جۇمباق جايلاپ، اڭىز ورگەن – ماڭعىستاۋ!
«جۇمباق جايلاپ، اڭىز ورگەن – ماڭعىستاۋ!»
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرگە، ولكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، ەلىنە دەگەن ماقتانىش سەزىمىن وياتۋ. تۋعان ولكەسىنىڭ، جەرىنىڭ تابيعاتىن قورعاۋعا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ماڭعىستاۋ تاريحى پاپكالار، بۋكلەتتەر، ەلەكتروندى تاقتا، سلايد «ماڭعىستاۋ - ماڭعاز مەكەنىم» اتتى كىتاپ كورمەسى.
بارىسى:
ءى. تانىستىرۋ.
ءىى. بايگە(سۇراق - جاۋاپ).
ءىىى. كىم شاپشاڭ!
ءىۇ ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىر.
ءۇ. ۇيقاسىن تاپ.
ءۇى. سۋرەت سىرى.
ءۇىى. «قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ ەكولوگياسى ويلاندىرا ما؟ سەن نە ىستەي الار ەدىڭ...»
ءمۇعالىم: ارمىسىزدار، ۇستازدار قاۋىمى!
21 - 30 قاڭتار ارالىعىنداعى «الەم. عىلىم. تابيعات» جاراتىلىستانۋ پاندەرىنىڭ اپتالىعىنا وراي 7، 8، 9 سىنىپتار اراسىنداعى فاكۋلتاتيۆ ساباق وقۋشىلارى قاتىناسىپ وتىرعان «جۇمباق جايلاپ، اڭىز ورگەن - ماڭعىستاۋ» اتتى تاربيە ساعاتىن اشىق دەپ جاريالايمىن.
الدارىڭىزعا ءالقۋات كاما «جەر كىندىگى اتانعان ولكە» دەپ اتالاتىن شىعارماسىمەن.
الدارىڭىزعا 7 سىنىپ وقۋشىسى بولەكباي جەڭىسگۇل ماڭعىستاۋ اقىن جازۋشىلارىنىڭ ءبىر ولەڭىن مانەرلەپ وقيدى.
شەگەباي نۇراي «ماڭعىستاۋ ماڭعاز دالام» دەگەن ولەڭىن وقيدى.
بارىسى:
ءى ءبولىم. تانىستىرۋ.
«وتپان تاۋ»، «جەلتاۋ» توپتارى قاتىناسىپ وتىر.
ءىى ءبولىم. «بايگە» ءبولىمىنىڭ سۇراقتارى:
1. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قالالارى (اقتاۋ، جاڭاوزەن، فورت – شيەۆچەنكو).
2. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن اۋدانداردى اتا (قاراقيا، ماڭعىستاۋ، بەينەۋ، ءتۇپقاراعان، مۇنايلى).
3. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ماڭعىستاۋلىق بەس باتىردى بىلەسىڭ بە؟
(جۇماعالي قالدىعارايەۆ، ءمادي بەگەنوۆ، ءبىلال قالييەۆ، كەمەر وڭعالبايەۆ، يساتاي شاحات ۇلى سۇيەۋبايەۆ)
4.«جالىنداپ وتكەن جاس عۇمىر» كىتابىنىڭ اۆتورى كىم؟ (سەيسەن دەمەۋبەاۆ)
5. «ۇيقىداعى ارۋدىڭ ويانۋى» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءابىش كەكىلبايەۆ).
6.«ماڭعىستاۋ مەن ءۇستىرتتىڭ كيەلى ورىندارى»، «ماڭعىستاۋ گەوگرافياسى»، «ەسەن - قازاق» كىتابىنىڭ اۆتورى كىم؟ (سەرىكبول قوندىبايەۆ).
7. ماڭعىستاۋ وبلىسى قاي جىلى قۇرىلدى؟ 1973 جىلى 20 ناۋرىز).
8. قازاقستاندا قىزىل كىتاپ قاي جىلى جارىق كوردى؟ (1978جىلى)
9. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ورنالاسقان قورىق قاي قورىق؟ نەشىنشى جىلى قۇرىلدى؟ (ءۇستىرت قورىعى، 1984ج.)
10. ماڭعىستاۋدىڭ بايتاق دالاسىندا كەزدەسەتىن ەمدىك شوپتەردى اتا؟ (ادىراسپان، بايشەشەك، بوزجيدە، جانتاق، يزەن، سۇتتىگەن).
