جوعالعان قالا
سوووناۋ كوك جيەكپەن تىستەسكەن سارى بەل ساعىم سەلگە باتىپ-شىعىپ، قىلت-قىلت ەتىپ؛ كەيدە كەمەگە، كەيدە كەرۋەنگە ۇقساپ، ەندى بىردە ءۇزىلىپ-وشىپ قول بۇلعاپ؛ كوگىلدىر نىلگە ورانىپ كوز تالدىرادى. شىلدەنىڭ ىستىعى ۇستەمدىك قۇرىپ جەر دۇنيەنى قۋىرىپ تۇر. كوكتەن تامشى تامباي دالانىڭ اڭقاسى كەۋىپ، ءشوپتىڭ باسى قۋراپ، مىنا عالامات قاپىرىققا قاپا.
مەزگىل ۇلى ساسكەگە جاقىنداعان كەز. كوسىلگەن دالانىڭ تۇستىگىنەن ۇباق-شۇباق كوتەرىلگەن اق شۋدا شاڭ، قۇلا ءتۇزدى كوكتەي ءوتىپ، قۇيقىلجىپ بارىپ قۇماي بەلدەن ءارى اسىپ، كوزدەن عايىپ بولعان. سوڭدارىنا شاڭ تاستاپ جوسىلا جۇيتكىگەندەر دالانىڭ تاعىسى ەمەس، ەكى اياقتى «تەمىر تۇلپارمەن» قۇيىنداي ۇشقان جاس ورەندەر بولاتىن. كوپتەن بەرى جان باسپاعان دالا جولىمەن زاۋلاعان جولاۋشىلار باتىس بەتكەيگە جالت بۇرىلعان الدە ءبىر كونەرگەن تاس جولعا كەزىگىپ كىلت توقتادى.
— مىنا جول قايدا اپرادى، بىلەسىڭدەر مە؟ — دەدى «سايتان» ارباسىنان شيراق تۇسكەن ۇزىن بويلى، ارىقشا كەلگەن اقسارى جىگىت دوستارىنا بۇرىلىپ. كولىكتەرىنەن ءتۇسىپ جان-جاققا كوز تىگىپ، توڭىرەكتى شولعان جىگىتتەر ماردىمدى ەشتەڭەنى بولجاي الماي:
— نە دە بولسا وسى جولعا ءتۇس، بارا كورەيىك، — دەسكەن.
قۇتىلارىنان سۋ ءىشىپ ءشول باسقان جولاۋشىلار، كەلەسى ساتتە ەسكى تاس جولمەن جۇيتكي جونەلدى. كونە جولدىڭ ەرنەۋى ءمۇجىلىپ، ارەدىك ءتىلىم-تىلىم جارىلعانى بولماسا ءالى دە ءاۋ باستاعى سىنىن جويماعان. جولاۋشىلار قىرات قىردى قاق جارىپ، قاسقايىپ جاتقان تاس جولمەن گۋلەپ كەلەدى. جولدىڭ ەكى قاباعىن جابايى ءشوپ باسىپ، تالاي جىلدان بەرى جان باسپاعانىن ايگىلەپ تۇرعانداي.
سويتكەنشە بولعان جوق جولدىڭ وڭ قاپتالىنان ۇلكەن جارناما تاقتايشاسى كورىندى. زامانىندا بەدەرلەپ جازعان اشەكەيى مەن ورنەگى اقجەم بولىپ وڭىپ، توزىپ كەتكەنى سونشا — اۋەلدەگى نۇسقاسى كوزگە ىلىنبەدى. ونىڭ ەسەسىن كەيىندە قالاي بولسا-سولاي قولمەن شيمايلاي سالعان جازۋدىڭ وشە باستاعان ءىزى «مەنى كوردىڭ بە» دەگەندەي ەمىس-ەمىس بۇلدىرايدى. جولاۋشىلار ۇلكەن ۆاننەردىڭ قارسىسى بەتىنە ايالداپ، الگى جازۋدى جابىلا وقىپ: «پريزراك» دەگەن ءسوزدىڭ سۇلباسىن تانىعانداي بولدى.
«بۇل نە، نە نارسە؟» دەگەن سۇراق ۇشەۋىنىڭ دە كوكەيىن تەسىپ، سونىڭ جاۋابىن ىزدەگەندەي «تەمىر تۇلپارلارىنا قامشى» باسقان. ءانى-مىنى دەگەنشە بوز دالانىڭ بەلىندە بوز مۇنارعا مالىنعان الدە ءبىر ءزاۋلىم قالا الدارىنان كەس-كەستەپ كوز قارىپ، جارىق ەتە قالدى.
— و! مىناۋ نە كەرەمەت، اراڭدار ؟! وسىنداي دا قالا بار ەكەن-اۋ ؟!
زاۋلاپ كەلە جاتقان ءۇش جىگىت، ىركەس-تىركەس قالت توقتادى. سوڭدارىنا ىلەسكەن اق بۇيرا شاڭ بۇرىق ەتىپ العا وزدى.تاڭىرقاعاندارى سونشا — ۇشەۋى دە سويلەي الماي قالعان. ىشتەرىنەن: «بۇل قانداي قالا؟» دەستى. مۇنارتىپ تۇرعان جۇمباق شارگە جولاۋشىلار قانشا زەر سالىپ، شۇقشيا قاراعانىمەن ەشتەڭەنىڭ بايىبىن تۇسىنەر ەمەس. سودان كەيىن: «بارا كورەيىك» دەپ ىركىلمەستەن العا وزدى. سول ەكپىنىمەن زاۋلاعان جولاۋشىلار شاعىلىپ قيراعان، شاڭ باسقان بەلگىسىز شاھارعا كەلىپ كىردى. قالاعا دەندەپ بويلاعان سايىن ادىلەتتىڭ دەنەسى مۇزداپ، جوتاسىنان قوزداپ قۇمىرسقا جورعالاعاندىي تۇلا بويىن سۋىق تەر جۋۋىپ ءوتتى.
الدارىنان سامساعان دۇكەندەر، سالتاناتتى سارايلار شىعادى دەپ ويلاعان ولار، قۇددى قابىرستانعا كىرىپ كەتكەندەي: قورقىنىش با، تاڭدانىس با ايىرىپ بولمايتىن كۇي كەشتى.
ەڭ قورقىنىشتىسى — قالانى كەۋلەگەن ءولى تىنىشتىق ەدى. بۇرىن-سوڭدى بۇندايعا كەزىكپەگەن بايتاق ەلدىڭ بالالارى ەسىك-تەرەزەسى ۇڭىرەيگەن يەسىز ۇيلەردى كورگەندە، اۋىزدارىن اشىپ، ەستەرى تانا قايران قالىستى. ول ول ما، ءولى قالانىڭ كەلەسى كوشەسىنە شىعا كەلگەن دە الدىنان الىسقا كوز تىككەن، الىپ تاس ءمۇسىن جالت ەتىپ، مەزگىلسىز «قوناقتاردىڭ» پىسىن باسىپ، ءۇرعي شىپ تۇ. زامانىندا قىزىل تاستان قاشالعان، باسى مەن يىعىنا قۇس ساڭعىعان قىزىل ەسكەرتكىش اتار تاڭدى قارسى الىپ، باتار كۇندى ۇزاتىپ ءالى ءجۇجي جىل وسى قالپى سوزنان تايماستاي، كوكا ولى.
