جەتى جاسار اليسيا رەينبەردتىڭ قالامىنان تۋعان تاڭعاجايىپ ەرتەگى
ديككەنس مەن ءۇشىن الدىندا ىزەتپەن باس يەر جازۋشىم بولىپ قالا بەرەدى.
ا. م. گوركيي
باعزى ءبىر كەزدە كورول مەن كوروليەۆا ءومىر ءسۇرىپتى. كورول ەركەك كىندىك اتاۋلىنىڭ ەڭ ەر جۇرەگى دە، كوروليەۆا ايەل زاتىنىڭ ەڭ سۇلۋى ەكەن. جالاقىنى كورول باسقارمادا قىزمەت ەتىپ تاۋىپ تۇرادى. ال كوروليەۆا دەريەۆنيادان شىقسا كەرەك، اكەسى سەلو دارىگەرى بولىپتى.
ولاردىڭ بالالارى ءۇپىر-شۇپىر كوبەيە كەلىپ، ۇزىن سانى ون سەگىزگە جەتەدى. بالالاردىڭ ون جەتىسى كىشكەنتاي كەنجەسىن كۇتسە، قالعاندارىنىڭ ءبارىن ەڭ ۇلكەنى اليسيا قارايدى. كىشكەنتاي كەنجە جەتى ايلىق تا، باس كوتەرەر ۇلكەنى جەتى جاستا بولادى.
كانە، ەندى قانداي وقيعا بولعانىنا قۇلاق سالىڭدار.
بىردە باسقارماعا بارا جاتىپ كورول جول-جونەكەي بالىق ساتۋشىعا سوعادى. ءبىر جارىم فۋنت تولەپ، كوروليەۆا (ول ءۇي شارۋاسىنا تياناقتى دا ۇنەمشىل ايەل ەدى) تاپسىرعانداي، بەكىرەنىڭ قۇيرىعىنان ءبىراز جوعارى تۇستان شاپقىزىپ، ساتىپ العان ازىعىن ۇيگە جەتكىزىپ سالۋدى تاپسىرادى. «البەتتە، مىرزا، باسقا ەشتەڭە قاجەت ەمەس پە؟ قايىرلى تاڭ!»—دەيدى بالىق ساتۋشى پيككلز جالپىلداپ.
ەڭسەسى تۇسكەن كورول باسقارماسىنا قاراي اياڭدايدى، ويتكەنى جالاقىعا جەتكەنشە ءالى كوپ كۇن بار ەدى، ال اياۋلى سابيلەرىنىڭ ءبىرازىنا كيىمدەرى تارىلىپ بارادى. الايدا بىرەر اتتاعانشا بولعان جوق، ونى ميستەر پيككلز دۇكەنىنىڭ قولعانات بالاسى قۋىپ جەتتى.
— مىرزا، ءبىزدىڭ ماگازيننەن الگىندە ءبىر ەگدە ايەلدى بايقاي الدىڭىز با؟—دەپ سۇرادى ول.
— قايداعى ەگدە ايەل؟—دەپ قايران قالدى كورول.— ەشقانداي ەگدە ايەلدى كورگەنىم جوق.
كورول ونى كورە العان جوق، ويتكەنى ول ايەل كورولدىڭ كوزىنە كورىنبەيتىن سيقىر ەدى. ال بالا ايەلدى كورىپ قالدى. زايىرى، ەكى تابان بالىقتى استاۋعا شايقاپ جاتقاندا، سۋ شاشىراپ، كويلەگىمدى ءبۇلدىرىپ جۇرمەسىن دەپ، ول مۇنىڭ كوزىنە ادەيى كورىنسە كەرەك.
سويتكەنشە، الگى ايەلدىڭ ءوزى دە كەلىپ قالدى. ۇستىندەگى كۇنگە قۇبىلىپ جالت-جۇلت ەتكەن جىبەك كويلەگى كوزدىڭ جاۋىن الادى، تۇلا بويىنان حوش ءيىس اڭقىپ تۇر.
— شامالاۋىمشا، ءبىرىنشى ۋوتكينس كورول ءسىز بولارسىز؟— دەپ سۇرادى الگى ايەل.
— ءيا، مەنىڭ اتىم ۋوتكينس،— دەپ جاۋاپ بەردى كورول.
— قاتەلەسپەسەم، ايداي سۇلۋ اليسيانىڭ اكەسى ءسىز بولارسىز؟
— اليسيانىڭ عانا ەمەس، اسىقتاي ون سەگىز بالانىڭ اكەسىمىن،— دەدى كورول.
— مەن بىلسەم، ءقازىر عوي باسقارماعا بارا جاتىرسىز،— دەپ قويدى جاڭاعى ايەل.