11. سۋدىڭ دەڭگەيىنەن كوتەرىلۋى نە دەپ اتالادى؟ ( تاسقىن)
12. قازاقستان قانشا ەلمەن شەكتەسەدى. ول ەلدەردى اتا. (5 ەلمەن، رەسەي، وزبەكستەن، قىرعىزستان جۇڭگو، تۇرىكمەنستان).
13. ءتۇپقاراعان اۋدانىنىڭ ورتالىعى (فورت – شيەۆچەنكو)
14. ۇزاق گەولوگيالىق ۋاقىت ىشىندە ۇگىتىلۋدىڭ ناتيجەسىندە بۇزىلىپ، ۇستىڭگى جاعى تەگىستەلگەن، بيىكتىگى 200 - 600 م بولاتىن جەر بەدەرىنىڭ فورماسى (كەۋست تاۋلار).
15. تەكتونيكالىق ويىستاردىڭ گەولوگيالىق ۋاقىت ىشىندە شوگىندى قاباتپەن تولىپ، تەگىستەلۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان جەر بەدەرى نە دەپ اتالادى؟ (ويپاتتار).
16. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن اعىنسىز كول (كاسپيي تەڭىزى).
17. ولكەنىڭ نەگىزى كوپ تارالعان جانۋارلارى، قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن جانۋارلارىن اتا --- (قاراقۇيرىق، ءۇستىرت قويى).
18. ماڭعىستاۋداعى قانداي تاۋلاردى بىلەسىڭ؟ (ايراقتى، شەرقالا، اقمىشتاۋ، اقتاۋلار، وتپان، بەسشوقى، قاراتاۋ، وعىلاندى، ماناتا، ت. ب)
19. ماڭعىستاۋداعى قانداي قۇستاردى بىلەسىڭ؟ (قارلىعاش، تورعاي، كەپتەر، قارعا، اققۋ، ۇيرەك، شاعالا، ءشىل، بۇركىت، جارقانات، قاراباۋىر).
20. ماڭعىستاۋدان شىققان باتىرلار يسا، شوتان، قۇلباراق، دوسان باتىرلار.
ءىىى ءبولىم. كىم شاپشاڭ!
قوراپتىڭ ىشىنەن ءارىپ سۋىرىپ، سول ارىپتەن باستالاتىن ماڭعىستاۋدىڭ جەر - سۋ اتتارىن ايتۋ.
ءىۇ ءبولىم. ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىر.
وقۋشىلار ءوز تالانتتارىنا قاراي ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىرۋ كەرەك.
№1
تۋعان ولكە، بار ءۇمىتىم كۇتەر الدان،
----------
مەن قالاي تۋعان جەردى ۇمىتايىن.
---------
№2
تۋعان جەر مەن وزىڭمەن وزەكتەسىپ
---------
تابانىمدا تۋعان جەر تابى قالىپ،
----------
№3
تۋعان ولكە باستاۋىسىڭ ونەگەنىڭ
قالايشا ۇمىتامىن مەن انامنىڭ
---------
ءۇ ءبولىم. ۇيقاسىن تاپ.
ماڭعىستاۋعا قاتىستى ولەڭ شۋماقتارىنىڭ ورنى اۋىسقان، ورىن اۋىسقان سوزدەردەن قۇراستىرىپ، ولەڭدى دۇرىستاپ وقۋ.
1. ماڭعىستاۋ ءۇش قياننىڭ ورگەن جەرى.
جەرلەنبەي جەتى جۇرتتىڭ كەتكەن جەرى.
اتامىز اداي مەكەن ەتكەن جەرى،
توي قىلىپ «اداي» تۋىن تىككەن جەرى.
2. ماڭعىستاۋ – ەر بەكەتتىڭ تۋعان جەرى،
كەتىرىپ كىندىك قانىن جۋعان جەرى.
كىندىگىن قوجا مولدا قولىمەن كەسىپ،
تامىرىن تارامىسپەن بۋعان جەرى7
ءۇى ءبولىم. سۋرەت سىرى. 2 سۋرەت بەرىلەدى، سول سۋرەتكە شاعىن شىعارما جازۋ.
ءۇىى ءبولىم.
«قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ ەكولوگياسى ويلاندىرا ما؟ سەن نە ىستەي الار ەدىڭ...» 2 توپقا دا ورتاق سۇراق. توپ مۇشەلەرى ءوز ويلارىن ايتۋ كەرەك.
قورىتىندى.
ماڭعىستاۋ – قوي تاستارىڭ جۇرەگىمدەي،
مۇناراڭ جولى جالىن كۇرەڭىمدەي.
اسپانىڭ - ادايلاردىڭ كوكىرەگى.
قۇس جولى - كوكمويناقتىڭ شىلدەرىندەي.
ماڭعىستاۋ - كىم – كىمدى دە قىزىقتىرىپ، اكەتەتىن، تەرەڭ تاريحتى ولكە. «جەر شارىنىڭ گەولوگيالىق تاريحىن بىلگىڭىز كەلسە، ماڭعىستاۋدى ءبىر رەت كورىڭىز»،- دەگەن ن. اندرۋسوۆ.
ك. پاۋستوۆسكيي بولسا: «ماڭعىستاۋعا بارعان ساپارىمدى جۇلدىزدى ولكەگە جاساعان ساياحات دەۋگە بولار ەدى. مەن ەش جەردە مۇنداي جۇلدىزدار نوسەرىن، ولاردىڭ كوز شارشاتار جارقىلىن كورگەنىم جوق. جۇلدىزدار ماڭعىستاۋعا ۇشىپ كەلىپ جاتقانداي سەزىلەدى»، دەپ باعالادى. ءقازىر ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەڭ باي ءوڭىرى، ەكونوميكالىق دامۋ تۇرعىسىنان كوشباسشى بولىپ وتىرعان قازىنالى ماڭعىستاۋ - «جەتى جۇرت كەلىپ، جەتى جۇرت كەتكەن»، شىتىرمان وقيعاعا تولى ءوڭىر. جەرىنىڭ استى قازىناعا، جەرىنىڭ ءۇستى اڭىزعا تولى ءوڭىر. اۋليەلى – كيەلى مەكەن. وسى ولكەنىڭ وركەندەپ، ودان ءارى قانات جايىپ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ - بۇگىنگى بىزدەر سىزدەردىڭ مىندەتىمىز.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرگە، ولكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، ەلىنە دەگەن ماقتانىش سەزىمىن وياتۋ. تۋعان ولكەسىنىڭ، جەرىنىڭ تابيعاتىن قورعاۋعا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ماڭعىستاۋ تاريحى پاپكالار، بۋكلەتتەر، ەلەكتروندى تاقتا، سلايد «ماڭعىستاۋ - ماڭعاز مەكەنىم» اتتى كىتاپ كورمەسى.
بارىسى:
ءى. تانىستىرۋ.
ءىى. بايگە(سۇراق - جاۋاپ).
ءىىى. كىم شاپشاڭ!
ءىۇ ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىر.
ءۇ. ۇيقاسىن تاپ.
ءۇى. سۋرەت سىرى.
ءۇىى. «قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ ەكولوگياسى ويلاندىرا ما؟ سەن نە ىستەي الار ەدىڭ...»
ءمۇعالىم: ارمىسىزدار، ۇستازدار قاۋىمى!
21 - 30 قاڭتار ارالىعىنداعى «الەم. عىلىم. تابيعات» جاراتىلىستانۋ پاندەرىنىڭ اپتالىعىنا وراي 7، 8، 9 سىنىپتار اراسىنداعى فاكۋلتاتيۆ ساباق وقۋشىلارى قاتىناسىپ وتىرعان «جۇمباق جايلاپ، اڭىز ورگەن - ماڭعىستاۋ» اتتى تاربيە ساعاتىن اشىق دەپ جاريالايمىن.
الدارىڭىزعا ءالقۋات كاما «جەر كىندىگى اتانعان ولكە» دەپ اتالاتىن شىعارماسىمەن.
الدارىڭىزعا 7 سىنىپ وقۋشىسى بولەكباي جەڭىسگۇل ماڭعىستاۋ اقىن جازۋشىلارىنىڭ ءبىر ولەڭىن مانەرلەپ وقيدى.
شەگەباي نۇراي «ماڭعىستاۋ ماڭعاز دالام» دەگەن ولەڭىن وقيدى.
بارىسى:
ءى ءبولىم. تانىستىرۋ.