اناااۋ ەسىك تەرەزەسى ۇڭىرەيگەن، يەسىز ۇيلەر وعان ۇركە قارايتىن سياتى. ءبىزدىڭ جايدى سودان سۇرا دەيتىن سياتى. ءار ءۇيدىڭ تەرەزىنەن ۇرەيلەنە كوز تىككەن ۇركىندى «ەلدىڭ» جانرى وسىلاي قاراي انتالاپ تۇرعانداي ما، ايتەۋىر ءبىر سۋىق، ءزىلدى ىزعار بەت شارپى، جىگىتىتتەردىەن. ولار ءوز كوزدەرىنە وزدەرى سەنە الماي موتاسيكلدەرىن گۇر-گۇر ەتكىزىپ، ەن كوشەني بوي جۇيتكىپ، الانىڭ قاق ورتاسىنا تابان تىرەدى. ءزاۋلىم ۇيلەر مەن زاڭعار عيماراتتاردىڭ ورتاسىندا تاپجىلماي قاسقايىپ تۇرعان، الگى باسى مەن يىعىنا قۇس ساڭعىعان الىپ ەسكەرتكىشكە بۇلار دا، قۇددى قۇدايانداعا ءقۇلىلىشلى. سودان ءبىر جاۋاپ كۇتكەندەي. ءدال وسى كەزدە مەرەز مەلشيگەن ءولى قالاعا قۇلاققا جات، توسىن دىبىستىڭ سارىنى جەتتى. الدە ءبىر ۋىلدەگەن ءۇن. نەنىڭ داۋسى ەكەنىنە شاقىرۋسىز كەلگەن «بەيمەزگىل قوناقتار» ونشا ءمان بەرمەدى. كولىكتەرىن دوعارىپ، ەسىك-تەرەزەسى ۇڭىرەيگەن كوردەي سۋىق ۇيلەردى كورۋگە وكشە كوتەرىسكەن. ەسىز ۇيلەردەن نە ىزدەگەندەرى بەلگىسىز. ءتىپتى، اۋىپ-اتەردەن ادا. ادىلەت پەن تيمۋر كولىكتەرىنەن تۇسكەن بەتتە جان-جاقتارىنا قاپەرسىز قاراپ، اتار-اتار ساپ تۇزەپ، سامساعان قاباتتى ءۇيدىڭ بىرىنە ەندى باس سۇعا بەرگەندەارى، لگىنەدى لگىنەگي ۋىنەگي. سول مەزەت بۇلار وزدەرىنە قاراي تۇس -تۇسىنان اندىزداپ، قاپتاپ كەلە جاتقان ءتورت اياقتى حايۋانداردى بايقاپ قالدى. ادىلەت پەن ءتيمۋردىڭ سوڭىنان ەرگەن اشۋر كوپ ويلانباستان ۇيدەن اتىپ شىعىپ، ەكى اياقتى «سايتان» ارباسىنا قاراي ۇمتىلدى. قالعان ەكەۋى، قاشار-قاشپاسىن بىلمەي، ھام وزدەرىنە قاراي اشكوزدىكپەن اعىپ كەلە جاتقان قىزىل-سارى يتتەردىڭ قاراسىن بايقاپ، كوزدەرى اتىزداي بولدى. تۇرىساتىن ۋاقىت با ؟! جالت بۇرىلعان ولار ەسىز ءۇيدىڭ باسپالداعىمەن جوعارى قاشتى. ويلانۋعا مۇرشا جوق.
— بۇل نە بالە؟ يت ەمەس، جابايى جىرتقىشتار ما!؟ — دەسىپ تيمۋر مەن ادىلەت جارىسا سويلەپ، جالتاقتاپ ارتتارىنا قاراستى. ال دالاعا قاشىپ شىققان اشۋر كولىگىنە جەتىپ، دەرەۋ ونى وت الدىرىسىمەن ورنىنان اتقىي جونەلدى. جان-جاقتان سۋىرىلا جۇگىرگەن جابايى يتتەردىڭ ءبىر توبى سولاي قاراي لاپ قويدى. تس-تۇستان توتەلەي قۋعان يتتەر كولىكتەگى جىگىتكە قاپتالداسا شاپشىپ، ءبىرى تىرسەگىنە، ەندى ءبىرى بىلەگىنە جاراسىپ، جالت-جۇلت ەتىپ، جاعالاپ بارا جاتتى. جابايى يتتەردىڭ ەندى ءبىر توبى ەسىز ۇيگە قاشىپ كىرگەن ەكى جىگىتتى وكشەلەي جونەلگەن.
قاتارلاسى جارىسىپ، جابىلا قۋعان اشقۇرساق يتتەر اشۋردى ۇزاتپادى. كولىگىمەن قوسا وماقاسا ۇشقان ول جانۇشىرىپ، كوشە بويىنداعى الدە قاشان قۋراپ قالعان، جۋان مولاق اعاشقا ورمەلەپ باس ساۋعالادى. ەڭ سوڭعى قۇتقارۋشىسى سول سەكىلدى، سوعان جارماسىپ، جانتالاسىپ: بۇتاق پەن جاپىراقتان جۇرداي، تىر جالاڭاش، بەزەۋ بەت شال سىقىلدى، شور-شور بولىپ سەمىپ قالعانى مولاق اعاشتىڭ باسىنا شا. سول مەزەت توسىنان اعىپ كەلگەن ءداۋ سارى يت اعاشقا ورمەلەگەن اشۋرعا شاپشىپ، ەكى اياعىمەن جىگىتتىڭ ارقاسىنا، موينا جابىسىپ، اۋزىن جەلكەسىنە سالدى. ادام الىپ ۇيرەنگەن الاپات ازۋلى توبەت مىنا ەكى اياقتىنى «كىسى-اۋ» دەپ جاسقاناتىن ەمەس. اشۋر ءيتتى شىنتاعىمەن ۇرام دەگەندە يتپەن قوسا جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. ارتىنشا تىڭنان ق پاكەتعان تاعى بىرنەشە يت ار-گۇر ىرىلداسىپ، جاس جىگىتتى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا تالاپ، جوق قىلدى.
ەسىز ۇيگە تىعىلىپ قالعان ەكى جىگىت يتتەردىڭ ىرىلداسقان داۋسى باسىلعان كەزدە مىنا ارادان تاباندارىن جالتىراتپاق ەدى. «ەڭ باستىسى كولىككە جەتسەك» دەپ ويلادى ولار. ءبىراق الگى ءتورت اياقتى حايۋاندار بۇلاردى اڭدىپ، ەسىز ءۇيدىڭ كىرەبەرىسىندە: كەيبىرەۋى كوزدەرىن ءۇيدىڭ ەسيدىڭ ەسىگىنە قاداپ ەكپەتىنەن جاتى ءباشانساقرى ءرى؟ دەپ يەسسىن توسقانداي باعىپ تۇر. ەشقايسى يت بولىپ دىبىس بەرەتىن ەمەس. مۇلدە ۇرمەيتىن حايۋاندار.
