەندى سونداي جەگى قۇرتتى قۇرتا ءبىل. سوندا مەن سەنى بىلاي سۇيەمىن، — دەپ تۇرىپ، قۇشىرلانا سۇيگەنى قايدا؟ سونداي ادال جۇرەكتىڭ سىرىن سەزدىرگەن زينانىڭ بۇگىنگى كۇنى جات بولىپ شىققانى قالاي؟ جوق، مۇمكىن ەمەس. مۇندا باسقا ءبىر سىر بار.
وسى سياقتى ۇشى-قيىرى جوق، بىرىنەن-بىرى تۋىپ، ءوربىپ جاتقان كوپ ويلاردىڭ قايسىسىنا ەرەرىن بىلە الماي جاناس وزىنە ازار جەتكەن ەدى. جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندە جاتقان اشۋسىز پاكەتتى كورىپ تەز سەرگىپ كەتتى. ءبىراق، كۇتكەنى بولماي ول قۋانىشى ۇزاققا بارمادى.
بۇل حات ناركومنان كەلگەن حات ەدى. حاتتىڭ ءسوزى: «جولداس جۇمانوۆ ءسىزدىڭ باعالى ەتىپ جىبەرگەن حاتىڭىزدىڭ ءوزى جوق، تەك ءىشى اق قاعازعا تولتىرىلعان سىرتىنداعى كونۆەرتى عانا كەلدى... مۇمكىن بولسا، حاتىڭىزدى قايتا جىبەرىڭىز. ناركومنىڭ تاپسىرۋى بويىنشا» دەپ، بىرەۋ قول قويىپتى.
ول حاتتىڭ موسكۆاعا جونەلتىلمەستەن، ءتىپتى پوچتاعا جەتپەستەن وسى قالانىڭ وزىندە قالعانىن، ءقازىر ول زەلەنسكيي مەن ەتەكبايەۆتىڭ قولىندا جۇرگەنىن، سول حاتتا وزدەرىنىڭ زيانكەستىك ارەكەتتەرى تۇگەل ايتىلعاننان بەرى ولاردىڭ جاناسقا دەگەن قاستاندىعى قاتايا تۇسكەنىن، زينانى ازعىرۋ سول قاستاندىقتىڭ ءبىر ۇشقىنى عانا ەكەنىن جاناس بىلمەيتىن-دى.
— بۇل قالاي؟ — دەدى ول ويلانىپ. — ول حاتتى ءوزىم اپارىپ سالعان جوق پا ەدىم؟ جوق، ءوزىم ەمەس... كىمنەن جىبەرگەن ەدىم سونى؟ اپىر-اۋ، وسىنداي جۇمباقتارعا نەلىكتەن كەزدەسە بەردىم بۇل؟
ول وسىنداي ويعا باتىپ ۇزاق وتىردى دا، حاتتىڭ ەكىنشى داناسىن تاۋىپ الىپ كوشىردى دە ءبىرىن ناركومنىڭ وزىنە، ەكىنشىسىن جەرگىلىكتى ءبىر ۇلكەن ورىنعا ارنادى.
جاناس ادرەستەردى جازىپ وتىرىپ، العاشقى حاتتىڭ ىزىنە كىم ارقىلى تۇسەتىنىن، مىنا حاتتى ناركومعا قالاي امان جونەلتۋدىڭ جولىن كوپ ويلانعان جوق. ونىڭ ويلاعانى دا قينالعانى دا جانىنداي جاقىن كورىپ جۇرگەن زيناسىنىڭ بۇگىن جات كورىنۋى بولدى.
— ەسىل زينا، اداستىڭ اۋ، — دەدى ءىشى قيماعانداي قىنجىلىپ. — جوق اداساتىن مەزگىل وتكەن. اۋە اشىق، جەر جازىقتا اداساتىن سەن ەمەسسىڭ.
ول ىشىنەن وسىنى ايتتى دا سويلەي تۇرەكەلدى.
