InfoHub Logo

جاز ورتاسىنىڭ قوڭىر كەشى. ۇلىتاۋدىڭ بوكتەرىندە كەشتىڭ قوڭىر سالقىن جەلى ەسەدى. كۇن باتىپ، ىمىرت جابىلىپ بارادى. كۇنباتىستى قالىڭ قارا بۇلت باسقان، اينالادا كۇڭگىرت تارتقان توبەلەر قوڭىرقاي تارتىپ، ءتۇن تىنىشتىعىنا قاراي بويسۇنعان سياقتى. سونداي جۇدەپ سارىلعان توبەلەردىڭ اراسىمەن ءۇش سالت اتتى كەلە جاتىر ەدى. بۇلاردىڭ بەتى — قالىڭ تاۋدىڭ ءىشى. كۇنباتىستا الىستا جاۋىن بار ەدى. سول الىستا كۇن كۇركىرەپ جاتتى. اندا-ساندا كوكجيەكتىڭ تۇسىندا كۇن جارقىلداپ تۇر. بۇلت قالىڭ، جارقىلداعى كۇشتى ەدى. قارابارقىن تارتىپ قاراڭعىلانا باستاعان اسپاندا تۇكسيگەن قاتال قاباق، قۇلازىپ جۇدەگەن يەسىزدىك بىلىنگەندەي. ۇلكەن جارىقتىڭ وشەر الدىندا ءبىر ءسونىپ، ءبىر لاپ ەتىپ جانعانىنداي، كۇنباتىستا جارق ەتكەن ناجاعاي جارىعىمەن كۇڭگىرت دالانى الدە نەگە ۇمىتتەندىرىپ تۇرعان سياقتى. تاۋ بوكتەرىندەگى قوڭىر جەل اقىرىنداپ بۇرالىپ سوعىپ، سالبىراعان شەرلى كۇيدى قوزعاعانداي بولادى. تابيعات سالقىن تۇستە بولسا دا، سۇلۋ ءتىلدى سۇيگەندەي، ىزدەگەندەي ەدى. ماڭگى مۇڭلى شەرمەن ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ سوققان جەلمەن بىرگە جۇرەكتى اقىرىن-اقىرىن شىمشىعانداي ەدى. سول كەزدە يەسىزدىكتە جۇدەۋ تارتىپ، ۇيقىعا باتىپ بارا جاتقان دالانى ءانشى جىگىتتىڭ زار-مۇڭلى داۋسى ۇزاق تولقىندى ىرعاعىمەن تەربەتكەندەي بولدى. ءان سالقىن ءتۇستى تابيعات ورتاسىندا جەلىكتى قىزىقتى ەسكە تۇسىرمەي، ۇلى ءبىر سابىردى ەسكە تۇسىرگەندەي. ءان سالعان جىگىتتەر تابيعاتپەن جالعاساتىن ءتىل تاپقانداي بوپ، كەيدە باياۋلاپ قوڭىرلاتقان، كەيدە شىرقىراعان سۇلۋ انمەن ءتۇن قۇشاعىنا كىرىپ كەلە جاتتى... بۇل مۇينەتتە ادامنىڭ ءانى دە الىستا كۇركىرەگەن كۇندەي، ءۇزىلىپ سوققان بوكتەردىڭ جەلىندەي تابيعاتتىڭ وزىنەن شىققان ءبىر قۋات سياقتى ەدى. بويدى تابيعات قۋاتىنداي بولىپ توڭازىتىپ، كوڭىلدى ءجۇز تولقىتاتىن قۋاتى بار ەدى. ءان كەيدە باتقان كۇن مەن بەيۋاققا قوشتاستىرعان ءۇن سياقتى.

بۇل جىگىتتەر يەسىز تاۋدىڭ ىشىمەن تۇندە ءجۇرىپ وتپەك بولىپ، تاۋ سىرتىنداعى ەلدى بەتىنە الىپ، جالعىز اياق جولمەن ءتۇن قاتىپ كەلە جاتىر ەدى. وسى كەزدە وسى تاۋدىڭ سىرتىندا جىگىتتەر كەلە جاتقان جاقتى بەتىنە الىپ، جالعىز جاياۋ بالا كەلە جاتتى. جول ۇستىندە ىمىرت جابىلىپ، قاس قارايعان شاقتا جالعىز كەلە جاتقان بالانىڭ ويىندا ۇلكەن مۇڭ، قاباعىندا قالىڭ قايعى بار.