بۇلار ءبىر كەزدە يەلەرى جۇرتقا تاستاپ كەتكەن سودان تاراپ، وسىپ-ونگەن قاڭعىباس يتتەردىڭ تۇقىمى ما، الدە باسقاداي ءبىر زاۋالدىڭ زاردابى ما، ونى ويلاۋعا جىڭگىما تەپالاد. «قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا باسقا ءبىر كەڭىستىككە، الگى ايتىپ جۇرگەن قاتارلاس الەمگە ءوتىپ كەتتىك بە»، دەپ ارانى اشىلعان جابايى يتتەردەن جاندارى تۇرشىگە قورىقتى؛ «بۇدان ەندى قالاي قۇتىلامىز؟» دەپ جانتالاستى.
مىناۋ ەسىز قالانىڭ ەندىگى قوجالارى دا وسىلار سەكىلدى. سىقپىتى سولاي، باز-بازدا بايقاماي ەسىز شاھارعا ەنىپ كەتكەن تىرشىلىك يەلەرىن تارپا باسسالىپ جەپ قوياتىندار دا وسىلار-تىن. مانادان بەرى توپ-توپ بولىپ، تۇس-تۇستان اعىلعان يتتەر جەمتىككە تالاسىپ ءوزدى –ءوزى قىرقىسىپ، ۇمار-جۇمار شايناسىپ، كۇشى باسىمدارى ءبىرىن-بىرى جەپ سايابىر تاپقان. وزدەرى ءۇيىر-ۇيىر بولىپ توپتاسىپ جۇرەتىنگە ۇقسايدى. ال جەمتىككە كەلگەندە ءبىر-بىرىن ايارى جوق، جەمتىكپەن قوسا جالماپ قوياتىن سىقىلدى. قازىرگى ساتتە دە مەزگىلسىز «قوناقتاردىڭ» ءىزىن اڭدىعان ۇيالاس يتتەر ەسىك كوزىنە تەلمىرە تەسىلۋدە.
جىگىتتەر بولسا تەزىرەك مىنا ارادان كەتكىسى كەلىپ، جابايى يتتەردىڭ اڭىسىن اڭدىپ، دىبىستارىن بىلدىرمەي باسپالداقپەن اقىرىن-اقىرىن ءتو ءتۇسىپ، سىتىعا ءبىلدىعۋ. ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، ەكىنشى قاباتقا جەتكەن ادىلەت ەسىك الدىندا وزدەرىن اڭدىپ جاتقان جىرتقىشتاردى كوزى شالىپ، دەرەۋ جوعارى قاراي زىتا جونەلدى. ەسىك كوزىندە جاتقان ۇلكەن قىزىل يت، ونىڭ سوڭىنان ەرگەن بىرنەشە ءنان توبەتتەر بۇلاردى كورگەن بەتتە تاپ بەردى. جۇلقىنا ۇمتىلعان يتتەر ەكەۋىن وكشەلەي قۋدى. جان بەرۋ وڭاي ما؟ ەكى جىگىت ىركەس-تىركەس جۇگىرىپ، بەسىنشى قاباتتاعى توبەگە شىعاتىن جالعىز ساتىعا جارماستى. ادىلەت ارتتا بولاتىن، تيمۋر ودان بۇرىن جەتىپ ساتىمەن جوعارىعا ىتقىپ شىقتى. ونىڭ وكشەسىن الا جەتكەن ادىلەت دە ساتىعا ۇمتىلىپ، جانتالاسا جوعارى ورمەلەدى. بۇل ۋاقىتتا توبەگە بۇرىن شىققان تيمۋر ادىلەتتىڭ قولىنان تارتىپ، تەز شىعارىپ الۋعا اسىققان. ءبىراق قىزىل يت اتقان وقتاي اتىلىپ كەلىپ ادىلەتتىڭ بالتىرىنا اۋىز سالدى. سوعان قاراماستان تيمۋر ادىلەتتى جوعارى تارتىپ، جىرتقىشتى باسىنان تەۋىپ ازەر قۇتقارىپ العان. قىزىل يت اۋزىن جالاپ جوعارى شاپشىعاندا ەكى جىگىتتىڭ دە ۇرەيى ۇشتى.
— مىنالار يت ەمەس، ناعىز ءشيبورى عوي، — دەستى ەكەۋى. يتتەردەن زارەسى ۇشقان تيمۋر شاتىرعا شىعاتىن ليۋكتى جاۋىپ، ونىڭ ءۇستىن سىنعان قىشتارمەن باستىرىپ تاستادى. ادىلەتتىڭ يت تارتقان بالتىرىنىڭ جاراقاتى ىرسىيىپ جارالى جىگىت جانىن قويارعا جەر تاپپاي، كوپكە دەيىن زار قاقتى.
كۇن ەڭكەيىپ ۇياسىنا قونۋعا جاقىنداعان كەز-تىن. بەس قاباتتى ءۇيدىڭ اينالاسىن تورۋىلداعان يتتەر، جاۋ اڭدىعان جاساقتار سەكىلدى، نىسانالى جەردەن شەگىنەر ەمەس. وسى كەزدە بۇلاردىڭ ءيسىن سەزىپ سىلەكەيى شۇبىرعان تاعى ءبىر توبىر قالىڭ يتتەردىڭ قۇلاقاتارى ارىرەكتە قىلت-قىلت ەتىپ بوي كورسەتىپ قالدى.
تيمۋر جارالى دوسىنىڭ بالتىرىن ءوزىنىڭ جەيدەسىن جىرتىپ سونىمەن تاڭىپ بايلاعان بولدى.تۇنگە قاراي ءبىرتالاي قان جوعالتقان ادىلەت تالىقسىپ ۇيىقتاپ قالعان، تاڭعەسىنا قى. تيمۋر بولسا تۇنىمەن كوز ىلمەي «ءۇيدىڭ اينالاسىن قاراۋىلداعان قالىڭ ءيتتىڭ قاراسى وشە مە؟» دەپ سونى اڭدىدى. تاڭ الدىندا ەكپەتىنەن جاتقان قالپى شاتىردىڭ جيەگىنەن سىعالاعاندا قىزىل يت باستاعان حايۋاندار ەسىز قالانىڭ باتىسىنا قاراي شۇباپ بارا جاتقانىن بايقادى. سو قالپى قوزعالماي جاتىپ توڭىرەكتى تۇگەل شولدى. تىرس ەتكەن دىبىس جوق. سوعان قاراعاندا «يتتەر كەتىپ قالعان ەكەن» دەپ ويلاعان، سويتسە ولاي ەمەس، قىبىرلاعان تىرشىلىك يەسىن اڭدىپ، جەمتىگىن قالت جىبەرمەي قىلتادان باسىپدامىقىرەن. ءۇيدى تورۋىلداپ بلاردى اڭدىعان يتتەردىڭ ءبىر شوعىرى ەسىك-تەرەزەسى ۇڭىرەيگەن ەسىز ءۇيدىڭ توڭىرەگىندە توپ-توبىمەن قۇلاقتارى قىلتيادى.
