قۇرمانعازى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: «قۇرمانعازى» ماتىنىنە تۇسىنىكتەمە بەرۋ. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى تۋرالى قوسىمشا
تەرەڭىرەك اقپارات بەرۋ. ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن بىلۋگە قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا قۇرمانعازى تۋرالى ءماتىندى وقىتىپ، تالداتىپ، كۇيلەرىن ەستىرتىپ، مازمۇنىن اشۋ ارقىلى ويلاۋ، جۇيەلى اڭگىمەلەۋ، دۇرىس سويلەۋگە باعىت بەرۋ. قازاق كۇي ونەرى تۋرالى دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك ءمانى: وقۋشىلاردى مادەنيەتكە، ونەرگە باۋلۋ. اتادان قالعان كۇي ونەرىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى تاريحىن، عۇرپىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. مۋزىكا ارقىلى اسەمدىكتى سەزىنۋگە، رۋحاني ءنار الۋعا جەتەلەۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: سۇراققا جاۋاپ، وي قوزعاۋ، ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسى، جيگسو ءىى ستراتەگياسى
تەحنولوگيا: ستو
ءپانارالىق بايلانىس: مۋزىكا، تاريح
كورنەكىلىگى: سۋرەت، قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى سلايد، كەستە، توپتارعا ارنالعان ويۋلار، ويۋلى دومبىرا سۋرەتتەرى.
ساباقتىڭ جوسپارى:
I. ۇيىمداستىرۋ.
ا) پسيحولوگيالىق جاتتىعۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
IV. جاڭا ساباق.
V. ماتىنمەن جۇمىس
VI. ساباقتى بەكىتۋ.
VII. باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما
ساباقتىڭ بارىسى:
وقۋشىلاردى دۇرىس وتىرعىزىپ، ساباق قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ا) پسيحولوگيالىق دايىندىق(وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ)
قۋانامىن مەن دە،
قۋاناسىڭ سەن دە،
قۋانايىق دوستارىم،
ارايلاپ اتقان كۇنگە!
وقۋشىلار قىزىل، كوك، جاسىل، سارى ءتۇستى ويۋلاردى الىپ، سول بويىنشا توپتارعا ءبولىنىپ وتىرادى.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
131بەت بەتتەگى ءماتىندى مازمۇنداۋ. مۇزافار الىمبايەۆتىڭ «دومبىرا» ولەڭىن وقىتۋ، احمەت جۇبانوۆ تۋرالى ويلارىن تياناقتاۋ.
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
«5» بولسىن الار باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ونەر، ءبىلىم كوپ وقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
وي قوزعاۋ
قۇرمانعازى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
بىلەمىن بىلگىم كەلەدى نە ۇيرەندىم؟
ءىV ماعىنانى تانۋ
جاڭا ساباق
قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. سلايد كورسەتىلەدى.
قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى (1818 - 1889) — قازاقتىڭ ۇلى كۇيشى - كومپوزيتورى. قازاقتىڭ اسپاپتى مۋزىكا ونەرىنىڭ كلاسسيگى.
تۋىپ - وسكەن جەرى بوكەي حاندىعى، قازىرگى ورال وبلىسىنىڭ جاڭاقالا اۋدانىنا قاراستى جيدەلى دەگەن جەر. توپىراق بۇيىرعان ورىنى – استراحان (رەسەي) وبلىسىنىڭ بۇرىنعى «شايتاني باتاگا»، قازىرگى «قۇرمانعازى توبە» دەپ اتالاتىن جەر.
شىققان تەگى – كىشى ءجۇز، ون ەكى اتا بايۇلىنان وربىگەن سۇلتانسيىقتىڭ قىزىلقۇرت بۇتاعى. قۇرمانعازىنىڭ جەتىنشى اتاسى ەرشى دەگەن كىسى وت ءتىلدى، وراق اۋىزدى، ءسوز دارىعان ادام بولىپتى. ال، ناعاشى جۇرتى – بەرىش رۋى. قالماق شاپقىنشىلىعى كەزىندە اسقان ەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن اعاتاي باتىردىڭ ەسىمى ءيسى بەرىشكە ۇران بولعان. ودان بەرىدەگى وتەمىس بي، ماحامبەت اقىن، يساتاي باتىر ءبىر عانا بەرىش رۋىنىڭ ەمەس، ءيسى قازاقتىڭ ارداقتى ۇلدارى.
قۇرمانعازى ساحارانىڭ داڭعىل كوكىرەك داۋلەسكەر كۇيشىسى سوقىر ەسجاننىڭ الدىن كورىپ، داۋلەتكەرەي سياقتى جايساڭ كۇيشىمەن سىرلاس بولىپ، شەركەش، بايجۇما، بالامايساڭ سياقتى كۇيشىلەردىڭ ونەرىنەن ونەگە العان. ونىڭ «تۇرمەدەن قاشقان»، «كىسەن اشقان»، «ەرتەڭ كەتەم»، «بوزقاڭعىر»، «پابەسكى»، «تەرەزەدەن - ەسىكتەن»، «بوزشولاق»، «بۇقتىم - بۇقتىم»، «نە كريچي، نە شۋمي»، «اربا سوققان»، «امان بول، شەشەم، امان بول»، «قايران شەشەم» سياقتى كۇيلەرى زامانا باسقا سالعان زوبالاڭنىڭ ءبىر - ءبىر بەكەتى سياقتى. ول قاتال تاعدىردىڭ كەز كەلگەن تالقىسىنا ونەرىمەن جاۋاپ بەرىپ، ونەرىمەن بەلگى قالدىرىپ وتىرعان.
قۇرمانعازى ومىرگە عاشىق كۇيشى. تىرشىلىكتىڭ نۇرلى ساتتەرىنە ول بالاشا قۋانىپ، قالتقىسىز سەزىمگە بولەنە الادى. ونىڭ «قىزىل قايىڭ»، «اقجەلەڭ»، «اداي»، «سارىارقا»، «بالبىراۋىن»، «سەرپەر»، «نازىم»، «بالقايماق»، «بۇلبۇلدىڭ قۇرعىرى»، «اقساق كيىك»، «تورەمۇرات»، «قۋانىش» سياقتى كۇيلەرى ومىرگە ىڭكار جاننىڭ جۇرەك ءلۇپىلى سياقتى.
ماتىنمەن جۇمىس
1. وقۋلىقتاعى ءماتىندى وقۋشىلارعا وقىپ بەرۋ.
2. وقۋشىلارعا ءماتىندى تىزبەكتەي وقىتۋ.
3. وقۋشىلارعا قۇرمانعازىنىڭ «كىسەن اشقان»، «بالبىراۋىن»، «اق جەلەڭ»، «تۇرمەدەن قاشقان» كۇيلەرىنەن ءۇزىندى تىڭداتۋ.
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەرگە قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ اتتارىن جازدىرۋ. قازىرگى كۇيشىلەر ايگۇل ۇلكەنبايەۆا، سەكەن تۇرىسبەكوۆ ەسىمدەرىن جازدىرۋ.
3. قوسىمشا اقپارات: قۇرمانعازىنىڭ «سالىق ولگەن» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنان اڭگىمەنى توپتارعا ءبولىپ بەرۋ.
V. ماتىنمەن جۇمىس
توپپەن جۇمىس. ءماتىندى ءتورت ايالداماعا ءبولىپ وقيدى
ءى توپ
قۇرمانعازى تۇرمەگە تۇسكەن ءبىر كەزىندە تۇرمەدە اق شاشتى، اق ساقالدى ءبىر قاريانى كەزدەستىرەدى. تانىسا كەلە ول ادام وردا ولكەسىنەن كەلگەن قۇرمانعازىنىڭ جەرلەسى جانە دومبىراشى سالىق اتتى ازامات ەكەن. سالىق كوپ كۇي بىلەتىن وتە شەبەر دومبىراشى بولعان، ءبىراق وكىنىشكە وراي ءومىرىنىڭ تۇرمەدە وتۋىنە بايلانىستى ونىڭ كۇيلەرى جارىققا شىقپاعان. سالىق قۇرمانعازىدان كوپ ۇلكەن ادام بولعان. سول تۇرمەدە سالىق دۇنيە سالادى. دۇنيەدەن وتەر الدىندا قۇرمانعازىعا "بالام، بالەن دەگەن جەردە مەنىڭ كەمپىرىم مەن قىزىم بار. سولارعا مەنىڭ دۇنيەدەن وتكەنىمدى ەستىرتەرسىڭ" - دەپ امانات ايتادى.
ءىى توپ
سودان قۇرمانعازى كۇندەردىڭ كۇنىندە بوستاندىققا شىققان بويدا ءوز ۇيىنە بارماستان سالىق اقساقالدىڭ اماناتى بويىنشا سول ءۇيدى ىزدەپ كەلسە، ۇيدە پەش تۇبىندە ۇرشىق ءيىرىپ كەمپىر وتىر ەكەن. قۇرمانعازى سالەمدەسىپ، سۋسىن ءىشىپ وتىرىپ ەندى سالىقتىڭ ولگەنىن قالاي ەستىرتەمىن دەپ وتىرسا، توردە دومبىرا ءىلۋلى تۇر ەكەن. "اجە، الىس جولدان كەلە جاتىر ەدىم، مىنا دومبىراڭىزدى بەرىڭىزشى، ءبىر - ەكى كۇي تارتايىن" - دەيدى. "مىنا دومبىرا قىزىمدىكى ەدى، ءوزىنىڭ ۇلىقساتىنسىز ەشكىمگە بەرمەيتىن ەدى، دەگەنمەن الىس جولدان كەلە جاتىر ەكەنسىڭ ساعىڭدى قايتارمايمىن" - دەپ دومبىرانى الىپ بەرەدى. قۇرمانعازى سول جەردە "سالىق ولگەن" دەگەن كۇي شىعارىپ تارتادى.
ءىىى توپ
ءبىراق كەمپىر قاپەلىمدە تۇسىنە قويمادى. ءسويتىپ، وتىرعاندا سىرتتان قىزى كىرىپ كەلەدى. ول قۇرمانعازىعا سالەمدەسەدى دە جاڭاعى تارتىپ ءىلىپ قويعان دومبىراعا قاراپ "شەشە، مىنا دومبىرانى كىم تارتتى؟" - دەيدى. سول كەزدە قۇرمانعازى: "دومبىرانى سۇراپ تارتقان مەن ەدىم. ەندى ءوز قولىڭنان بەر، ءبىر كۇي تارتىپ بەرەيىن" - دەيدى. قىز دومبىرانى الىپ بەرەدى. قۇرمانعازى "سالىق ولگەن" كۇيىن قايتا باستاپ ورتا تۇسىنا كەلگەندە قىز: "شەشەتاي، مىنا دومبىرا نە دەيدى؟" - دەپ اناسىن قۇشاقتاپ جىلاپ جىبەرەدى. سودان قۇرمانعازى كۇيىن توقتاتىپ جىلاپ وتىرعان قىزى مەن اناسىن جۇباتىپ، تۇرمەدە وتىرعان كەزدەرىن ايتىپ اڭگىمەلەپ بەرەدى.
ءىV توپ
سوسىن قىز قۇرمانعازىنى جىبەرمەي ەكى - ءۇش كۇش قوناق قىلادى. كۇي تارتىسادى، قۇرمانعازى قانداي كۇي تارتسا دا قىز قايتالاپ بەرىپ وتىرادى. سودان قۇرمانعازى قىزدى جەڭە الماي دومبىرانى باشپايىمەن تارتقان دەسەدى. سول كەزدە قىز ەتىگىن شەشۋگە ۇيالىپ ءوزىنىڭ جەڭىلگەنىن مويىنداعان ەكەن دەيدى. سول قىز جاستايىنان دۇنيەدەن ەرتە وتكەن، ارتىندا بىزگە جەتكەن جالعىز "بايجۇما" اتتى كۇيى قالعان سالىق قىزى ورىنشا ەكەن. قازىرگى كەزدە ورىنشا قىزدىڭ "بايجۇماسى" دەپ تارتىلىپ جۇرگەن. كونە كوز قاريالاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قۇرمانعازىنىڭ ايجان قىزبەن تارتىسۋى تۋرالى اڭىز - اڭگىمەلەر بار. ءبىراق شىنىندا ول ايجان قىز ەمەس ورىنشا قىز كورىنەدى. ال قۇرمانعازىنىڭ كۇيى "سالىق ولگەن" اياقتالماي قالعان، جارتىلاي تارتىلادى دەيدى. "سالىق ولگەن" - وكىنىشكە تولى، مۇڭدى، ازالى كۇي.
بالالار قولدارىنداعى ءماتىندى وقىپ، جۇپتا، توپتا مازمۇنىن تالدايدى.
ءار توپتان ءبىر - ءبىر وقۋشى مازمۇنىن اڭگىمەلەپ بەرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى
جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ەڭبەك ەتىپ ءبىز - داعى،
تۇرعىزامىز قالانى.
ءبىز تالانتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
VI. ساباقتى بەكىتۋ
وي تولعانىس
كەستەنى تولتىرۋ
1. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى كىم بولعان؟
2. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ قانداي كۇيلەرىڭ بىلەسىڭ؟
3. قۇرمانعازى كۇيلەرى ارقىلى نەنى سۋرەتتەيدى؟
4. قازىرگى كەزدەگى كۇيشىلەردەن كىمدى بىلەسىڭ؟
5. قانداي كۇيلەرى اتتىڭ شابىسىن، حالىقتىڭ ەرلىگىن
سۋرەتتەيدى؟
6. قانداي كۇيلەرى ادامنىڭ تىلىنە جاقىن؟
7. قانداي كۇيلەرى تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشتى ەلەستەتەدى؟
«اقىن ورىندىعى»
ۇيقاس بويىنشا ولەڭ قۇراتۋ.
............... دومبىرا.
............... سەن عانا.
قۇرمانعازى اتامنان،
............... سەن عانا.
جۇمباق
بيلەمەيدى، سويلەيدى، كۇلىپ، ايتادى ءان،
كەرەك دەسەڭ، قايتالايدى قايتادان. (دومبىرا)
VII. باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما. 132 - 133بەت وقۋ، مازمۇنداۋ. ويىڭنان قۇرمانعازى تۋرالى ءتورت جول ولەڭ قۇراستىر.
بىلىمدىلىك: «قۇرمانعازى» ماتىنىنە تۇسىنىكتەمە بەرۋ. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى تۋرالى قوسىمشا
تەرەڭىرەك اقپارات بەرۋ. ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن بىلۋگە قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا قۇرمانعازى تۋرالى ءماتىندى وقىتىپ، تالداتىپ، كۇيلەرىن ەستىرتىپ، مازمۇنىن اشۋ ارقىلى ويلاۋ، جۇيەلى اڭگىمەلەۋ، دۇرىس سويلەۋگە باعىت بەرۋ. قازاق كۇي ونەرى تۋرالى دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك ءمانى: وقۋشىلاردى مادەنيەتكە، ونەرگە باۋلۋ. اتادان قالعان كۇي ونەرىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى تاريحىن، عۇرپىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. مۋزىكا ارقىلى اسەمدىكتى سەزىنۋگە، رۋحاني ءنار الۋعا جەتەلەۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىسى: سۇراققا جاۋاپ، وي قوزعاۋ، ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسى، جيگسو ءىى ستراتەگياسى
تەحنولوگيا: ستو
ءپانارالىق بايلانىس: مۋزىكا، تاريح
كورنەكىلىگى: سۋرەت، قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى سلايد، كەستە، توپتارعا ارنالعان ويۋلار، ويۋلى دومبىرا سۋرەتتەرى.
ساباقتىڭ جوسپارى:
I. ۇيىمداستىرۋ.
ا) پسيحولوگيالىق جاتتىعۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
IV. جاڭا ساباق.
V. ماتىنمەن جۇمىس
VI. ساباقتى بەكىتۋ.
VII. باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما
ساباقتىڭ بارىسى:
وقۋشىلاردى دۇرىس وتىرعىزىپ، ساباق قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ا) پسيحولوگيالىق دايىندىق(وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ)
قۋانامىن مەن دە،
قۋاناسىڭ سەن دە،
قۋانايىق دوستارىم،
ارايلاپ اتقان كۇنگە!
وقۋشىلار قىزىل، كوك، جاسىل، سارى ءتۇستى ويۋلاردى الىپ، سول بويىنشا توپتارعا ءبولىنىپ وتىرادى.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
131بەت بەتتەگى ءماتىندى مازمۇنداۋ. مۇزافار الىمبايەۆتىڭ «دومبىرا» ولەڭىن وقىتۋ، احمەت جۇبانوۆ تۋرالى ويلارىن تياناقتاۋ.
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
«5» بولسىن الار باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ونەر، ءبىلىم كوپ وقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
وي قوزعاۋ
قۇرمانعازى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
بىلەمىن بىلگىم كەلەدى نە ۇيرەندىم؟
ءىV ماعىنانى تانۋ
جاڭا ساباق
قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. سلايد كورسەتىلەدى.
قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى (1818 - 1889) — قازاقتىڭ ۇلى كۇيشى - كومپوزيتورى. قازاقتىڭ اسپاپتى مۋزىكا ونەرىنىڭ كلاسسيگى.
تۋىپ - وسكەن جەرى بوكەي حاندىعى، قازىرگى ورال وبلىسىنىڭ جاڭاقالا اۋدانىنا قاراستى جيدەلى دەگەن جەر. توپىراق بۇيىرعان ورىنى – استراحان (رەسەي) وبلىسىنىڭ بۇرىنعى «شايتاني باتاگا»، قازىرگى «قۇرمانعازى توبە» دەپ اتالاتىن جەر.
شىققان تەگى – كىشى ءجۇز، ون ەكى اتا بايۇلىنان وربىگەن سۇلتانسيىقتىڭ قىزىلقۇرت بۇتاعى. قۇرمانعازىنىڭ جەتىنشى اتاسى ەرشى دەگەن كىسى وت ءتىلدى، وراق اۋىزدى، ءسوز دارىعان ادام بولىپتى. ال، ناعاشى جۇرتى – بەرىش رۋى. قالماق شاپقىنشىلىعى كەزىندە اسقان ەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن اعاتاي باتىردىڭ ەسىمى ءيسى بەرىشكە ۇران بولعان. ودان بەرىدەگى وتەمىس بي، ماحامبەت اقىن، يساتاي باتىر ءبىر عانا بەرىش رۋىنىڭ ەمەس، ءيسى قازاقتىڭ ارداقتى ۇلدارى.
قۇرمانعازى ساحارانىڭ داڭعىل كوكىرەك داۋلەسكەر كۇيشىسى سوقىر ەسجاننىڭ الدىن كورىپ، داۋلەتكەرەي سياقتى جايساڭ كۇيشىمەن سىرلاس بولىپ، شەركەش، بايجۇما، بالامايساڭ سياقتى كۇيشىلەردىڭ ونەرىنەن ونەگە العان. ونىڭ «تۇرمەدەن قاشقان»، «كىسەن اشقان»، «ەرتەڭ كەتەم»، «بوزقاڭعىر»، «پابەسكى»، «تەرەزەدەن - ەسىكتەن»، «بوزشولاق»، «بۇقتىم - بۇقتىم»، «نە كريچي، نە شۋمي»، «اربا سوققان»، «امان بول، شەشەم، امان بول»، «قايران شەشەم» سياقتى كۇيلەرى زامانا باسقا سالعان زوبالاڭنىڭ ءبىر - ءبىر بەكەتى سياقتى. ول قاتال تاعدىردىڭ كەز كەلگەن تالقىسىنا ونەرىمەن جاۋاپ بەرىپ، ونەرىمەن بەلگى قالدىرىپ وتىرعان.
قۇرمانعازى ومىرگە عاشىق كۇيشى. تىرشىلىكتىڭ نۇرلى ساتتەرىنە ول بالاشا قۋانىپ، قالتقىسىز سەزىمگە بولەنە الادى. ونىڭ «قىزىل قايىڭ»، «اقجەلەڭ»، «اداي»، «سارىارقا»، «بالبىراۋىن»، «سەرپەر»، «نازىم»، «بالقايماق»، «بۇلبۇلدىڭ قۇرعىرى»، «اقساق كيىك»، «تورەمۇرات»، «قۋانىش» سياقتى كۇيلەرى ومىرگە ىڭكار جاننىڭ جۇرەك ءلۇپىلى سياقتى.
ماتىنمەن جۇمىس
1. وقۋلىقتاعى ءماتىندى وقۋشىلارعا وقىپ بەرۋ.
2. وقۋشىلارعا ءماتىندى تىزبەكتەي وقىتۋ.
3. وقۋشىلارعا قۇرمانعازىنىڭ «كىسەن اشقان»، «بالبىراۋىن»، «اق جەلەڭ»، «تۇرمەدەن قاشقان» كۇيلەرىنەن ءۇزىندى تىڭداتۋ.
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەرگە قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ اتتارىن جازدىرۋ. قازىرگى كۇيشىلەر ايگۇل ۇلكەنبايەۆا، سەكەن تۇرىسبەكوۆ ەسىمدەرىن جازدىرۋ.
3. قوسىمشا اقپارات: قۇرمانعازىنىڭ «سالىق ولگەن» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنان اڭگىمەنى توپتارعا ءبولىپ بەرۋ.
V. ماتىنمەن جۇمىس
توپپەن جۇمىس. ءماتىندى ءتورت ايالداماعا ءبولىپ وقيدى
ءى توپ
قۇرمانعازى تۇرمەگە تۇسكەن ءبىر كەزىندە تۇرمەدە اق شاشتى، اق ساقالدى ءبىر قاريانى كەزدەستىرەدى. تانىسا كەلە ول ادام وردا ولكەسىنەن كەلگەن قۇرمانعازىنىڭ جەرلەسى جانە دومبىراشى سالىق اتتى ازامات ەكەن. سالىق كوپ كۇي بىلەتىن وتە شەبەر دومبىراشى بولعان، ءبىراق وكىنىشكە وراي ءومىرىنىڭ تۇرمەدە وتۋىنە بايلانىستى ونىڭ كۇيلەرى جارىققا شىقپاعان. سالىق قۇرمانعازىدان كوپ ۇلكەن ادام بولعان. سول تۇرمەدە سالىق دۇنيە سالادى. دۇنيەدەن وتەر الدىندا قۇرمانعازىعا "بالام، بالەن دەگەن جەردە مەنىڭ كەمپىرىم مەن قىزىم بار. سولارعا مەنىڭ دۇنيەدەن وتكەنىمدى ەستىرتەرسىڭ" - دەپ امانات ايتادى.
ءىى توپ
سودان قۇرمانعازى كۇندەردىڭ كۇنىندە بوستاندىققا شىققان بويدا ءوز ۇيىنە بارماستان سالىق اقساقالدىڭ اماناتى بويىنشا سول ءۇيدى ىزدەپ كەلسە، ۇيدە پەش تۇبىندە ۇرشىق ءيىرىپ كەمپىر وتىر ەكەن. قۇرمانعازى سالەمدەسىپ، سۋسىن ءىشىپ وتىرىپ ەندى سالىقتىڭ ولگەنىن قالاي ەستىرتەمىن دەپ وتىرسا، توردە دومبىرا ءىلۋلى تۇر ەكەن. "اجە، الىس جولدان كەلە جاتىر ەدىم، مىنا دومبىراڭىزدى بەرىڭىزشى، ءبىر - ەكى كۇي تارتايىن" - دەيدى. "مىنا دومبىرا قىزىمدىكى ەدى، ءوزىنىڭ ۇلىقساتىنسىز ەشكىمگە بەرمەيتىن ەدى، دەگەنمەن الىس جولدان كەلە جاتىر ەكەنسىڭ ساعىڭدى قايتارمايمىن" - دەپ دومبىرانى الىپ بەرەدى. قۇرمانعازى سول جەردە "سالىق ولگەن" دەگەن كۇي شىعارىپ تارتادى.
ءىىى توپ
ءبىراق كەمپىر قاپەلىمدە تۇسىنە قويمادى. ءسويتىپ، وتىرعاندا سىرتتان قىزى كىرىپ كەلەدى. ول قۇرمانعازىعا سالەمدەسەدى دە جاڭاعى تارتىپ ءىلىپ قويعان دومبىراعا قاراپ "شەشە، مىنا دومبىرانى كىم تارتتى؟" - دەيدى. سول كەزدە قۇرمانعازى: "دومبىرانى سۇراپ تارتقان مەن ەدىم. ەندى ءوز قولىڭنان بەر، ءبىر كۇي تارتىپ بەرەيىن" - دەيدى. قىز دومبىرانى الىپ بەرەدى. قۇرمانعازى "سالىق ولگەن" كۇيىن قايتا باستاپ ورتا تۇسىنا كەلگەندە قىز: "شەشەتاي، مىنا دومبىرا نە دەيدى؟" - دەپ اناسىن قۇشاقتاپ جىلاپ جىبەرەدى. سودان قۇرمانعازى كۇيىن توقتاتىپ جىلاپ وتىرعان قىزى مەن اناسىن جۇباتىپ، تۇرمەدە وتىرعان كەزدەرىن ايتىپ اڭگىمەلەپ بەرەدى.
ءىV توپ
سوسىن قىز قۇرمانعازىنى جىبەرمەي ەكى - ءۇش كۇش قوناق قىلادى. كۇي تارتىسادى، قۇرمانعازى قانداي كۇي تارتسا دا قىز قايتالاپ بەرىپ وتىرادى. سودان قۇرمانعازى قىزدى جەڭە الماي دومبىرانى باشپايىمەن تارتقان دەسەدى. سول كەزدە قىز ەتىگىن شەشۋگە ۇيالىپ ءوزىنىڭ جەڭىلگەنىن مويىنداعان ەكەن دەيدى. سول قىز جاستايىنان دۇنيەدەن ەرتە وتكەن، ارتىندا بىزگە جەتكەن جالعىز "بايجۇما" اتتى كۇيى قالعان سالىق قىزى ورىنشا ەكەن. قازىرگى كەزدە ورىنشا قىزدىڭ "بايجۇماسى" دەپ تارتىلىپ جۇرگەن. كونە كوز قاريالاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قۇرمانعازىنىڭ ايجان قىزبەن تارتىسۋى تۋرالى اڭىز - اڭگىمەلەر بار. ءبىراق شىنىندا ول ايجان قىز ەمەس ورىنشا قىز كورىنەدى. ال قۇرمانعازىنىڭ كۇيى "سالىق ولگەن" اياقتالماي قالعان، جارتىلاي تارتىلادى دەيدى. "سالىق ولگەن" - وكىنىشكە تولى، مۇڭدى، ازالى كۇي.
بالالار قولدارىنداعى ءماتىندى وقىپ، جۇپتا، توپتا مازمۇنىن تالدايدى.
ءار توپتان ءبىر - ءبىر وقۋشى مازمۇنىن اڭگىمەلەپ بەرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى
جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ەڭبەك ەتىپ ءبىز - داعى،
تۇرعىزامىز قالانى.
ءبىز تالانتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
VI. ساباقتى بەكىتۋ
وي تولعانىس
كەستەنى تولتىرۋ
1. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى كىم بولعان؟
2. قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ قانداي كۇيلەرىڭ بىلەسىڭ؟
3. قۇرمانعازى كۇيلەرى ارقىلى نەنى سۋرەتتەيدى؟
4. قازىرگى كەزدەگى كۇيشىلەردەن كىمدى بىلەسىڭ؟
5. قانداي كۇيلەرى اتتىڭ شابىسىن، حالىقتىڭ ەرلىگىن
سۋرەتتەيدى؟
6. قانداي كۇيلەرى ادامنىڭ تىلىنە جاقىن؟
7. قانداي كۇيلەرى تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشتى ەلەستەتەدى؟
«اقىن ورىندىعى»
ۇيقاس بويىنشا ولەڭ قۇراتۋ.
............... دومبىرا.
............... سەن عانا.
قۇرمانعازى اتامنان،
............... سەن عانا.
جۇمباق
بيلەمەيدى، سويلەيدى، كۇلىپ، ايتادى ءان،
كەرەك دەسەڭ، قايتالايدى قايتادان. (دومبىرا)
VII. باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما. 132 - 133بەت وقۋ، مازمۇنداۋ. ويىڭنان قۇرمانعازى تۋرالى ءتورت جول ولەڭ قۇراستىر.
You Might Also Like