تابيعات بالاعا قاتال، سۋىق كورىنەدى. جان-جاقتا جۇدەۋ تارتىپ، جۇمىرلانعان بوز توبەلەر قايعىلى سىرىمەن، دۇنيە شەرىمەن سازارعانداي. بەتىندەگى اق كودە، سارى سەلەۋدى سۇيرەتىلىپ، سۋماڭداپ سوققان ءتۇن جەلى جەلپي قوزعاپ سىلكىنتىپ تۇر. قاراۋىتقان كولەڭكەلى سايلار قارا ءتۇننىڭ قاراڭعى سىرىن باۋىرىنا جيىپ، الدەنەگە ساقتاپ تۇرعانداي بولادى. بەلگىسىز تۇڭعيىق جۇرەگىن جانىشتادى. ءارى سالقىن، ءارى قورقىنىشتى كۇيدى ەسىنە تۇسىرگەندەي بولادى. جۇرەگىن قورقىنىش باسىپ، جالعىزدىق جەپ كەلە جاتقان بالانى نە باستاپ كەلەدى؟ جەتى تۇندە ايداپ شىققان ايداۋشى كىم؟ ايداۋشى سول بالانىڭ تاعدىرى ەدى.

ون جاسار قاسىمنىڭ بۇدان ءبىر جىل بۇرىن كارى اناسى ءولىپ ەدى. ودان جارتى جىل بۇرىن ءوزى تۋعان اكە-شەشەسى ولگەن... ءوز اكە-شەشەسى ولگەندە قاسىمنىڭ سۇيەنىشى بولىپ قالعان كارى اجەسى بار ەدى. قاسىمنىڭ كىشكەنتاي ءالسىز باسى تاعدىردىڭ بۇنىڭ باسىنا كەلەرلىك بارلىق سوققىسىن تۇگەلىمەن كورىپ شىققان. الدىڭعى ولىمنەن كەيىن جارتى جىل وتكەندە كارى اجەسى ءولىپ ەدى. بۇرىنعى بالا — بۇرىن ەركەلىكپەن جىلايتىن قاسىم اجەسى ولگەن كۇنى شىن قايعىمەن جىلاپ ەدى. باسىنا اسپان قۇلاعانداي ۋايىمدى سول كۇنى كورىپ ەدى.

جاقىن، جاناشىر تۋىسقانى جوق بولسا دا، ماڭايىنداعى ەل اجەسىنىڭ ولىگىن ۇيدەن الىپ شىعاردا، كىشكەنتاي قاسىم ۇلكەيگەن كەكسە كىسى ايتاتىن زاردىڭ ءبارىن ايتىپ، شەشەسىنىڭ ۇستىنە جىعىلىپ، ايرىلعىسى كەلمەي قۇشاقتاپ:

— اجەتاي، مەنى كىمگە تاستاپ كەتتىڭ؟! مەنى نەگە الا كەتپەدىڭ، مەنىڭ قاڭعىپ قالعانىم با؟ مەنىڭ شىنىمەن سورلى، شىنىمەن جەتىم بولعانىم با؟ — دەپ زارلاعاندا، ەلدىڭ ساي-سۇيەگىن بوساتىپ، كارى-جاستىڭ جۇرەگىن ەرىتكەن بولاتىن.

قاسىمعا وزگە ولىكتىڭ بارىنەن اجەسىنىڭ ولىگى باتىپ ەدى. اجەسى دەمى ۇزىلگەن مۇينەتىنە شەيىن قارسى الدىندا، اياق جاعىنا قاسىمدى وتىرعىزىپ قويىپ، سودان كوزىن الماي جاتىپ ۇزىلگەن. كارى كەۋدەسىنەن جانى شىققانشا، قاسىمعا ەندىگى قايعىنىڭ قانشالىق اۋىر بولاتىنىن ءبىلىپ، بۇنىڭ سورلى بولعان ءپىشىنىن كورۋگە ءوزىنىڭ كوزى شىداماي، ەسىركەپ، بارلىق كۇشىن جيىپ، ەزۋ تارتىپ كۇلگەن سياقتانىپ جاتىپ ەدى. سوندا ءومىردى تىلەسە — قاسىم ەرجەتكەنشە دەپ تىلەگەن. «قۇلىنىمنىڭ بۇعاناسى قاتقانشا، راقىم ەت. سورلى قىلىپ قاقساتپا، زارلاتپا، كوردە مەنى كۇڭىرەنتپە!» — دەپ تىلەپ ەدى.