كەنەت تەمىر توسىن ءبىر ويعا كەلدى. ارتىنشا ول ءۇي توبەسىندە شاشىلىپ جاتقان قىشتىڭ سىنىعىن، ءتۇرلى كەسەكتەردى ءبىر جەرگە جينادى. اسا كوپ بولماسا دا ءبىرشاما قيىرشىق كەسەكتەردى دايىنداپ العان ول، شاتىردا تۇرىپ يتتەرگە ايعايلاپ «كا، كا، كا» دەپ داۋىستاپ شاقىردى. بۇلار ادام كورمەگەن ماقۇلىقتار، داۋىس شىققان جاققا جالت قاراعانىمەن مۇنى تۇسىنە قويعان جوق، قايتا ساقتىق جاساپ، قۇلاقتارىن جىمىپ، ىرىلداپ، ەندلاقتارىن جىمىپ، ىرىلداپ، ەندى بىرە رەۋلەرى ىگىتارى. تيمۋر تاعىدا ايعايلادى، بۇ جولى مىناۋ مەلشيگەن مەڭىرەۋ قالادا ءتىرى جان بار ما دەپ، داۋسى قارلىققانشا ۇزدىك-سوزداتەلي ايعايلادى. ونىڭ داۋسىن ءىلىپ الا جونەلگەن قاڭىراعان عيماراتتار جاڭعىرىپ اي..ااااي، دەپ قايتالاپ جاتتى. يت جاتاققا اينالعان ەسىز قالادا ءتورت اياقتى ماقۇلىقتاردان باسقا تىرشىلىك بەلگىسىقالار ەمەس.ۇزدىكسىز ايعايلاعان داۋىستان باسىندا جاسقانىپ قال ماعان بىيرىندا-سوليدار-تىرشىلىك. سول ساتتە تيمۋر تومەندەگى يتتەردى نىساناعا الىپ، قىش كەسەكتەرمەن اتقىلداي باستادى. تاس تيگەن يتتەر «قاڭق» ەتىپ كەيىن سىرعىعانىمەن بوي سالىپ قورقاتىن ەمەس، قورىققانىڭ نە، جەرگە ءدۇرس-دۇرس تۇسكەن كەسەكتەردى «بۇل نە بالە» دەپ يسكەلەپ الەك. ءسويتىپ تۇرعاندا ءبىر ۇلكەن، اۋىر كەسەك ءۇي ىرگەسىنە جاقىن تۇرعان سارى ءيتتىڭ قاق توبەسىنە ءتۇستى. ول بولسا تۇرعان جەرىندە سەرەڭ ەتە قالدى، ارتىنشا اياقتارى ەربەڭدەپ ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، بەلى ءۇزىلىپ كەتكەندەي كيرەلەڭدەپ، بوكسەسى مايىسىپ اينالاشىقتاپ بارىپلادى. سالدەن سوڭ بوسىعان يتتەر جارالى حايۋاندى ارى-بەرى يسكەپ: «بۇعان نە بولدى؟» دەگەندەي سونىڭ ماڭىنا ءيىرىلدى؛ تۇرۋعا شاماسى جەتپەگەن «بەيشارانىڭ» ءالسىز دەنەسىن تۇس-تۇستان تارتقىلاپ، تالاسىپ-تارماسىپ اقىرى جارىپ جەدى. تيمۋردىڭ دەنەسى تىتىركەندى، مىنا ارادان امان شىعۋدىڭ، ءتىپتى دە وڭايعا تۇسپەسىن ەندى عانا سەزگەندەي. ەسىز قالانىڭ وزدەرى كەلگەن تۇستاعى الىپ ەسكەرتكىشتىڭ ماڭىندا شوعىرلانعان تاعى ءبىر توپ يتتەردى كورگەندە بۇل ارادان ءتىرى شىعۋدىڭ مۇلە وڭاي بولماسىن ءتۇسىندى. موتوسەكىلدەرى بۇلار تۇرعان ۇيدەن ون-ونبەس قادام جەردە تۇر. سول ون بەس قادام جەرگە جەتۋدىڭ ءوزى، ارىستاننىڭ اۋزىندا تۇرعانداي ءقاۋىپتى.
بۇل كەزدە جاراقاتى جانىنا باتقان ادىلەت قينالىپ، ىڭىرسىپ ءتۇس كورىپ جاتتى. تۇسىندە اكەسى مەن شەشەسى، ەكەۋى دە دارگەر ەدى سولار ۇستەرىنە ادەتتەگىدەي اق قالات كيىپ العان، بۇنىڭ قاسىنا كەلىپ قاراپ تۇر ەكەن. ادىلەت ولارعا «ماما، پاپا» دەپ قولىن سوزىپ كومەك سۇراعانداي ۇمتىلا بەرگەندە ەكەۋى دە كوزدەن عايىپ بولعانى. ۇيقىداعى ادىلەت «ماما، پاپا قايداسىڭدار؟» دەپ سولاردى ىزدەپ، القىنىپ: «قايدا، قايداسىڭدار؟» دەپ قينالىپ وياندى. كوزىن اشقاندا تيمۋر بۇعان ءۇنسىز قاراپ وتىرعان.
تۇسىنەن شوشىپ، باسىن كوتەرگەن ادىلەت كەشەگى جاعدايدى ەسىنە ءتۇسىرىپ:
— تيمۋر، انالار ءبىزدى ءالى اڭدىپ تۇر ما؟
— تورۋىلداپ كەتەتىن ەمەس، وزدەرى وتە كوپ ەكەن.
— ەندى قايتەمىز؟ بۇل جەرگە قالاي كەلديك؟ اشۋر نە ىستەدى ەكەن؟ — دەدى.
— اشۋر دوسىمىز ەندى جوق، جىرتقىشتارعا جەم بولدى، — دەدى كوزى جاساۋراعان تيمۋر. جاراقاتى جانىنا باتقان ادىلەت ءبىرازعا دەيىن قينالىپ وتىردى. يت تارتقان بالتىرى دومبىعىپ، قانى توقتاعانىمەن ىرسىيعان جارانىڭ بەتى كەبەرسىپ، تىرىسىپ، وراعان شۇبەرەكتىڭ شەتى جارامەن بىرگە قاتىپ قالىپتى.