— جوق مەن ەڭ الدىمەن زينانىڭ كىم ەكەنىن ءبىلۋىم كەرەك. ول ءۇشىن بۇرىن قانداي بولسام، ءالى دە سونداي بولىپ جۇرە بەرەمىن.
ول وسى ويمەن زينانىڭ پاتەرىنە تەلەفون سوعىپ ەدى، شەشەسى جەتىپ كەلىپ ءجونىن سۇرادى دا:
— ءاي سەن بۇدان بىلاي بۇل ۇيگە تەلەفون سوعۋشى بولما، جونەل! — دەدى زىرك ەتكىزىپ. تەلەفون دا ءۇزىلدى.
IV
پاركتىڭ ءىشى ۋاقىت وتكەن سايىن نۇرلانىپ، ساياسىنداعى بار جاندى سان-سالتاناتىمەن تەربەتىپ تۇر. تەك تازا جۇرەگىنە «كىر جۇقتىرىپ العان» زينانى سەرگىتە الار ەمەس. ول جاناستى ىزدەپ، ءالى كەزىپ ءجۇر. ەگەر كەزدەسسە، ادال جۇرەكتىڭ، ادامشىلىقتىڭ «وندايلارعا» ايتاتىن قاتال ۇكىمىن ايتپاق. كوپ ىزدەدى، تابا المادى. اۋىر ويلار ونىڭ دا جۇرەگىن ەزىپ، ەڭسەسىن زىلدەي باسقان سياقتى، سوندىقتان ول قالجىرادى ما، جوق الدە جاناستى ءبىر اينالىپ سوعار دەدى مە، ماناعى جەرگە قايتا كەلىپ وتىرىپ ەدى، اعاش اراسىنان سىعىلىپ تۇرعان ايعا كوزى ءتۇستى. ءدال وسى كەشكە دەيىن جاناس وعان اسپاننىڭ سول نۇرلى ايىنداي كورىنۋشى ەدى، ەندى دۇلەي قارا تاستاي، سول قارا تاس كەۋدەسىنە قۇلاعانداي سەزىلىپ وتىر.
— تفۋ، — دەدى قولىن ءبىر سەرمەپ، — سوۆەت ينجەنەرى، كومسومولدىڭ مۇشەسى دەيمىز-اۋ سەنى دە.
ول وسىنى ايتىپ جاناس تۇسكەن الاي-تۇلەي كۇيگە ءتۇسىپ، وزىمەن-وزى الىسىپ وتىردى دا:
— قامالۋىڭدى كۇتىپ جۇرمەي-اق، كومسومولدىق بيلەت سەنەن ەرتەڭ-اق تارتىپ الارمىز-اۋ، جۇرەك كەگىن، ماحاببات كەگىن قالاي الارمىن؟ — دەپ، جىلاپ جىبەردى.
ول پاركتەن قايتقاندا دا، ۇيىنە كەلگەندە دە وسىنداي ويلاردىڭ شىرماۋىنان شىعا العان جوق. شەشەسىنەن جاناستىڭ «جامان ادام» ەكەنىن قايدان بىلەتىنىن سۇراعىسى كەلىپ ەدى، ونى دا، ءوزىنىڭ بۇگىنگى ەستىگەندەرىن دە ايتا الماي، توسەگىنە بارىپ قۇلاي كەتتى.
...زينانىڭ وتكەن تۇنگى ويلارىنىڭ بارلىعى كومسومول ۇيىمىنا ارىز جازۋمەن تىندى. كومسومول ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى الماتىعا كەتكەن. ۇيىمنىڭ جۇمىسى جاناستىڭ قولىندا. ونى ەلەگەن زينا جوق. جاناستىڭ ءوزىن قارالاعان ارىزدى ءوز قولىنا بەرۋگە بەكىندى دە، تۇندەگى ءبىر سوزدەن تۇيتكىلدەنىپ، زەلەنسكييدىڭ كابينەتىنە كەلىپ كىردى.