«وتپان تاۋ»، «جەلتاۋ» توپتارى قاتىناسىپ وتىر.
ءىى ءبولىم. «بايگە» ءبولىمىنىڭ سۇراقتارى:
1. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قالالارى (اقتاۋ، جاڭاوزەن، فورت – شيەۆچەنكو).
2. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن اۋدانداردى اتا (قاراقيا، ماڭعىستاۋ، بەينەۋ، ءتۇپقاراعان، مۇنايلى).
3. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ماڭعىستاۋلىق بەس باتىردى بىلەسىڭ بە؟
(جۇماعالي قالدىعارايەۆ، ءمادي بەگەنوۆ، ءبىلال قالييەۆ، كەمەر وڭعالبايەۆ، يساتاي شاحات ۇلى سۇيەۋبايەۆ)
4.«جالىنداپ وتكەن جاس عۇمىر» كىتابىنىڭ اۆتورى كىم؟ (سەيسەن دەمەۋبەاۆ)
5. «ۇيقىداعى ارۋدىڭ ويانۋى» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءابىش كەكىلبايەۆ).
6.«ماڭعىستاۋ مەن ءۇستىرتتىڭ كيەلى ورىندارى»، «ماڭعىستاۋ گەوگرافياسى»، «ەسەن - قازاق» كىتابىنىڭ اۆتورى كىم؟ (سەرىكبول قوندىبايەۆ).
7. ماڭعىستاۋ وبلىسى قاي جىلى قۇرىلدى؟ 1973 جىلى 20 ناۋرىز).
8. قازاقستاندا قىزىل كىتاپ قاي جىلى جارىق كوردى؟ (1978جىلى)
9. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ورنالاسقان قورىق قاي قورىق؟ نەشىنشى جىلى قۇرىلدى؟ (ءۇستىرت قورىعى، 1984ج.)
10. ماڭعىستاۋدىڭ بايتاق دالاسىندا كەزدەسەتىن ەمدىك شوپتەردى اتا؟ (ادىراسپان، بايشەشەك، بوزجيدە، جانتاق، يزەن، سۇتتىگەن).
11. سۋدىڭ دەڭگەيىنەن كوتەرىلۋى نە دەپ اتالادى؟ ( تاسقىن)
12. قازاقستان قانشا ەلمەن شەكتەسەدى. ول ەلدەردى اتا. (5 ەلمەن، رەسەي، وزبەكستەن، قىرعىزستان جۇڭگو، تۇرىكمەنستان).
13. ءتۇپقاراعان اۋدانىنىڭ ورتالىعى (فورت – شيەۆچەنكو)
14. ۇزاق گەولوگيالىق ۋاقىت ىشىندە ۇگىتىلۋدىڭ ناتيجەسىندە بۇزىلىپ، ۇستىڭگى جاعى تەگىستەلگەن، بيىكتىگى 200 - 600 م بولاتىن جەر بەدەرىنىڭ فورماسى (كەۋست تاۋلار).
15. تەكتونيكالىق ويىستاردىڭ گەولوگيالىق ۋاقىت ىشىندە شوگىندى قاباتپەن تولىپ، تەگىستەلۋىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان جەر بەدەرى نە دەپ اتالادى؟ (ويپاتتار).
16. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن اعىنسىز كول (كاسپيي تەڭىزى).
17. ولكەنىڭ نەگىزى كوپ تارالعان جانۋارلارى، قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن جانۋارلارىن اتا --- (قاراقۇيرىق، ءۇستىرت قويى).
18. ماڭعىستاۋداعى قانداي تاۋلاردى بىلەسىڭ؟ (ايراقتى، شەرقالا، اقمىشتاۋ، اقتاۋلار، وتپان، بەسشوقى، قاراتاۋ، وعىلاندى، ماناتا، ت. ب)
19. ماڭعىستاۋداعى قانداي قۇستاردى بىلەسىڭ؟ (قارلىعاش، تورعاي، كەپتەر، قارعا، اققۋ، ۇيرەك، شاعالا، ءشىل، بۇركىت، جارقانات، قاراباۋىر).
20. ماڭعىستاۋدان شىققان باتىرلار يسا، شوتان، قۇلباراق، دوسان باتىرلار.
ءىىى ءبولىم. كىم شاپشاڭ!
