سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 10 ساعات بۇرىن)
جەتى شايان

          بۇرىنعى زاماندا نۇرىم دەگەن بايدىڭ اسان، ۇسەن دەگەن ەر جەتكەن ەكى  ەر بالاسى بولىپتى. ءۇشىنشىسى تۋعاندا اتىن انۋاربەك قويىپتى.

          انۋاربەك التى ايلىق بولعاندا اكەسى، جىلعا جەتە بەرگەندە شەشەسى ءولىپ، ەمشەكتەگى كۇنىندە جەتىم قالىپتى.

          ەسەپسىز مال-مۇلىك اسان، ۇسەننىڭ ەركىنە ءتيىپ بۇل ەكەۋى دە شاراپ ءىشىپ، قۇمار ويناپ، باردى ىسىراپ قىلىپ، شاشىپ-توگىپ، ەكى جىلدىڭ ىشىندە بارلىق مال-مۇلىكتەن بۇتىندەي ايرىلىپ قالىپتى. كيىپ جۇرگەن كيىمدەرىنەن باسقا ساتۋعا تۇك تابا الماي، بىرنەشە كۇن اشتىق كورىپ، ەرىكسىز بىرەۋگە مالاي بولىپتى.

         لاجسىزدان  مالايلىق   ىستەيتىن بولعان سوڭ ەكەۋى ءوزارا اقىلداسىپ:

         — ءبىز بۇل كۇندى، ءوز باسىمىزعا ءوزىمىز ىزدەپ تاپتىق. ءبۇتىن ەلگە بەلگىلى نۇرىم بايدىڭ بالالارى بولىپ ءجۇرىپ، سونشالىق مال-مۇلىكتى ىسىراپ قىلعانىمىز ءولىم بولدى. ەندى وسى ەلدىڭ ىشىندە مالايلىق ىستەپ جان باققاننان گورى قاڭعىرىپ كەتكەنىمىز ارتىق ەمەس پە؟ – دەسىپتى.

         ەكەۋى سول جەردىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، مالاي بولۋعا نامىستانىپ، باسقا جاققا كەتۋگە اينالعاندا:

         — ءۇش جاسقا تولىق جەتپەگەن انۋاربەكتى قايتەمىز، – دەستى. ارى-بەرى اقىلداسىپ كەلىپ:

         — انۋاربەكتى قۇدايىم ءبىر جاسقا تولتىرماي جەتىم قالدىرىپ، زارلاتتى. ونىڭ ۇستىنە، اتا-انا ورنىنا باعاتۇعىن ءبىزدىڭ جايىمىز مىناۋ بولدى. انۋاربەكتى الىپ كەتكەندە قالاي ارەكەت ەتەمىز؟ بىزدەردىڭ الدىمىزدا قانداي اۋىرتپالىقتىڭ تۇرعانىن كىم ءبىلسىن؟

         قايدا بارىپ، قايدا تۇرارىمىز بەلگىسىز. مۇمكىن ءولتىرىپ الارمىز. جاسقا تولماي زارلاپ قالعان انۋاربەك ەدى عوي. قايتەلىك، قۇدايعا تاپسىردىق. اجالدى بولسا ولەر، اجالسىز بولسا جۇرەر، نەدە بولسا ەل ىشىندە قالا بەرسىن، –دەسىپ، ۇيقتاپ جاتقان بالانى ەكەۋى كەزەك-كەزەك سۇيەدى. جىلاپ، تۋىسقاندىق ماحاببات ىشتەرىن ەلجىرەتىپ، ەكى اينالىپ كەلىپ سۇيەدى. ءۇشىنشى كەلگەندەرىندە:

         — وبالىڭ ەكەۋمىزگە، قوش ءانۋار، – دەپ، بالانى يەسىز تامعا، وراعان كۇيىنشە تاستاپ، ءتۇن ورتاسى مولشەرىندە ءجۇرىپ كەتىپتى.

         ولار سول بەتىمەن كەتە بەرسىن. ەكى اعاسى «تۇندە ويانىپ قالىپ، دالاعا قاڭعىرىپ كەتپەسىن» دەپ، قورانىڭ قاقپاسىن سىرتىنان تىرەپ، بەكىتىپ كەتكەن ەكەن. بالا كۇن شىققاندا ويانىپ، جالاڭاياق، جالاڭباس جاتقان جەرىنەن تۇرەگەلىپ، قوراعا جۇگىرىپ شىعادى. قاقپانى اشايىن دەسە، قاقپا اشىلمايدى. بالا ويبايدى سالىپ، اعالاپ، ارى-بەرى جۇگىرەدى. ەكى كوزى بۇلاۋداي بولىپ ءىسىپ كەتەدى. كۇن تۇسكە جاقىندايدى. ءتۇس مولشەرى بولعاندا، وزدەرىمەن كورشىلەس وتىرعان ءبىر كەدەي-كەمباعال كەمپىر شىر-شىر ەتىپ جىلاعان جاس بالانىڭ داۋسىن ەستىپ، جەتىم سورلىعا نە بولدى ەكەن دەپ، جۇگىرىپ كەلەدى. جىلاي-جىلاي سىلەسى قاتىپ، ءوزى ابدەن قورىققان بالا، كەمپىردى كورگەندە اپالاپ بارىپ باس سالادى. كەمپىردىڭ بالاعا جانى اشىپ، كوڭىلى بوساپ:

         — الدا سورلى بالام-اي. اعالارىڭ جۇمىس ىستەۋگە كەتكەن ەكەن عوي. اعالارى كەشكە قايتىپ كەلگەنشە، سورلى بالانى ۇيىمە اپارا تۇرايىن،– دەپ، بالانى جەتەلەپ ءوز ۇيىنە اپارادى، بالانىڭ كوز جاسىن ءسۇرتىپ الداندىرادى. كۇن باتىپ، ىمىرت بولادى. بالانىڭ ۇيىنە كەمپىر قايتا-قايتا جۇگىرىپ بارىپ، ءتۇن بولعاننان كەيىن: «ەرتەڭ ءبىر-اق كەلەتىن بولدى عوي»، – دەپ ويلايدى. «اعالاپ» جىلاي بەرگەن بالانى جۇباتىپ، جاتقىزىپ قويىپتى. ەرتەڭىندە كەلەر دەسە، اعالارىنان ءبىر جۇماعا شەيىن حابار بولماپتى. «بۇلار ۇزاڭقىراپ كەتكەن ەكەن، كوپ جۇرسە ءبىر اي جۇرەر» دەپ كەمپىر انۋاربەكتى جىلاتپاي باعىپ تۇرا بەرىپتى. انۋاربەكتىڭ اعالارىن كەمپىر كۇتە-كۇتە ءبىر جىل ءوتىپتى. بۇلاردىڭ كەلمەسىنە كوزى جەتىپ: «ءوزىم جانىمدى زورعا باعىپ جۇرگەندە، بۇل جەتىم بەيشارانى قايتىپ اسىرايمىن»، – دەپ،  سول  جەردە بالا وقىتاتىن ومار دەگەن مولداعا انۋاربەكتى جەتەلەپ الىپ بارىپ:

         — مولدەكە، مىنا بالا كەشەگى نۇرىم بايدىڭ بالاسى ەدى، اكە-شەشەدەن ءبىر جاسىندا ايرىلىپ، زارلاپ قالعان ءبىر سورلى ەدى. ونىڭ ۇستىنە ەكى اعاسى اقىماق بولىپ، بارلىك مال-مۇلىكتەرىن قۇرتتى. اقىرى مىنا بالانى تاستاپ وزدەرى قاشىپ كەتكەنىنە ءبىر جىلدان اسىپ  كەتتى. مەن كورشىلىك قاقى ءۇشىن بۇل سورلىنى جىلدان   ارتىق باقتىم. بۇدان ءارى باعۋگا ءال-شامام جوق، ءوزىم جەسىر اداممىن. جوقتىقتىڭ سالدارىنان بۇل بالامەن بىرگە جان باعۋىم وتە اۋىرعا سوعىپ، ءقالىم ناشارلاپ كەتتى. قۇداي ءۇشىن بۇل جەتىم سورلىنى ءسىز باعار ما ەكەن دەپ، سىزگە اكەلىپ وتىرمىن. مولدەكە، جەتىمدى باققاننىڭ ساۋابىن ءوزىڭىز بىلەسىز. راقىم ەتىپ، بۇل سورلىنى cىزگە الىپ كەلىپ ەدىم، – دەپتى.