اجەسى وسى تىلەكتىڭ ۇستىندە ءولىپ ەدى. قاسىم سول كۇنگى جىلاۋىنان باستاپ، ۇلكەن كىسىدەي قايعىعا، قارالى كۇيگە ءتۇستى. شەشەسىن جوقتاپ جىلاعاندا، ەلجىرەپ سۇيگەن اتاسى، ءوز اكە-شەشەسى تۇگەلىمەن كوز الدىنا كەلىپ ەلەستەپ، كەشەگى جىلى ۇيانى كوز الدىنا اكەپ تۇرعانداي بولۋشى ەدى. قاسىم ءبارىنىڭ دە اتىن اتاپ شاقىرىپ، كىشكەنە اق تاياققا سۇيەنىپ تۇرىپ، جالعىز ءوزى وڭاشاعا كەتىپ، زارلانىپ جىلاۋشى ەدى.

قاسىم ۇيىقتاسا، باقىتقا جەتكەندەي بولىپ، ءوزىن الدىنا الىپ ءسۇيىپ ۋاتىپ، كوزىن ءسۇرتىپ جۇرگەن اكە-شەشەلەرىن كورۋشى ەدى.

ءبارى دە — ءبىز ءتىرىلىپ كەلدىك، ەندى ولمەيمىز... سەن قورعانسىز ەمەسسىڭ، سەن جىلامايسىڭ، سەنىڭ كوز جاسىڭ ءبىزدى قايتا الىپ كەلدى... —دەۋشى ەدى. قاسىم تۇسىندە ەركەلەپ، اجەسىنىڭ ءتوسىن يىسكەپ: «مەنى نەگە جىلاتتىڭ؟» — دەپ وكپە ايتاتىن. ويانا كەلسە — كورگەنى ءتۇس بولسا دا، قاسىمنىڭ كوڭىلى سولاردىڭ ولگەنىنە كوپكە شەيىن سەنبەي ءجۇردى. بەلگىسىزدەن سولاردان حابار اكەلۋشى بارداي، نە بولماسا بىرەۋى كەلەتىندەي، كوڭىل قيالىن سول وي بيلەيدى.

ءبىراق كۇندەر ءوتتى. قاسىم جەتىم بولدى. جەتىمدىك بۇعان ءوزىن بارلىق سۋىق پىشىنىندە ەمىن-ەركىن تانىتتى. قاتال تاعدىر مىقتى قولىمەن قاتتى ۇستادى.

كۇننەن-كۇنگە وتكەن سايىن اجەسى كەلمەيتىن بولىپ، الىستاي باستادى. ونىڭ بەيىتى ۇلىتاۋدىڭ بوكتەرىندە الىستا قالدى. اۋىل تاۋ اسىپ كوشىپ كەتتى. اجەسى ءتىرى بولعان كۇن قاسىمنىڭ كوڭىلىنەن سۇلۋ ساعىمداي، جازعىتۇرعى مامىق ءتۇستى بۇلتتاي بولىپ، قايتا ورالماستاي بوپ جوعالا باستادى. اجەسىنىڭ مۇنى ۋاتىپ ايتاتىن ەرتەگىسى، كەشكى مەزگىلدە الدىنا الىپ كۇپىسىنە وراپ وتىرىپ، تەربەتىپ ايتاتىن سەزىمدى قوڭىر ءانى دە جوعالدى. ءوشتى. قاسىمنىڭ ءۇمىتتى جارىق كۇنى دە باتتى.

اجەسى وتكەن سوڭ «جاقىنىمىن» دەپ، جانى اشىعان يە بولىپ شىعىپ، يسا دەگەن اعايىنى قاسىمدى قولىنا الدى. قاسىمنىڭ اكە-شەشەسىنەن وتىز شاقتى قوي، ون شاقتى قارا قالىپ ەدى.

يساعا قاسىمنىڭ مالىن بەرەردە جۇرت: «جەتىمنىڭ مالىنا قيانات قىلما! ءوزىن ادام قىل، كۇت، اسىرا، جىلاتپا!» — دەپ تاپسىرعان بولىپ بەرىپ ەدى.