كورول سوندا الدىندا تۇرعان مىنا ايەل پەرى بولار، ايتپەسە وسىنىڭ ءبارىن قايدان بىلە بەرەدى دەگەن ويعا كەلدى. وسىلاي ويلاپ ۇلگەرگەنشە، ايەل ءتىل قاتتى:
— ويىڭىز دۇرىس. ءنىل داريا اتتى قايىرىمدى ۇلى پەريزاتىڭىز مەن بولامىن. زەيىن قويىپ، سوزىمە قۇلاق سالىڭىز. سوڭىنا تۇستىك ىشۋگە ۇيگە ورالعاندا، ابايلاپ قانا اليسيانى شاقىرىپ، الگى ساتىپ العان بەكىرەدەن ءدام تات دەڭىز.
— مۇمكىن، مۇنىڭ وعان زيانى بار شىعار،— دەپ قالدى كورول.
وسىناۋ مىسقىلدى پىكىردىڭ ەگدە ايەلدى ساباسىنان شىعارىپ شامداندىرعانى سونداي، ۇرەيى ۇشقان كورول تاعزىم ەتىپ، كەشىرىم سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى.
— قايدا بارساڭ اناۋ دا زياندى، مىناۋ دا زياندى دەگەن جاڭساق پىكىردەن قۇلاعىڭ سارسيدى!— دەدى مۇلدەم جاقتىرماي قالعان ەگدە ايەل.— مەنىڭشە، ءبارىن دە سىپىرىپ-سيىرىپ ءوزىڭىز جەپ قويعىڭىز كەلىپ تۇر عوي. مەشكەي دەگەن جاقسى ات ەمەس.
بار كىنانى ءۇنسىز تىڭداپ، كوزىمەن جەر شۇقىعان كورول ەندى قايتىپ مۇنداي پيعىلدان اۋلاق بولۋعا ۋادە ەتتى.
— الداعى ۋاقىتتا ءوزىڭىزدى دۇرىس ۇستاي ءبىلىڭىز،— دەدى ۇلى پەريزات ءنىلداريا،— ەندىگارى قايتالاۋشى بولماڭىز. ايداي ارۋ اليسيا بەكىرەنى جەگەننەن كەيىن، مەنىڭشە، جەۋگە ءتيىس،— تاباقتا قالعان سۇيەككە كوزىڭىز تۇسەدى. سوندا قىزىڭىزعا الگى سۇيەكتى الىپ تازالاپ، كەپتىرىپ، انىقتاي جالتىراعانشا ىسقىلا دەپ تاپسىرىڭىز. سۇيەكتى ول ۇقىپتاپ ساقتاسىن، سەبەبى بۇل مەنىڭ تارتۋ-سىيىم.
— بولعانى وسى ما؟—دەپ سۇرادى كورول.
— نە دەگەن شىدامسىز ەدىڭىز،— دەپ كورولدىڭ بەتىن قايتارىپ تاستادى ۇلى پەريزات ءنىلداريا.— كيلىگە بەرمەي، جۇرتتىڭ ايتارىن ايتقىزساڭىزشى. ءاي، وسى ۇلكەندەر-اي، ءومىر باقي اۋىزدان قاعادى دا وتىرادى.
كورول تاعى دا تۇنجىراپ جەرگە قاراپ، قايتىپ ەشقاشان ءسوز بولمەۋگە ۋادە بەردى.
— الداعى ۋاقىتتا ءوزىڭىزدى دۇرىس ۇستاڭىز،— دەدى ۇلى پەريزات ءنىلداريا،— ەندىگارى قايتالاۋشى بولماڭىز. اليسياعا مەنىڭ جۇرەك جاردى سالەمىمدى ايتىڭىز. مىناۋ ءبىر-اق مارتە پايدالاناتىن مەنىڭ سيقىرلى سىيىم دەڭىز، بۇل سۇيەك وعان نە تىلەسە سونى بەرەدى، تەك ونى كەرەگىندە عانا ۋاقىتىمەن سۇراسىن. مىنە، مەنىڭ سىزگە ايتار اماناتىم وسى. مۇنى ناقپا-ناق بۇلجىتپاي ورىنداڭىز.
كورول تەك تۇرماي:
— مۇنىڭ سەبەبىن سۇراۋعا بولا ما ەكەن؟— دەپ قالماسى بار ما.
وسى ارادا پەريزات تەرىسىنە سىيماي اشۋلانىپ، ال كەپ شالا ءبۇلىنسىن.
— مىرزا، ءسىز ءوزىڭىزدى دۇرىس ۇستاي الاسىز با، الدە جوق پا!—دەپ تەپسىندى باج ەتە تۇسكەن ول.— سەبەپتەن-سەبەپ ىزدەپ جۇرەتىندەرىڭىز نە وسى. سەبەبى قانداي دەيدى-اۋ، ءا؟ سەبەپشىلىن بۇلاردىڭ! ەرەسەكتەردىڭ وسىنداي ورىنسىز سۇراعى مەزى ەتىپ ءبىتتى.
ەگدە ايەلدىڭ مىناۋ دولى اشۋى كورولدىڭ ابدەن زارەسىن ۇشىردى. كوڭىلىنە كەلەر ءسوز ايتىپ قالعانى ءۇشىن كەشىرىم ءوتىنىپ، ەندى قايتىپ ەشقانداي سەبەپ جايىن سۇرامايتىنىن بىلدىرەدى.