         ومار مولدا ارى-بەرى ويلانىپ قاراپ: «بۇل يەسىز بالانىڭ ماعان قانشا زيانى بار؟ ەندى تورت-بەس جىلدان سوڭ مالاي ورنىندا ىستەمەي مە؟ ەسى كىرگەندە ءبىراز وقىتىپ قويسا دا بولار. بالانىڭ قىلىعىنا قارارمىن» دەپ، انۋاربەكتى الىپ قالماقشى بولادى. انۋاربەك شىرىلداپ جىلاپ، كەمپىردەن ايىرىلماي، تىزەرلەپ، جابىسىپ الىپتى. سوندا كەمپىر: «الدا قاراعىم-اي، شامام جوق، قايتەيىن»، – دەپ قوسا جىلاپتى. ومار مولدانىڭ ايەلى دە جىلاپ:

         — قۇداي اياماعان، سورلى-اي! مەن ءتىرى بولسام جالعىزىم كۇلاندادان كەم قىلىپ باقپاسپىن، – دەپ، بالانىڭ كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، ءتاتتى بەرىپ، الداپ-سۋلاپ الىپ قالىپتى. بالا قانشا اينالىپ ۇيىرىلسە دە، ءبىر كۇن كەشكە دەيىن جىلاپتى. بارا-بارا مولدانىڭ ايەلىنە ءۇيىر بولىپ، بىردە جىلاسا، ءبىر مەزگىل كۇلاندامەن ويناپ، اقىرى ءبىراز كۇندە كەمپىردى ۇمىتىپ كەتىپتى. انۋاربەك مولدانىڭ ۇيىندە ءتورت جىل تۇرىپ، سەگىز جاسقا شىققاندا ومار مولدا ءوزىنىڭ قىزى كۇلاندامەن بىرگە وقىتا باستاپتى. انۋاربەك سەگىز جاسقا جەتكەندە اكە-شەشەسىنە قولعانات بولىپ، مالعا قاراپ، سۋ اكەلىپ، وت جاعۋعا جاراي باستاپتى. بالانىڭ مىنەزى مەن ۇعىمدىلىعى ومار مولداعا قاتتى ۇناپ، ومار مولدا بالانى جەتى جىل وقىتىپتى. انۋاربەك ون بەسكە شىققان جىلى وماردىڭ ءوز بىلگەنىن ءبىلىپ الىپ، ەندى ءبىر ويعا كەتىپتى.

         «مەنى بۇلار ءتورت جاسىمنان بەرى اسىراپ، ەر جەتكىزدى، ءوزىمدى وقىتىپ، ادام قاتارىنا قوستى. سول ءۇشىن قارىزدارمىن. ءدام-تۇزدارىن اقتايتىن مىندەتىم بار ەمەس پە؟» – دەگەن ويعا كەلىپتى. انۋاربەك ون بەسكە شىكقاندا، بالا سياقتى ەمەس، ۇلكەن ادام سەكىلدى، كەلبەتى دە ادام تاڭقالارلىقتاي سىمباتتى بولىپ ءوسىپتى.

         ءبىر كۇنى اكەسىنە:

         — ماعان رۇقسات ەتىڭىز، مەن سىزدەردى اسىراۋ ءۇشىن ءبىر ارەكەت ەتسەم دەيمىن. سوعان قانداي اقىل بەرەسىز،– دەپتى. بۇعان ومار مولدا ريزا بولىپ:

         — بالام، ءوزىڭ ءبىل،– دەپتى. انۋاربەك ءبىر كۇنى سول ەلدىن پاتشاسىنا كەلىپ، ءوزىنىڭ جاعدايىن ايتىپ:

         — ماعان لايىقتى ءبىر قىزمەت بەرسەڭىز،– دەپتى پاتشاعا.

         پاتشا بالانىڭ ءسوزى ءوتىمدى كورىنگەن سوڭ قىزمەتكە الىنسىن دەپ بۇيىرىپتى. انۋاربەك ارىز الاتىن بولىمگە كىرىپ، قىزمەت ىستەي باستاپتى. ارىز اكەلۋشىلەردىڭ ارىزدارىن پاتشاعا جىبەرمەي، داۋلى ىستەردىڭ ەكى جاعىن دا ءوز الدىنا شاقىرىپ الىپ، داۋگەردى دە، جاۋاپكەردى دە ريزا قىلىپ تۇرىپتى. مالىك پاتشانىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان جەتى سۇراقشى مولداسى بار ەكەن. ولار ەندى انۋاربەككە دۇشپان بولا باستاپتى.

         مالىك پاتشا الدىنا كوپ ۋاقىتتان بەرى ءىس كەلمەگەن سوڭ: «مەنىڭ حالقىم وسىنداي-اق تىنىشتالىپ كەتتى مە»، – دەپ، ءبىر كۇنى انۋاربەك وتىرعان جەرگە كەلىپتى. كەلسە، بىرنەشە ارىزشىلار وتىر ەكەن. پاتشا تۇرىپ:

         — ءاي، انۋاربەق، ارىز ەتۋشىلەردىڭ توقتاعانىنا بىرنەشە اي ءوتىپ ەدى، بۇگىن ارىزشىلار كوپ قوي، بۇل قالاي؟ – دەپ سۇراپتى. سوندا انۋاربەك:

         — تاقسىر، ەل بولعان سوڭ حالىقتىڭ داۋلى ىستەرى توقتاي ما؟ سىزدەردىڭ باستارىڭىزدى قاتىرماي، بىتىرە بەرەيىن دەپ، وسى ارادان-اق جونەلتىپ ءجۇر ەدىم، – دەپتى.   مالىك پاتشا:

         — ونداي بولسا، مىنالاردى سۇراپ ءبىتىرشى،– دەپ، ءوزى قاراپ وتىرىپتى. انۋاربەك بۇرىنعى ادەتىنشە ەكى جاعىن كوزبە-كوز وتىرعىزىپ سۇراي باستايدى. مالىك پاتشا انۋاربەكتىڭ ەكى جاقتى دا رەنجىتپەي، ريزا قىلىپ، ءادىل ۇكىمىن ايتقانىنا قايران قالىپتى. انۋاربەك ەلدىڭ داۋ-شارىن بىتىرە باستاعانعا كەي-بىرەۋلەر: «بالاڭىزعا ايتىپ، ءىسىمدى ءبىتىرىپ بەرىڭىز»،– دەپ، ومار مولداعا كەلە باستاپتى. ولار مولدا بالاسىنىڭ حالىققا مۇنشالىق ءقادىرلى بولعانىنا جانە دە مالدىڭ توگىلىپ كەلە باستاعانىنا ءسۇيىنىپ، ءبىر كۇنى قاتىنىنا:

         — قاتىن ءبايعۇس-اۋ، بىزگە مىنا ءانۋارجاندى قۇداي ايداپ وڭىنان كەز كەلتىرگەن ەكەن. ءازىر ءبىزدىڭ ءانۋاردىڭ ابىرويى پاتشادان دا ارتىق بولدى. ءبۇتىن حالىق ءانۋارعا بەرىلىپ كەتتى. ەندى بىزدەر باقىتىمىزعا دۋشار بولعان ءانۋاردان ايرىلمالىق. جات جۇرتقا جارالعان بالا اقىردا بىرەۋدىڭ ادامى بولادى عوي. كۇلانىمىزدى وسى بالاعا قوسىپ، بۇتىندەي وزىمىزدىكى ەتىپ الالىق، – دەپتى. سوندا قاتىنى تۇرىپ:

         — ە، سەن قىزىل شاي مەن ماي توقاشقا داندەگەن كەزدە عانا ەسىڭە كەلگەن  ەكەن  عوي،  مەنىڭ ويلانىپ جۇرگەنىمە بەس جىل بولعان، – دەپتى.