يسانىڭ بالالارى كوپ، مالى جوققا جاقىن كەدەي بولاتىن. ۇرىسقاق دولى قاتىنى قاديشا مەن يسا قاسىمدى العاشقى قولىنا كىرگىزىپ الىسىمەن مالدى ءوز مالىنداي، ءوز مۇلكىندەي باۋراي باستادى.

تۇندە ەل جاتقاندا جەتىم قوزىداي تاس باۋىر بولىپ قالعان قاسىم جات ۇيادا ۇيىقتاي الماي، كورپەنىڭ استىندا ۇندەمەي جىلاپ جاتقاندا، يسا مەن قاديشانىڭ اڭگىمەسىن ەسىتىپ ەدى. سوندا ولار قاسىممەن بىرگە كەلگەن مالدىڭ سانىن ازسىنىپ، ءارقايسىسىنىڭ ءتۇسىن اتاپ: «انە ءبىر كوك ساۋلىق پەن قاراباس قويدى سوعىمعا جىبەرەمىز، قاسقا سيىردى ساتىپ، ۇي-ىشىنە — بالا-شاعاعا ساۋداگەردەن بۇل الامىز»، — دەپ اشىققا سالىپ، كەڭەسىپ جاتتى.

قاسىمنىڭ كورپە استىندا جىلاپ جاتىپ، مۇرنىن تارتىپ دىبىس بەرگەنى دە ولاردى بۇرىنعى اڭگىمەدەن تىيعان جوق ەدى.

قاسىم وسى تۇننەن باستاپ بار قايعىنى ىشىنە جيا باستادى. ماڭايىنداعى كورشى قاتىندار، سەنىمسىز توپاس شالدار:

— بالا، مالىڭا يە بولۋعا جارامايسىڭ؟.. ءاي، سەنى يسا جەيدى عوي. سەنىڭ مالىڭدى قۇرتادى عوي. يە بول! — دەگەن سوزدەردى ايتقىشتاپ قوياتىن.

قاسىم سويلەپ، ورىندى ءسوز ايتىپ جەڭە المايدى. ءبىراق كوڭىلىنە جەتىمدىك، السىزدىك قايعىسى ءزىل قارا تاستاي ورناپ قالدى. از زامان وتكەندە بۇرىنعى تولىق اجارلى قاسىم اپپاق بولىپ قۋارىپ جۇدەپ، ىلعي قاباعى ءتۇيىلىپ، قايعى سىزىمەن تۇكسيىپ الدى. جالعىزدىق، سورلىلىق كەبىن بارلىق پىشىنىمەن بىلدىرەتىن بولىپ ەدى.

بۇرىنعى كىشكەنە ءالسىز ويىمەن نوبايىن سەزىپ، قورقىپ كۇتكەن سۋىق كۇن قاسىمنىڭ باسىن كۇننەن-كۇنگە سۋىق قولىن سوزىپ، جاقىنداپ كەلە جاتتى. قاسىمنىڭ مالى ۇستالا باستادى.

— مەن جەتىم ەمەس پە؟ مەنىڭ مالىما تيگەنىڭ وبال ەمەس پە؟ — دەپ جىلاپ ايتقان — جۇرتتان ۇعىنعان ءسوزى اسەر بەرمەيتىن بولدى. كوك ساۋلىقتىڭ موينىنان قۇشاقتاپ جابىسقان جولىندا يسا مەن قاديشادان قابات تاياق جەدى. جىلاعان سايىن تاماق بەرمەيتىن بولدى. العاشقى قايعىلى كۇندەگى قاسىمنىڭ ءقادىرى دە ۇزاق بولعان جوق ەدى. ەكى-ۇش كۇننەن سوڭ يسا مەن قاديشانىڭ سەزىم دەگەندى بىلمەيتىن — كون بولعان كوڭىلدەرى بۇرىنعى تاز قالپىنا كەلىپ ەدى.