— الداعى ۋاقىتتا ءوزىڭىزدى دۇرىس ۇستاڭىز،— دەدى ايەل تاعى دا قاداپ،— ەندىگارى قايتالاۋشى بولماڭىز.
وسى ءسوزدى ايتىپ ۇلى پەريزات ءنىلداريا عايىپ بولدى، ال كورول باسقارماعا جەتكەنشە ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى. باسقارماعا كەلگەن سوڭ قاشان ۇيىنە قايتقانشا جازا بەردى ول، جازا بەردى، جازا بەردى. ۇيىندە ول پەريزاتتىڭ بۇيرىعى بويىنشا ابايلاپ قانا اليسيانى شاقىرىپ الىپ، بەكىرەدەن ءدام تاتۋىن ءوتىندى. اليسيا بەكىرەنى راقاتتانا جەپ بولعان سوڭ، تاباققا كوز تاستاعان ول پەريزات ايتقانداي-اق وندا جاتقان سۇيەكتى كوردى. كورول اليسياعا پەريزاتتان ەسىتكەنىن تۇگەل ايتىپ بەردى. قىز دا كىدىرمەي سۇيەكتى كەپتىرىپ، تازالاپ، قاشان انىقتاي جالتىراعانشا ىسقىلاي بەردى.
ەندى بىردە تاڭەرتەڭ توسەكتەن تۇرىپ جاتقان كوروليەۆا: «قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي! باسىم اينالىپ بارادى عوي!»—دەپ شىڭعىرىپ ەس-تۇسسىز قۇلاپ ءتۇستى.
ەرتەڭگى استىڭ جايىن اقىلداسقالى ويدا جوقتا كەلىپ قالعان اليسيا اناسىن مىناداي كۇيدە كورىپ، قاتتى ابىرجىپ قالدى دا، جالما-جان قوڭىراۋ قاعىپ پەگگيدى شاقىردى. (كۇتۋشى ايەلدى وسىلاي اتايتىن). الايدا مۇرىنعا يىسكەتەر تۇز سالعان شيشانىڭ قايدا تۇرعانى ەسىنە ءتۇسىپ، استىنا ورىندىق قويىپ جوعارىدان ونى الدى. سوسىن تاعى ءبىر ورىندىققا شىعىپ، شىنى قۇتىنى كوروليەۆانىڭ تاناۋىنا جاقىنداتتى. سەكىرىپ ءتۇسىپ سۋ الىپ كەلدى. ورىندىققا قايتا شىعىپ كوروليەۆانىڭ ماڭدايىنا سۋ باستى. وسى كەزدە قارتاڭداۋ كەلگەن مەيىرىمدى كۇتۋشى ايەل بولمەگە كىردى. ول:
— قانداي ەپتى ەدىڭ! مەن ءوزىم بولسام دا ءبارىن ءدال وسىلاي كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن اتقارا الماس ەدىم!—دەپ اليسياعا العىس ايتتى.
ءبىراق قاتەردىڭ بەتى مۇنىمەن قايتا قويعان جوق. قايىرىمدى كوروليەۆا شىنىمەن قاتتى ناۋقاستانىپ، ۇزاق توسەك تارتىپ جاتتى. اليسيا بولسا، وزگە ون جەتى پرينس پەن پرينسەسساعا باس-كوز بولىپ، بىر-بىرىمەن قاقتىعىستىرماي، ءبارىن ءوزى كيىندىرىپ، ءوزى شەشىندىرەدى، كىشكەنتاي كەنجەنى ويناتادى، قازانعا سۋ قايناتىپ، سورپا جىلىتادى، پەش تازالايدى، ونىڭ ۇستىنە ۋاقىتىندا دارى-دارمەگىن بەرىپ، كوروليەۆانى كۇتەدى. شارشاپ-شالدىققانىنا قاراماي، قولدى-اياققا تۇرماي زىر جۇگىرىپ، ءبارىن ەرتەلى-كەش ءوزى ىستەيدى. ىستەمەي ءقايتسىن، بۇل سارايدا قىزمەتشى دەگەن از، سەبەبى، بىرىنشىدەن، كورولدىڭ ءوزى اۋقاتتى ادام ەمەس، ەكىنشىدەن، باسقارما ءالى ۇستەمە اقى بەرەتىن ءتۇرى جوق، ۇشىنشىدەن، جالاقى الاتىن كۇن كوزگە ارەڭ ىلىنەتىن اسپانداعى جۇلدىزداي وتە الىس.