         سوندا ومار قارق-قارق كۇلىپ:

         — قاتىن، بايعۇس-اۋ! مەنەن كورى سەن سەزىمتال ەكەنسىڭ عوي،–دەپ ايەلىنىڭ ارقاسىنان قاعىپ-قاعىپ قويىپتى.

         ومار مولدانىن كۇلاندا دەگەن جالعىز قىزى انۋاربەكپەن جاستى. انۋاربەكپەن بىرگە وقىپ، بىرگە وسكەن. كۇلاندا، ءبىر كورگەن كىسى تاعى ءبىر كورسەم-اۋ دەپ، اڭساتىپ تۇراتىن ولشەۋسىز سۇلۋ ەكەن. كۇلاندا مەن انۋاربەك ءبىرىن-بىرى جاراتىپ، ءبىر ساعات كورىسپەسە، تۇرا المايتىن بولىپتى. ءبىراق تا اكە-شەشەلەرىنەن باتا الماي، سىرلارىن ىشتەرىنە  ساقتاپ، امالسىزدان جۇرەدى ەكەن. دۇنيە مالعا قارىق بولا باستاعان ومار مولدا قاتىنىمەن اقىلداسىپ، تويىن كەيىن جاسارمىز دەپ، ەكەۋىن وڭاشا ۇيگە شىعارىپتى.

         — بالام، ءانۋارجان! سەن مەنىڭ كۇيەۋ بالام بولدىڭ،– دەپ سىرىن اشىپ ايتىپتى. سونىمەن بىرگە قانشاما كۇندەر ءوتىپتى. الدارىنا ەلدىڭ داۋلى ءىسى بارماي پارادان قاعىلىپ، قارىندارى اشا باستاعان جەتى مولدا ءبىر كۇنى وتىرىپ، ءوزارا كەڭەستى:

         — ياپىرىم-اۋ، وسى ءبىر قۋ بالانى قۇداي قالاي كەزىكتىردى. وسى نەمە كەلگەلى الدىمىزعا ءىس كەلۋدەن قالدى. ەلدىڭ ءبارى سول قۋعا اۋدارىلىپ كەتكەن جوق پا؟  ءوزىن بارعان سايىن پاتشا دا جاقسى كورىپ بارادى. وسى نەمەنى قۇرتۋعا اقىلدى قالاي تابار ەكەنبىز،– دەسىپتى. سوندا ارالارىنان بىرەۋى وتىرىپ:

         — ونىڭ اقىلىن تاپتىم، – دەپتى.

         باسقالارى:

         — ە، كانى، امالىن قالاي تاباسىڭ،– دەسىپتى.

         سوندا الگى مولدا ايتىپتى:

         — وسىندا بالا وقىتاتىن ومار دەگەن مولدا بار. سول مولدانىڭ ادام بالاسى تەڭ كەلمەيتىن وتە ءبىر سۇلۋ قىزى بار. ومار مولدا سول سۇلۋ قىزىن وسى قۋعا نەكەلەيتىن بولىپتى. ونىڭ سۇلۋلىعىن پاتشا بىلگەن جوق. ەگەر، پاتشا ول قىزدى ءبىر كورسە، بۇل قۋدىڭ جانى شىرقىراپ ۇشىپ كەتۋى وپ-وڭاي، – دەپتى. بۇعان باسقالارى قۋانىپ كەتىپ:

         — ويباي-اۋ، ونداي بولسا ونى ماريام دەيتىن قاتىنعا ايتالىق، ول كورىپ كەلىپ پاتشاعا ايتسا، ءىستىڭ وڭالعانى، – دەستى.

         بىرەۋى بارىپ ماريامعا:

         — ءسىز پاتشاعا لايىقتى ءبىر قىزدى كورمەي ءجۇر ەكەنسىز. وسىندا پالەن جەردە بالا وقىتاتىن ومار دەگەن ءبىر مولدا بار. ونىڭ تەڭدەسى جوق ءبىر سۇلۋ قىزى بار. سونى الدىمەن ءوزىڭ ءبىر كورىپ الىپ پاتشاعا ايتساڭىز، ءسىزدىڭ مارتەبەڭىز كوتەرىلگەلى تۇر،– دەپتى. ماريام مۇنى ەستىسىمەن توقتالماستان جۇگىرىپ وتىرىپ، ومار مولدانىڭ ۇيىنە كەلىپتى. قىزدى كورىپ تاڭدانىپ، ءبىراز قاراپ تۇرىپ، اسىعىس قايتا جۇگىرىپ، القىنعان كۇيىندە مالىك پاتشانىڭ الدىنا كەلىپتى. مالىك پاتشا: «قايتسە دە ءبىر سۇلۋ تاۋىپ كەلگەن ەكەن» دەپ، قاسىنا وتىرعىزىپ:

         — ە، اسىعىس كەلدىڭىز عوي! – دەپتى. سوندا ماريام:

         — ويباي، تاقسىر، اۋىزبەن ايتىپ نۇر سيپاتىن جەتكىزە المايتىن بىرەۋدى تاپتىم،– دەپتى.

         بۇعان پاتشا دا ءسۇيىنىپ:

         — ە، ول قىز كىمنىڭ قىزى، قاي جەردە؟– دەپ سۇراپتى.

         ماريام:

         — الگى بالا وقىتاتىن ومار مولدانىڭ قىزى،– دەپتى.

         مالىك پاتشا:

         — ونداي بولسا، ول قىزدى ءوزىم بارىپ كورەيىن،– دەپ، سول ساعاتىندا توقتالماي اتقا ءمىنىپ، دەرەۋ ومار مولدانىڭ ۇيىنە كەلىپتى. كۇندەي بالقىپ وتىرعان ءبىر قىز.

         پاتشا كۇلاندانىڭ نۇرىنا قايران قالىپ، «مۇنداي دا ادام بالاسى بولادى ەكەن-اۋ» دەپ، جان-تانىمەن عاشىق بولىپتى. قايتا اينالىپ دەرەۋ تاعىنا كەلىپ وتىرىپ، سول ساعاتىندا ومار مولداعا ءۇش كىسى جىبەرىپتى.

         — ومار مولدانىڭ قىزى ماعان ومىرلىك ايەل بولۋعا لايىقتى ەكەن، جاۋابىن تەز الىپ كەلىڭدەر، – دەپ بۇيىرىپتى. جىبەرگەن ەلشىلەرى ومار مولدانىكىنە كەلسە، ومار ۇيىندە ەكەن. ەلشىلەر كەلىپ، امانداسىپ وتىرىپ:

         — مولدەكە، سىزدەر ءبىر باقىتتى ادام ەكەنسىزدەر. بالاڭىز پاتشاعا لايىق تۋىپتى. بالاڭىزدى پاتشا ءوز كوزىمەن كورگەن ەكەن، ومىرلىك جولداس ەتەمىن، جاۋابىن الىپ كەلىڭدەر دەپ ءبىزدى جىبەردى، كانە نە دەيسىز؟ – دەپتى.