— ءيا، سويلە، سۇيىكتىم، — دەدى زەلەنسكيي كۇجىرەيگەن جەلكەسىنىڭ تەرىن الاقانىمەن ءبىر ءسۇرتىپ قويىپ.
— جۇمانوۆ تۋرالى كومسومول ۇيىمىنا ماسەلە قويماقشى ەدىم. ءسىز تۇندەگى ءبىر سوزىڭىزدە بۇل ماسەلەنى ءازىر ەشكىمگە ايتپا دەدىڭىز، سول ءسوزدىڭ ءمانىسى قالاي؟ نەگە ءبىز وندايلاردان تەز قۇتىلمايمىز؟ شاحتانى قۇلاتىپ، جۇمىسشىلاردى قىرعىنعا ۇشىراتۋىن كۇتەمىز بە؟
— سەن ونى جينالىسقا سالدىم دەگەنشە، جاسىرىنۋعا جول بەردىم دە، ۇقتىڭ با! — دەدى زەلەنسكيي ءسوزىن نىعارلاپ تۇرىپ. — ەگەر قاپىلىستا باس سالماساڭ، زيانكەستەر قۇتىلۋدىڭ جولىن وڭاي تابادى. تاعى دا ايتامىن: تەرگەۋ ورنى ونى جاسىرىن تۇردە تەكسەرىپ جاتىر. مەنەن ءبىرسىپىرا قۇپيا ماتەريالدارىن بۇگىن تاعى اكەتتى. ونى ىق ۇيالاستارىمەن قولعا ءتۇسىرۋدىڭ ءادىسى وسى عانا.سوندىقتان، ونىڭ سىرىن شىن اشقىڭ كەلسە، جينالىسقا سالۋ دەگەندى تاستا دا، جاسىرىن سىرىن بىلەتىن بول. ول يمي بۇرىنعى كوزقاراسىڭدى وزگەرتپەي جۇرە بەر دە، كىمدەرمەن قاس ەكەنىن جانە نە تۋرالى كوبىرەك ويلايتىنىن، جوعارعى ورىنداردا قانداي تاڭىس ادامدارى بارىن، بيىلعى سوتتالعاندار تۋرالى نە ايتاتىنىن، ءوزىنىڭ نارازىلىعىن كىمگە ايتقىسى كەلەتىنىن ءبىل. ونى ءبىلۋ ءۇشىن استارلى پىكىرلەر ۇسىن، ونسىز بىلە المايسىڭ.
— ول كومسومول ۇيىمىنىڭ مۇشەسى عوي، ۇيىم ءوزىنىڭ مۇشەسىن تەكسەرۋ كەرەك ەمەس پە؟ — دەدى زينا.
— تەكسەرۋ دەگەن وسى بولادى، قىمباتتىم، ماتەريالىن جيناپ بەرىپ وتىرساق، ۇيىمنىڭ اتقارعان مىندەتى دە، تەكسەرگەنى دە سول. قىلمىسى ابدەن انىقتالعاننان كەيىن ونى كومسومولدان دا، پارتيانىڭ كانديداتتىعىنان دا شىعارا سالۋ وڭاي. جيىلىسقا سالىپ ايقايلاپ جاتۋدىڭ قانداي زالالى بارىن جوعارىدا ايتتىم عوي.
— ۇيالاستارىمەن ۇستاۋ كەرەك دەگەنىڭىزدىڭ ءجونى بار ەكەن، — دەپ كەتۋگە ىڭعايلانىپ ەدى:
— يا، قىمباتتىم، — دەدى، زەلەنسكيي قولىن ۇسىنىپ، — وتە شەبەر، وتە ساق بول. رەتىن تابا الماي، بوسقا ۇركىتىپ جۇرمە، اسىرەسە يە بول. ەگەر وعان سەزدىرىپ قويساڭ، كومسومولداردىڭ الدىندا باسىڭمەن جاۋاپ بەرەتىنىڭدى ۇمىتپا!