سوندا كوروليەۆا ەس-تۇسسىز قۇلايتىن تاڭەرتەڭگىلىك ساتتە الگى سيقىرلى سۇيەك قايدا بولدى دەيسىز عوي؟ ارينە، اليسيانىڭ قالتاسىندا بولدى ول. كوروليەۆانىڭ ەسىن كىرگىزۋ ءۇشىن ول سۇيەكتى قالتاسىنان الا بەردى دە قايتا سالىپ، مۇرىنعا يىسكەتەر تۇز تۇرعان قۇتىنى ىزدەدى.ال سول كۇنى تاڭەرتەڭ كوروليەۆا وزىنە-وزى كەلىپ قالعىپ كەتكەندە، اليسيا جۇگىرىپ جوعارىعا شىقتى. ونداعى ويى جوعارعى قاباتتا تۇراتىن، ونى وزىنەن وزگە ءتىرى پەندە بىلمەيتىن، ەڭ ۇلكەن سىرلاسى گەرسوگينيامەن قۇپيا تۇردە اقىلداسىپ الۋ ەدى.
وسىناۋ استىرتىن زور قۇپيا سيقىرلى سۇيەكتىڭ سىرى بولاتىن. ول جايىندا باستان-اياق اليسيا ءوزى ايتقاندىقتان، گەرسوگينيا جاقسى بىلەتىن. ول ۇلدە مەن بۇلدەگە مالىنىپ، توسەكتە باقىرايىپ جاتقان گەرسوگينيانىڭ جانىنا تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، ءوزىنىڭ قۇپيا سىرلارىن سىبىرلاپ ايتا باستادى. گەرسوگينيا جىميىپ، باسىن يزەدى. گەرسوگينيا وسىلاي جىميىپ، باس يزەي بەرەدى ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىزدار، ونىڭ مۇنىسىن قىزدان باسقا ءبىر جان بىلگەن ەمەس.
سودان سوڭ اليسيا كوروليەۆانىڭ قاسىندا وتىرا تۇرعالى جۇگىرىپ ىزىنشە تومەن ءتۇستى. كوروليەۆانىڭ جانىندا ول كوبىنە جالعىز وتىرىپ ءجۇردى. ال كوروليەۆا سىرقات كەزدە كۇندە كەشكىسىن ول كورولمەن بىرگە وتىراتىن-دى. كۇندە كەشكىسىن كورول ونىڭ نەگە سيقىرلى سۇيەككە سيىنىپ كومەك سۇرامايتىنىنا قايران قالىپ، كوزىنىڭ قيىعىمەن اليسياعا قارايتىن ەدى. وسىنى سەزگەن سايىن قىز جۇگىرىپ جوعارىعا شىعادى دا، گەرسوگينيامەن سىرلاسادى، سونداعى جازباي قايتالايتىنى: «ءبارى دە سابيلەردى اقىلى جوق اقىماق دەپ ويلايدى». وعان جاۋاپ رەتىندە بويىندا تاربيەلىلىك تۇنىپ تۇرسا دا، گەرسوگينيا كوزىن قىساتىن.
— اليسيا،— دەدى بىردە كورول كەشكىسىن قىزى قايىرلى ءتۇن دەپ كەتىپ بارا جاتقاندا.
— ءيا، پاپا.
— سيقىرلى سۇيەك نە بولدى ءوزى؟
— قالتامدا، پاپا.
— ونى سەن جوعالتىپ العان شىعار دەپ ءجۇر ەدىم.
— و نە دەگەنىڭ، پاپا.
— سونى ۇمىتىپ كەتكەن جوقسىڭ با؟
— جو-جوق، پاپاتاي!
مىنە، ەندى بىردە كورشى اۋلاداعى قاباعان توبەت مەكتەپتەن كەلە جاتىپ ەسىك الدىنا ايالداعان كىشكەنتاي ءپرينستىڭ بىرەۋىنە تارپا باس سالماسىن با. كىشكەنتاي پرينس ۇرەيى ۇشىپ، قولىمەن ەسىكتىڭ شىنىسىن تىرەي قۇلاپ، سۇمدىق، ءتىپتى سۇمدىق جارالانادى. ونىڭ قاتتى، سۇمدىق قاتتى جارالانعانىن كورگەندە قالعان ون جەتى باۋىرلارىنىڭ ەسى شىعىپ، شىرىلداپ جىلاپ قويا بەرەدى. ون جەتىسىنىڭ دە بەت-اۋزى كوگەرىپ-سازارىپ كەتەدى. ال اليسيا بارلىعىنىڭ اۋزىن كەزەك-كەزەك قولىمەن جاۋىپ، كوروليەۆا اۋىرىپ جاتقاندا شۋ شىعارماڭدار دەپ كوندىرەدى. سودان سوڭ لەگەنگە تازا سالقىن سۋ قۇيىپ، ءىنىسىنىڭ جارالى قولىن مالعاندا ونى ەكى جەردەگى ون جەتى (ءتورتتى الساق ءۇشى ويدا، بولادى وتىز ءتورت)— وتىز ءتورت كوزدىڭ ءبارى اپكەلەرىنىڭ قولدا شىنى سىنىعى بار-جوعىن قالاي تەكسەرىپ جاتقانىنا قادالا قاراعان. ءساتىن سالعاندا، ايتەۋىر، امان ەكەن. كوڭىلى ورنىققان ول ەندى كىپ-كىشكەنە، تىعىرشىقتاي توپ-تولىق ەكى ىنىسىنە: «قيىندى سالىنعان كورول قورجىنىن اكەلىڭدەر،— دەدى.— ءوزىم كەسىپ، ءوزىم قيىپ، ءوزىم ءپىشىپ، ءوزىم تىگىپ بىردەڭە ويلاستىرماسام بولماس». قوس بالا قيىندى سالىنعان كورول قورجىنىن تاۋىپ اپ، سۇيرەتىپ الىپ كەلەدى. ىزىنشە اليسيا دا قولىنا ۇپ-ۇلكەن قايشى مەن ينە-جىپ الىپ، كەسىپ، ءقيىپ-پىشىپ، تىگىپ دەگەندەي جارانى تاڭاتىن شۇبەرەك جاساپ، ءىنىسىنىڭ قولىن تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ تاڭىپ بەرە قويدى. بار شارۋا تىنعان تۇستا، قىزدىڭ كوزى ەسىك اۋزىندا وزىنە اڭىرايىپ قاراپ تۇرعان اكەسىنە، كورولعا، تۇسەدى.
