جەردىڭ ءپىشىنى مەن كولەمى
تاقىرىبى: "جەردىڭ ءپىشىنى مەن كولەمى"
ساباقتىڭ وقىتۋ ماقساتى: وقۋشىلارعا جەردىڭ ءپىشىنى مەن مولشەرى، جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋى ونىڭ ءمانى، جىل مەزگىلدەرىنىڭ اۋىسۋى جونىندە مالىمەت بەرۋ.
ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋىنا بايلانىستى ەكەنىن جانە ونىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ، ەكۆاتور، جارتى شارلار، پوليۋستەردى تابا ءبىلۋ
ساباقتىڭ وقۋ جابدىعى: 5 س. اتلاسى، جش كارتاسى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. امانداسۋ، تۇگەندەۋ
2. وقۋلىق، اتلاس، داپتەر، كۇندەلىك، بوياۋ كارانداشتارىن تۇگەندەۋ.
3. كەزەكشىگە بۇگىنگى كۇندى جازعىزۋ.
4. ساباق بارىسى:
وتكەندى قايتالاۋ:
1. كەستەنى تەكسەرۋ
2. اريستوتەل، سەزار، لەوناردو دا ۆينچي
3. ۇلىقبەك
جاڭا ساباق
جەر شامامەن 4، 5 - 5ملرد. جىل بۇرىن پايدا بولعان. العاشقى كەزدە ۋلى گازدارمەن قايناپ - جانىپ تۇرعان تاۋ جىنىستارىنان قۇرالعان اسپان دەنەسى بولاتىن. ميلليونداعان جىلدار بويى جەر بىرتىندەپ سۋىنعاندا بەتىندە گرانيتتى قابات پايدا بولادى. قىزعىن كەزدە سۋ بۋلارى نوسەر جاڭبىرلارعا اينالعان، تولاسسىز جەر بەتىنە جاۋىپ تۇردى. جەر بەتىنىڭ جالپى اۋدانى 510 ملن. كم كۆ.، ونىڭ 71%سۋ، قالعان 29% قۇرلىق الىپ جاتىر جەر ءپىشىنى – ەلليپسويد. پلانەتامىز پوليۋستەرى جاعىنان ءسال قىسىڭقى كەلەدى.. جەردىڭ پوليۋستىك راديۋسى ەكۆاتورلىق راديۋسىنان شامامەن 21كم قىسقا بولىپ شىقتى. جەردىڭ ەكۆاتورلىق راديۋسى 6378كم، ال پوليارلىق راديۋسى 6357كم. بۇل ايىرما بۇكىل جەر ولشەمىمەن سالىستىرعاندا تىم ماردىمسىز. سوندىقتان جەر راديۋسى – 6371كم بولاتىن شار دەپ ەسەپتەلدى.
جەردىڭ ەڭ ەندى جەرىن ەكۆاتور سىزىعى الىپ جاتىر. ەكۆاتوردىڭ ۇزىندىعى – 40 000كم. مەريدياننىڭ ۇز - 40000كم. جەردىڭ سىرتقى قاباتىنىڭ ۇزىندىعىن ەجەلگى گرەك وقىمىستىسى ەراتوسفەن سول كەزدىن وزىندە ناقتى ولشەگەن. ەكۆاتور(لات. تەڭەستىرگىش) جەر شارىن ەكى جارتى شارعا بولەدى. ونىڭ جوعارعى بولىگىن سولتۇستىك جارتى شار، تومەنگى بولىگىن وڭتۇستىك جارتى شار دەپ اتايمىز.
جەر ءپىشىنى شار تارىزدەس بولعاندىقتان ونىڭ بەتىنە كۇن ساۋلەسى دە اركەلكى تارالادى. ەكۆاتور جاعىنا تىك تۇسەدى دە، پوليۋستەرگە قاراي بارعان سايىن كولبەي بەرەدى.
جەر ءوز وربيتاسىمەن كۇندى اينالادى، سونىمەن قوسا ءوز بىلىگىنەن اينالادى. ەگەر جەر شارىنىڭ سولتۇستىك پوليۋس جاقتاعى ۇستىنەن قاراساق، ونىڭ باتىستان شىعىسقا قاراي اينالىپ تۇرعانىن كورەر ەدىك. كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى ناق وسى جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋدىڭ اسەرىنەن بولادى.
گلوبۋستى قولدارىنا الىپ، باتىستان شىعىسقا قاراي اينالدىرىپ، كۇن نەگە شىعىستان شىعىپ، باتىسقا باتاتىنىن ويلاڭدار.
جەر ءوز بىلىگىن ءبىر تاۋلىكتە، ياعني 24 ساعاتتا ءبىر اينالىپ شىعادى. جەردىڭ ءوز بىلىگىن تاۋلىك ىشىندە ءبىر اينالىپ شىعۋى ناتيجەسىندە كۇن مەن ءتۇن اۋىسىپ قانا قويمادى، جىلۋ مەن ىلعال دا بۇكىل جەر بەتىنە بولىنە تارالىپ وتىرادى.