زينا بۇل ءسوزدى ىشىنەن ماقۇل كوردى دە، جاۋاپ قاتپاستان شىعا جونەلدى.
V
ارادا ءبىراز كۇن ءوتتى،
جاڭا سمەنانىڭ تىڭ ەكپىنىمەن زابويلاردىڭ ءبارى جاندانىپ، ەڭبەك مايدانى قىزا تۇسكەن شاق. تومەندە ەكى ءجۇز ەلۋ مەتر، قارا ورماندى قاق جارا اكقان اق ەدىلدەي، ۇزىندىعى بىرنەشە كيلومەتر شترەك جاتىر.
وندا ەرسىلى-قارسىلى اعىلعان ەلەكتروۆوزداردىڭ قيقۋى ەستىلەدى. لاۆانىڭ كۇرە تامىرى سەكىلدەنىپ جاتقان كونۆەيەر تەربەلە ىرعالىپ، سىلدىر قاققان بۇلاقتىڭ سۋىنداي كومىردىڭ سىبدىرلاعان نازىك ۇندەرىنە كومىر شاباتىن ماشينانىڭ قاھارلى ءۇنى ارالاسا ءۇن قوسىپ، مايدان كۇيىن تارتىپ جاتقان سەكىلدى. الىستا ديناميتتەر گۇرسىلدەيدى.
شترەككە قاراي جالعىز كەلە جاتقان زينانىڭ وسىلارعا سۇيسىنگەن جۇرەگى لاۆانىڭ ورتا تۇسىنا كەلگەندە، كەنەت سۋي قالدى. ول الدەنەدەن سەسكەنگەندەي ءالسىن-السىن تىڭ-تىڭداپ، اياعىن اڭدي باستى. ويتكەنى، وسى تۇستا رەشتاكتاعى كومىرمەن ارالاسىپ بارا جاتقان تاس توپىراقتى تەرىپ بىر-ەكى ايەل تۇرۋشى ەدى، سول ايەلدەر دە، ايەلدەرگە ءتۇسىپ تۇراتىن ەلەكتر ساۋلەسى دە جوق.
— بۇلار قايدا؟ — دەدى زينا ىشىنەن. مىنا قاراڭعى تار قۋىستىڭ قارا تۇنەگىن سەلك ەتەتىندەي ەگىپ داۋسىن ساڭق ەتكىزگىسى كەلىپ ەدى، ۇشقىر ويى جىبەرمەدى: «توقتا، ۇلكەن سىر بار».
— بۇل تەگىن ەمەس! — دەدى ىشىنەن، — كىم دە بولسا زۇلىمدىق ويلاعان بىرەۋ. كىم ەكەن؟ الدە ماعان قاستىق ويلاپ جۇرگەن جاناس پا؟ سول بولۋ كەرەك، ەندى ءقايتتىم؟
ول ەكى كەزىن الدىڭعى جاققا قانشا قاداعانىمەن ەشتەڭە كورە الماي تۇر ەدى، قارسى الدىنان ءبىر ساۋلە جارق ەتتى دە، قايتادان جوق بولدى.
ىشىنەن مازاسىزدانىپ، كونۆەيەر توقتاعان كەزدە كۋلاگين تىگە قالىپ ەدى، تومەنگى تۇستان ءبىر تىقىر ەستىلدى. «كىم دە بولسا، بايقايىن» دەگەن ويمەن زينا شامىن ءسوندىردى دە، تىرەۋلەردىڭ اراسىنا جاسىرىنىپ تۇرا قالدى. تىقىر بىرتە-بىرتە جاقىنداپ كەلەدى. تومەنگى ءبىر جىراعا كەلىپ توقتادى دا تىن تىڭداپ، ولار دا تۇرا قالدى. زينادا ءۇن جوق، ەكى كوزى سولاردا.