ەكەۋى ەسىز ءۇيدىڭ ۇستىندە تۇرىپ توڭىرەككە كوز جىبەردى. اناۋ ءزاۋلىم ەسكەرتكىش تۇرعان ماڭاي قالانىڭ ورتالىق الاڭى بولسا كەرەك. وتكەن داۋىردە قىزىل گرانيتتەن ورىلگەن اۋماعى اتشاپتىرىم ايلاپات الاڭ ەندى قاڭىراپ، اڭسىپ تۇر. ەسكەرتكىشتىڭ ارتقى جاعىندا تاعى ءبىر زاڭعار عيماراتتىڭ قاڭقاسى قارايادى؛ شەكەسىندە الداقاشان توزىپ كومەسكى تارتقان وراق بالعانىڭ نوبايى بولار-بولماس سەبەزگىلەيدى. وسى كەزدە قالانىڭ كۇن باتىس جاعىنان تاعى دا ءبىر توبىر يت الگى قاڭىراعان الاڭعا جەتىپ، ءيىرىلىپ، ءبىر-بىرىن قۋىپ، الاڭسىز الىسىپ ءجۇردى. «شاماسى بۇلاردىڭ توقايلاساتىن ورىندارى وسى بولعانى ما؟» — دەپ تيمۋر مەن ادىلەت قاپتاعان يتتەردىڭ قاراسىنا شوشىنا كوز تىكتى. مۇنشاما كوپ يت، قۇددى ەرۋ جاساپ جاتقانداي، اياقتارىمەن جەر تىرناپ، شابىنىپ، تىلدەرى سالاقتاپ، اۋىزدارىن اڭقايتا اشىپ، كەريلىپ-سوزىلىپ ءدۇر-دۇر سىلكىنەدى. ەندى ءبىرازى ءزاۋلىم ەسكەرتكىشتىڭ ەتەگىنە كەلىپ، ارتقى ءبىر اياتارىن كوتەرىپ، يت قىلىعىن جاساپ شارۋالارىن تىندىرۋدا. مىنا ەسىز قالانىڭ ەندىگى يەلەرى دە، تۇرعىندارى دا وسىلار دەرسىڭ. ەشتەڭەدەن جاسقانار ەمەس، قايتا بيلەپ-توستەپ، يەمدەپ العانداي، تىم ەركىن.
ءولى تىنىشتىققا مۇلگىگەن ەسىز قالانىڭ قاق تورىندە سوپيىپ تۇرعان ءزاۋلىم ەسكەرتكىش قانا الدە ءبىر جۇمباق دۇنيەنىڭ سىرىن بۇگىپ، ءال-الو كوززدىسس كەنەت ءزاۋلىم تاس ءمۇسىننىڭ ماڭىنا جينالعان قالىڭ يت تۇمسىقتارىڭ زەڭگىر كوككە سوزىپ ۇلىدى دەرسىڭ.ۇنسىزدىكتەن تىنىسى تارىلعان ەسىزەرن شاھارڭ اسپانىن ءۇلىدى دەرسى ەسىزەرن شاار ڭڭ اسپانىن ءۇلىنى دەيان يتوگي.
كوزدەرى شىعىپ، اۋىزدارى ۇڭىرەيگەن، تاس قالانىڭ زاكتەنگەن عيماراتتارى ۇلىعان يتتەردىڭ دىبىسىن ءىلىپ اكەتىپ كۇڭىرەنىپ، تاس كەرەڭ تىنىشتىققا قايتا سۇڭگيدى.
ەسىز شارگە تۇتقىن بولعان ەكى بەيباق، ۇلىعان يتتەردىڭ داۋسىن ەستىگەن سايىن الدە ءبىر جۇمباق الەمنىڭ وقپانىنا قۇلاپ كەتكەندەي تۇسىنىكسىز كۇي كەشۋدە. اناۋ ۇڭىرەيگەن ۇيلەرگە كوزدەرى تالعانشا قارادى: سودان ءبىر جىلىلىق ىزدەگەندەي، تىم بولماسا وسىناۋ قاپتاعان ۇيلەردىڭ نەگە قاڭىراپ قالعانىن بىلگىلەرى كەلىپ؛ يت جاتاققا اينالعان ەسىزدىكتىڭ سىرىن ۇقساقىلارى كەلىپ؛ تاس قالانىڭ البا-جۇلبا بەتىنە ۇزا ءۇڭىلدى. ارا –تۇرا ءزاۋلىم ەسكەرتكىشكە كوزدەرى ءسۇرىنىپ، وسى زاۋالدىڭ ءتۇيىنى سوندا تۇرعانداي ءبىر ءسات سوعان وشتەرى كەتكەندەي تەسىلە قادالدى. تيمۋردىڭ ويىنا ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن— شىعىس-قوڭىرات كەنتى كەلدى. ءبىر كەزدە بىرنەشە مىڭداعان ادامعا جايلى قونىس، جۇماق مەكەن بولعان سول ارا كەڭەس وداعى ىدىراعان كەزدە ويپى-تويپى جوق بولدى. اۋەلى ءوندىرىسى توقىرادى. جۇمىسسىز قالعان قارا جۇرت، سەڭ ۇرعان بالىقتاي سەندەلىپ، ۇلكەن قالالارعا شۇبىردى؛ ءبىرازى تاريحي وتاندارىن ىزدەپ جان-جاققا ۇدىرە كوشتى. ءسويتىپ ءبىر كەزدەگى جايلى مەكەن جەر بەتىنەن جىم-جىلىس جوعالدى. ول دا ۋەلى ەسىز قالدى، ودان سوڭ ۇيىندىگە اينالدى. ول دا تابيعاتتىڭ زاڭىنان زارداپ شەككە جوق، ادامزاتتىڭ زاڭىنان زاۋال كەشتى.