بەكىتۋ: جەر ءوز بىلىگىنەن قانشا ۋاقىتتا 1 رەت اينالىپ شىعادى
باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: 7 & سوڭىنداعى سۇراقتار
ءبىزدىڭ جەر
1. جەر قاي ۋاقىتتا پايدا بولعان؟ (شامامەن 4، 6 ملرد جىل بۇرىن)
2. جەردىڭ سالماعى قانشا؟ (شامامەن 6 سەكسيلليون توننا. (6 - نىڭ سوڭىندا 21 ءنول بار))
3. جەر بەتىنىڭ جالپى اۋدانى 510 ملن. كم كۆ.، ونىڭ 71%سۋ، قالعان 29% قۇرلىق الىپ جاتىر
4. جەردىڭ كۇننەن ارا قاشىقتىعى (شامامەن 150 000 000كم)
5. جەر كۇندى قانداي جىلدامدىقپەن اينالادى؟ 30كم/سەك
6. ەكۆاتور دەگەنىمىز نە؟ (جەردىڭ ورتاسىنداعى ەكى پوليۋستەن بىردەي قاشىقتىقتا ويشا سىزىلعان جەردى ەكى جارتى جارتى شارعا ءبولىپ جاتقان سىزىق. ەكۆاتوردىڭ ۇزىندىعى (40075، 7كم)
7. جەر ءپىشىنى – ەلليپسويد. جەردىڭ ەكۆاتورلىق راديۋسى 6378كم، ال پوليارلىق راديۋسى 6357كم.
8. جەردىڭ مودەلى گلوبۋستى ەڭ ءبىرىنشى كىم ويلاپ شىعاردى؟ (ەجەلگى گرەك گەوگرافى كراتەس)
9. ەڭ ءبىرىنشى دۇنيە ءجۇزىن كەمەمەن قاي ەلدىڭ تەڭىزشىسى اينالىپ شىقتى؟ (1519 - 1522ج. پورتۋگال تەڭىزشىسى فەرناندو ماگەللان مەن حۋان سەباستيان ەل كانو)
10. جەر شارىنداعى ەڭ بيىك شىڭ دجومولۋنگما - ەۆەرەست
ساباقتىڭ وقىتۋ ماقساتى: وقۋشىلارعا جەردىڭ ءپىشىنى مەن مولشەرى، جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋى ونىڭ ءمانى، جىل مەزگىلدەرىنىڭ اۋىسۋى جونىندە مالىمەت بەرۋ.
ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋىنا بايلانىستى ەكەنىن جانە ونىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ، ەكۆاتور، جارتى شارلار، پوليۋستەردى تابا ءبىلۋ
ساباقتىڭ وقۋ جابدىعى: 5 س. اتلاسى، جش كارتاسى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. امانداسۋ، تۇگەندەۋ
2. وقۋلىق، اتلاس، داپتەر، كۇندەلىك، بوياۋ كارانداشتارىن تۇگەندەۋ.
3. كەزەكشىگە بۇگىنگى كۇندى جازعىزۋ.
4. ساباق بارىسى:
وتكەندى قايتالاۋ:
1. كەستەنى تەكسەرۋ
2. اريستوتەل، سەزار، لەوناردو دا ۆينچي
3. ۇلىقبەك
جاڭا ساباق
جەر شامامەن 4، 5 - 5ملرد. جىل بۇرىن پايدا بولعان. العاشقى كەزدە ۋلى گازدارمەن قايناپ - جانىپ تۇرعان تاۋ جىنىستارىنان قۇرالعان اسپان دەنەسى بولاتىن. ميلليونداعان جىلدار بويى جەر بىرتىندەپ سۋىنعاندا بەتىندە گرانيتتى قابات پايدا بولادى. قىزعىن كەزدە سۋ بۋلارى نوسەر جاڭبىرلارعا اينالعان، تولاسسىز جەر بەتىنە جاۋىپ تۇردى. جەر بەتىنىڭ جالپى اۋدانى 510 ملن. كم كۆ.، ونىڭ 71%سۋ، قالعان 29% قۇرلىق الىپ جاتىر جەر ءپىشىنى – ەلليپسويد. پلانەتامىز پوليۋستەرى جاعىنان ءسال قىسىڭقى كەلەدى.. جەردىڭ پوليۋستىك راديۋسى ەكۆاتورلىق راديۋسىنان شامامەن 21كم قىسقا بولىپ شىقتى. جەردىڭ ەكۆاتورلىق راديۋسى 6378كم، ال پوليارلىق راديۋسى 6357كم. بۇل ايىرما بۇكىل جەر ولشەمىمەن سالىستىرعاندا تىم ماردىمسىز. سوندىقتان جەر راديۋسى – 6371كم بولاتىن شار دەپ ەسەپتەلدى.
