جەزكيىك
كوكتەمنىڭ شۋاقتى كۇندەرى بەل الىپ، ارقانىڭ بەتپاقدالا مەن جاپسارىنداعى اقتاۋ، ورتاۋ، قىزىلتاۋ دەپ اتالاتىن سىلەمدى تاۋلارى ەرەكشە شۇرايلانعان كەز ەكەن. ەل جازىلىپ جايلاۋعا شىققان، كوڭىلدەرى كوتەرىڭكى، مارە-سارە.
وسىنداي ءبىر تابيعات پەن ادام قاۋىشىپ، جايلاۋدىڭ قىزىق كۇندەرى باستالعان شاقتا داۋلەسكەر كۇيشى سايدالى سارى توقانىڭ ۇيىندە ارقاعا داڭقى جايىلعان كۇيشى-دومبىراشىلاردىڭ باسى قوسىلىپ قالسا كەرەك. ولار: «سارى توقانىڭ ىنىسىندەي» بولىپ كەتكەن قوبىزشى ىقىلاس، ءان مەن كۇيدى تەل مەڭگەرگەن دايراباي، دومبىراعا ءتىل بىتىرەتىن قىزداربەك. بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ دە اۋىلدارى سارى توقا اۋىلىنا جاپسار. سونسوڭ دا، توقانىڭ جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن سىيلاپ، ەل جايلاۋعا شىققان كەزدە ارنايى كەلىپ سالەم بەرۋدى ادەت ەتكەن.
ورايى كەلگەن ساتتە باس قوسۋ، سىرلى سۇقبات، كەزەك-كەزەك تارتىلعان اسەم كۇيلەر بۇلاردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، شابىتتارىن شالقىتادى. وسىنداي ءبىر شاق بولسا كەرەك، كوگالعا سارى الا سىرماق توسەتىپ، سارى قىمىز ساپىرتىپ، سۇحبات قۇرىپ وتىرعاندا اۋىل ىرگەسىندەگى جوننان اسىپ توگىلگەن التىنداي بولىپ قالىڭ كيىك كورىنەدى. عاجايىپ كورىنىس اركىمدى-اق قايران قالدىرادى. سوندا، قاشاننان ۇشقىر ويلى، شالت مىنەزدى توقا وتىرىپ: «مىناۋ ءبىر، كوز الدىڭنان كەتپەسە دەپ تىلەيتىن سۇلۋ سۋرەت ەكەن. شىنىمەنەن سۇلۋلىقتى دىبىس ەتىپ ساۋساقتارىڭا ىلگەندەرىڭ راس بولسا، وسى سۋرەتتى كۇي ەتىپ كورىڭدەرشى!» — دەيدى عوي.
تابيعاتتىڭ ەركىن ءوسىپ، جەلمەن جارىسقان ەركە كيىگىن تاماشالاپ وتىرعانداردىڭ ىشىندە توقانىڭ الگى وتىنىشىنە الدىمەن ىقىلاس ەلەڭدەپ، از-كەم ابىرجي تولقىپ وتىرادى دا، قارا قوبىزىنا قول سوزادى. ىلە قىل قياقتى قۇشىرلانا شالىپ، الگى ءبىر سۇلۋ سۋرەتتەن بىردە كەم ەمەس سىرلى سازدى قۇيقىلجىتا توگەدى. كۇي ءبىر تىڭداۋعا ويناقى بولىپ كورىنگەنمەن، وسىناۋ دالانىڭ مۇڭ-سىرىن تۇياعىنا ىلەستىرگەن ارمان-كيىكتەي بولىپ، ازاتتىقتى دارىپتەيدى.