ءتيمۋردىڭ اكەسى تابيلگانوۆ كيم تابيلگانوۆيچ دەگەن كىسى زامانىندا الگى شىعىس-قوڭىرات دەگەن ايگىلى كەنىشتە بۇرعىشى بولىپ ەڭبەك ەتتى، قارشادايىنان قارا ءجۇنىپ بولىگى. اناسى ەۆدوكيا ەۆستيگنەيەۆنا كورجۋح دەگەن ۇلتى بالكىم تاتار، بالكىم ورىس، مۇمكىن ۋكراين با، كىم بولسا دا، اسا ءبىر مەيرمان، بالاجان ادام-تىن. سول كىسى ايتىپ وتىراتىن: اكەسى كيم تابيلگانوۆيچتىڭ ۇلتى قازاق ەكەنىن، ونىڭ اكە-شەشەسىن وتىزىنشى جىلداردىڭ الاپات اشتىعى جالماپ پاناسىز قالعان بۇلەندىنشىن ەسىمى نەگە كيم بولىپ جازىلعانىن ءوزى دە، باسقالار دا بىلە بەرمەيتىن. سوعان قاراپ كەيبىرەۋلەر ونى: «كرىستەرمەن جاقىندىعى بار ما؟» دەپ تە ويلايتىن. اكەسى كيم تابيالگنوۆيچ جۇمىس كەزىندە بولعان اپاتتان كوز جۇمىپ جالعىز ۇلدىڭ تاربەسى اناسى ەۆدوكيانىڭ موينىنا ءتۇستى. وبالى قانە، شەشەسى تيمۋردى ەشكىمنەن كەم قىلماي ءوسىردى. اكەسى كيم العاشقى جىلدارى اتاقتى قوڭىرات دەگەن كەنىشتە جۇمىس ىستەگەن عوي، ءتىپتى قارشاداي كەزىنەن باستاپ، ەڭبەككە ارالاسقان. كەيدە ايەلى ەۆدوكيا كۇيۋىنەن سۇرايدى ەكەن: «سەن نەگە قازاق قىزىنا ۇيلەنبەدىڭ، جاسىڭ وتىزعا تولعانشا ءسۇر بويداق بولىپ جۇرگەنسىڭ؟» دەپ. ونداي كەزدە كۇيەۋى ازىراق مۇڭعا باتاتىن. قازاقتىڭ ءبىر يناباتتى قىزىن بۇل دا ءبىر كىسىدەي جاقسى كورىپتى. قىز دا «كەت ءارى» بولماعان. الايدا، قىزدىڭ اعالارى بۇعان: «سەنىڭ تەگىڭ تۇسىنىكسىز، اكەڭ كىم، شەشەڭ كىم؟ ءدىنىڭ كىم، ءتىلىڭ كىم؟ قايدان شىققان جانسىڭ؟ رۋىڭ جوق. ارجاعىڭ بەيمالىم، سوندىقتان قارىنداسىمىنىڭ ماڭىنا جولا ما! » دەپ شەگەلەپ ايتقان. ونداي كەزدە كۇيەۋى ازىراق مۇڭعا باتاتىن. قازاقتىڭ ءبىر يناباتتى قىزىن بۇل دا ءبىر كىسىدەي جاقسى كورىپتى. قىز دا «كەت ءارى» بولماعان. الايدا، قىزدىڭ اعالارى بۇعان: «سەنىڭ تەگىڭ تۇسىنىكسىز، اكەڭ كىم، شەشەڭ كىم؟ ءدىنىڭ كىم، ءتىلىڭ كىم؟ قايدان شىققان جانسىڭ؟ رۋىڭ جوق. ارجاعىڭ بەيمالىم، سوندىقتان قارىنداسىمىنىڭ ماڭىنا جولا ما! » دەپ شەگەلەپ ايتقان. ونداي كەزدە كۇيەۋى ازىراق مۇڭعا باتاتىن. قازاقتىڭ ءبىر يناباتتى قىزىن بۇل دا ءبىر كىسىدەي جاقسى كورىپتى. قىز دا «كەت ءارى» بولماعان. الايدا، قىزدىڭ اعالارى بۇعان: «سەنىڭ تەگىڭ تۇسىنىكسىز، اكەڭ كىم، شەشەڭ كىم؟ ءدىنىڭ كىم، ءتىلىڭ كىم؟ قايدان شىققان جانسىڭ؟ رۋىڭ جوق. ارجاعىڭ بەيمالىم، سوندىقتان قارىنداسىمىنىڭ ماڭىنا جولا ما! » دەپ شەگەلەپ ايتقان.
كوزىنە قامشى تيگەندەي باسىن كەگجەڭ ەتكىزگەن وسى ءبىر ۋىتتى ءسوز ونىڭ ساناسىندا ماڭگى قالدى. ءومىر بويى ءدال وسىلاي ونى ەشكىم قورلاعان ەمەس، ءدال وسىلاي ونى ەشكىم تابالاعان ەمەس. الگى ءسوزدىڭ ۋتى تۇلا بويىن شارپىپ ەڭسەسىن كوتەرتپەدى.
شىنىندا دا، بۇل قايدان شىققان؟ كە كىم، ەشە كىم؟ اناۋ ايتقان رۋى كىم؟ بۇندا سونىڭ ءبىرى جوق. تامىرسىز تاس جەتىم بولعانى ما ؟! ءار جاعىندا كىم بارى بەلگىسىز. سوندا ءوندىر جاس كيم جاندى جەرىنە تيگەن اۋىر سوزگە شىداي الماي شەگىنشەكتەپ، ءمۇساپىردىڭ كۇيىن كەشتى. قورىققاننان ەمەس، قورلانىپ ءتۇسىنىپ بولمايتىن يىرىمگە باتىپ بارا جاتتى.
اقىرى ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن بىلسەم دەپ تەگىن زەرتتەپ تە كوردى. سوندا بىلگەنى — ۋايىمىن سەيىلتپەدى، ءتىپتى وزىنە ايىقپاس ازاپ تاۋىپ الدى. مۇنىڭ تابيالگنوۆ دەگەن تەگى ەشكىمنىڭ اتى ەمەس «تاۋىپالعان» دەگەن ءسوز بولىپ شىقتى، ال ەسىمى دەگەن تارماققا قاپەلىمدى بالاعا ات قويا الماي «كىم» جازاا ات قويا الماي «كىم» دەپاعان، بالام زاتى جالعان.
سودان باستان ول — رۋ، تەك دەگەن ءسوزدى ەستىسە ەسكى جاراسى قابىنىپ قالتىراپ كەتەتىن.ءتىپتى ءتىلى مەن دىنىنە دە بويسۇنا المادى. ءدۇر دۇنيەدە ءدۇبارا بولىپ عۇمىر كەشتى. جاسى قىرىقتان اسىپ بالالى-شاعالى بولعاندا عانا «ءبىز جوعالعان ۇرپاقپىز» دەپ اۋىر كۇرسىنەتىن ەدى كيم جارىقتىق.
... باياعىدا جاڭا اشىلعان وندىرىستە فزو – نى ءبىتىرىپ كەلگەن كيم سەكىلدى تۇلدىر جەتىمدەر از بولماان. ولاردىڭ قالاي باس قۇراعانىن قايدام، ايتەۋىر، كيمنىڭ ماحابباتتا جولى بولماعانى انىق-تى. ءسويتىپ جۇرگەندە، قۇداي ءيىپ باستىقتار بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن رەسەيدىڭ شالعاي ولكەلەرىنەن ەكى جۇزگە تارتا ورىمدەي قىز-كەلىنشەكەتەردى ىز-كەلىنشەكەتەردى، ءالدىپلىدىلانى. نەسىن ايتاسىڭ، ول ءبىر ەستەن كەتپەيتىن عاجايىپ كۇندەر-تىن. كۇن ارا كەزدەسۋ، الاۋ-دالاۋ كەشتەر، دۋمان-توي جالعاسىپ جۇرە بەرگەن. كۇزگەسالىم ءسۇر بويداقتاردىڭ دەنى باسقۇراپ ۇلگەردى. كيمنىڭ دە جولى بولىپ ەۆدوكيا دەگەن ارۋمەن كوڭىل قوستى. بالالى –شاعالى بولدى.