ءبىرىنىڭ قولىنان ءبىرى ۇستاپ، قاراڭعىنى قارمالاپ كەلە جاتقانداردىڭ بىرەۋى ەتەگىنە جاسىرعان لامپىسىن ەپتەپ شىعارىپ، جان-جاعىنا ۇرلانا قارادى دا: «وسى ارا ەكەن، توقتا»، — دەدى كۇبىرلەپ.
قاراڭعى قۋىستا تۇرعان زينانىڭ كوزى وقتاي قادالىپ، جۋان سارىنىڭ زەلەنسكيي، قاسىنداعىسى ەتەكبايەۆ ەكەنىن اڭعارىپ تۇر.
— ال، ابدەن بايقاپ ال، — دەدى زەلەنسكيي ەتەكبايەۆقا، — كىسىڭدى ءدال وسى اراعا اكەل دە، مىنا جار قاباقتان ۇستىنە شىققاننان كەيىن وڭ جاققا قاراي بۇرىلاتىن مىنا قۋىستى كورسەت. ءديناميتتى وسى جاردىڭ تۇبىنە قاتار قويسىن دا، ءوزى ەپتەپ ۇستىنە شىعىپ، سول قۋىسقا كىرسىن. قۋىستى ءبىراز ورلەپ بارعاندا قارسى الدىنان كولدەنەڭ جاتقان بورەنە كەزدەسەدى، سونىڭ قاق توبەسىندە ۇستىنە قاراي شىعاتىن ءبىر كىسى عانا سىيارلىق قۋىس بار، سونىمەن جۇرە بەرسە، شۇرىپتان بارىپ ءبىر-اق شىعادى. ال مەن كەتتىم. جۇمانوۆتى وسىلاي جىبەرەمىن، تەز كىرىسىڭدەر!
— ماقۇل، ءسىز دە تەزدەتىڭىز، — دەپ، ەتەكبايەۆ كەيىن قالا بەرە، قولىنداعى شاحتەر لامپاسىمەن جەردى بايقاپ الدى دا، ول دا جۋان سارىنىن، سوڭىنان كەتتى.
— Ah، الدانعان باسىم! — دەدى زينا كەكتى جاۋىنىڭ كىم ەكەنىن ەندى عانا سەزىپ. — جاۋىڭ كىم، دوسىڭ كىم ەكەنىن ايىرا الماي اداسقان باسىم... ەسىل جاناسىم؟! سەنىڭ جاۋىڭ — مەنىڭ جاۋىم، حالىقتىڭ جاۋى ەكەن عوي، انىق اداسقان مەن ەكەنمىن عوي، ەندى ءقايتتىم! بۇل كىنامدى قايتسەم جۋام؟.. كەيىنگى جاقتان كىسى ەرتىپ كەلسەم، وعان دەيىن ولار جاناستى جازىم ەتەر مە ەكەن؟ ايعايلاسام با ەكەن؟.. جوق، وندا بۇل جاۋىز قولعا تۇسپەيدى، تۇسسە دە الداپ كەتەدى. ارانداسىن، قانداسىن قولى مەنىڭ قانىما. تاۋەكەل، نە كورسەم دە جالعىز كورەيىن.
زينا وسىنداي باتىلدىققا بەكىنىپ تۇر ەدى، ەتەكبايەۆ پەن جانە بىرەۋ كەلىپ قالدى. ەكەۋى قوي اڭدىعان قاسقىرعا ۇقساپ قانشا ۇرلانعانىمەن زينانىڭ كوزىنەن قۇتىلا العان جوق. جان-جاقتارىنا قانشا ۇڭىلسە دە زينانى العان جوق.