         سوندا ومار مولدا كۇلىمسىرەپ، ىشىنەن:

         — مەن پاتشانىڭ اتاسى بولسام، ونان ارتىق قۇدايدان نە تىلەيمىن. دۇنيە دەگەن وز-وزىنەن توگىلمەي مە؟ ەندى سارايدى التىننان سالىپ، ءبىر جاس توقال السام، ونان ەركەك بالا تۋماي ما؟ پاتشا ماعان كۇيەۋ بولعان سوڭ، ماعان تەڭدەسەتىن كىم بار؟ مۇنان ارتىق قۇداي ءبىزدى قايتىپ وڭدايدى؟ – دەپ ويلاپ:

         — ويباي-اۋ، پاتشاعا ءبىزدىڭ بالا ۇناعان بولسا، مەن دە ىرزامىن عوي! – دەپتى. سوندا ايەلى بەزەكتەپ تۇرا كەلىپ:

         — ويباي-اۋ، بالامىزدى ءانۋارعا اتاستىرىپ قويعانبىز، بۇل كىسى بايقاماي سويلەپ وتىر، – دەپ بەتىن شىمشىپ، — پاتشاعا ايتىڭىزدار، ۇيدەگى بالامىز ەمەس، وبال قىلماسىن، – دەپتى. سوندا ومار مولدا:

         — وي، نايساپ، كەلگەن داۋلەتتى تەبەمىن دەگەنىڭ قانداي اقىماقشىلىعىڭ؟ بالام ۇيدە بولماعاندا قايدا كەتىپتى؟ وتتاماي وتىر! سەن مەنى بيلەي المايسىن، – دەپ قاتىنىن ۇرارمانعا كەلەدى. سوندا ەلشىلەر:

         — مولدەكە، اشۋلانباڭىز، قاتىن دەگەن نە ءبىلۋشى ەدى. ءوز ءسوزىڭىز ءسوز-اق قوي. ەندى ءبىز قايتالىق، – دەسىپتى. سوندا:

         — مەنى قاتىن بيلەي المايدى عوي، ەندىگىسىن پاتشانىڭ ءوزى  ءبىلسىن. پاتشاعا مەنەن ءۇش قايتارا سالەم دەڭىزدەر، – دەپ، ومار مولدا قاقىرىنىپ، تۇكىرىنىپ ەلشىلەردى اتتاندىرۋعا شىعىپ كەتىپتى. ەلشىلەر كەلىپ، اكەسىمەن سويلەسىپ وتىرعاندا كۇلاندا ەسىكتىڭ سىرتىنان تىڭداپ تۇرعان ەكەن. ومار مەن ەلشىلەر ۇيدەن شىعىپ كەتىسىمەن كۇلاندا شەشەسىنە جىلاپ:

         — اپاتاي-اي، بۇل نە دەگەن سۇمدىق بولدى؟ مەنىڭ قۋ اكەم قۇدايدان قورىقپاي، قايتىپ زار قاقساتىپ ايىرماقشى. ءبارىبىر مەن ول زالىمگە بارمايمىن. مەن ءانۋاردان ايرىلىپ، ءبىر كۇن دە ءتىرى جۇرە المايمىن، – دەپتى. سوندا شەشەسى قىزىنان دا قاتتى جىلاپ:

         — وي، سورلى بالالارىم-اي، قۇداي كوزدەرىڭدى اشپايىن دەگەن ەكەن. ءانۋاردى ءبىر جاسىنان قاقساتىپ، زارلاتقان جاساعان بەيشارانىڭ كوز جاسىنا قاراماي-اق قويعان ەكەن. مەن سورلى قىزىمدى «ءوز تەڭىنە قوسىلدى عوي» دەپ، ءىشىمدى قۋانىش كەرنەپ جۇرگەنى بەكەر ەكەن. سەن ازىرشە سابىر ەت. ءانۋار نە ايتار ەكەن. انۋارمەن اقىلداسىپ كور، – دەپتى. ەلشىلەر مولدانىكىنەن شىعىسىمەن پاتشاعا كەلىپ، ومار مولدانىڭ جاۋابىن تۇگەل ايتىپ بەرىپتى. مالىك پاتشا قۋانىپ كەتىپ، دەرەۋ قازىناشىعا بۇيىرىپ:

         — قازىنادان اقشا الىپ، بازارداعى نە ءتۇرلى اسىلداردان جىرتىس الىڭدار! ۇستالار كۇلانداعا لايىقتى التىن، گاۋھاردان القا سوقسىن، – دەپ بۇيىرىپتى. بۇل ىستەردىڭ بارلىعىنپاتشانىڭ جاپار دەگەن حاتشىسى انۋاربەككە باستان-اياق ۇقتىرىپ:

         — مەنىڭ قولىمنان كەلەتىن شارا جوق، ءىس جامانعا اينالدى، ءوزىڭ ويلانىپ كورەرسىڭ،– دەپتى. انۋاربەك بۇل ءسوزدى ەسىتكەندە قانى قاشىپ، ءوڭى بۇزىلىپ، جۇرەگى لوبلىعىپ، ءۇنسىز ءبىراز وتىرىپتى. سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي كەشقۇرىم ۇيىنە قايتىپ كەلسە، كۇلاندا اكە-شەشەسى وتىراتىن بولمەدە، ءبىر بۇرىشتا بۇك ءتۇسىپ جاتىر ەكەن.

         انۋاربەك بۇرىن سەنەر-سەنبەسىن بىلمەسە، ەندى بۇل احۋالدى كورىپ، ەستىگەن ءسوزىنىڭ شىنعا اينالعانىنا كوزى جەتە باستايدى. ءبىر كەزدە ەنەسى كەلىپ «تاماق  ءىش» دەپ شاقىرعان سوڭ، انۋاربەك اتا-ەنەسى وتىرعان ۇيگە كىرىپتى. كەلسە، اتاسى قاباعىن ءتۇسىرىپ، انۋاربەككە شىتىناي ءبىر قاراپ، ءۇنسىز وتىرا بەرىپتى. كۇلاندا بۇرىشتا سول كۇيى جاتا بەرىپتى.

         ەنەسى قاتتى ۋايىمعا ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. ۇشەۋى ءۇنسىز وتىرىپ، تاماق ءىشىپتى. انۋاربەكتىڭ تاماعىنان اس وتپەي ءوزى جاتاتىن ۇيگە بارىپتى. قاسىرەتپەن قارايىپ، ۇيقى كەلمەي تۇنىمەن سەندەلىپ، ارى-بەرى جۇرەدى. سونىمەنەن تاڭ اتقىزىپتى. كۇلاندامەن اۋىزشا جولىعايىن دەسە، ومار مولدا دا ۇيىقتاماي قىزىن باعىپ، تاڭ اتقىزىپتى. تاڭ اتقان سوڭ انۋاربەك كوڭىلىندەگى زارىن، كۇلاندادان ايرىلسا، ءتىرى جۇرە المايتىنىن ايتىپ: «كۇلان-جان، ءوزىڭ نە ويلايسىڭ»،– دەپ حات جازىپ، اتقا قارايتىن ون جاستاعى ءبىر بالاعا بەرىپ كەتىپتى. سول كۇنى ءوزى قىزمەتىنە بارمادى. شەتىرەك جەردە ءبىر تانىسى بار ەدى، سوندا بارىپ جاتىپ الدى. انۋاربەك قىزمەتكە كەلمەگەن كۇنى جەتى مولدانىڭ بىرەۋى مالىك پاتشاعا كەلىپ:

         — تاقسىر، ءقاۋىپسىز ءجۇرسىز. قادىرلەپ-قاستەرلەپ جۇرگەن انۋاربەك ءسىزدىڭ ءدام-تۇزىڭىزدى تاتىپ ءجۇرىپ، سىزگە دۇشپان بولدى. ءسىزدىڭ عاشىق ادال جارىڭىزدى الىپ، قاشىپ كەتكەلى جاتىر،– دەيدى. ءوزى: «مەنىڭ ابىرويىم پاتشادان اسىپ كەتتى»،– دەپ، كولبەڭدەپ كەتكەنىن سەزبەي ءجۇرسىز،– دەپتى. پاتشا ەلەڭ ەتىپ قاراپ:

         — ە، وعان ونداي كۇش قايدان بىتە قالدى. ول ءوزى جاپارمەنەن ءبىر جۇرەتىن ەدى، انىعىن سول بىلەتىن شىعار،– دەدى. جاپاردى شاقىرتىپ الىپ: — سەن نە بىلەسىڭ؟ – دەپ سۇراپتى. جاپار:

         — مەن ونداي ءسوزدى ەستىمەدىم، كەشە باسىم اۋىرىپ تۇر دەپ جۇرگەن، جازىلسا ەرتەڭ كەلەتىن شىعار،– دەپتى.          انۋاربەك شەتتە، تانىس ۇيىندە كۇن باتقانشا جاتىپ، كۇن باتقاندا جاپاردىڭ ۇيىنە كەلىپتى.

