جۇمىر قۇرتتارعا جاتاتىن جاندىكتەردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇمىر قۇرتتارعا جاتاتىن جاندىكتەردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىنە جالپى سيپاتتاما بەرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جالپاق قۇرتتاردى ەستەرىنە تۇسىرە وتىرىپ، جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەرگە تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:. جاڭا ساباقتاعى باستى ماسەلەگە نازارىن اۋدارىپ، جەكە تۇلعانىڭ ويلاۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋ
تاربيەلەۋ:
ساباققا ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋعا ىقپال ەتۋ، جاۋاپكەرشىلىككە، ءوز بەتىمەن ەڭبەكتەنۋگە، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى.
ءپانارالىق بايلانىس: مەديسينا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قۇرتتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
V. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
• سىنىپتى تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. 1. سۋرەتكە قاراپ جانۋارلاردى اتا:
2. تيپ نەلىكتەن جالپاق قۇرتتار دەپ اتالادى، بۇلاردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى نەدە؟
3. جالپاق قۇرتتاردىڭ ىشەكقۋىستىلاردان ايىرماشىلىعى قانداي؟
4. جالپاق قۇرتتار قالاي كوبەيەدى، ولاردىڭ دامۋ اينالىمى قالاي جۇزەگە اسادى؟
ءىى. ءسوزجۇمباق
1. جالپاق قۇرتتاردىڭ اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ ءبىر بولىگى.
2. ەركىن ءجۇزىپ قيمىلدايتىن، جالپاق قۇرتتارعا جاتاتىن كىرپىكشەلى قۇرت.
3. زوولوگيا عىلىمىنىڭ قۇرتتاردى زەرتتەيتىن سالاسى.
4. جاڭا جۇيە.
5. دەنەسىنىڭ ءۇشىنشى قاباتى
ءىىى. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
جۇمىر قۇرتتاردىڭ دەنەسى 3 قاباتتان تۇرادى
1. ەڭ سىرتقى قاباتى - ءسىرقابىق
2. ورتاڭعى قابات - گيپودەرما
(تەرى استىنداعى قابات)
3. ەڭ استىنداعى قابات - ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەت
تىنىس الۋ جانە قانتاراتۋ جۇيەسى بولمايدى. جۇيكە جۇيەسى جالپاق قۇرتتارعا ۇقساس. سەزىم مۇشەلەرى وتە ناشار دامىعان.
جىپشەقۇرت - وسىمدىك تامىرىندا اۋرۋ تۋدىراتىن پارازيت جاندىكتەر. شارۋاشىلىققا زيانى كوپ.
مولشەرى 1 مم - دەن اسپايدى. ول بالىق جەيتىن ءتىرى اعزانى زاقىمدايدى. ول ادامنىڭ، مىسىقتىڭ، ءيتتىڭ شوشقانىڭ ىشەك – قارنىن زاقىمدايدى. ول ىشەك قارىن اۋرۋلارىن تۋدىرادى. ول بالىقتىڭ ۋىلدىرىعىندا كوپ كەزدەسەدى. ەگەر ادام زاقىمدانعان شورتاندى، بالىقتى جەسە ول ادام اعزاسىنا ەنىپ، زاقىمدايدى. ونىڭ جۇمىرتقاسى ءتىرى اعزاعا ەنگەن سوڭ ەكى ايدان كەيىن ۇزىن لەنتاعا اينالادى. بۇل ءپارازيتتىڭ ءومىر ءسۇرۋى 10 جىل.
جۇمىر قۇرتتاردىڭ قىلقۇرتقا ۇقساس ءبىر ءتۇرى - سۋىرتقى. ونىڭ انالىعىنىڭ ۇزىندىعى - 150 سم، جۋاندىعى - 0، 2 مم شاماسىندا. بۇل - ادام ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى پارازيت، كوبىنەسە وڭتۇستىك جانە ورتا ازيادا كەزدەسەدى. سۋىرتقىنىڭ انالىعى اسىرەسە اياق تەرىسىنىڭ استىندا پارازيتتىك جولمەن ءومىر سۇرەلى. قۇرت ورنىققان اياقتىڭ باسى العاشىندا قىشىپ، قىزارادى. سوڭىنان ءىسىنىپ، ءىرىڭدى جاراعا اينالادى. سۋىرتقىنى دەنەدەن سۋىرىپ الۋ وتە قيىن. ونى جارادان شىعارۋ ءۇشىن جىڭىشكە شىرپىعا نەمەسە وسىمدىكتىڭ جىڭىشكە بۇتاقشاسىنا وراپ، سۋىرىپ الادى.
ەرەسەكتەردەن گورى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالاردىڭ اش ىشەگىندە ورنىعاتىن، ەكى ۇشى دا سۇيىرلەنىپ كەلگەن، دەنە تۇرقى 20 سم - گە دەيىن جەتەتىن اقشىل نەمەسە سارعىش ءتۇستى جۇمىر قۇرت - ىشەكسورعى دەپ اتالادى
تريحينەللا(Trichinella spiralis)
وتە ۇساق بولىپ كەلەدى. ۇزىندىعى 1 - 4 مم. ءىرى گەلمينتتار ادام اعزاسىندا تەز داميدى.
ول ادامنىڭ، قاسقىردىڭ، تۇلكىنىڭ، ءيتتىڭ، مىسىقتىڭ، شوشقانىڭ، ايۋدىڭ، بورسىقتىڭ ىشەك قارنىنا ەنىپ، زاقىمدايدى. تريحينەللا ءبىر ايدا 2000 ءتىرى ليچينكا شىعارادى. ول ىشەكتىڭ قابىرعاسى ارقىلى قانعا ودان بۇلشىقەتكە وتەدى. ول ادام اعزاسىنا شيكى، شالا پىسكەن جابايى جانۋارلار ەتى ارقىلى ادام اعزاسىنا ەنەدى.
ۇشكىرقۇرت.(Enterobius vermicularis)
وتە ۇلكەن جانە اتالىعى مەن انالىعى بولەك ورنالاسقان نەماتود. اتالىعىنىڭ ۇزىندىعى 20 - 40سم، ال انالىعىنىڭ ۇزىندىعى 15 - 25سم. ۇشكىرقۇرتتىڭ ۇشقى جاعى ۇشكىرلەۋ جانە اقشىلت بولىپ كەلەدى. باس جاعىن ميكروسكوپپەن قاراعاندا ءۇش ءىرى ەرنى بولادى. انالىعىنىڭ قۇيرىعى ءاردايىم مايىسىپ تۇرادى. جاسۋشانىڭ ىشىندە ءبىر جاسۋشا بار، ول قارا ءتۇستى بولىپ كەلەدى.
جىپشەقۇرت - وسىمدىك تامىرلارىندا
قىلقۇرت – بۋناقدەنەلىلەردىڭ دەنەسىندە
سۋىرتقى - تەرى استىندا ءپارازيتتى تىرشىلىك ەتەدى
تريحينەلا - بۇلشىقەتتەردە
ىشەكسورعى، ۇشكىرقۇرت – ىشەكتە
مەدبيكەنىڭ كەڭەسى
بالالارداعى ىشەك – قۇرتتارى
ىشەك - قۇرت اۋرۋى پارازيتارلىق اۋرۋعا جاتادى. ەڭ كوپ تارالعان – دومالاق قۇرتتار بارلىق ىشەك - قۇرتتاعىنىڭ ىشىندە كوبىنەسە اسكاريدالار (ۇزىندىعى 20 - 25سم اسكاريدوز اۋرۋىن شاقىرادى) جانە وستريسالار (3 - 7مم) بۇلار ەنتەريبيوزدىڭ سەبەبى بولىپ تابىلادى. اعزاعا تۇسكەن قۇرتتار سول اعزا ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى. ونداعى اقۋىز، ميكروەلەمەنتتەر مەن دارۋمەندەر ارقىلى قورەكتەنەدى. وسىنىڭ سالدارىنان اعزادا زات الماسۋ جۇمىسى بۇزىلىپ دارۋمەندەر تاپشىلىعى بولىپ قان ازدىققا الىپ كەلەدى. قۇرتتاردىڭ نەگىزگى قاۋىپتىلىگى ولار اللەرگيا شاقىرىپ، يممۋنيتەتتى تومەندەتەدى.
ىشەك - قۇرت اۋرۋلارى اسىرەسە ءوسىپ كەلە جاتقان بالا اعزاسىندا پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق بۇزىلۋعا اكەلەدى. بويدىڭ ءوسۋى تومەندەيدى، جىنىستىڭ جەتىلۋىن تەجەيدى، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن تومەندەتەدى. ىشەك - قۇرتتارى ىشەكتە مەكەندەپ، دارۋمەندەردى ءسىڭىرۋ قىزمەتىن بۇزادى. ديسباكتەريوز كەلەسى بەلگىلەرمەن كورىنىس بەرەدى: ءىشتىڭ اۋرۋى، كەبۋى. سول سەبەپتى بالادا مازاسىزدىق، ۇيقىسىزدىق وقۋ قابىلەتى تومەندەگەنى بايقالسا، مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالىپ، ءناجىستى قۇرت جۇمىرتقالارىنا تەكسەرىلىپ، ەمدىك دارىگەردىڭ باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلۋى كەرەك.
اۋرۋدىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن قولدى سابىنمەن تازالاپ جۋۋ، قايناتىلماعان سۋ ىشپەۋ، جەمىس – جيدەكتەردى مۇقيات جۋۋ، ىستىق سۋمەن شايۋ كەرەك.
ىشەك - قۇرت اۋرۋى اسىرەسە بالالاردا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە باستاۋىش سىنىپ بالالارىندا ءجيى كەزدەسەدى. بالالار اراسىندا ىشەك - قۇرت جۇمىرتقالارىن تەكسەرگەندە كوبىنەسە تەرىس ناتيجە بەرەدى. قۇرت جۇمىرتقالارى ناجىستە كوبىنە كورىنە بەرمەيدى. كوبىنەسە توپىراقتا ىشەك قۇرت جۇمىرتقالارى ۇزاق ۋاقىت ءومىر سۇرەدى. سول سەبەپتى جىلىنا ەكى رەت الدىن – الۋ ماقساتىمەن ەم جۇرگىزىپ تۇرۋ قاجەت.
قورتىندى: ىشەك – قۇرت اۋرۋلارىن انىقتاۋدا كلينيكا لابوراتوريالىق جانە ەمدىك ادىستەردىڭ دامۋى ارقاسىندا سوڭعى جىلدارى ىشەك - قۇرت اۋرۋلارىنىڭ تومەندەگەنى بايقالدى. 2009 ج - 3، 2010 ج - 1، 2011 ج - 0.
ىشەك قۇرتتارىنان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
شىمكەنتتەگى «ساۋىقتىرۋ ورتالىعىندا» ىستەيتىن سۋدجوگ - تەراپيەۆت گۇلايىم اسقاروۆا ىشەك قۇرتتارىن جاپوندىق «زينگدا» اپپاراتىمەن 2 - 3 كۇندە تۇسىرۋگە بولاتىنىن ايتادى. بۇل اپپاراتتا ارنايى ماگنيتتىك قوندىرعى بولادى ەكەن. سول قوندىرعىنى شالقاسىنان جاتقىزىلعان ادامنىڭ اسقازان، باۋىر، كوكباۋىر، ىشەك تۇستارىنا اپارىپ، اۋەلى وڭعا قاراي، سودان كەيىن سولعا قاراي 4 مينۋتتان اينالدىرعاندا ماگنيتتىڭ اينالۋ اسەرىنەن ىشەكقۇرتتار بولشەكتەنىپ، ناجىسپەن بىرگە ءتۇسىپ قالاتىن كورىنەدى. «ونىڭ قورقىنىشتى تۇگى دە جوق، – دەيدى گۇلايىم ەرمات قىزى.
ول دەنەنى، ءتاندى اۋىرتپايدى، قايتا ماسساج سياقتى اسەر ەتەدى. بار - جوعى 8 مينۋتتا ماگنيتتىڭ اينالۋى ارقىلى قۇرتتار جانسىزدانىپ، وزدىگىنەن، تابيعي تۇردە تۇسەدى. بۇل پروسەستىڭ دەنساۋلىققا ەشقانداي دا زيانى جوق. قايتا ادام اعزانى ىشتەن كەمىرگەن سان ءتۇرلى دەرتتەن وڭاي ارىلادى. «زينگدا» ارقىلى ەرەسەكتەر عانا ەمەس، جاس بالالار دا ىشەك قۇرتتارىنان ارىلا الادى.
جاقىندا «زينگدا» اپپاراتى ارقىلى ەحينوكوككوزبەن اۋىرىپ، وپەراسياعا دايىندالىپ جاتقان ءجاسوسپىرىمنىڭ قۇرتىن تۇسىردىك. باۋىرىنداعى جىلان سەكىلدى ۇزىنشا قۇرتتان قۇتىلعان بالا بىزدە ەكى اپتا ەم قابىلدادى. ويتكەنى قۇرتتاردان تولىق ارىلۋدىڭ ەمدىك كۋرسى 14 كۇن. ءقازىر ول جىگىت ءتيىستى دارىلەرىن قابىلداپ، دەمالىپ جاتىر. ەحينوكوككوزدان وپەراسياسىز قۇتىلعانىنا قۋانىشتى».
اتالمىش ساۋىقتىرۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى كەلۋشىلەرىن رەسەيدەن اكەلىنەتىن «ءسىبىر دەنساۋلىعى» كورپوراسياسىنىڭ دارىلەرى ارقىلى دا ەمدەيدى ەكەن. بۇل دارىلەردىڭ ەلىمىزگە اكەلىنە باستاعانىنا ءۇش ايدىڭ عانا ءجۇزى بولىپتى. ىشەك قۇرتىن تۇسىرگىسى كەلگەن ادام اعزاسىن دايىنداۋ ءۇشىن الدىمەن وسى ءشوپ دارىلەردى ءىشۋى كەرەك ەكەن.
بۇل قانداي دارىلەر؟
«ليمفوسان - پ» دەگەن ءدارىنى ون ەكى ەلى ىشەك، اسقازان جولدارىندا قۇرتتارى بار ادامدار ىشەدى. ال «ليمفوسان - گ» دەگەندى باۋىر جولدارىنداعى قۇرتى بارلار، «ليمفوسان - ە» اش ىشەك، توق ىشەك، تىك ىشەكتە قۇرتى بارلارعا بەرىلەدى. ولاردىڭ بۇيرەكتەگى، وتتەگى تاستى تۇسىرۋگە دە پايداسى بار. ال باعاسى اناۋ ايتقانداي قىمبات ەمەس، ونى كەز - كەلگەن قاراپايىم تۇرعىننىڭ قالتاسى كوتەرەدى»، – دەيدى گ. اسقاروۆا.
ءسوز سوڭىندا اتالمىش «ساۋىقتىرۋ ورتالىعى» جايلى دا ايتا كەتەيىك. اسقاروۆ كوشەسىندە ورنالاسقان بۇل ورتالىقتا كەلۋشىلەرگە دارىگەرلەر تەگىن كەڭەس بەرەدى. ال «زينگدا» اپپاراتىنىڭ ءار سەانسى 500 تەڭگە.
پارازيت قۇرتتاردان بالالار زارداپ شەكپەۋ ءۇشىن ءبىز ول ءۇشىن تومەندەگى شارالاردى قولدانۋىمىز كەرەك: ءاردايىم مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دايارلىق توبىنان باستاپ، بەسىنشى سىنىپ ارالىعىنداعى بالالارعا پارازيت قۇرتتار جايىندا لەكسيا وقىپ وتىرۋ؛
• اي سايىن بالالاردى مەديسينالىق تەكسەرىستەن وتكىزۋ؛
• شالا پىسكەن ەت پەن بالىق ەتىن جەمەۋگە تىرىسۋ؛
• قايناتىلماعان سۋدى ىشپەۋ؛
• ءاردايىم اس الدىندا قولدى ءيىس سابىنمەن جۋۋ؛
• جاتار الدىندا توسەك ورىندى ۇتىكپەن ۇتىكتەۋ؛
مىنە وسى ۇسىنعان شارالاردى قولدانىپ وتىرسا وندا ءبىز پارازيت قۇرتتارعا قارسى تۇرا الامىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.
عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى بويىنشا بالالاردا ءجيى كەزدەسەتىن ىشەك - قۇرت اۋرۋلارى
جىلدار----- ىشەكسورعى------ ۇشكىرقۇرت------ سيىر سەپەنى ------------ەحينوكوكك --------وپيستورح
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ويلانىپ سۇراقتارعا جاۋاپ بەر
• شيكى، شالا پىسكەن جابايى جانۋارلاردىڭ ەتىن جەگەن ادام قانداي پارازيت قۇرتتى جۇقتىرىپ الۋى مۇمكىن؟
• مىسالى، باقشا يەلەرى وتىرعىزعان كوكونىستەرىن جاقىن ماڭداعى شالشىقتى سۋدان سۋارادى دەلىك. ەگەر سول باقشادان الىنعان كوكونىستەردى جاقسىلاپ جۋماي جەسەك، قانداي پارازيت جۇقتىرىپ الۋىمىز مۇمكىن؟
توپتاستىرۋ
• سوندا پارازيت قۇرتتاردان كوبىنە جاس بالالار زارداپ شەگەتىنى كورسەتىلىپ تۇر. ارينە بۇل بىزگە قۋانىشتى جايت ەمەس، سەبەبى بالالار قازاقستاننىڭ بولاشاعى ەمەس پە!
• قازىرگى كەزدە قازاقستان مەملەكەتى كوپتەگەن دارەجەگە جەتۋدە. ءبىز 20 جىل ىشىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ، ءوزىمىزدىڭ كونستيتۋسيامىزدى قابىلداپ، بۇۇ – نا كىرىپ، ال ەندى 50 مەملەكەت قاتارىنا كىرۋگە ۇمتىلۋدامىز. وسى 50 مەملەكەت قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن بىزگە دەنساۋلىعى مىقتى، ءبىلىمدى ازامات كەرەك. سوندىقتاندا ءبىز جەكە باس گيگيەناسىن ۇستاپ، دەنساۋلىعىمىزعا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. قازاق« دەنساۋلىق زور بايلىق» دەگەندەي
• ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل -
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر - دەپ
مەن بۇگىنگى ساباعىمدى اياقتاعىم كەلەدى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
جۇمىر قۇرتتار ءتيپىن قايتالاپ وقۋ
جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەردىڭ پايدا - زيانى تۋرالى اڭگىمەلەڭدەر
ساباقتىڭ ماقساتى: جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىنە جالپى سيپاتتاما بەرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جالپاق قۇرتتاردى ەستەرىنە تۇسىرە وتىرىپ، جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەرگە تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق:. جاڭا ساباقتاعى باستى ماسەلەگە نازارىن اۋدارىپ، جەكە تۇلعانىڭ ويلاۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋ
تاربيەلەۋ:
ساباققا ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋعا ىقپال ەتۋ، جاۋاپكەرشىلىككە، ءوز بەتىمەن ەڭبەكتەنۋگە، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى.
ءپانارالىق بايلانىس: مەديسينا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، قۇرتتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
V. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
• سىنىپتى تۇگەندەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. 1. سۋرەتكە قاراپ جانۋارلاردى اتا:
2. تيپ نەلىكتەن جالپاق قۇرتتار دەپ اتالادى، بۇلاردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى نەدە؟
3. جالپاق قۇرتتاردىڭ ىشەكقۋىستىلاردان ايىرماشىلىعى قانداي؟
4. جالپاق قۇرتتار قالاي كوبەيەدى، ولاردىڭ دامۋ اينالىمى قالاي جۇزەگە اسادى؟
ءىى. ءسوزجۇمباق
1. جالپاق قۇرتتاردىڭ اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ ءبىر بولىگى.
2. ەركىن ءجۇزىپ قيمىلدايتىن، جالپاق قۇرتتارعا جاتاتىن كىرپىكشەلى قۇرت.
3. زوولوگيا عىلىمىنىڭ قۇرتتاردى زەرتتەيتىن سالاسى.
4. جاڭا جۇيە.
5. دەنەسىنىڭ ءۇشىنشى قاباتى
ءىىى. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
جۇمىر قۇرتتاردىڭ دەنەسى 3 قاباتتان تۇرادى
1. ەڭ سىرتقى قاباتى - ءسىرقابىق
2. ورتاڭعى قابات - گيپودەرما
(تەرى استىنداعى قابات)
3. ەڭ استىنداعى قابات - ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەت
تىنىس الۋ جانە قانتاراتۋ جۇيەسى بولمايدى. جۇيكە جۇيەسى جالپاق قۇرتتارعا ۇقساس. سەزىم مۇشەلەرى وتە ناشار دامىعان.
جىپشەقۇرت - وسىمدىك تامىرىندا اۋرۋ تۋدىراتىن پارازيت جاندىكتەر. شارۋاشىلىققا زيانى كوپ.
مولشەرى 1 مم - دەن اسپايدى. ول بالىق جەيتىن ءتىرى اعزانى زاقىمدايدى. ول ادامنىڭ، مىسىقتىڭ، ءيتتىڭ شوشقانىڭ ىشەك – قارنىن زاقىمدايدى. ول ىشەك قارىن اۋرۋلارىن تۋدىرادى. ول بالىقتىڭ ۋىلدىرىعىندا كوپ كەزدەسەدى. ەگەر ادام زاقىمدانعان شورتاندى، بالىقتى جەسە ول ادام اعزاسىنا ەنىپ، زاقىمدايدى. ونىڭ جۇمىرتقاسى ءتىرى اعزاعا ەنگەن سوڭ ەكى ايدان كەيىن ۇزىن لەنتاعا اينالادى. بۇل ءپارازيتتىڭ ءومىر ءسۇرۋى 10 جىل.
جۇمىر قۇرتتاردىڭ قىلقۇرتقا ۇقساس ءبىر ءتۇرى - سۋىرتقى. ونىڭ انالىعىنىڭ ۇزىندىعى - 150 سم، جۋاندىعى - 0، 2 مم شاماسىندا. بۇل - ادام ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى پارازيت، كوبىنەسە وڭتۇستىك جانە ورتا ازيادا كەزدەسەدى. سۋىرتقىنىڭ انالىعى اسىرەسە اياق تەرىسىنىڭ استىندا پارازيتتىك جولمەن ءومىر سۇرەلى. قۇرت ورنىققان اياقتىڭ باسى العاشىندا قىشىپ، قىزارادى. سوڭىنان ءىسىنىپ، ءىرىڭدى جاراعا اينالادى. سۋىرتقىنى دەنەدەن سۋىرىپ الۋ وتە قيىن. ونى جارادان شىعارۋ ءۇشىن جىڭىشكە شىرپىعا نەمەسە وسىمدىكتىڭ جىڭىشكە بۇتاقشاسىنا وراپ، سۋىرىپ الادى.
ەرەسەكتەردەن گورى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالاردىڭ اش ىشەگىندە ورنىعاتىن، ەكى ۇشى دا سۇيىرلەنىپ كەلگەن، دەنە تۇرقى 20 سم - گە دەيىن جەتەتىن اقشىل نەمەسە سارعىش ءتۇستى جۇمىر قۇرت - ىشەكسورعى دەپ اتالادى
تريحينەللا(Trichinella spiralis)
وتە ۇساق بولىپ كەلەدى. ۇزىندىعى 1 - 4 مم. ءىرى گەلمينتتار ادام اعزاسىندا تەز داميدى.
ول ادامنىڭ، قاسقىردىڭ، تۇلكىنىڭ، ءيتتىڭ، مىسىقتىڭ، شوشقانىڭ، ايۋدىڭ، بورسىقتىڭ ىشەك قارنىنا ەنىپ، زاقىمدايدى. تريحينەللا ءبىر ايدا 2000 ءتىرى ليچينكا شىعارادى. ول ىشەكتىڭ قابىرعاسى ارقىلى قانعا ودان بۇلشىقەتكە وتەدى. ول ادام اعزاسىنا شيكى، شالا پىسكەن جابايى جانۋارلار ەتى ارقىلى ادام اعزاسىنا ەنەدى.
ۇشكىرقۇرت.(Enterobius vermicularis)
وتە ۇلكەن جانە اتالىعى مەن انالىعى بولەك ورنالاسقان نەماتود. اتالىعىنىڭ ۇزىندىعى 20 - 40سم، ال انالىعىنىڭ ۇزىندىعى 15 - 25سم. ۇشكىرقۇرتتىڭ ۇشقى جاعى ۇشكىرلەۋ جانە اقشىلت بولىپ كەلەدى. باس جاعىن ميكروسكوپپەن قاراعاندا ءۇش ءىرى ەرنى بولادى. انالىعىنىڭ قۇيرىعى ءاردايىم مايىسىپ تۇرادى. جاسۋشانىڭ ىشىندە ءبىر جاسۋشا بار، ول قارا ءتۇستى بولىپ كەلەدى.
جىپشەقۇرت - وسىمدىك تامىرلارىندا
قىلقۇرت – بۋناقدەنەلىلەردىڭ دەنەسىندە
سۋىرتقى - تەرى استىندا ءپارازيتتى تىرشىلىك ەتەدى
تريحينەلا - بۇلشىقەتتەردە
ىشەكسورعى، ۇشكىرقۇرت – ىشەكتە
مەدبيكەنىڭ كەڭەسى
بالالارداعى ىشەك – قۇرتتارى
ىشەك - قۇرت اۋرۋى پارازيتارلىق اۋرۋعا جاتادى. ەڭ كوپ تارالعان – دومالاق قۇرتتار بارلىق ىشەك - قۇرتتاعىنىڭ ىشىندە كوبىنەسە اسكاريدالار (ۇزىندىعى 20 - 25سم اسكاريدوز اۋرۋىن شاقىرادى) جانە وستريسالار (3 - 7مم) بۇلار ەنتەريبيوزدىڭ سەبەبى بولىپ تابىلادى. اعزاعا تۇسكەن قۇرتتار سول اعزا ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى. ونداعى اقۋىز، ميكروەلەمەنتتەر مەن دارۋمەندەر ارقىلى قورەكتەنەدى. وسىنىڭ سالدارىنان اعزادا زات الماسۋ جۇمىسى بۇزىلىپ دارۋمەندەر تاپشىلىعى بولىپ قان ازدىققا الىپ كەلەدى. قۇرتتاردىڭ نەگىزگى قاۋىپتىلىگى ولار اللەرگيا شاقىرىپ، يممۋنيتەتتى تومەندەتەدى.
ىشەك - قۇرت اۋرۋلارى اسىرەسە ءوسىپ كەلە جاتقان بالا اعزاسىندا پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق بۇزىلۋعا اكەلەدى. بويدىڭ ءوسۋى تومەندەيدى، جىنىستىڭ جەتىلۋىن تەجەيدى، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن تومەندەتەدى. ىشەك - قۇرتتارى ىشەكتە مەكەندەپ، دارۋمەندەردى ءسىڭىرۋ قىزمەتىن بۇزادى. ديسباكتەريوز كەلەسى بەلگىلەرمەن كورىنىس بەرەدى: ءىشتىڭ اۋرۋى، كەبۋى. سول سەبەپتى بالادا مازاسىزدىق، ۇيقىسىزدىق وقۋ قابىلەتى تومەندەگەنى بايقالسا، مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالىپ، ءناجىستى قۇرت جۇمىرتقالارىنا تەكسەرىلىپ، ەمدىك دارىگەردىڭ باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلۋى كەرەك.
اۋرۋدىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن قولدى سابىنمەن تازالاپ جۋۋ، قايناتىلماعان سۋ ىشپەۋ، جەمىس – جيدەكتەردى مۇقيات جۋۋ، ىستىق سۋمەن شايۋ كەرەك.
ىشەك - قۇرت اۋرۋى اسىرەسە بالالاردا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە باستاۋىش سىنىپ بالالارىندا ءجيى كەزدەسەدى. بالالار اراسىندا ىشەك - قۇرت جۇمىرتقالارىن تەكسەرگەندە كوبىنەسە تەرىس ناتيجە بەرەدى. قۇرت جۇمىرتقالارى ناجىستە كوبىنە كورىنە بەرمەيدى. كوبىنەسە توپىراقتا ىشەك قۇرت جۇمىرتقالارى ۇزاق ۋاقىت ءومىر سۇرەدى. سول سەبەپتى جىلىنا ەكى رەت الدىن – الۋ ماقساتىمەن ەم جۇرگىزىپ تۇرۋ قاجەت.
قورتىندى: ىشەك – قۇرت اۋرۋلارىن انىقتاۋدا كلينيكا لابوراتوريالىق جانە ەمدىك ادىستەردىڭ دامۋى ارقاسىندا سوڭعى جىلدارى ىشەك - قۇرت اۋرۋلارىنىڭ تومەندەگەنى بايقالدى. 2009 ج - 3، 2010 ج - 1، 2011 ج - 0.
ىشەك قۇرتتارىنان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
شىمكەنتتەگى «ساۋىقتىرۋ ورتالىعىندا» ىستەيتىن سۋدجوگ - تەراپيەۆت گۇلايىم اسقاروۆا ىشەك قۇرتتارىن جاپوندىق «زينگدا» اپپاراتىمەن 2 - 3 كۇندە تۇسىرۋگە بولاتىنىن ايتادى. بۇل اپپاراتتا ارنايى ماگنيتتىك قوندىرعى بولادى ەكەن. سول قوندىرعىنى شالقاسىنان جاتقىزىلعان ادامنىڭ اسقازان، باۋىر، كوكباۋىر، ىشەك تۇستارىنا اپارىپ، اۋەلى وڭعا قاراي، سودان كەيىن سولعا قاراي 4 مينۋتتان اينالدىرعاندا ماگنيتتىڭ اينالۋ اسەرىنەن ىشەكقۇرتتار بولشەكتەنىپ، ناجىسپەن بىرگە ءتۇسىپ قالاتىن كورىنەدى. «ونىڭ قورقىنىشتى تۇگى دە جوق، – دەيدى گۇلايىم ەرمات قىزى.
ول دەنەنى، ءتاندى اۋىرتپايدى، قايتا ماسساج سياقتى اسەر ەتەدى. بار - جوعى 8 مينۋتتا ماگنيتتىڭ اينالۋى ارقىلى قۇرتتار جانسىزدانىپ، وزدىگىنەن، تابيعي تۇردە تۇسەدى. بۇل پروسەستىڭ دەنساۋلىققا ەشقانداي دا زيانى جوق. قايتا ادام اعزانى ىشتەن كەمىرگەن سان ءتۇرلى دەرتتەن وڭاي ارىلادى. «زينگدا» ارقىلى ەرەسەكتەر عانا ەمەس، جاس بالالار دا ىشەك قۇرتتارىنان ارىلا الادى.
جاقىندا «زينگدا» اپپاراتى ارقىلى ەحينوكوككوزبەن اۋىرىپ، وپەراسياعا دايىندالىپ جاتقان ءجاسوسپىرىمنىڭ قۇرتىن تۇسىردىك. باۋىرىنداعى جىلان سەكىلدى ۇزىنشا قۇرتتان قۇتىلعان بالا بىزدە ەكى اپتا ەم قابىلدادى. ويتكەنى قۇرتتاردان تولىق ارىلۋدىڭ ەمدىك كۋرسى 14 كۇن. ءقازىر ول جىگىت ءتيىستى دارىلەرىن قابىلداپ، دەمالىپ جاتىر. ەحينوكوككوزدان وپەراسياسىز قۇتىلعانىنا قۋانىشتى».
اتالمىش ساۋىقتىرۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى كەلۋشىلەرىن رەسەيدەن اكەلىنەتىن «ءسىبىر دەنساۋلىعى» كورپوراسياسىنىڭ دارىلەرى ارقىلى دا ەمدەيدى ەكەن. بۇل دارىلەردىڭ ەلىمىزگە اكەلىنە باستاعانىنا ءۇش ايدىڭ عانا ءجۇزى بولىپتى. ىشەك قۇرتىن تۇسىرگىسى كەلگەن ادام اعزاسىن دايىنداۋ ءۇشىن الدىمەن وسى ءشوپ دارىلەردى ءىشۋى كەرەك ەكەن.
بۇل قانداي دارىلەر؟
«ليمفوسان - پ» دەگەن ءدارىنى ون ەكى ەلى ىشەك، اسقازان جولدارىندا قۇرتتارى بار ادامدار ىشەدى. ال «ليمفوسان - گ» دەگەندى باۋىر جولدارىنداعى قۇرتى بارلار، «ليمفوسان - ە» اش ىشەك، توق ىشەك، تىك ىشەكتە قۇرتى بارلارعا بەرىلەدى. ولاردىڭ بۇيرەكتەگى، وتتەگى تاستى تۇسىرۋگە دە پايداسى بار. ال باعاسى اناۋ ايتقانداي قىمبات ەمەس، ونى كەز - كەلگەن قاراپايىم تۇرعىننىڭ قالتاسى كوتەرەدى»، – دەيدى گ. اسقاروۆا.
ءسوز سوڭىندا اتالمىش «ساۋىقتىرۋ ورتالىعى» جايلى دا ايتا كەتەيىك. اسقاروۆ كوشەسىندە ورنالاسقان بۇل ورتالىقتا كەلۋشىلەرگە دارىگەرلەر تەگىن كەڭەس بەرەدى. ال «زينگدا» اپپاراتىنىڭ ءار سەانسى 500 تەڭگە.
پارازيت قۇرتتاردان بالالار زارداپ شەكپەۋ ءۇشىن ءبىز ول ءۇشىن تومەندەگى شارالاردى قولدانۋىمىز كەرەك: ءاردايىم مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دايارلىق توبىنان باستاپ، بەسىنشى سىنىپ ارالىعىنداعى بالالارعا پارازيت قۇرتتار جايىندا لەكسيا وقىپ وتىرۋ؛
• اي سايىن بالالاردى مەديسينالىق تەكسەرىستەن وتكىزۋ؛
• شالا پىسكەن ەت پەن بالىق ەتىن جەمەۋگە تىرىسۋ؛
• قايناتىلماعان سۋدى ىشپەۋ؛
• ءاردايىم اس الدىندا قولدى ءيىس سابىنمەن جۋۋ؛
• جاتار الدىندا توسەك ورىندى ۇتىكپەن ۇتىكتەۋ؛
مىنە وسى ۇسىنعان شارالاردى قولدانىپ وتىرسا وندا ءبىز پارازيت قۇرتتارعا قارسى تۇرا الامىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.
عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى بويىنشا بالالاردا ءجيى كەزدەسەتىن ىشەك - قۇرت اۋرۋلارى
جىلدار----- ىشەكسورعى------ ۇشكىرقۇرت------ سيىر سەپەنى ------------ەحينوكوكك --------وپيستورح
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ويلانىپ سۇراقتارعا جاۋاپ بەر
• شيكى، شالا پىسكەن جابايى جانۋارلاردىڭ ەتىن جەگەن ادام قانداي پارازيت قۇرتتى جۇقتىرىپ الۋى مۇمكىن؟
• مىسالى، باقشا يەلەرى وتىرعىزعان كوكونىستەرىن جاقىن ماڭداعى شالشىقتى سۋدان سۋارادى دەلىك. ەگەر سول باقشادان الىنعان كوكونىستەردى جاقسىلاپ جۋماي جەسەك، قانداي پارازيت جۇقتىرىپ الۋىمىز مۇمكىن؟
توپتاستىرۋ
• سوندا پارازيت قۇرتتاردان كوبىنە جاس بالالار زارداپ شەگەتىنى كورسەتىلىپ تۇر. ارينە بۇل بىزگە قۋانىشتى جايت ەمەس، سەبەبى بالالار قازاقستاننىڭ بولاشاعى ەمەس پە!
• قازىرگى كەزدە قازاقستان مەملەكەتى كوپتەگەن دارەجەگە جەتۋدە. ءبىز 20 جىل ىشىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ، ءوزىمىزدىڭ كونستيتۋسيامىزدى قابىلداپ، بۇۇ – نا كىرىپ، ال ەندى 50 مەملەكەت قاتارىنا كىرۋگە ۇمتىلۋدامىز. وسى 50 مەملەكەت قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن بىزگە دەنساۋلىعى مىقتى، ءبىلىمدى ازامات كەرەك. سوندىقتاندا ءبىز جەكە باس گيگيەناسىن ۇستاپ، دەنساۋلىعىمىزعا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. قازاق« دەنساۋلىق زور بايلىق» دەگەندەي
• ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل -
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر - دەپ
مەن بۇگىنگى ساباعىمدى اياقتاعىم كەلەدى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
جۇمىر قۇرتتار ءتيپىن قايتالاپ وقۋ
جۇمىر قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەردىڭ پايدا - زيانى تۋرالى اڭگىمەلەڭدەر
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