كەشە قاڭعىباس يتتەرگە جەم بولعان دوستارى ازانىڭ شەشەسى گالينا فەدوروۆنا گافاروۆا تاتار قىزى بولاتىن. ونىڭ دا اكەسى كەنىشتە ەڭبەك ەتتى، كەيىن بالقىتۋشى بولىپ تالاي جىل بالقىتۋ پەشىندى وت كوسەگەن، ۇلتى قازاق ەلچيبەكوۆ مۋناديل ەلچيبەكوۆيچ، كوپشىلىپ ونى ميشەتك نايل. ونىڭ دا تاعدىرى ءتيمۋردىڭ اكەسى كيم تابيلگانوۆيچتىكىنە ۇقساس بولاتىن. ول دا بالالار ۇيىندە وسكەن تۇلدىر جەتىمەكتىڭ ءبىرى-تىن. «ايلاس قاتىن — مۇڭداس» دەمەكشى بۇلاردىڭ اكە-شەشەلەرى تۋىسقان ادامدارداي بىر-بىرىمەن ءجيى ارالاساتىن. بالالارى دا بىرگە ويناپ، قاتار ءوستى. ازا وتباسىنداعى بالالاردىڭ ورتانشىسى-تىن. شىن ەسىمى ازبەرگەن، (وزدەرى ازا دەپ كەتكەن،) وتە شيراق ەدى. كوردىڭ بە، مىنا تاس قالاعا كەلىپ، قايداعى ءبىر قاڭعىباس يتتەرگە جەم بولىپ جوعالىپ تىندى.
***
جەرگە تۇسۋگە جۇرەكتەرى داۋالاماعان ەكى جىگىت اپتادان اسا بيىك ءۇيدىڭ توبەسىنە بوي تاسالادى. وزدەرى دە سۇلىك سورعانداي ساۋدىراپ سۇيەكتەرى قالعان. جەل قاعىپ، كۇن قاقتاعان تۇرلەرى قايىستاي قارايىپ، شۇڭىرەيگەن كوزدەرى عانا شىڭىراۋدىڭ تۇبىندەگى ءبىر تامشى سۋداي جىلتىرايدى. اشتىق پەن شولدەن كوزدەرى بۇلدىراپ كەتسە دە، يتتەردىڭ اڭىسىن اڭدۋدا. سول كۇنى ولار تاعى دا، كۇن ۇياسىنا قونسا دەپ سونى توستى. «كۇن كەشكىرىپ توڭىرەك قاراڭعىلىق قۇشاعىنا ەنگەندە مىنا حايۋاندار جونىنە كەتەر، ءبىزدى قاشانعى دەيىن اڭدىيدى؟ كەتەتىن شىعار، سو كەزدە بۇ جەردەن سىتىلىپ شىعارمىز، »دەپ ۇمىتەنگەن. وزدەرى سوعان ىشتەي سەنىپ، بيىك ءۇيدىڭ توبەسىندە جاتىپ شاتىردىڭ ەرنەۋىنەن ءتورت اياقتى دۇشپانداردىڭ قيمىل-قوزعالىسىن قالت جىبەرمەي باقتى. ءبىر جاعىنان ءشول قىسىپ، تىلدەرى اۋىزدارىنا سيماي اۋىر ازاپقا دۋشار بولعان جىگىتتەر السىرەپ، ارا-تۇرا قالعىپ-مۇلگىپ وتىرعان.
تىمىرسىق اۋا. ءولى تىنىشتىققا مۇلگىگەن ەسىز قالا. وسىناۋ ەسىزدىك پەن ۇنسىزدىكتى يتتەردىڭ ۇلىعان ءۇنى بۇزدى. ۇزدىكسىز ۋىلدەگەن زارلى ءۇن تاس قالانىڭ تاقسىرەتىن اياۋسىز توگىپ، جارىق جالعانانان شوشىندىرىپ تۇرعانداي. يتتەردىڭ ۇلىعانى ءبىرازعا دەيىن باسىلمادى.
بۇل ۋاقىتتا اشتىقتان السىرەگەن تيمۋر تالىقسىپ، ۇيىقتاپ كەتتى. ادىلەت بولسا سول كۇنى دە كوز ىلمەي اۋرۋ اياعىمەن ارپالىستى. «وسى ءبىر يت جەمەدە قالعان، يەسسىز قالاعا قايدان كەلدىك، قالاي تاپ بولدىق؟» دەگەن وكىنىش وزەگىن ورتەسە، ىسىك كەۋلەگەن اياعى بۇكىل قاراسانىن كەمىرىپ، دەرتى جانىنا باتىپ بەزەك قاقتىرۋدا. ابدەن قينالعان ول اۋرۋ اياعىن سۇيرەتىپ شاتىردان تۇسكىسى كەلدى. «نەدە بولسا كەتەيىكشى» دەپ الاسۇردى. سول ويمەن تيمۋردى جۇلقىلاپ:
— تيمۋر، تۇرشى كەتەيىك. ماڭايدا يتتەر جوق سەكىلدى، — دەدى. اشتىق پەن شولدەن السىرەپ جاتقان تيمۋر كوزىن سامارقاۋ اشىپ ورنىنان سۇيرەتىلىپ بارا جاتقان دوسىنىڭ سوڭىنا جانارىن ىلەستىرگەنى بولماسا قوزعالارعا قاۋقارى بولمادى. ونىڭ بۇلدىراعان ساناسى عانا ءتىرى سەكىلدى، قالعان دەنەسىن مۇلدە سەزۋدەن قالعانداي، تاعى دا كوزى جۇمىلا بەردى.
بۇل ۋاقىتتا جارالى اياعىن سۇيرەگەن ادىلەت تومەنگە بەت العان. قولىنا كۇرەكتىڭ سابى سەكىلدى ءبىر تۇتام كەسپەلتەك اعاش ءىلىنىپ، سوعان تايانىپ، تۋرا سىرتقى ەسىكتىڭ كوزىنە دەيىن سۇيرەتىلىپ زورعا جەتتى. مەزگىل ءتۇن جارىمىنان اسىپ كەتكەن. التىن تاباقتاي بولىپ اي تۋعان. جەلسىز تىمىق ءتۇن.
تيمۋرعا قارايلاپ ارتىنا بۇرىلدى. «جارايدى» دەدى ول ىشىنەن، «يتتەن امان قۇتىلسام، سەنى كەلىپ قۇتقارام، شىدا، شىدا» دەپ العا جىلجىدى.
نەشە كۇننەن بەرى وزدەرىن اڭدىعان يتتەردىڭ مىنەزىنە ەپتەپ قانعانداي. بۇلار استە ۇرمەيتىن، ءتىپتى دىبىسىن بىلدىرمەيتىن ءبىر ءزالىم توبەتتەر بولسا كەرەك، جەمتىگىن ءۇنسىز كەلىپ تارپا باس سالۋعا داعدىلانعان. قاڭعىباس يتتەردىڭ دە، وسىنشالىق ءوسىپ ادامعا ءقاۋىپ تۋعىزاتىنىن ءتىپتى دە ويلاپ كورمەگەن ەكەن. «ءيتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى، ادامنىڭ دوسى» دەيتىنى قايدا؟ — دەپ بار كۇشىن جيناپ، توڭىرەككە ۇرلانا قاراعان ول سىرتقى ەسىكتەن شىعا بەركتى. ءۇيدىڭ بۇرىشىنا دەيىن كەلدى. ءقاۋىپتى ەشتەڭە بايقالمادى. ماڭاي تىپ-تىنىش. جانىن شۇبەرەككە تۇيگەندەي جارالى اياعىن سۇيرەتىپ، قول سوزىم جەردە تۇرعان موتوسيكلىنە ءىلبىدى. قارىس جەر، مۇنشا ۇزاق بولار ما ؟! سۇتتەي جارىق اي ساۋلەسىمەن اينالا اعاراڭداپ، بوز نۇرعا مالىنىپ، تىنىشتىققا ۇيىعان. ءانى سايتان اربالارى انەۋكۇنى وزدەرى دوعارعان جەردە بۇلاردى توسىپ ماڭقيىپ تۇر. تەمىر اربا، ارينە، يتتەرگە كەرەك ەمەس، ءارى وتكەن-بەرى وتكەن ءتورتاياقتى حايۋاندار يسكەلەپ، قالاسا ارىتقى اياقتارىن كوتەرىپ ءبىر-بىر شاپتىرىپ كەتكەنى بولماسا بالەندەي زالا تيمەگەن. ادىلەت كولىگىن كورىپ «مىنا يت قورلىقتان قۇتىلسام»، — دەپ جانىعىپ العا جىلجىدى. كەنەت بىردەڭە سىقىر ەتە قالعانداي بولدى.