         — كانە، دوستىم! ءبىزدىڭ احۋالىمىز قالاي بولاتىن بولدى؟– دەپ سۇراپتى. جاپار ەسىتكەن ءسوزىن تۇگەل ايتىپ بەرىپ:

         — بۇل بۇزىقتار سەنەن كۇلاندى قايتسە دە اجىراتىپ الاتىن سياقتى. سەندەردىڭ قايعى-زارلارىڭ مەنىڭ دە جانىما باتىپ بارادى. امال نە؟ قولدان كەلەر تۇك جوك، ەندى ءوزىڭ ويلانىپ كورەرسىڭ،– دەپتى. سوندا انۋاربەك قاسىرەتپەن قان جۇتىپ تۇرىپ:

         — دوستىم، مەن كۇلاندادان تىرىدەي ايرىلعاننان، ءولىپ ايرىلعانىم كوپ جاقسى. كۇلاندا ءۇشىن جانىمدى قيدىم. ءازىر كۇلاندادان حابار الامىن. مۇمكىن ول دا ءوز جانىنان ءۇمىت ۇزگەن شىعار. كۇلاندانى وسى ارادان ءبىر الىپ شىعىپ، قارامدى جوعالتسام دەيمىن. قايتەيىن دوستىق اقىڭ ءۇشىن ماعان قانشالىق جانىڭ اشىعانمەن لاجىڭ جوق. دوستىق قارىزىڭدى كەش،– دەپتى. ەكەۋى قول ۇستاسىپ، جىلاپ تۇرىپ، قوش ايتىسىپتى. انۋاربەك ىمىرت جابىلا باعاناعى بالاعا جولىعىپتى. بالا:

         — كۇلاندا تاتەم اعاڭدى قايدان بولسا دا تاۋىپ مىنا حاتتى بەر دەپ ەدى، ءوزى اۋىرعان با، بىلمەيمىن. تاماق ىشپەي كەشكە دەيىن جىلاپ جاتتى،– دەپ، كۇلاندا جازعان حاتتى بەرىپتى. انۋاربەك «كۇلانجان نە دەدى ەكەن؟» – دەپ، اسىپ-ساسىپ، حاتتى الىپ، وقىپ كورسە، بىلاي دەپ جازعان ەكەن:

اينالايىن ءانۋار،

بىرگە ءوسىپ ەدىم جاسىمنان،

تەل قوزىداي تەڭ ءوستىم،

ءبىر ساعات كەتپەي قاسىڭنان.

جەتەم بە دەپ ەم مۇراتقا،

باقىتىم قايسى اشىلعان؟

شىبىن جان جەتپەي كەۋدەمنەن.

تىرىدەي سىزدەن ايرىلمان.

ەندىگى ءومىر نە كەرەك.

نە دەسەڭ سوندا مەن تۇرام.

مەن دە قيدىم جانىمدى.

ءانۋار، ءوزىڭ شىداساڭ.

ەس بىلگەلى بىرگە ءوسىپ،

ون بەسكە كامىل كەپ ەدىم.

ءوز جانىمنان تاتتىرەك

عاشىعىم، ساۋلەم سەن ەدىڭ.

زۇلىمنىڭ تۇستىك قولىنا،

كەتىرىپ تۇرعان كەمەلىن،

اينالايىن، ءانۋار،

ءبىر كورىنىپ جول كورسەت،

دەگەنىڭ بولسىن، دەگەنىڭ!

         انۋاربەك كۇلاندانىڭ جازعان حاتىن وقىپ كورىپ قاتتى ءسۇيىنىپ، قاسىنداعى بالاعا:

         — ءىنىم، سەن ۇيگە بارىپ، اپامدى مەن شاقىرادى دەپ ايتا عوي،– دەپتى. بالا قۇلدىراقتاي جۇگىرىپ وتىرىپ، انۋاربەكتىڭ ەنەسىنە:

         — اپا، ءسىزدى بالالار وقيتىن جەردە ءانۋار اعام شاقىرادى،– دەپتى. ەنەسى ەستىسىمەن جۇگىرىپ، ءانۋارعا كەلىپ:

         — باقتارىڭ جانباعان سورلى، بالالارىم-اي! ەندىگى كۇندەرىڭ نە بولار ەكەن؟– دەپ، ەڭىرەپ-ەڭىرەپ جىبەرىپتى.        انۋاربەك ەنەسىمەن قوسىلا جىلاپ:

         — اپاتاي-اي، كۇلانجاننىڭ حالى قالاي بولىپ جاتىر؟ بىزگە ايتار اقىلىڭىز نە؟– دەپ سۇراپتى. سوندا ەنەسى تۇرىپ:

         — وي، سورلى بالام-اي، كۇلاندادان قانداي حال سۇرايسىڭ؟ كۇلان جانىنان ءۇمىت ءۇزدى. بار ارمانى سەنى تىرلىگىمدە ءبىر كورسەم بولعانى، ونان كەيىن ماعان ەندىگى جارىق دۇنيەنىڭ كەرەگى جوق دەپ، قاسىرەتپەن قان قۇسىپ جاتىر،– دەپتى. كۇلاندانىڭ زارىن ەستىگەندە ءانۋار ءىشى ەلجىرەپ، شىداپ تۇرا الماي، جىلاپ جىبەرىپ:

         — اپاتاي-اي، بىزگە ايتار اقىلىڭىز بار ما؟– دەپ، قايتالاپ سۇراي بەرىپتى. ەنەسى تۇرىپ:

         — مەندە نە ەس قالدى دەپ تۇرسىڭ؟ سەندەردىڭ قايعى-قاسىرەتتەرىڭمەن مەنى ادام بولىپ جۇرە الادى دەپ تۇرمىسىڭ؟ مەنىڭ قۋراعان قۋ ماڭدايىما سىيماعان ەكەۋىڭ، ەندى وزدەرىڭ بىلىڭدەر؟ – دەپ، ەنەسى جىلاي بەرىپتى. انۋاربەك ەنەسىنە:

         — اپاتاي-اي، ەگەر ءومىرىم بولسا، توبەمە كوتەرگەندەي ەتىپ باعارمىن-اۋ دەۋشى ەدىم، قۇداي ول تىلەگىمە جەتكىزبەدى. بىزدەگى انالىق قارىزىڭىزدى كەشىڭىز، ەندى كۇلاندا ەكەۋىمىز تىرلىكتە سىزگە جوقپىز. دەگەنىمە جەتە الماي بۇل دۇنيەدەن وتەتىن بولدىم. جانى باسقا ادامنىڭ ءولىپ كەتۋى دە وڭاي بولماس، ءوزىڭىزدى-وزىڭىز مىقتى ۇستاڭىز، – دەپتى. ءسويتىپ جىلاپ تۇرىپ:

         — اپاتاي، كۇلاندانى شىعارىپ جىبەرىڭىز، كۇلاندا ەكەۋمىز دە ومىردەن ءۇمىت ۇزگەن ادامبىز عوي، ازىرشە وسى ارادان ءبىر شىعىپ كەتىپ، نە بولسا دا ءبىر-اق كورەلىك،– دەپتى. ەنەسى دە ەڭىرەپ، جىلاۋمەن تۇرىپ:

         — بىرىڭە-بىرىڭدى لايىقتاپ قوسقاي ەكى قاراعىم-اي! مەندە كەشپەيتىن نە قارىز بار؟ اجالسىز جانعا ايلا بار دەۋشى ەدى عوي. قاراقتارىم، جولدارىڭ بولسىن. قاشان جامان اتتارىڭدى ەستىگەنشە، ءۇمىت دۇنيەسى عوي، تىلەكتەرىڭدى تىلەپ تۇرايىن. كۇلاندا ءازىر-اق كەلەدى، قوش، قوش، قوش، قاراعىم! – دەپ ءۇش ايتىپ، وكسىپ جىلاپ، ۇيىنە قاراي ءجۇرىپ كەتىپتى. ەنەسى كەتكەننەن كوپ كەشىكپەي-اق كۇلاندا جۇگىرىپ، جەتىپ كەلدى. ەكەۋى جىلاپ كورىسىپ، شەتتەگى تانىسىنىڭ ۇيىنە قاراي ءجۇرىپ كەتتى. جولاي كەلە جاتىپ، ەكەۋى اقىلداستى.           سوندا انۋاربەك ايتىپتى:

         — بىزدەر ءبىر جاققا ۇزاپ قاشقانمەن قۇتىلا المايمىز. جاندى قيناپ قاشقانىمىزبەن اقىرى ۇستالۋىمىز انىق. سوندىقتان وسى ماڭايعا ەكى-ۇش كۇن اينالىپ، بىتەتىن ءومىردى تەزىرەك ءبىتىرىپ جىبەرگەننەن ءتيىستىسى جوق. ەكەۋمىز تىرىدەي اجىراپ كەتسەك قۇسامەنەن قاتىپ بارىپ، اقىرىندا ءبارىبىر ولەمىز. ءويتىپ جاندى قيناپ ولگەننەن گورى، نەدە بولسا، زالىمدەردىڭ وزدەرىمەن قارسىلاسىپ، حالىق الدىندا ءولىپ كەتكەنىمىز جاقسى ەمەس پە؟ – دەپتى.

         سوندا كۇلاندا تۇرىپ:

         — مەنىڭ ويىم دا وسى ەدى. مەن ماحابباتسىز تىرشىلىكپەن-اق ءومىر كەشە تۇرايىن دەسەم، اللانىڭ جازعانىنا كوندىم دەپ، بۇگىن ۇيىمنەن شىقپايتىن ەدىم. ماعان دا ەندىگى ءومىردىڭ كەرەگى جوق، قالاي دەسەڭ دە ءوزىڭ ءبىل، – دەپتى.          بۇلار ءوزارا كەڭەسىپ الىپ، تۇندەلەتىپ، شەتتەگى تانىس ۇيگە كەلدى. سول جەردە ەكى-ۇش كۇن بولسا دا ءومىر سۇرە تۇرالىق دەپ، جاتا بەرىپتى. انۋاربەك پەن كۇلاندا كەتكەن ءتۇننىڭ ەرتەڭىندە:

         — انۋاربەك كۇلاندانى الىپ كەتىپتى، – دەگەن ءسوز ەل ىشىنە ءدۇر ەتە ءتۇسىپتى. مالىك پاتشا مۇنى ەستىگەندە قاھارمەن تەرىسىنە سىيماي جارىلىپ كەتە جازدادى.

         — قايدان بولسا دا تاۋىپ كەلىڭدەر! – دەپ بۇيىردى. ەل ىشىنە كوپتەگەن ادام شىعارىپ، ۇي-ۇيگە كىرىپ، استان-كەستەڭىن شىعارىپ، ءتىنتۋ جۇرگىزىپتى. حالىق:

         — ا، قۇداي، مىنا بۇزىقتارعا تابىلماي قۇتىلسا ەدى، – دەپ ءانۋارلاردىڭ تىلەگىن تىلەپ شۋلاسىپتى. تىنتۋشىلەر قانشالىك ىزدەسە دە تابا الماپتى. ەندى ۇزاپ ىزدەۋگە اينالىپتى. ارادا ءۇش كۇن ءوتىپتى. ءتورتىنشى كۇنى انۋاربەك ەرتە تۇرىپ، كۇلاندامەن قول ۇستاسىپ، قوشتاسىپ تۇرىپ:

         — سۇيىكتى، ادال جارىم كۇلانجان. ءۇش كۇننەن بەرى ەل اراسىن ىزدەپ بولىپ، ەندى قىرعا شىعىپ ىزدەيدى دەيدى. ءبىزدىڭ دۇنيەدەن كورەتىن جارىعىمىز تاۋسىلىپ، بىتەتىن باقىتى بولسا كەرەك. مەن قازىردەن باستاپ، سول زالىمدەردىڭ الدىنا بارىپ، كوڭىلدەگى ءسوزىمدى ايتىپ قالايىن. سەنى وزدەرى دە تاۋىپ الار، ازىرشە سابىر ەتىپ، وسى ۇيدە جاتا تۇر، – دەپتى. سوندا كۇلاندا:

         — ءانۋارجان، سەنىڭ نە دەگەنىڭ؟ مەن بۇل جەردە قالىپ، جەكە ولگەنىمشە، سەنىڭ ءولىمىڭدى كورىپ تۇرىپ، سول جەردە ولگەنىم جاقسى ەمەس پە؟ – دەپتى.

         سوندا انۋاربەك:

         — سەن سابىر ەت، كىم ءبىلسىن قالاي بولاتىنىن. مەنىڭ جاقسى-جامان احۋالىمدى ەستى، – دەپتى. بۇعان كۇلاندا امالسىزدان كونىپ، سول جەردە قالاتىن بولىپتى. ەكەۋى قوشتاسىپ جىلاپ تۇرىپ، انۋاربەك بىلاي دەپتى:

ءتورت جاسىمنان بىرگە وسكەن،

اينالايىن كۇلانجان.

ءمىنسىز بولىپ تۋىلىپ،

سىمداي بەلىڭ بۇرالعان.

سورىمىزعا كەز بوپتى،

بۇزىق ءبىر زامان قۋارعان

تۇيىقسىز تورعا ورالىپ،

شىعا الماي قالدىق قۇماردان.

قىلمىستى ءىسىم جوق ەدى،

كوپكە ءىسىم سىنالعان.

سان عاشىق جەتپەي مۇراتقا

ءبىز قۇساپ كەتكەن جىلاۋمەن.

قوش، كۇلانجان، قوش ەندى،

ەمەسپىز ارتىق سولاردان.

 

سوندا قىز:

 

اينالايىن ءانۋار،

سۇيىكتى سىندى باعلانىم.

مەن ءۇشىن قيىپ جانىڭدى،

ءبىر باعىتتان تانبادىڭ،

بىرگە ولسەم دەپ وزىڭمەن،

تىلەنىپ مەن دە زارلادىم.

امالىم قانشا قايتەيىن،

قىزىعىڭا قانبادىم.

ءىش-باۋىرىم ەلجىرەپ،

قايتسەم دە وت بوپ جانبادىڭ،

جەتكەندە جەلكەم قيىلىپ،

جازۋعا امال بىزدە جوق،

زۇلىمڭىڭ قاندى قارماعىڭ.

قوش-قوش، ساۋلەم، قوش ەندى،

قايىرلى بولسىن بارعانىڭ،– دەپتى.

         ەكەۋى ءبىرىن-بىرى قيماي، كوپكە دەيىن ايرىلىسا المادى. جىلاپ تۇرىپ، ءۇي يەسىنە كۇلاندانى تاپسىردى. قايتا-قايتا قوشتاسىپ، امالسىزدان انۋاربەك كۇلاندانىڭ قۇشاقتاعان قولىن بوساتىپ، مالىك پاتشاعا قاراي ءجۇرىپ كەتتى. انۋاربەك سول بەتىمەن توقتاماستان مالىك پاتشانىڭ الدىنا كىرىپ كەلگەندە، مالىك پاتشا تۇتىگىپ قاپ-قارا بولىپ كەتتى.