ولاردىڭ بالالارى بىرىنەن-بىرى ەركە بولىپ شىعىپ، قاسىم قاعابەرىستە قالاتىن بولدى. قاسىمعا تالاسا-تارماسا كۇنكورۋ كەرەك بولدى. مال ۇستالعالى باسىندا قايعىرتىپ جىلاتىپ، كىشكەنە سورلى جەتىمنىڭ ىشىنە ۋ بولىپ جينالىپ جۇرسە دە، ار-بەردەن سوڭ ول قايعى ءبىر بولەك قالدى. ەندى قاسىم تاماقتى دا جوندەپ ىشە المايتىن بولدى. جىلاماسا، اكە-شەشەسى بار بالالاردان كەزەك تيمەيدى. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ەرەسەگىنەن تاياقتا جەي باستادى. قاسىمعا بۇدان سوڭعى ءبىر قايعى بولىپ — مالدى قاراستىرۋ، قوزى باعۋ شىقتى. ازدان سوڭ وزگە بالالار «ءتىلازار، كاپىر، بارمايدى» دەگەن اتپەن قۇتىلىپ قالاتىن بولىپ، يسا مەن قاديشانىڭ بەيىلدى قاباعىنا ىرزا بولاتىن كۇيگە كەلگەن قاسىم تەزەك تەرەتىن بولدى. مالدان كەشكە كەلىپ ءسۇرىنىپ-جىعىلعاندا بولماسا قاسىمعا بوستاندىق، ەركىنشىلىك جوق ەدى. كەيدە يسا ءوز بالالارىن: «ولاردىڭ مالى جوق، مالدىڭ يەسى — قاسىم» — دەپ قويىپ، ولاردىڭ ەرىنشەكتىگىنە ءوزى قۇرىق بەرىپ، قاسىمنىڭ بيشارالىعىن اشىق ارامدىقپەن قاقپاي قىلىپ تا قويادى. بۇل ءحالدىڭ بارلىعى سورلى جەتىم كوڭىلىندە كۇننەن-كۇنگە وتكەن سايىن ارىلماستاي ۇلكەن ۋ بولىپ جينالىپ ءجۇردى. قاسىم ەندى بارلىق وزىنە قارسى ارنالعان ارامدىق، وگەيلىك قۇلىقپەن كاپىرستان مىنەزدى قاباقتان، جارتى سوزدەن ۇعاتىن بولدى. تۇرعان اۋىلىندا ءبىر ادامنان مەيىرىمدى مىنەز كورمەگەن سوڭ، ەشبىر جانمەن سويلەسپەيدى. كۇز كۇنىندەي جابىرقاپ جۇدەپ، قاباعى قاتقان قايعىدا. سىرت ءپىشىنى مومىن سياقتانادى. ءبىراق ىشىنە ىلعي جەتىمسىرەگەن جالعىزدىقپەن بىرگە، دۇنيەگە سەنىمسىزدىك، ەشكىمگە جۋىمايتىن جاتباۋىرلىق نىعايىپ ورناي باستادى.

بۇل مىنەز ءوسىپ، كۇشەيىپ، ىشىنە مۇزداي بولىپ قاتقان سايىن، قاسىم اشۋلى بولىپ، قانى بۇزىلا باستادى. ونىڭ ۇستىنە ۇنەمى اشتىق، كۇتىمسىزدىك، اۋىر جۇمىس قوسىلىپ، ويىن شاتاستىرا بەردى. اجەسى ولگەن سوڭ، كوڭىلىندە ءبىر كۇن تىرشىلىگىنە سۇيسىنگەندەي اشىق كۇن بولعان جوق. كىشكەنتاي قاسىمنىڭ ءتۇسى دە، كوڭىلى دە قارتايىپ، جۇدەپ بارادى. بۇل ۋاقىتتا قاديشانىڭ قولى ۇيرەنىپ العان تاياعى كۇننەن-كۇنگە: «جەتىم يت». «جامان نەمە؟» — دەپ كوزگە شۇقىپ، ءجيى-جيى تيە باستادى.

بۇگىنگى قاسىم جالعىز كەلە جاتقان ءتۇننىڭ الدىندا تاڭەرتەڭنەن كەشكە شەيىن يسا مەن قاديشا، بۇنى ۇيىنە جولاتپاي، اۋىلدان قۋىپ ءجۇرىپ ساباپ ەدى.

اقىرعى رەت كەش الدىندا كۇنى بويى جىلاۋمەن ۇزدىگىپ ءالى بىتكەن قاسىم جەتىمەكتىڭ بارلىق سورلىلىعىنا بويسۇنعان پىشىنىمەن يسانىڭ ءۇيىن جاعالاپ كەلە جاتىر ەدى.