— بەpi تامان! — دەدى ەتەكبايەۆ، قاسىنداعىسىنا، — جاڭاعى ايتقان قۋىسىم مىنە، كوردىڭ عوي. قولىنداعى ءديناميتتى وسى ءوزىمىز تۇرعان جەرگە قوياسىڭ، سونان كەيىن مىنا قۋىستىڭ ىشىنە تەز كىر دە، جونەل، قۋىسقا كىرگەننەن كەيىن سىرتقا قالاي شىعاتىنىڭدى ۇمىتپا، ول ءۇشىن بورەنەنى ۇمىتپاساڭ بولدى.
ول جان-جاعىنا الاقتاي تۇرىپ، قاسىنداعى اۋزى-باسىن تۇك باسقان الاقان كوزدى ەڭگەزەردەي ۇزىن قاراعا وسىنداي بۇيرىق بەردى دە:
— جۇمانوۆ بەرى قاراي وتكەن كەزدە مەن «ەي!» دەپ ەكى رەت داۋىستايمىن، بەpep بەلگىم سول، ۇعىپ ال، — دەدى.
— ۇقتىم، مەنىڭ سىباعام سولاي بولسىن، ەگەر تولىق بولماسا ءوزىمدى دە سەندەردى دە ۇستاپ بەرەمىن، ونى سەن دە ۇعىپ ال، — دەدى شويىنقارا ەتەكبايەۆقا بۇيىرا سويلەپ.
— ول جونىندە ەشبىر كۇدىگىڭ بولماسىن، — دەپ، ەتەكبايەۆ كەتتى دە جول توسۋشى اياعىن ساقتىقپەن باسىپ، بىر-ەكى اتتاپ بارىپ دالادا تۇرا قالدى.
تۇلا بويى ىزا كەرنەپ، كوكىرەگى وكىنىشكە تولىپ شىداي الماي زينا تۇر. ول ادام بالاسىنىڭ قانىنا قۇمارتىپ، جول توسىپ تۇرعان مىنا ءبانديتتى باس سالعىسى كەلىپ الدەنەشە رەت وقتايلاندى دا، ءوزىن-وزى تەجەي بەردى.
نە دە بولسا جاناس جاقىنداسىن، ولەرمىن، ولمەسەم مۇنى ەندى قۇتقارماسپىن... مىنا سۇم وسى تۇرعاندا ومىرگە ءولىم سەپكەنى ءۇشىن الاسى اقشاسىن ەسەپتەپ تۇر-اۋ، ءا؟ ا، ساتىلعان، ادامشىلىقتان ايرىلعان ازعىن.
وسى كەزدە تومەنگى جاقتان ەستىلگەن ەتەكبايەۆتىڭ داۋسى جىلاننىڭ ىسقىرىعى سەكىلدى سەزىلدى دە، زينانىڭ جۇرەگىن ءدىر ەتكىزدى.
«ەي» ەكى رەت شىققان كەزدە جار استىندا بۇعىپ تۇرعان جاۋ قولىنداعى ءديناميتتى جار قاباقتىڭ ءدال تۇبىنە قويدى دا، ءوز اياعىن كەيىن سالىپ تۇرىپ جاردىڭ ۇستىنە قاراي يتشە ءبىر-اق ىرعىدى. ەگەر كورىپ تۇرعان زينا سياقتى بىرەۋ بولماسا، سىرتتان كەلگەن ادامنىڭ ءديناميتتى باسپاي ءوتۋى مۇمكىن ەمەس. وسىعان كوزى جەتكەننەن كەيىن مانادان بەرى جاناستىڭ ومىرىنە تونگەن قاۋىپتى سەرپىپ، مىنا سۇمدى قولعا تۇسىرەمىن دەپ تۇرعان زينانىڭ سەنىمى كۇڭگىرتتەنىپ كەتتى. ويتكەنى، جاۋدى قۋىپ كەتسە جاناس كەلىپ ءديناميتتى باسادى، ەگەر ونى توسىپ قالسا جاۋ قۇتىلىپ كەتەدى، ەندى قايتۋ كەرەك؟
ول كەز كەلگەن ويدى سالماقتاپ تۇرا العان جوق، ۇزىن قارا، جاردىڭ ۇستىنە سەكىرىپ شىققان كەزدە رەشاكتىڭ ارجاعىنا قارعىپ شىعىپ:
— توقتا، لاعنات! — دەدى اقىرىپ.