— اليسيا.
— ءيا، پاپا؟
— نە ىستەپ جاتىرسىڭ؟
— كەسىپ، ءقيىپ-پىشىپ، تىگىپ دەگەندەي ءوزىم بىردەڭە ويلاستىرىپ جاتىرمىن دا.
— سيقىرلى سۇيەگىڭ قايدا؟
— قالتامدا، پاپا.
— سەن ونى جوعالتىپ العان شىعار دەپ ءجۇر ەدىم.
— و نە دەگەنىڭ، پاپا.
— ۇمىتىپ كەتكەن جوقسىڭ با، ايتەۋىر؟
— جو-جوق، پاپاتاي!
سودان سوڭ ول جوعارىعا، گەرسوگينياعا جۇگىرىپ بارىپ، نە بولىپ، نە قويعانىن تەگىس ايتىپ بەردى. تاعى دا قۇپيا اڭگىمەگە كوشتى. گەرسوگينيا زىعىر ءتۇستى بۇيرا شاشىن سىلكىپ تاستاپ، بۇلتيعان اۋزىن جيا الماي كۇلدى دەيسىڭ.
ال ەندى ءبىر كەزدە ەڭ كەنجەلەرى پەشتىڭ تەپكىنشەگىنەن قۇلاپ تۇسپەسى بار ما. ون جەتى ىنى-سىڭلىلەرىنىڭ ءبارى دە پەش پەن ساتىدان قۇلاپ، باياعىدان بەرى ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەن. سوندىقتان مۇندايعا ۇيرەنبەگەن كىشكەنتايدىڭ بەتى ءىسىپ، كوزىنىڭ الدى كوگەرىپ شىعا كەلدى. بيشارا بالا اليسيانىڭ الدىندا وتىرسا، قۇلاماس ەدى عوي (بۇل كەزدە ول كىر-قوجالاق الجاپقىش بايلاپ الىپ، اس ۇيدەگى قازاندىق باسىندا سورپاعا سالاتىن تارنا ارشىپ وتىرعان). ويتكەنى كورولدىڭ اسپاز-بيكەسى جار دەگەندەگى جالعىز جان سۇيەرى بولعان قايداعى ءبىر سورايعان سولداتپەن بىرگە قاشىپ كەتىپ، سول كۇنى اس ازىرلەۋ تاۋقىمەتى اليسيانىڭ موينىنا تۇسكەن. جايشىلىقتا دا ەڭىرەپ اۋىز جاپپايتىن ون جەتى ىنى-سىڭلىلەر، ارينە، ازان-قازان. الايدا اليسيا (شىداماي ءوزى دە جىلاپ العان) وزىنە ءوزى دەم بەرىپ، ىنى-سىڭلىلەرىن كوروليەۆانىڭ تەز جازىلۋىنا بوگەت جاساماۋلارىن، دىمدارىن شىعارماي، دەرەۋ تىيىلۋلارىن تالاپ ەتتى. كوروليەۆا ناۋقاستان ايىعا باستاعان. اليسيا: «شۋلاماڭدارشى، ۇلارداي شۋلاعان نەمەلەر، كەنجەنى ءوزىم تەكسەرىپ شىعايىن!»—دەگەندى. بالانى ارلى-بەرلى قاراپ كورىپ ەدى، سىنىق ول-پۇلدان امان ەكەن. كوگەرىپ كەتكەن كوزىنە سالقىن وتەكتى باسا قويىپ ەدى، ءسابي اپكەسىنىڭ قولىندا ۇيىقتادى دا قالدى.
قولى ءجىپسىز بايلانعان ول ون جەتى ىنى-سىڭلىلەرىنە: «مەن مىنانى ويانىپ كەتسە تاعى دا اۋىرسىنىپ جىلاي ما دەپ، قولدان تۇسىرۋگە قورقىپ وتىرمىن. ەگەر سەندەر ءتارتىپتى بولساڭدار، ءبارىڭنىڭ دە اسپاز بولۋىڭا مۇرسات ەتەر ەدىم»،— دەدى.
وسىنى ەستۋى-اق مۇڭ ەكەن، سابيلەر قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيماي سەكىرىپ، ەسكى گازەتتەردەن وزدەرىنە اسپاز قالپاعىن جاساۋعا كىرىستى. مىنە، ول بىرەۋىنە — تۇز ساۋىت، بىرەۋىنە — ارپا تالقان، بىرەۋىنە — كوكونىس، بىرەۋىنە — تارنا، بىرەۋىنە — ءسابىز، بىرەۋىنە — پياز بەرىپ، ەندى بىرەۋىنە تۇزدىق جاساۋدى تاپسىردى. ءسويتىپ، نە كەرەك، ءبارى دە اسپاز بولىپ اۋرەگە ءتۇستى دە قالدى، ءوزى بولسا ءدارىنىڭ ورتاسىندا كىر-قوجالاق الجاپقىشىن بايلاپ، كىشكەنتاي كەنجەنى الديلەپ وتىر.
سورپا اپ-ساتتە ءازىر بولدى، ول ارادا كەنجە دە ويانىپ، پەرىشتەدەي ماسايراپ جىميدى. ونى ۇستاۋعا ىنىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ورنىقتى، تاپجىلماس تاباندىسىنا بەردى. ال قالعان ىنى-سىڭلىلەرى ءبىر بۇرىشقا تىعىلىپ الىپ اليسيانىڭ سورپانى قالاي قۇيىپ جاتقانىن باقىلادى. ولار سورپا ۇستەرىنە شاشىراپ كۇيدىرىپ كەتەر دەپ ۇرەيلەنەدى (قيت ەتكەنگە زارەلەرى ۇشىپ ۇرپيە قالاتىن ادەتتەرى). سورپا قۇيىلىپ بولىپ، بۋى بۇرقىراپ ءدامدى ءيىسى مۇرىندارىنا كەلگەندە، بارلىعى الاقايلاپ قول سوقتى. ولارعا ەرىپ كىشكەنتاي كەنجە دە قول شاپالاقتادى، ءتىسى اۋىرعانداي ەكى ۇرتى تومپيىپ، ونىڭ ءتۇرى كورگەن جاننىڭ كۇلكىسىن كەلتىرەتىندەي ەدى. بارلىعى دا قىران كۇلكى.
اليسيا ولارعا: «كۇلە بەرىڭدەر، ءبىراق وزدەرىڭ دە ءتارتىپتى بولىڭدار،— دەپ ەسكەرتتى.— تۇسكى استان كەيىن كىشكەنتايعا بۇرىشتان قورشاۋ جاساپ بەرىپ، سوندا وتىرعىزىپ قويايىق تا بيلەيىك، ول ون سەگىز اسپازدىڭ ءبيىن تاماشالاسىن»،— دەدى. باسقالارعا بۇل ۇسىنىس قاتتى ۇنادى دا، ولار سورپانى تىك كوتەرە ءىشىپ، اياق-تاباقتاردى جۋىپ، داستارقاندى جيىپ، ۇستەلدى بۇرىشقا ىسىرىپ، بارلىعى اسپاز قالپاعىن كيىپ الىپ، اليسيا قالىڭ الجاپقىشىن بايلاعان قالپى، كىشكەنتايدىڭ الدىندا ون سەگىز اسپازدىڭ ءبيىن بيلەي باستادى. پەرىشتەدەي ءسابي بەتىنىڭ ىسىگىن دە، كوزىنىڭ كوگەرگەنىن دە ۇمىتىپ، قۋانعانىنان ۋىلدەدى دە وتىردى.
وسى ءسات اليسيا، ەسىك اۋزىندا بارىنە قىزىقتاي قاراپ تۇرعان، ءوز اكەسى ءبىرىنشىنى ۋوتكينس كورولدى تاعى دا كوردى. اكەسى:
— نە ىستەپ ءجۇرسىڭ، اليسيا؟—دەپ سۇرادى.
— ءوز بىلىگىمشە اس ازىرلەپ جاتىرمىن، پاپا.
— تاعى باسقا نە جاساپ ءجۇرسىڭ، اليسيا؟
— بالالاردىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرۋ قامىن ويلاستىرۋدامىن، پاپا.
— الگى سيقىرلى سۇيەگىڭ قايدا، اليسيا؟
— قالتامدا، پاپا.
— ونى سەن باياعىدا جوعالتىپ العان شىعار دەپ جۇرسەم.
و نە دەگەنىڭ، پاپا!
— الدە سەن ونى ۇمىتىپ جۇرگەن شىعارسىڭ؟
— جو-جوق، پاپاتاي.
كورول كوكىرەگى قارس ايىرىلعانداي قاتتى كۇرسىندى، بىردەڭەگە كەيىگەن سىڭايى بار. Ac ۇستەلىنە شىنتاقتاپ، جاعىن قولىنا سۇيەپ مۇڭايىپ وتىردى. ون جەتى ىنى-سىڭلىلەرى ءۇنسىز جىلىستاپ شىعا جونەلدى دە، اس ۇيدە پەرىشتەدەي كەنجە مەن اليسيا جانە اكەسى عانا قالدى.
— نە بولدى، پاپا؟
— مەن وتە كەدەيمىن، قىزىم.
— اقشاڭ قالمادى ما، پاپا؟
— تۇك قالعان جوق، قىزىم.
— جالاقى تابۋدىڭ ەندى ەشقانداي دا جولى جوق پا، پاپا؟
— ەشقانداي دا جولى جوق،— دەدى كورول.— وسىنشا-اق جانىمدى سالىپ تىرىسىپ، امالداپ كورىپ ەدىم، تۇك شىقپادى.
وسىنى ەستىگەندە اليسيانىڭ قولى سيقىرلى سۇيەك جاتقان قالتاسىنا بارىپ قالدى.
— پاپا، ءبىز بارىمىزدى سالىپ تىرىسىپ قولىمىزدان كەلەتىننىڭ ءبارىن جاساساق، بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانعانىمىز عوي، ءيا؟
— ارينە عوي، اليسيا.
— ال ءبىز قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ، ونىڭ ءوزى از بولىپ جاتسا، وندا بىزگە كومەك قاجەت بولعانى جانە دەر كەزىندە قاجەتىمىزدى سۇراعانىمىز ءجون عوي.
اليسيانىڭ تۇسىنىگى بويىنشا ۇلى پەريزات ءنىل داريانىڭ سيقىرلى سۇيەك تۋرالى ايتقان قۇپياسىنىڭ نەگىزگى سىرى وسى ەمەس پە. بۇل جايىندا سۇيكىمدى دە سىپايى دوسى گەرسوگينيامەن تالاي رەت سىبىرلاسقان جوق پا ەدى.
ىلە ول قالتاسىنان ءوزى كەپتىرىپ، تازالاپ، اقىقتاي جالتىراعانشا ىسقىلاعان سيقىرلى سۇيەكتى الىپ ءبىر ءسۇيدى دە، جالاقى الاتىن كۇن تۋا قالۋىن تىلەدى. ول كۇن تابان استىندا تۋىپ، پەشتىڭ مۇرجاسىنان سىڭعىرلاي توگىلگەن كورولدىڭ جالاقىسى اس ءۇيدىڭ ەدەنىنە شاشىلىپ جاتتى.
ءبىراق بار بولعانى بۇل ەمەس ەكەن. بۇل جارىلقاعاننىڭ جارىم-جارتىسى، ءتىپتى شيرەگى دە بولماي شىقتى. ويتكەنى وسىنىڭ ىزىنشە كۇيمەسىنە ءتورت تاۋىس جەككەن ۇلى پەريزات ءنىل داريانىڭ ءوزى كەلىپ جەتتى. كۇيمەنىڭ تەپكىشەگىندە التىن مەن كۇمىسكە مالىنىپ، باسىنا قوراز قاۋىرسىنىن تاققان قالپاق كيىپ ميستەر پيككلزدىڭ دۇكەنىندەگى بالا تۇر، پاريگى وپالانعان، اياعىندا ال قىزىل جىبەك شۇلىق، قولىندا الماسپەن اشەكەيلەنگەن تاياقشا، ءيىس سۋدى ابدەن-اق قۇيىپتى ۇستىنە. مىنە، ول سەكىرىپ تۇسە قاپ، جۇرتتى تاڭ-تاماشا ەتىپ، ىلتيپاتپەن (ءوزىن ابدەن سيقىرلاپ تاستاپتى) ۇلى پەريزات ءنىل دارياعا قولىن ۇسىندى. ۇستىنە جالتىراق جىبەك كويلەك كيگەن ول قولىنداعى جارقىراعان جەلپۋىشىن جەلپىپ قويىپ، كۇيمەدەن شىقتى. تۇلا بويىنان حوش ءيىس اڭقىپ تۇر.
— اينايلايىن، اليسيا،— دەدى ءۇزىلىپ قارتايسا دا كوركىن بەرمەگەن پەريزات،— حال-احۋالىڭ قالاي؟ ءبارى ويداعىداي ما؟ ءسۇيشى مەنى.
اليسيا پەريزاتتى ايمالاعان بولدى، سوندا ۇلى پەريزات ءنىلداريا كورولگە بۇرىلىپ سالقىنداۋ سىڭايمەن:
— ءوزىڭىزدى دۇرىس ۇستاپ ءجۇرسىز بە؟—دەپ سۇرادى.
كورول سولاي سياقتى دەپ جاۋاپ بەردى.
— مەنىڭ وكىل قىزىمنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن سيقىرلى سۇيەكتى نەلىكتەن پايدالانباعانى ەندى تۇسىنىكتى بولعان شىعار؟— دەپ سۇرادى پەريزات اليسيانى ءسۇيىپ تۇرىپ.
كورول قىزاراقتاپ تومەن قارادى.
— ال بۇرىن عوي، ءسىز بۇعان تۇسىنبەدىڭىز، سولاي ما؟— دەپ سۇرادى پەريزات تاعى دا.
كورول بۇرىنعىدان بەتەر قىسىلىپ باسىن يزەدى.
- قالاي، باسقا ەشقانداي قالاۋىڭىز جوق پا؟—دەپ قادالا سۇرادى پەريزات.
كورول كەشىرىم سۇراپ، ءجون دەدى.
— مىنە، الداعى ۋاقىتتا دا ءوزىڭىزدى وسىلايشا دۇرىس ۇستاڭىز،— دەدى پەريزات،— سويتسەڭىز قاشاندا باقىتتى بولاسىز.
كەنەت ءنىلداريا جەلپۋىشىن سەرمەپ قالىپ ەدى، ۇلدە مەن بۇلدەگە مالىنعان كوروليەۆا كىردى، ونىڭ سوڭىنان جۇنتتاي بولىپ سۋ جاڭا كيىنگەن ون جەتى اعايىندىلار كەلدى، ۇستەرىنە قۇيىپ قويعانداي كيىمدەرى ينە-جىپتەن وتكەندەي، ءارى وسكەن سايىن كەڭەيتە بەرەتىندەي بۇرمەلى ەتىپ تىگىلىپتى. سونان سوڭ پەريزات جەلپۋىشىمەن اليسيانىڭ يىعىن جاناپ كەتىپ ەدى، ونىڭ جامان الجاپقىشى اسپانعا ۇشىپ كەتتى دە، قىز قالىڭدىقشا اسەم كيىنىپ گۇل جايناپ شىعا كەلدى. ول از بولعانداي اس ۇيدەگى كيىم ىلگىش اسىل اعاشتان جاسالىپ، التىنمەن زەرلەنگەن اينالى شكافقا اينالدى. ءىشى اليسياعا لايىقتى نەبىر اسەم زاتقا لىق تولدى. ىزىنشە كەنجە دە جۇگىرىپ كەتىپ، بەتى مەن كوزىنىڭ الدىنداعى كوگەرگەنى زاماتتا جازىلدى. سوندا عانا ءنىلداريا ءوزىن گەرسوگينيامەن تانىستىرۋىن ءوتىندى. گەرسوگينيانى الىپ كەلگەندە ولار بىرىنە-بىرى شىن جۇرەكتەن العىس ايتىپ، تالاي مارتە باس ءيىستى.
پەريزات پەن گەرسوگينيا از-كەم سىبىرلاسقاننان كەيىن، ءنىلداريا داۋسىن كوتەرە: «ءيا! ءوزىم دە سىزبەن اقىلداسار دەپ ويلاپ ەدىم!»— دەدى. سونان سوڭ ول كورول مەن كوروليەۆاعا قاراپ ءتىل قاتتى: «ءبىز ءقازىر بارىپ قيانبەك ءپرينستى ىزدەيمىز. تۋرا جارتى ساعاتتان كەيىن قۋانىشپەن شىركەۋدە كەزدەسەيىك». ءنىلداريا مەن اليسيا كۇيمەگە قاتار جايعاستى، ميستەر پيككلزدىڭ دۇكەنىندەگى بالا گەرسوگينيانى ولارعا قارسى وتىرعىزدى دا. باسقىشتى جينالىپ، ءوزىنىڭ ارناۋلى ورنىنا بارىپ تۇردى. تاۋىستار قۇيرىقتارىن جايىپ جىبەرىپ ەدى، كۇيمە اسپانعا سامعاي جونەلدى.
قيانبەك پرينس ارپا قانتىن كەمىرىپ، جاسى توقسانعا تولىپ، قاشان ەر جەتكەنشە اسىعىپ ۇيىندە وتىر ەكەن. تەرەزەدەن تاۋىس جەككەن كۇيمە كىرىپ
You Might Also Like
-
حالىقارالىق بالالاردى قورعاۋ كۇنىنە وراي ەل اۋىزىندا «باتىر بالا» اتانىپ كەتكەن 13 جاستاعى ماڭعىستاۋلىق دارحان ءامىرحانعا قۇرمەت كورسەتىلدى. سوڭىنا ەرگەن ءبىر ءىنىسى مەن ءۇش قارىنداسىن ءورتت...
-
شاۋتەن دەگەن بالا بار ەدى. ونىڭ ءبىر ادەمى اق قوزىسى بار ەدى. شاۋتەن اق قوزىسىن جاقسى كورۋشى ەدى. قوزىسىنىڭ ەنەسىن اپاسىنا ءوزى ساۋدىرۋشى ەدى. قوزىسىن ءوزى كوگەندەپ، ءوزى اعىتۋشى ەدى.