كۇي دە بىتەدى، قالىڭ كيىك تە قىر اسىپ، كوزدەن تاسا بولادى. سوندا، كوكىرەككە قۋانىش وكسىگى بولىپ كەپتەلىپ، جانارى جاساۋراپ وتىرعان دايراباي الدىمەن ءتىل قاتادى. «اپىر-اي، ىقام-اي، ادام جانىن ايتقىزباي تۇسىنەتىن جامپوز ەكەنسىز عوي! تۋساڭ تۋ! الگى سىرلى ساز قىردىڭ قىزىل كيىگىن قيالداعى جەز كيىككە اينالدىرىپ جىبەردى-اۋ!» — دەگەن ەكەن.
سول جەردە «جەزكيىك» دەگەن اتپەن تۇساۋى كەسىلگەن كۇي كەشىكپەي-اق بايتاق قازاق دالاسىنا تارايدى...
بۇل — قازىرگى جەزقازعان وبلىسىنا قاراستى جاڭاارقا اۋدانىنىڭ جەرىندە قىز بۇرىمىنداي كوكتال دەپ اتالاتىن وزەننىڭ بويىندا 1880 جىلى جاز ايلارىنىڭ ءبىر مامىراجاي شاعىندا بولعان وقيعا.
ەل ىشىندە «جەزكيىك» كۇيىنە قاتىستى مۇنان باسقا دا ءبىر اڭىز ايتىلادى. ىقىلاستىڭ ۇلكەن اكەسى التىن بارماعى مايىسقان زەرگەر بولىپتى دەيدى. سول كەزدە تامالارمەن جاپسار قوڭىر تورەنىڭ اۋىلى وتىرادى ەكەن. بۇل — ايگىلى قۇدايمەندە تورەنىڭ بەل بالاسى. قۇدايمەندەدەن قوڭىر، ودان بەگالى، جانالى دەگەن ەكى بالا بولعان. بەگالىدان جاڭگىر تۋعان. وسىلاردىڭ قاي-قايسىسى دا تورەلىگىنە قوسا توڭىرەگىنە بايلىعىمەن دە داڭقى جايىلعان، ءجۋانسىڭىر شونجارلار بولعان.
بىردە قوڭىر تورە ءوزىنىڭ بوي جەتىپ وتىرعان قىزىنىڭ جاساۋىن كەلىستىرۋ ءۇشىن التىن زەرگەردى ارنايى شاقىرتىپ، جاز بويى زەر بۇيىم جاساتادى. التىنمەن بىرگە ەر جەتىپ قالعان نەمەرەسى ىقىلاس ەرىپ كەلەدى. جاي ەرىپ كەلمەيدى، جاسى ۇلعايىپ قالعان اتاسىنىڭ بىردە كورىگىن باسىپ، بىردە كومىرىن تاسىپ، قولقابىس تيگىزەدى. قوڭىر تورەنىڭ قىزى وزىنە ارنايى زەرگەر بۇيىم جاسالىپ جاتقان سوڭ، كۇن سايىن ۇستاحاناعا كەلىپ، بىردە ساۋساعىن، ەندى بىردە بىلەگىن ولشەتىپ كەتىپ جۇرەدى. ءسويتىپ، ءجۇرىپ ىقىلاس ەكەۋى جاقىن تانىسىپ، سوزدەرى جاراسىپ، بىر-بىرىنە كوڭىلدەرى قۇلايدى. اسىرەسە، ىقىلاس تۇڭعىش رەت بوزبالا سەزىممەن قۇلاي بەرىلىپ، جان دۇنيەسى جالىنعا ورانعانداي كۇي كەشەدى. ونىڭ ۇستىنە قوڭىر تورەنىڭ قىزى اتاستىرعان جىگىتىنە سالقىنداۋ بولسا كەرەك. بۇل دا ىقىلاستىڭ قابىرعاسىن سوككەندەي جۇرەگىن سىزداتادى. از ۋاقىتتا تانىماستاي وزگەرىپ، مۇڭايا تۇيىقتالىپ جالعىز عانا قوبىزىمەن سىرلاسقانداي ەرتەلى-كەش كۇي شالادى.