— ءشوپ سىندى ما، توبەتتەر بايقاپ قالدى ما؟ — دەپ ادىلەت جان-جاعىنا جالت-جۇلت قاراعان دا، تاياق تاستام جەردە سوڭىنان باسپالاپ كەلە جاتقان بىرنەشە ءيتتى كوزى شالدى. كوزدەرى جانىپ، كوردەن شىققان سايتاندار دەرسىڭ. قولىنداعى اعاشتى كولدەنەڭ ۇستاعان ادىلەت ۇمتىل بەرگەن بىرەۋىنى باستان سىلەيتە ۇرىپ جىبەردى، سويتكەنشا تۇس-تۇسىنان ورشەلەن شاپشىعانى بىرنەش يت ءبىرى باسىن، ءبىرى اياعىنوي جارماسىپ، ادىلەتتى تاياق سەرمەۋگە ۇلگەرتپەي تارپا باس سالدا. ارتىنشا اپىر-توپىر الىسقان ادام مەن قىزىل الا توبەتتەر ۇمار-جۇمار جۇلقىسا جاعالاسىپ، قويۋ شاڭمەن ارالاسىپ كەتكەن. الدەن سو جىگىتتىڭ اي، .. ي ... ي دەگەن قينالا ىشقىنعان داۋسى عانا ەستىلىپ، ىزىنشە يتتەردىڭ «ار-گۇر» ەتكەن ءۇنى اۋادا قالقىپ تۇردى.
***
ىزىڭداپ جەل سوقتى. اي جارىعىمەن قاراۋىتقان ەكى موتوسيكل جوعالعان قالانىڭ قاراڭعى بۇرىشىندا قاڭتارۋلى قالا بەدى.
شىعىستان شاشىراپ تاعى ءبىر تاڭ اتتى. قۇبىلىپ جەل سوقتى. جەلمەن بىرگە قاڭىراعان كوشە بويىنداعى الدەقاشان قۋراپ، سەمىپ قالعان مۇقىل اعاشتار گۋلەپ، ىزىڭداپ مۇڭلى زار توكتى. كوزى شىعىپ، اۋزى ۇڭىرەيگەن مىلقاۋ ۇيلەردىڭ قاق ورتاسىندا ەشتەڭەنى قاپەرگە ىلمەي قازديعان بيىك قىزىل ەسكەرتكىش قانا تاس تۇعىردان تايماي التەيقا ءجىلول.
بەس قاباتتى ەسىز ءۇيدىڭ توبەسىندە جاتقان تيمۋر كۇن شاقىرايىپ توبەگە كەلگەندە: ءزىلماۋىت بولعان دەنەسىن كوتەرۋگە ءال-قۋاتى قۇرىپ، اڭقاسى كەۋىپ، ءالدى دا بىنىرەۋدى. اناسىنىڭ داۋسى ما؟ دەپ ويلادى ول. تالايعا دەيىن ەسىن جيناي الماي تالىقسىپ جاتتى. كوزين انتەك اشقاندا شايداي اشىق كوگىلدىر اسپاندى كوردى. قاسىندا بىرەۋ ۇيىقتاپ جاتقان سەكىلدى. سو جاتقاننان زەڭگىر كوكتىڭ الىس تۇپكىرىنە كوزى تالعانشا ۇزا قارادى. كوك اسپان دەگەنى كوك تەڭىز سىقىلدى، اساۋ تولقىندارى بۇلاردىڭ كەمەسىن اياۋسىز شايقاپ الدە قايدا الىسقا الىپ بارا جاتقانداي؛ ەندى بىردە مىنا جوعالعان ءشاردان شىعا الماي اداسىپ جۇرگەندەي. ءبىر مەزەت كوز الدىن كومكەرگەن بوز مۇناردىڭ اراسىنان الدا قاشان ءولىپ قالعان اكەسى كيم تابيلگانوۆيچتىڭ مۇڭلى ءجۇزى جىلت ەتىپ كورىنىپ: «بالام، ءجزى ءجىلتىپ كورىنىپ»: «بالام، ج ءونزى ءجلتىپ كورىنىپ»: «بالام، سەن ون ءمرننىدا. ىزىنشە مۇنارتقان دۇنيە بىرتە-بىرتە سونە بەردى.
شىعىستان شاشىراپ تاعى ءبىر تاڭ اتتى. قۇبىلىپ جەل سوقتى. جەلمەن بىرگە قاڭىراعان كوشە بويىندا قاز-قاتار تىزىلگەن— الدەقاشان قۋراپ، سەمىپ قالعان، مۇقىل اعاشتار گۋلەپ، ىزىڭداپ مۇڭلى زار توكتى. كوزى شىعىپ، اۋزى ۇڭىرەيگەن مىلقاۋ ۇيلەردىڭ قاق ورتاسىندا ەشتەڭەنى قاپەرگە ىلمەي قازديعان بيىك قىزىل ەسكەرتكىش قانا تاس تۇعىردان تايعىسى جوق.
اۋلاقتا تۇمسىقتارىن زەڭگىر كوككە سوزعان جابايى يتتەر جوعالعان ءشاردىڭ زارىن ايتىپ ۇزاق-ۇزاق ۇلىدى.
You Might Also Like
-
قانشاما عاسىر، قانشاما جىلدى ارتقا تاستاپ، بابالارىمىزدان اسىل مۇرا بوپ قالعان ۇلان عايىر جەرىمىزدى قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ جان اياماي كۇرەسىپ جەتكەن ەگەمەندىگىمىزدى العانىمىزعا دا، انە مىنە دەگە...
-
قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى مەن بۇكىل الەمدىك ماسەلەگە اينالعان جۇقپالى ىندەتتىڭ تاراۋى سيفرلاندىرۋدىڭ ءبىلىم جۇيەسىندە ماڭىزدى قولدانىسقا يە ەكەنىن دالەلدەپ وتىر.ءتىپتى،حالىققا ك...