         — ەي، بۇزىق! سەنىڭ مەنىڭ قاتىنىمدا نەڭ بار ەدى! – دەپ، زىركىلدەي جونەلدى. انۋاربەك مۇنان ءتىرى قالماسىن بىلگەن سوڭ:

         — مەن بۇزىق ەمەس، سەن بۇزىق. مىنا وتىرعان جەتى قۋ مەن ساعان جارىق دۇنيە ارام. كۇلاندا قاشان سەنىڭ قاتىنىڭ ەدى؟ سەن ءبىزدى جىلاتساڭ، سەنى قۇداي جىلاتسىن، – دەپ، قاسقيىپ تۇرىپ الدى. مالىك پاتشا قاھارلانىپ، جەندەتتەرىنە:

         — مىنا بۇزىقتىڭ ەكى قولىن بايلاپ اپارىپ، زىندانعا سالىڭدار! – دەپ اقىرىپتى. جەندەتتەر انۋاربەكتىڭ قولىن بايلايىن دەپ جەتىپ كەلگەندە. انۋاربەك جەندەتتەردى قويىپ-قويىپ جىبەرىپ:

         — اپاراتىن جەرلەرىڭە ءوزىم-اق بارامىن، جۇرىڭدەر! – دەپتى. جەتى مولداعا قاراپ:

         — جەرلەرىڭ ەندى كەڭىر، سەندەردىڭ قاندارىڭ دا مەنىڭ قانىم سياقتى شاشىلسىن، – دەپ، جەندەتتەردىڭ الدىنا ءتۇسىپ، جۇرە بەرىپتى.

         — بۇل بۇزىقتىڭ ءولىم الدىندا تۇرىپ ايتقان ءسوزىن قاراشى، – دەپ، جەتى مولدا مۇرتتارىنان كۇلىپ قالا بەرىپتى. مالىك پاتشا حاتشىلارىن شاقىرىپ الىپ:

         — انۋاربەك بۇزىق ەرتەڭ دارعا تارتىلادى. دەرەۋ حالىققا جار شاقىرىپ تاراتىڭدار! – دەپ بۇيرىق بەرىپتى. بۇل حابار كۇلانداعا ەستىلىپ، كۇلاندا ءانۋاردىڭ تاپسىرىپ كەتكەن ادامىنان جاسىرىنىپ، دالاعا شىقتى. قولىنا ءبىر قۇلاشتاي ءجىپ الىپ انۋاربەك ءولدى دەگەن حاباردان بۇرىن مەن ولەيىن دەپ ويلادى. ءجىپتى ىلمەكتەپ، موينىنا سالىپ، ءبىر ۇشىن اعاشقا بايلاپ ءوزىن تاستاپ جىبەردى. بۋىنىپ، ەندى جانى شىعىپ بارا جاتقان كەزىندە ءۇي يەسى كورىپ قالىپ، ءجىپتى كەسىپ جىبەرىپتى. كۇلاندا سىلك ەتىپ جەرگە ءتۇستى. بەتىنە سۋ بۇرىكتى. ازدان كەيىن كۇلاندا ەسىن جيىپ، سۋ بۇركىپ وتىرعان ادامعا:

         — اعاتاي-اي، ماعان بەكەر وبال ەتتىڭىز-اۋ! ءسىزدىڭ شىنىمەن ماعان جانىڭىز اشىسا، مەنىڭ ءانۋاردان بۇرىن ولگەنىم جاقسى ەدى عوي. ءبارىبىر، مەن ەندى ءتىرى قالاتىن ادام ەمەس ەدىم عوي، – دەپ، ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. كۇلاندانىڭ زارىنا ىشتەرى ەلجىرەپ، ەرلى-زايىپتى ەكەۋى قوسىلا جىلادى.

         — قاراعىم-اي، سابىر ەتشى! – دەپ، كۇلاندانى جۇباتتى، سونان كەيىن ەكەۋى ەشقايدا بارماي، ۇيىقتاماي كۇلاندانى كەزەك-كەزەك كۇزەتىپ تۇردى.

*  *  *

         ەندىگى اڭگىمە اسان مەن ۇسەننەن باستالسىن. انۋاربەكتىڭ جوعالىپ كەتكەن ەكى اعاسى نامىستانىپ، ءوز ەلىنەن شىعىپ كەتكەننەن كەيىن، الىس ءبىر ەلگە كەلىپ، مالاي بولىپ ىستەدى. الدەنە باستاعاندا سول جەردە تۇرىپ ساۋدا قىلدى. بۇرىنعى بۇزىقتىقتارىن تاستاپ، ابدەن بايىدى. قاتىن الىپ، بالالى بولدى. ەلدەن ۇيالماستاي بولعان كەزىندە ءوز  ەلىنە كوشتى. كوشتەرىنىڭ بەتىن ەلگە تۇزەپ، وزدەرى ءۇش جاسىندا تاستاپ كەتكەن ءىنىسىن كورۋگە اسىقتى. «انۋاربەك ءتىرى بولسا، جىلدامىراق كورەلىك» دەپ، كوشتەرىنە قاراماي ىلگەرى وزدى. انۋاربەك قاماۋعا الىنعان كۇنى ءوز ەلىنىڭ شەتىنە كەلىپ كىردى. ەلگە كىرە-اق ءقايسىبىرى مال اتاپ سويىپ، ءقايسىبىرى جەتى نان تاراتىپ: «ا، قۇداي! انۋاربەكتى ساقتاي كور!» – دەپ، جىلاپ-شۋلاپ جۇرگەن ەلدى كوردى. اسان مەن ۇسەن: «ياپىرىم-اۋ، بۇل ادام كوپشىلىككە وسىنشالىق جاعىمدى، ءقادىرلى بولعاندا پاتشاعا، نەعىپ قىلمىستى بولدى ەكەن؟ ءوزىنىڭ جايىن بىلەيىكشى»، – دەپ ويلادى. ءبىر ادامدى شاقىرىپ الىپ:

         — بۇل ولىمگە بۇيىرىلعان ادام كىم؟ پاتشاعا سونشا قىلمىستى بولعان ادامنىڭ تىلەۋىن وسىنشا كوپشىلىك نەعىپ تىلەپ ءجۇر؟ ولىمگە بۇيىرىلعان كىسىنىڭ بۇل ەلگە قانداي جاقسىلىعى وتكەن ەدى؟ – دەپ سۇراپتى. سوندا الگى ادام تۇرىپ:

         — ءبىزدىڭ ەلدە نۇرىم دەگەن ءبىر باي بار ەدى. سول ادام ايەلىمەن ەكەۋى ءبىر جىلدا ءولىپ، ەر جەتكەن ەكى بالاسى مەن ءبىر جاستاعى انۋاربەك دەگەن ۇلى جەتىم قالعان ەدى. ەرجەتكەن بالالارى بۇزىق بولىپ، بار مالدى تاۋىسىپ، قاشىپ كەتتى. جەتىم قالعان انۋاربەك وقىپ، ەر جەتىپ، وسى ەلدى ابدەن تۇزەپ ەدى. پاتشامىز سول انۋاربەكتىڭ ايەلىن تارتىپ الىپ، ءوزىن دارعا اسىپ ولتىرەتىن بولىپ تۇر. مىنا شۋلاپ جۇرگەن حالىق سول جاس ءۇشىن جىلاپ-شۋلاپ ءجۇر، – دەپ، ءجۇرىپ كەتىپتى. اسان مەن ۇسەن بۇل ءسوزدى ەسىتكەندە ەستەرىنەن تانىپ، جىلاپ-جىلاپ الدى. «ەندى قايتەمىز؟» دەپ، بىرىنەن-بىرى اقىل سۇراعاندا، ۇسەن تۇرىپ ايتىپتى:

         — مەن ءازىر ءانۋاردىڭ جاتقان جەرىنە بارىپ، قايتسەم دە ءانۋاردىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، بىرگە جاتىپ، ەرتەڭ انۋارمەن بىرگە ولەمىن،– دەپتى. سوندا اسان تۇرىپ:

         — بىزدەردىڭ بۇرىنعى اقىماقتىعىمىز دا جەتىپ جاتىر. ەندى بىزدەرگە ءانۋاردان ايىرىلىپ جاساعان ءومىردىڭ كەرەگى دە جوق. ءبىز بەكەردەن-بەكەر ولگەنشە، بۇگىن ەكەۋىمىز ەكى اق بالتا تاۋىپ الىپ ەرتەڭ دار تۇبىندە ءانۋاردى ولتىرۋشىلەردىڭ بىر-ەكەۋىن ءولتىرىپ، ءوزىمىز انۋارمەن  بىرگە ولەلىك،– دەپتى.