جاۋتاڭداعان كوزىمەن جىلى شىراي ىزدەپ كەلە جاتقاندا، الدىندا بۇرىنعىداي زارلەنىپ تۇرعان يسانى كوردى. يسا بۇعان «سەن قارسى كەلدىڭ» دەگەن زىلمەن تاعى دا ۇرماقشى بولىپ قارسى جۇگىردى. سول ۋاقىتتا قاسىم جانى كۇيىپ شىداي الماي جىلاپ ءجۇرىپ سويلەپ:

— مەنى مۇنداي سورلى قىلعانداي نە جازىپ ەدىم؟.. نەڭدى جەپ ەدىم؟! جازىعىم — قۋارىپ قالعان جەتىمدىگىم بە؟ — دەپ جەردە جاتقان ۇلكەن تاستى الا سالىپ، ءتونىپ كەلىپ قالعان يسانى تىزەسىنەن پەرىپ كەپ جىبەرىپ، دالاعا قاراي قاشا جونەلىپ ەدى.

يسا اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ بوقتاپ، اياعى مەرتىگىپ «ب ا ق» ەتىپ وتىرىپ قالدى. قاسىم سول بەتىمەن تاس لاقتىرىپ قۋعان بالالارعا جەتكىزبەي، ۇلكەن تاۋعا قاراي جونەلىپ ەدى.

اۋىلعا ەندى قايتا بارا المايتىنىن ءبىلىپ، زارلاپ ەڭىرەپ، اجەسى مەن اتاسىنىن، اتىن اتاپ شاقىرىپ كەلە جاتقاندا، بۇرىننان ويلاپ جۇرگەن ءبىر كومەسكى نيەتى ەسىنە ءتۇستى، ول نيەتى — ەل جايلاۋدان قايتا ورالىپ، قىستاۋعا تامان جاقىنداعان سوڭ، سول قىستاۋ ماڭىندا زيراتى بار اكە-شەشەلەرىنىڭ باسىنا بارماقشى ەدى. ولاردىڭ باسىنا مال سويىپ اپارىپ، قۇران وقىتامىن دەگەندە، الدىندا يسا مەن قاديشا ۇرسىپ، قابىل الماي، مالدى سويعىزباي قويعان.

قازىرگى قاسىمنىڭ ويى، ەندى باراتىن قورعان جوق بولعاندىقتان سول قوراعا بارىپ، سول ماڭايدا قالعان جاتاقتارعا جەتىپ، تاۋ بوكتەرىندەگى اكە-شەشەلەرىنىڭ باسىنا بارىپ، قابىرىن قۇشاقتاپ جىلاۋ ەدى. تاۋ اساتىن جولدا جالعىز كەلە جاتقان زار ەڭىرەگەن جەتىم بالا قاسىمدى الىپ كەلە جاتقان حال وسى.

قاسىم جۇگىرە باستادى. شوشىنعان قاباقپەن الدى-ارتىنا قاراي بەرەدى. جەتىم كوزى بەلگىسىز بىردەمەنى كۇتكەندەي بولادى. پايداسىز كۇتۋ. Ӏشىنەن قاتتى قورقىپ كەلە جاتسا دا، كوزىنە كورىنەر ءتىرى جان جوق. قاپ-قاراڭعى ءتۇن بولدى. قاسىم تاۋ ىشىندە كەلە جاتىر. بۇدان كىشىرەك كۇنىندە كوپ ەستىگەن قاراڭعى سىرلى اڭگىمەلەر بولۋشى ەدى. تۇندە كەزدەسەتىن جىن-شايتاندار، قارا تۇندەي جالماۋىزدار... ساۋ ادامدى قاعىپ كەتەتىن پەرىلەر. بۇلاردىڭ تالاي رەت ءتۇن جۇرگىنشىلەرىن شوشىتقان، جىنداندىرعان، كوزىنە كورىنىپ ەلەستەگەن اڭگىمەلەرى كىشكەنتاي قاسىمنىڭ كوڭىلىنە ابدەن قونىپ، ونسىز دا ناۋقاستى ءالسىز قيالىندا مىقتى ورىن الىپ قالعان...

بۇل ۋاقىتقا شەيىن قاسىمدى قايعى، جازىقسىزدىق، اشۋ جەتەلەپ دەدەكتەتىپ كەلىپ ەدى. بۇدان بۇرىن قايتا قايتۋ، يسانىڭ ءپىشىنىن كورۋدەن دە ءولىمدى تاڭداپ الاتىنداي ەدى. سول كۇي قورقىنىشتى ويلاتپاي الىپ كەتىپ ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قاراڭعى ءتۇننىڭ قارا جەلى قاتايىپ، ءتۇن ءتۇسى سۋي باستاعان سايىن، قاسىمنىڭ جۇرەگى قالتىراپ، شوشىنىپ، ەلەڭدەپ كەلە جاتتى. ونىڭ ۇستىنە الىستاعى بۇلت ءجيى-جيى كۇركىرەپ، كۇن جارقىلدايدى. تۇنگى تاۋ، قارا جارتاس الىستان پەرىلەر مەكەنىندەي بولىپ — جارق ەتىپ، قايتا قاراڭعىلىققا باتىپ جوعالادى. ءتۇن قاراڭعىلىعى جالت ەتكەن جارىقتى تەزدەتىپ، جالماۋىزداي باسىپ قالادى. تاۋدىڭ قاراڭعى سىرلى سايلارى جارتاستىڭ قالىڭ كولەڭكە باسقان قارا كۇيەدەي تۇڭعيىق قاپ-قارا بەتتەرى تۇندەگى تاۋدىڭ قاراڭعى پالەلەرىن ىشىنە بۇگىپ جيىپ تۇرعانداي كورىنەدى... توعايدا دا قالىڭ جاپىراقتىڭ اراسىندا قارا بىردەمە جاسىرىنىپ، الدەنەنى كۇتىپ تۇرعانداي. ءاربىر ءتۇپتىڭ استىنان قارا ءتۇننىڭ تۇڭعيىق، سۋىق. تەرەڭ، قارا كوزدەرى مىڭ سان بولىپ قادالىپ قاراپ تۇرعانداي... بيىك تاۋ، مىقتى قارا جارتاس، بۇرالعان توعاي مەن مايىسقان شالعىن — بارلىعى دا ءتۇن مەزگىلىندە قاسىمنىڭ كوزىنە جات بولىپ كەتكەندەي كورىنەدى. تاس قاباقتى، جۇلدىز كوزدى، تۇندەي قارا ءتۇستى قارا كەمپىر تاۋ ءىشىن قۇيىنداي قۇتىرىپ، كەزىپ جۇرگەندەي. قارا جەلىمەن «ءاپسىن» وقىپ ۇشكىرىپ تۇرعانداي. دۇنيەنى تاس قىپ قاتىرىپ، تىلسىم بۋعانداي. ءتۇن تىنىشتىعىن ۇيقىلى قاناتىن جالپىلداتىپ قاعىپ ۇشقان جالعىز عانا قاراقۇس بۇزادى. سوندىقتان ونىڭ اتىن جىندى قۇس قويعان. وسى سياقتى اۋىر مەزگىلدە قاسىمدى تاۋ ىشىندە جەتىمدىك قايعىسى جان ۇشىرتىپ الىپ كەلە جاتتى... ءبىر مەزگىلدە، قاسىم قورقىپ، دىرىلدەگەن جۇرەكپەن ماڭايىنا جالتاڭداپ ءار نارسەدەن ۇركىپ كەلە جاتقاندا، كۇن جارق ەتتى. سول ۋاقىتتا جول جيەگىندەگى ءبىر كىشكەنە توعايعا كەلىپ قالىپ ەدى. وقىستا كوزىن جۇمدىرىپ، شوشىتىپ قالعان جارىقتىڭ ىشىندە قاسىم كوز الدىنان ەلبەڭدەپ جونەلگەن ءبىر نارسەنىڭ ءتۇسىن شالىپ قالدى. شوشىنىپ، ونە بويى مۇزداپ، جۇرەگى لۇپىلدەپ سوعىپ كەتتى. بۇل كەتكەن سول توعاي ىشىنەن ۇشقان جىندى قۇس ەدى.

ءبىراق قاسىمعا ول كوپتەن كۇتكەن قاراڭعى سىرلى كۇشتى قۋاتتىڭ ءبىرى بولىپ كورىندى. سول كەزدە قاسىمدى شەشەسىنىڭ قابىرىنا قاراي تارتقان جەتىم جۇرەك وزگە دەنەسىنىڭ ىركىلەيىن دەگەنىنە ەرىك بەرمەي، ىلگەرى دەدەكتەتىپ الىپ ءجۇرىپ كەتتى. ءبىراق بۇل ۋاقىتتاعى سەرىگى كىم؟ پەرىشتە دەگەنى وسى ما؟ الدە جىن با؟ ايتەۋىر ەندى الدىندا بۇلدىرلاپ، ەلەستەپ جۇگىرگەندەي بولىپ، ەلبەڭدەگەن ءبىر نارسە جولىن باستاپ كەلە جاتقان سياقتى. قاسىم ءبىر ۋاقىت كىسى ەكەن دەپ ەس كورگەندەي بولىپ ەدى، ارتىنان شوشي باستادى. جۇرەگى سەنىمسىزدىك قاۋپىمەن تاعى لۇپىلدەپ سوقتى. اقىرىن ءجۇرىپ، كەيىندەگىسى كەلدى... ءبىر مەزگىلدە بەتىنە قۇتىرىپ، ىسقىرىپ كەلىپ ۇيتقىعان ءبىر قۇيىن سوققانداي بولدى. جاسقانىپ كوزىن جۇمدى. قايتا اشسا — قاراڭعى تۇندە وتتاي جانعان الاكوز اشۋمەن تۇكسيىپ قاراپ تۇر...

الدىندا ءتىسى اقسيعان، ۇزىن بويلى، قولىندا ۇزىن قارا پىشاعى بار قارا كىسى تۇر ەكەن. دالانىڭ جىنى وسى عوي دەپ ويلاي بەرىپ ەدى، اناۋ قاسىمعا ءامىرلى داۋىسپەن اقىرىپ:

— ارتىمنان ەرىپ ءجۇر، ءالسىز دەنەڭنىڭ شارشاپ تالعانىنا قاراما! اياعىڭا كىرگەن تىكەنگە، جىرعان تاسقا قاراما! ءولىپ قالساڭ دا ارتىمنان ەرىپ وتىر! — دەپ ءجۇرىپ كەتتى. ءالسىز جەتىم:

— اعاتاي، جەتىممىن...—دەي بەرىپ ەدى، الاكوز قايتا جارق ەتكەندە، ارتىنان جۇگىرىپ كەتتى.

قاسىم وكپەسى ۇزىلگەنشە ەنتىگىپ جۇگىرىپ وتىردى. كوز ۇشىنا جوعالىپ كەتتى.

ءتۇن ورتاسى بولعان كەزدە، تاۋدىڭ وسى مولشەرىنە بوكتەردە كەلە جاتقان ءۇش جىگىت جەتتى. بۇلار اياڭشىل اتتاردىڭ ەكپىنىمەن تاستىق جولدى تىقىرلاتىپ، تاۋدىڭ سالا-سالاسىن ءبىر قۇلاپ، ءبىر ورلەپ، جولدى قۋالاپ كەلە جاتىر ەدى. ۇزاق جول جالىقتىرىپ، ءتۇن ۇيقىسى جەڭە باستاعان جۇرگىنشىلەر ءبىرىنىڭ ارتىنا ءبىرى ءتۇسىپ، ءتىزىلىپ كەلە جاتقان. ءبىر ۋاقىتتا ءبىر توعايدىڭ تۇسىنا كەلگەندە، اتتارى وسقىرىپ، ءىشىن تارتىپ، توعايعا قادالىپ جۇرمەي، ۇركىپ تۇرىپ الدى.

سول ۋاقىتتا جاڭبىر بۇلتى تاۋعا تامان جاقىنداپ، جەل قاتاڭداپ، كۇننىڭ كۇركىرەگەنى جيىلەپ تۇر ەدى. كۇن ادەتىنشە جارق ەتتى. سوندا ءۇش جولاۋشى الدارىنداعى اعاشقا سۇيەنىپ جىعىلىپ، قاتىپ تۇرعان بالانى كوردى. باسىندا بۇلار شوشىپ، اتتارى دا ۇركىپ اتىپ كەتسە دە، ارتىنان ورالىپ دابىستاپ، الگى جەرگە قايتا كەلدى. بۇلاردىڭ كوپ ايقايىنا ەشكىم دىبىس بەرمەدى. ازدان سوڭ اتتان ءتۇسىپ، قاسىنا كەلىپ قاراسا — جىرتىق كيىمدى، ءوڭى قۇپ-قۋ بولىپ، قاننان ايىرىلىپ جۇدەگەن ون، ون ءبىر جاسار بالا ەكەن. ول — ولىك. ءبىراق دەنەسى ءالى تۇگەل مۇزداپ تا بولعان جوق ەكەن...

---