ءمۇنىڭ ءبارىن زەرەك اتاسى التەكەڭ سەزىپ جۇرەدى. نەمەرەسىنىڭ ۋىز سەزىمىن اياپ، ىشتەي كۇيزەلەدى. ءبىراق امال بار ما؟!
سودان، كۇندەردىڭ كۇنىندە تورە قىزىنىڭ زەر بۇيىمدارى دا جاسالىپ بىتەدى. قوڭىر تورە مەيلىنشە ريزا كوڭىلمەن: «التەكە، قولىڭ قۇتتى بولسىن، مىناۋ قول مايىڭ»، — دەپ، الدىنا ەكى ءۇيىر جىلقى سالادى.
سوندا التىن العىسىن ايتا وتىرىپ: «كوڭىلىڭ زەرەك، قۇلاعىڭ تۇرىك تورەسىڭ عوي، بالامنىڭ كۇيىن تىڭدا»، — دەگەن ەكەن. مۇنىسى، تورەمەن سۇيەك بولامىن دەپ دامەسىن زورايتپاسا دا، ەكى جاستىڭ بىر-بىرىنە ىنتىق سەزىمىن ەمەۋرىن ەتكەنى ەدى دەيدى.
قوڭىر تورە بۇل ەمەۋرىندى تۇسىنەدى. تۇسىنبەگەندە شە، اتاسى يەك قاعۋى مۇڭ ەكەن ىقىلاس جاز بويى جاس جۇرەگىنە جۇبانىش بولعان كۇيىن لەكىتە شالىپ جونەلەدى. سىرتى سۇلۋ تىڭ سارىن ەستىر قۇلاقتى ەلەڭ ەتكىزىپ، جۇردەك ىرعاعىنا ەلىكتىرە ءۇيىرىپ جونەلگەنىمەن، كۇي استارىنداعى مۇڭلى سەزىم جۇرەكتى شىمىرلاتىپ سىعىمداعانداي بولادى.
سوندا، قوڭىر تورە دە ىشتەي ءمۇجىلىپ، وزىنەن-وزى شوگىپ، ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ قالعان ەكەن...
كەيىن، ارادا جىلدار وتكەندە ىقىلاس جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ قالىڭ قورىم، مولانىڭ اراسىنان الدەكىمنىڭ مۇڭلى داۋسىن ەستىپ، ات باسىن بۇرادى. جاقىنداپ كەلسە ءۇستى-باسى ءورىم- ءورىم، اعارا باستاعان شاشى ۇيىسقان، ەسى كىرەرلى-شىعارلى ءبىر بەيباق ايەلدى كورەدى. بۇل باياعى قوڭىر تورەنىڭ ىقىلاس عاشىق بولىپ، ءوزىنىڭ ايگىلى «جەزكيىك» كۇيىن ارناعان قىزى ەدى دەيدى.
ىقىلاستىڭ ايگىلى «قوڭىر» كۇيى وسى قوڭىر تورەگە ارنالىپ ەدى دەگەن ءسوز بار.
You Might Also Like
-
الەم ەلدەرىنىڭ تاڭعاجايىپ مەكەنىمەن تانىسۋ-كوڭىلگە قۋانىش سىيلايدى، تىنىعۋىڭىزعا سەپتىگىن تيگىزەدى.ساياحاتتى ءاربىرىمىز ءار ءتۇرلى ماقساتتا قۇرامىز، الايدا ونىڭ دا وزىندىك پايداسى بار ەكەن.ەندەشە، ساياح...
-
ىقىلاستىڭ تۋعان جەرى — تاما اكىمشىلىك تۇرعىسىنان ول كەزدە اقمولا ۋەزىنە باعىناتىن. وياز باستىعى، باسقاشا ايتقاندا «دۋانباسى» ەردەن دەگەن بىرەۋ بولادى. ول ەشكىمنەن، ەشنارسەمەن ساناس...