         بۇل ءسوزدى ۇسەن دە تۋرا كورىپ، ەكەۋى ەكى بالتا ساتىپ الدى، ونى ۇزىنىراق ساپتاپ، وتكىرلەپ، قايرادى. ەكەۋى دە تۋىسى ءۇشىن ءوز جاندارىن ولىمگە قيىپ، دايارلىق ەتە بەردى.

         قاھارلى مالىك پاتشا ىزامەنەن ەرتە تۇرىپ:

         — بارلىق حالىق دار تۇبىنە جينالسىن! – دەپ، بۇيرىق ەتتى. ءانۋار ءۇشىن شۋلاپ، جۇرەكتەرى لۇپىلدەپ، ۇيىقتاماعان كوپشىلىك ەرتەمەنەن توپ-توپ بولىپ، دارعا قاراي اعىلىپ ءجۇرىپ بەردى. جەندەتتەر انۋاربەكتى زىنداننان شىعارىپ، ەكى قولىن ارتىنا بايلادى. الدى-ارتىنان قاماپ دارعا اسۋعا ايداپ شىقتى. دارعا قاراي اعىلىپ كەلە جاتقان كوپشىلىك قولدارى بايلاۋلى ايدالىپ كەلە جاتقاپ انۋاربەكتى كورگەندە:

         — قايران، ءانۋار-اي، شىنىمەن-اق ولگەنىڭ بە؟ اق ءيىلىپ سىنبايدى دەگەن بەكەر ەكەن عوي! – دەپ قويداي شۋلادى، جىلاعان داۋىستار جەر جاڭعىرىقتىردى. ءبىراق پاتشانىڭ امىرىنە قارسى تۇرار شارا جوق، شۋلاپ جىلاعاننان باسقا ەش قايرات قىلا الماي، ازان-قازان بولىپ، جۇرە بەردى. سوندا انۋاربەكتىڭ بايلاۋدا ايدالىپ كەلە جاتىپ، حالىقپەن قوشتاسىپ ايتقان ءسوزى:

بىلەسىڭدەر، ەل-جۇرتىم،

ءبىر جاستان جەتىم شەرلى ەدىم.

ەكى اعام تاستاپ كەتكەنمەن،

تۋىپ-وسكەن جەردە ەدىم.

اتا-انا مەن تۋىستىڭ،

تاربيەسىن كورمەدىم.

ريزا بول، ەل-جۇرتىم.

دەگەندەي قىلىپ كوبىڭە

قىزمەت ەتىپ بەرمەدىم.

ءتىرى بولسا اعالار،

مۇنان كەيىن كەپ قالار.

ءبىر ارمان سول سالەم دە،

تىرلىكتە ءبىرىن كورمەدىم.

قانى قارا زۇلىمدار،

ەرتە ايىردى ەلىمنەن.

كىندىك كەسىپ، كىر جۋىپ

تۋىپ-وسكەن جەرىمنەن.

جەمەڭگەر، قانزۇت جەتى قۋ،

قۋ قۇلقىنعا بەرىلگەن.

تىلەكتەرىڭ قابىل بوپ،

ويلاعان شىقتى جەرىڭنەن.

ون بەسكە جاڭا جەتكەندە،

وپىردى سۇمدار بەلىمنەن.

ىزالى حالىق انتالاپ.

تەسەمەن، شوتپەن، بالتالاپ،

ۋاقىت كەزى كەلگەندە،

شۇقىسىن كوزگە كورىنگەن،

سەندەرگە جاۋىز، وق بولسىن،

ءبىر تامشى قانىم توگىلگەن.

 

*   *   *

سورى قايناعان ەنەمە،

كوز قىرىن سال، اعايىن.

ءانۋار، كۇلان دەپ ءجۇرىپ،

اعارتىپ ەدى سامايىن.

كەۋدەمدە جانىم تۇرعاندا،

كەلگەندە قىسىم قۋ جانعا،

كورىنسە ەنەم دەپ ەدىم،

ارىزداسىپ قالايىن.

جوق سياقتى بۇل جەردە،

جان-جاعىما قارايمىن.

سالەم دە، جۇرتىم، سالەم

عارىپ بولعان ەنەمە.

باعىپ ەدى ءتورت جاستان،

كوتەرگەندەي توبەگە.

 مەنى ەسىڭە الساڭدار.

جۇرىڭدەر جەلەپ-جەبەدە.

كەتەتىن بولدىم كورمەستەن،

كۇلانداعا سالەم دە!

امان دا بول، ەل-جۇرتىم،

جانى بىرگە كەمەدە!

         انۋاربەكتىڭ بۇل زارىن ەستىگەندەر ونان ءارى شۋلاپ، ءانۋاردى ايداعان جەندەتتەر الاڭعا جاقىنداپ قالدى. انۋاربەكتىڭ ەكى اعاسى اسان مەن ۇسەن ەكى اق بالتانى قويىندارىنا تىعىپ الىپ، ولار دا جەندەتتەردىڭ ارتىندا تاياۋ ءجۇرىپ ەڭىرەپ-جىلاپ كەلە جاتتى.

         جەندەتتەر انۋاربەكتى قامالاپ، ايداپ كەلگەندە، مالىك پاتشا مەن جەتى مولدا بۇرىن كەلىپ، الاڭدا تۇر ەكەن. انۋاربەك دار تۇبىنە جەتىسىمەن-اق مالىك پاتشا جەندەتتەرگە:

         — تارتىڭدار! – دەپ اقىردى. جەندەتتىڭ ءبىرى ارقان ىلمەكتەپ انۋاربەكتىن، موينىنا تاستاپ جىبەرىپ، تارتىپ قالعاندا، ۇسەن قارعىپ كەلىپ، انۋاربەكتىڭ موينىنا ارقان تاستاعاندى قاق باسقا اق بالتامەن سالىپ ءوتىپتى. جەندەتتەردىڭ ەندى بىرەۋىن اسان جانە دە پەرىپ جىبەرىپتى. سول كەزدە انۋاربەك ءۇشىن جىلاپ، شۋلاپ تۇرعان كوپشىلىك:

         — ويباي، جابىلىڭدار! – دەپ، شۋ ەتىپ قاپتاپ، الدىمەن مالىك پاتشانى، سونان كەيىن جەتى مولدانى تابانىمەن تاپتاپ، باسىپ-جانشىپ كەتتى.

         ءسويتىپ، انۋاربەك ءولىم اۋزىنان امان قالىپتى.

         ەكى اعاسىمەن تابىسىپ، كۇلانداسىمەن قوسىلىپ، مالىكتىڭ ورنىنا پاتشا بولىپتى، ءسويتىپ، بارشا مۇراتىنا جەتىپتى.


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما