InfoHub Logo

ءبىر كۇنى ءجۇسىپ ءشيتى مىلتىعىن الىپ كەلە جاتسا، ءبىر اعاشتىڭ باسىندا قاراقۇس وتىر ەكەن. ءجۇسىپ اتايىن دەپ وقتالا بەرگەندە، قاراقۇس: «مەرگەن، سەن مەنى اتپاي-اق قوي»، – دەيدى. اۋەلى تاڭ قالعان ءجۇسىپ از ويلانىپ: «وسى قاراقۇستىڭ ءتىرى جۇرگەنىنەن ولگەنى ارتىق بولار»، – دەپ، اتۋعا ەكىنشى رەت وقتالادى. قاراقۇس تاعى دا: «مەرگەن، مەنى اتپاي-اق قوي!» – دەيدى. ءجۇسىپ تاعى دا ويلانىپ، ءۇشىنشى رەت قاراقۇستى قاراۋىلعا العاندا: «مەن سەنىڭ قولىڭا قونايىن، سەن مەنى ب ا ق»، – دەيدى.

ءجۇسىپ قۇستىڭ ايتقانىن جاسايدى. ءبىر كۇنى قاراقۇس جۇسىپكە:

— سەن ارقاما ءمىن، ورمانعا اپارايىن، – دەيدى دە جۇسىپكە ارقاسىن توسادى. ءجۇسىپ قۇستىڭ ارقاسىنا وتىرىپ، قالىڭ توعايعا كەلەدى.

— سەن وسىنىڭ ىشىنەن ءبىر ۇلكەن اعاش تاڭدا! – دەدى قاراقۇس. ءجۇسىپ كورسەتكەن اعاشقا قاراقۇس قونادى دا اعاشتى سىلكىلەيدى، ءبىراق وعان اعاش سىنا قويمايدى. قاراقۇس: «مەنى ءالى دە ب ا ق»، – دەيدى. ءجۇسىپ قۇستى ەكى اي باعىپ، قايتا اكەلگەندە، ءجۇسىپتىڭ تاڭداعان اعاشى شورت سىنادى. سوندا قاراقۇس: «سەن مەنىڭ ارقاما ءمىن»، – دەپ ءامىر ەتەدى. ءجۇسىپ قاراقۇسقا ءمىنىپ، اسپانعا ۇشادى. قاراقۇس اسپانعا شارىقتاپ، ءبىر تەڭىزدىڭ ۇستىنە كەلە بەرگەندە، ءجۇسىپتى تاستاپ جىبەرەدى دە سۋعا جاقىن كەلگەندە، ءىلىپ اكەتەدى.

ەكىنشى رەت جانىپ جاتقان ءورتتىڭ ۇستىنەن تاستاپ جىبەرىپ، وتقا جاقىن قالعاندا ءىلىپ اكەتەدى. ءۇشىنشى رەت قۇزدىڭ ۇستىنەن تاستايدى دا تاسقا جاقىن قالعاندا قاعىپ اكەتەدى. سوندا قاراقۇس ءبىر توبەگە قونىپ، جۇسىپتەن: «سەن جاڭاعى سۋدان، ورتتەن، تاۋدان قورىقتىڭ با؟» – دەپ سۇرايدى.

— قورىقپاعاندا شە، جانىم كوزىمە كورىندى، – دەيدى ءجۇسىپ.

— ە، كوزىڭە كورىنسە، مەنى «اتام» دەپ، جانىمدى كوزىمە كورسەتكەنسىڭ! ال، ءجۇسىپ، وسى توبەنىڭ ەتەگىندە مەنىڭ ەلىم بار. سوعان سەن بارىپ، اكەمنەن ءسۇيىنشى سۇرا. مەنىڭ مۇنداي حالگە جەتكەنىم، سوعىستا قولىمنان، اياعىمنان ايىرىلدىم، مەنى قۇداي وسىنداي حالگە جەتكىزدى. سەن اكەمە بارعاندا، قانشا مال بەرەم دەسە دە الما، تەك كىشكەنتاي قىزىل ساندىق بار، سونى الام دە»، – دەيدى. وسى ءسوز بويىنشا بارعان ءجۇسىپ قۇستىڭ ايتقانىن ايتادى. اكەسى سوندا: «جان دەگەندە جالعىز بالامنان اياعانىمدى يت جەسىن»، – دەيدى دە ساندىقتى بەرەدى، ءبىراق: «سەن بۇل ساندىقتى اشپا، اشساڭ، كوپ قيىندىق كورەسىڭ»، – دەيدى. قىرىق كۇن ويىن، وتىز كۇن تويىن جاساعاننان كەيىن قاراقۇستىڭ اكەسى قىرىق ءۋازىرىن ەرتىپ، ءجۇسىپتى ەلىنە اتتاندىرىپتى. ءجۇسىپ ءبىر ارالعا كەلگەندە، ول: «وسى ساندىقتا نە بار دەيسىڭ»، – دەپ اشىپ كەلىپ قالسا، سول بويدا بىردەمە جالت ەتە تۇسەدى دە ءجۇسىپتىڭ ۇستىنە التىن مۇنارا تىگىلە قالادى.

قىرىق ءۋازىر قىرىق جەردەن «جۇر-جۇرلەپ» ايقايلاپتى. ءجۇسىپ جۇرە المايدى. جۇرە الماي، جىلاپ وتىرعان ءجۇسىپتىڭ قاسىنا ءبىر مىستان كەمپىر كەلىپ: «ۇيىڭە بارعاندا ۇيىڭدە سەن تانىمايتىن ءبىر بالا بار، سونى وسى ارالعا اكەپ تاستاپ كەت»، – دەپ بۇيىرادى.

— جارايدى. ايتەۋىر، وسى ءۇيدى قايتادان ساندىققا سالىپ بەر، – دەپ جالىنادى ءجۇسىپ. مىستان كەلىسىپ، ءۇيدى ساندىققا سالىپ بەرەدى. كوپ كەشىكپەي ءجۇسىپ ۇيىنە كەلەدى. ۇيىندە ءوزى كەتكەننەن كەيىن تۋعان بالاسى بار ەكەن. بالاسىنىڭ اتى سەرىك ەكەن. ءجۇسىپ سول سەرىكتى الگى ارالعا تاستاپ كەت دەپ، قىرىق ۋوزىرگە قوسىپ جىبەرەدى. قىرىق ءۋازىر جولدا ارالعا تاستاپ كەتكەننەن كەيىن، سەرىك جىلاپ وتىرسا، مىستان كەلىپ: «بالام، جىلاما! سۋدىڭ ورتاسىنا بارىپ بويلاپ، قولىڭدى سەرمە، سوندا قولىڭا ەسىكتىڭ تۇتقاسى ىلىنەر، سول ەسىكتى اش تا جۇگىرە بەر. الدىڭنان تاعى ءبىر ەسىك شىعار. سول ەسىكتى اشساڭ، الدىڭنان حان شىعار، سول ساعان ءبىر جۇمىس تاپسىرار»، – دەيدى.

مىستاننىڭ ايتقانىن سەرىك مۇلتىكسىز ورىندايدى. حان: «بۇگىن تىنىق، ەرتەڭ ءبىر جۇمىس تاپسىرامىن»، – دەيدى. ەرتەڭىنە سەرىككە ۇشى-قيىرى كورىنبەيتىن بيدايدى «تاڭ اتقانشا ورىپ بەر» دەپ بۇيىرادى حان. سول كەزدە حاننىڭ بەس قىزى بار ەكەن، ەڭ كىشىسى سەرىكپەن جاستى ەكەن. سەرىك جىلاپ وتىرسا: «سەن نەگە جىلايسىڭ؟» – دەيدى قىز. سەرىك قىزعا جايىن ايتادى. سوندا قىز تۇرىپ: «ءتۇۋ، سول دا ءسوز بە ەكەن، ءجۇر، ەكەۋىمىز ورىپ كەلەيىك»، – دەيدى. قىز بارادى دا بەس باۋعا تولتىرىپ «ءا» دەگەنشە ورىپ تاستايدى. ەرتەڭىنە حان سەرىكتى دالاعا ەرتىپ شىعادى. دالا الاي-دۇلەي جەل ەكەن، سول جەلگە بارىپ، «تارىنى ۇشىر دا تاڭ اتقانشا جينا» دەپ بۇيىرادى. سەرىك قىزعا كەلەدى، قىز ەكەۋى تارىنى لەزدە بەس قاپقا جيناپ الىپ، اۋزىن بۋىپ قويادى.

ەندى حان «ات ۇيرەت» دەگەندە سەرىك قۋانىپ كەتەدى. سوندا قىز:

— ول تاعى، ساعان ۇيرەتۋ قيىنعا تۇسەدى. سەن مىنا ەكى شوقپاردىڭ بىرەۋىن ال، ۇستىنە مىنگەندە ات كوككە ۇشادى. سوندا سەن وسى شوقپارمەن اتتى باستان ۇر. ول سەنىڭ ۇرعانىڭا قاراماس، قولىڭ تالار، ءبىراق قولىڭنىڭ تالعانىنا قاراما، ۇرا بەر. ەگەر ۇرماساڭ، سول اتتىڭ ۇستىندە ولەسىڭ، – دەيدى قىز. سەرىك قىزدىڭ ايتقانىن ءدال ورىندايدى. سەرىك ەرتەڭىنە حان ورداسىنا كەلسە، حاننىڭ باسى كوكپەڭبەك بولىپ ءىسىپ كەتكەن ەكەن. بۇعان سەبەپ، كەشەگى ات بولىپ جۇرگەن حاننىڭ ءوزى ەدى. قىزىنىڭ سەرىككە كوڭىل قوسقىسى كەلەتىندىگىن اڭعارىپ، حان سەرىككە: «ەندى بەس ات كەلەدى، سونىڭ ىشىنەن تاڭداعانىڭدى ال»، – دەيدى.

تاڭ اتا بەس ات كەلەدى، تورتەۋى - تۇلپار، بىرەۋى - اقساق تاي. سەرىك اقساق تايعا جابىسادى. حان تۇرىپ: «ءتورت تۇلپاردىڭ بىرەۋىن الماي تۇرىپ، اقساق تايدى نەگە الاسىڭ؟» – دەگەندە، سەرىك: «ءوزىم جامان اداممىن، ماعان جامان ات جارايدى»، – دەپ جاۋاپ قايتارادى. ەندى بەس قىزىن حان جەرگە كومەدى دە: «وسى قىزداردان سۇيگەن قىزىڭدى تاۋىپ ال»، – دەيدى. سەرىك ىزدەپ-ىزدەپ ءبىر جەردى قازسا، ءوزىنىڭ سۇيگەن قىزى گۇلبارشىن شىعادى. بۇل باياعى وزىنە كومەكتەسەتىن حاننىڭ كىشى قىزى ەدى. حان سەرىك پەن گۇلبارشىندى قوسادى. گۇلبارشىن اسقان سيقىرشى بولادى.

ءبىر كۇنى سەرىك ەلىن ويلاپ قامىعىن وتىرعاندا، گۇلبارشىن:

— نەگە قامىعاسىڭ؟ – دەيدى. سەرىك ەلىن ساعىنعانىن ايتادى. قىز سوندا:

— جولعا دايارلانۋ كەرەك، – دەپ، جول جابدىعىنا كىرىسەدى.

ءبىر كۇنى كەشكە گۇلبارشىن ەكەۋى قاشىپ كەتەدى. كەتەردە، گۇلبارشىن شىناشاعىن كەسەدى دە جاتاتىن جەرىنە ءبىر، جۋىناتىن جەرىنە ءبىر، شىعاتىن ەسىككە ءبىر تامشى قان تامىزىپ كەتەدى. تاڭەرتەڭ حان قىزمەتشىلەرىنە: «كۇيەۋ بالانى شاقىرىپ كەل!» – دەيدى. قىزمەتشى كەلىپ: «جاڭا كيىنىپ جاتىر»، – دەيدى. ەكىنشى رەت “جۋىنىپ جاتىر” - دەيدى. ءۇشىنشى رەت «كەلە جاتىر» - دەپ حابارلايدى.

كۇتە-كۇتە كەلمەگەن سوڭ، حاننىڭ ءوزى كەلسە، ماناعى قىزمەتشىنىڭ كورىپ جۇرگەنى گۇلبارشىننىڭ قانى ەكەن. قىزىنىڭ قاشىپ كەتكەنىن بىلگەن سوڭ، حان قىرىق ۋازىرىنە قىزىن قۋدىرادى. قىرىق ءۋازىر سەرىككە جاقىنداي بەرگەندە، گۇلبارشىن – قىزعالداق، ەكى ات – قوي، سەرىك – قويشى بولىپ قالادى. قىرىق ءۋازىر قايتا قۋعاندا، گۇلبارشىن – اي، ات – مولا، سەرىك – مولدا بولا قالادى.

ۋازىرلەر قاشقان قىز بەن كۇيەۋدى ۇستاي الماي قايتىپ كەلەدى. كەلىپ كورگەندەرىن حانعا ايتادى. حان ەندى ءوزى ىزدەپ شىعادى. حان سەرىككە جاقىندايدى. سوندا، سەرىك – قاسقىر، اتتار – سۋ بولا قالادى، حان كەلىپ سۋدى ىشە بەرگەندە، قاسقىر كەلىپ جالاپ كەتەدى. حان سول كەزدە قىرىق ۋازىرىنە: «قوي، بۇل قىز ءبىر جارىلعان جۇمىرتقا بولار»، – دەپ ۇيىنە قايتادى. سەرىك پەن گۇلبارشىن، ءسويتىپ، ءوزىنىڭ دەگەنىنە جەتەدى.

---