جەردىڭ ەڭ ەندى جەرىن ەكۆاتور سىزىعى الىپ جاتىر. ەكۆاتوردىڭ ۇزىندىعى – 40 000كم. مەريدياننىڭ ۇز - 40000كم. جەردىڭ سىرتقى قاباتىنىڭ ۇزىندىعىن ەجەلگى گرەك وقىمىستىسى ەراتوسفەن سول كەزدىن وزىندە ناقتى ولشەگەن. ەكۆاتور(لات. تەڭەستىرگىش) جەر شارىن ەكى جارتى شارعا بولەدى. ونىڭ جوعارعى بولىگىن سولتۇستىك جارتى شار، تومەنگى بولىگىن وڭتۇستىك جارتى شار دەپ اتايمىز.
جەر ءپىشىنى شار تارىزدەس بولعاندىقتان ونىڭ بەتىنە كۇن ساۋلەسى دە اركەلكى تارالادى. ەكۆاتور جاعىنا تىك تۇسەدى دە، پوليۋستەرگە قاراي بارعان سايىن كولبەي بەرەدى.
جەر ءوز وربيتاسىمەن كۇندى اينالادى، سونىمەن قوسا ءوز بىلىگىنەن اينالادى. ەگەر جەر شارىنىڭ سولتۇستىك پوليۋس جاقتاعى ۇستىنەن قاراساق، ونىڭ باتىستان شىعىسقا قاراي اينالىپ تۇرعانىن كورەر ەدىك. كۇن مەن ءتۇننىڭ اۋىسۋى ناق وسى جەردىڭ ءوز بىلىگىنەن اينالۋدىڭ اسەرىنەن بولادى.
گلوبۋستى قولدارىنا الىپ، باتىستان شىعىسقا قاراي اينالدىرىپ، كۇن نەگە شىعىستان شىعىپ، باتىسقا باتاتىنىن ويلاڭدار.
جەر ءوز بىلىگىن ءبىر تاۋلىكتە، ياعني 24 ساعاتتا ءبىر اينالىپ شىعادى. جەردىڭ ءوز بىلىگىن تاۋلىك ىشىندە ءبىر اينالىپ شىعۋى ناتيجەسىندە كۇن مەن ءتۇن اۋىسىپ قانا قويمادى، جىلۋ مەن ىلعال دا بۇكىل جەر بەتىنە بولىنە تارالىپ وتىرادى.
بەكىتۋ: جەر ءوز بىلىگىنەن قانشا ۋاقىتتا 1 رەت اينالىپ شىعادى
باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: 7 & سوڭىنداعى سۇراقتار
ءبىزدىڭ جەر
1. جەر قاي ۋاقىتتا پايدا بولعان؟ (شامامەن 4، 6 ملرد جىل بۇرىن)
2. جەردىڭ سالماعى قانشا؟ (شامامەن 6 سەكسيلليون توننا. (6 - نىڭ سوڭىندا 21 ءنول بار))
3. جەر بەتىنىڭ جالپى اۋدانى 510 ملن. كم كۆ.، ونىڭ 71%سۋ، قالعان 29% قۇرلىق الىپ جاتىر
4. جەردىڭ كۇننەن ارا قاشىقتىعى (شامامەن 150 000 000كم)
5. جەر كۇندى قانداي جىلدامدىقپەن اينالادى؟ 30كم/سەك
6. ەكۆاتور دەگەنىمىز نە؟ (جەردىڭ ورتاسىنداعى ەكى پوليۋستەن بىردەي قاشىقتىقتا ويشا سىزىلعان جەردى ەكى جارتى جارتى شارعا ءبولىپ جاتقان سىزىق. ەكۆاتوردىڭ ۇزىندىعى (40075، 7كم)
7. جەر ءپىشىنى – ەلليپسويد. جەردىڭ ەكۆاتورلىق راديۋسى 6378كم، ال پوليارلىق راديۋسى 6357كم.
8. جەردىڭ مودەلى گلوبۋستى ەڭ ءبىرىنشى كىم ويلاپ شىعاردى؟ (ەجەلگى گرەك گەوگرافى كراتەس)
9. ەڭ ءبىرىنشى دۇنيە ءجۇزىن كەمەمەن قاي ەلدىڭ تەڭىزشىسى اينالىپ شىقتى؟ (1519 - 1522ج. پورتۋگال تەڭىزشىسى فەرناندو ماگەللان مەن حۋان سەباستيان ەل كانو)
10. جەر شارىنداعى ەڭ بيىك شىڭ دجومولۋنگما - ەۆەرەست
You Might Also Like