قاراڭعى جەردەن جارق ەتىپ شىعا كەلگەن قىزدىڭ ساڭق ەتكەن ايدىندى ءۇنى وعان ءا دەگەندە وقتان كەم تيمەگەن بولۋ كەرەك، ول ەتپەتىنەن ۇشىپ ءبىر ءتۇستى دە، قايتادان تۇرا سالىپ جىلانشا يرەلەندەپ جىتا جونەلدى.
وسى كەزدە تومەنگى جاقتا كەلە جاتقان جاناستىڭ لامپاسىنىڭ ساۋلەسى دە جارق ەتتى.
— جاناس! جانىم، ساقتان! ارجاعىڭدا زەلەنسكيي مەن ەتەكبايەۆ، الدىڭدا سولار تاستاعان ديناميت جاتىر، سونى ال دا مەنىڭ سوڭىمنان جۇگىر. ۇمتىل، ۇمتىل!
زينا وسىنى ايتتى دا ۇزىن قارانى قۋىپ كەتە باردى.
ونىڭ بۇل سوزىنە سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي جاناس اڭ-تاڭ.
ارتىندا قۋعىنشى بارىن سەزگەن ۇزىن قارا بوي جازىپ جۇگىرە الماي، ىرس-ىرس ەتىپ، كەيدە توبەسىن، كەيدە تىزەسىن سيپالاپ، سۇرىنە-قابىنا ۇشىپ كەلەدى. ازاپتى، ويىنىڭ قىسقالىعىنان ءبىر شەكسە، بويىنىڭ ۇزىندىعىنان ەكى شەكتى. بوي جازىپ جۇگىرسە-اق بولعانى توبەسى بارىپ تاق ەتە تۇسەدى. قۋىستىڭ ءقايسىبىر تار جەرىنە كەلگەندە جىلانشا يرەلەڭدەيدى.
ونىڭ كوزدەگەن جەرى ەندى الىس ەمەس. سوعان ءبىر جەتسە قۇتىلىپ كەتەتىنىن ونىڭ ءوزى دە، زينا دا سەزىپ ەكەۋى دە ايانباستان ۇمتىلىپ كەلەدى. اندا-ساندا زينانىڭ «توقتا!» دەگەنى بولماسا، باسقا ەشبىر ءۇن دە جوق، تەك الىستان جۇمىسشىلاردىڭ ايبىندى ۇندەرىنىڭ سارىنى ەستىلەدى.
بۇل ەكەۋىنىڭ قارسى الدىندا ۇزىندىعى ەكى مەتردەن جۋان بورەنە جاتىر. ەندى ءبىر مينۋت جۇگىرسە جاۋدىڭ سوعان جەتەتىنىن سەزىپ زينا: «جىبەرمە، جاناس، جىبەرمە، ۇستا، ۇستا!» — دەپ، ايلا جاساپ كارىپ ەدى، ونان دا ەشتەڭە شىقپادى. جاۋ بورەنەگە بۇرىن جەتتى دە، ەتەكبايەۆ ايتقان قۋىسقا سۇڭگي باستادى. ءبىراق، ول قۋىس ەتە تار ەكەن. ەگەردە بىرەۋ قۋىپ جەتىپ تىرسەگىن قيا بەرسە دە ۇزىن قارانىڭ مويىن بۇرۋعا دا دارمەنى جوق، كەپتەتىلىپ، ءىن تۇبىندەگى سۋىرعا ۇقساپ، تىرمىسىپ جاتقان كەزىندە زينا دا كەلىپ جەتتى. ول، كەلە قيمىلداپ، جاۋدىڭ ءالى جوعارى شىعىپ ۇلگىرمەگەن سول جاق اياعىنان قوس قولداپ ۇستاي الدى دا، الدىنا قاراي سىندىرا تارتىپ، تۇرا قالدى.
جاناس! ۇمتىل، ۇمتىل!.. مينانىڭ ءالى دە جالعىز ەكەنىن سەزدى مە، قالاي، جاۋ قارسى الدىنداعى جالعىز تال تىرەۋگە جارماسىپ جۇلقىنا ءتۇسىپ ەدى، تىرەۋ جۇلىنىپ كەتتى دە، ماڭدايىنا كەپ سارت ەتتى. قاراڭعى قۋىستىڭ ىشىنەن تۇتقا بولار ەندى ەشتەڭە ىستەي الماي، قارا جەردى تىرمالاپ جاتىر. ءبىراق تىرناعىنا ىلىنەر تۇك جوق، تىزەسى كەنەرەگە ىلىنسە كەتەر ەدى، وجەت قىزدىڭ قولى ىلىندىرەر ەمەس، قايتا بۇرىنعىسىنان بەتەر كۇشەيىپ، تومەن سۇيرەپ بارادى. ول بىرتە-بىرتە تومەندەي بەرە جاۋ ءوزىنىڭ سالماعىمەن بارىپ شالقاسىنان كۇرس ەتتى.
جاڭاعى تىرەۋدىڭ قىرى ونىڭ ەكى كوزىنىڭ ارالىعىنان تيگەن ەكەن. ماڭدايىنان سورعالاپ اۋزىنا قۇيىلعان قاندى تامسانا جۇتىپ، ەكى قولىمەن جەر تىرەي، تۇرۋعا جان تالاسىپ جاۋ جاتىر. قولىنداعى پىشاعىن لاقتىرىپ ەدى، تيمەي دالاعا كەتتى. ونىڭ اياعىنان جىبەرمەي، قاسقىر سوققان كىسىشە ايقاي سالىپ زينا تۇر، ءبىر كەزدە زينانىڭ الىسۋمەن بۇلاڭداپ تۇرعان بۇرىمى قولىنا ءتۇسىپ ەدى، جاۋ تارتىپ قالىپ، زينانى ۇستىنە قۇلاتتى دا، سۇيرەي تۇرەگەلىپ لاقتىرىپ جىبەردى.
— جان-اس! — دەدى قۇلاپ تۇسكەن زينا ءالسىز ۇنمەن. ومىراۋىنا ىلگەن لامپاسى تۇسسە دە سىنباي، قانى قاشقان بەتىنە ساۋلە بەرىپ تۇر. كوزى قانتالاعان جاۋ قان باسقان قاباعىن ءبىر ءسۇرتىپ تاستاپ، تەسىككە قايتا ۇمتىلا بەرگەن كەزدە كوك جەلكەسىنە بىردەڭە سارت ەتتى دە، كوزىن اشىپ-جۇمعانشا بولعان جوق وڭكيگەن زور دەنەسىن قاڭباقتاي ۇشىردى.
بۇل جاناستىڭ قولى ەدى. ۇزىن قارا ومى كوتەرە تۇرەگەپ، تاعى دا الىسا ءتۇستى. ءبىراق، قاجىرلى قول ونى بۇركىتشە ءبۇرىپ جىبەردى.
وسى كەزدە باسقا زابويلاردان جۇگىرىپ كەلە جاتقان جۇمىسشىلاردىڭ لامپاسىنىڭ ساۋلەسى شاحتا ءىشىن جارقىراتىپ جىبەردى.
زينا باسىن كوتەرە بەرە قول سوزدى.
— جانىم، جاناس! كەش مەنى!
جاناستىڭ جۇرەگى ەلجىرەگى، كەتتى دە، ءۇن قاتا العان جوق. زينانى قۇشاقتاي الىپ، جەردەي كوتەرىپ الدى.
You Might Also Like