قوراپتىڭ ىشىنەن ءارىپ سۋىرىپ، سول ارىپتەن باستالاتىن ماڭعىستاۋدىڭ جەر - سۋ اتتارىن ايتۋ.
ءىۇ ءبولىم. ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىر.
وقۋشىلار ءوز تالانتتارىنا قاراي ولەڭ شۋماقتارىن جالعاستىرۋ كەرەك.
№1
تۋعان ولكە، بار ءۇمىتىم كۇتەر الدان،
----------
مەن قالاي تۋعان جەردى ۇمىتايىن.
---------
№2
تۋعان جەر مەن وزىڭمەن وزەكتەسىپ
---------
تابانىمدا تۋعان جەر تابى قالىپ،
----------
№3
تۋعان ولكە باستاۋىسىڭ ونەگەنىڭ
قالايشا ۇمىتامىن مەن انامنىڭ
---------
ءۇ ءبولىم. ۇيقاسىن تاپ.
ماڭعىستاۋعا قاتىستى ولەڭ شۋماقتارىنىڭ ورنى اۋىسقان، ورىن اۋىسقان سوزدەردەن قۇراستىرىپ، ولەڭدى دۇرىستاپ وقۋ.
1. ماڭعىستاۋ ءۇش قياننىڭ ورگەن جەرى.
جەرلەنبەي جەتى جۇرتتىڭ كەتكەن جەرى.
اتامىز اداي مەكەن ەتكەن جەرى،
توي قىلىپ «اداي» تۋىن تىككەن جەرى.
2. ماڭعىستاۋ – ەر بەكەتتىڭ تۋعان جەرى،
كەتىرىپ كىندىك قانىن جۋعان جەرى.
كىندىگىن قوجا مولدا قولىمەن كەسىپ،
تامىرىن تارامىسپەن بۋعان جەرى7
ءۇى ءبولىم. سۋرەت سىرى. 2 سۋرەت بەرىلەدى، سول سۋرەتكە شاعىن شىعارما جازۋ.
ءۇىى ءبولىم.
«قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ ەكولوگياسى ويلاندىرا ما؟ سەن نە ىستەي الار ەدىڭ...» 2 توپقا دا ورتاق سۇراق. توپ مۇشەلەرى ءوز ويلارىن ايتۋ كەرەك.
قورىتىندى.
ماڭعىستاۋ – قوي تاستارىڭ جۇرەگىمدەي،
مۇناراڭ جولى جالىن كۇرەڭىمدەي.
اسپانىڭ - ادايلاردىڭ كوكىرەگى.
قۇس جولى - كوكمويناقتىڭ شىلدەرىندەي.
ماڭعىستاۋ - كىم – كىمدى دە قىزىقتىرىپ، اكەتەتىن، تەرەڭ تاريحتى ولكە. «جەر شارىنىڭ گەولوگيالىق تاريحىن بىلگىڭىز كەلسە، ماڭعىستاۋدى ءبىر رەت كورىڭىز»،- دەگەن ن. اندرۋسوۆ.
ك. پاۋستوۆسكيي بولسا: «ماڭعىستاۋعا بارعان ساپارىمدى جۇلدىزدى ولكەگە جاساعان ساياحات دەۋگە بولار ەدى. مەن ەش جەردە مۇنداي جۇلدىزدار نوسەرىن، ولاردىڭ كوز شارشاتار جارقىلىن كورگەنىم جوق. جۇلدىزدار ماڭعىستاۋعا ۇشىپ كەلىپ جاتقانداي سەزىلەدى»، دەپ باعالادى. ءقازىر ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەڭ باي ءوڭىرى، ەكونوميكالىق دامۋ تۇرعىسىنان كوشباسشى بولىپ وتىرعان قازىنالى ماڭعىستاۋ - «جەتى جۇرت كەلىپ، جەتى جۇرت كەتكەن»، شىتىرمان وقيعاعا تولى ءوڭىر. جەرىنىڭ استى قازىناعا، جەرىنىڭ ءۇستى اڭىزعا تولى ءوڭىر. اۋليەلى – كيەلى مەكەن. وسى ولكەنىڭ وركەندەپ، ودان ءارى قانات جايىپ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ - بۇگىنگى بىزدەر سىزدەردىڭ مىندەتىمىز.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §24. جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى.
-
باستاۋىش كلاسس وقۋشىلارىنىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا ويىننىڭ ماڭىزى
