كەلەشەكتىڭ مەكتەبى وسىلاي بولادى دەپ ەدى...
كەلەشەكتىڭ مەكتەبى وسىلاي بولادى دەپ ەدى...
ۇلىق ۇستازدار قازاقتىڭ كەلەشەك مەكتەبى مىنانداي بولادى دەپ ەدى...
تاربيە حاكىمى م. جۇمابايەۆ:«ءاربىر ەل كەلەشەگىنە نەگىزدى بالالارىن تاربيەلەيتىن، دايارلايتىن مەكتەبىمەن سالماق. ءبىر ەلدىڭ تاعدىرى - مەكتەبىنىڭ قۇرىلىسىنا بايلانىسقان نارسە»- دەگەن ەكەن. بۇل قاعيدانى وسى زامانعى الەم مەملەكەتتەرى تولىق مويىنداعان. كازىر ەڭ ساپالى ءبىلىم مەن تاربيە بەرەتىن مەكتەپتەر قانداي بولۋ كەرەكتىگىن انىقتاپ، باعىت - باعدارلىق (كونسەپسيا) نۇسقاۋلاردى دايىنداۋعا بايگە جاريالاپ باسەكە تىگىپ، سىناقتان وتكىزىپ قۇلشىنىپ جاتىر.
كەيبىرى وزىق دەپ تانىلعان ەل مەكتەپتەرىنىڭ ۇلگىسىن ءوز ەلىنە اكەلىپ، تاجىريبە جاساپ، وزىنە وڭتايلى نۇسقاسىن تاۋىپ الۋ ءۇشىن ارەكەت جاساۋلا. بىرەرى ايتۋلى، تانىمال، وزات مەكتەپتەرگە جاس ۇرپاعىن ارنايى اپارىپ وقىتىپ، ءبىلىم الىپ، ونەر ۇعىپ، تالىمگە باۋلۋعا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن ءدان - داۋلەتىن، اقشا - قاراجاتىن اياماي جۇمساۋدا. جەكە مەنشىككە قاراستى بولسا دا كوپتەگەن مەملەكەتتە، شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر سانى تىم از بولۋىنا قاراماستان مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولىپ جۇمىس جاساۋدا. وسى ءتورت ورلەۋ باعىتىنىڭ العاشقىسىنا اۋىز تولتىرىپ ايتارىمىز جوق بولعانىمەن قالعان ۇشەۋىنە بەرەر جاۋابىمىز بار سياقتى. الايدا ولاردىڭ جاعدايى تىم ماقتانانارلىق ەمەس.
مىسالى ورىس تىلىندە وقىتاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەكتەپتەرىنىڭ سانى اجەپتاۋىر ەكەن.(1500؟) ءپان وقۋلىقتارىنا تانىسساڭىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەرىنىڭ پاندەرىن ورىس تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقاسى ءتارىزدى. تەك وسىنى ەسكەرسەڭىز ول مەكتەپتەر شەت تىلىندە وقىتىن مەكتەپ ەمەس. شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتىڭ باستى مىندەتىن مىنا مىسالمەن تۇسىندىرەيىن. مىسالى، ورىس تىلىندە وقىتاتان قازاقستان مەكتەبى رەسەيدىڭ ەڭ وزىق، ەڭ كۇشتى، ەڭ جاڭا تەحنيكا جانە تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان، دارىندى دا شەبەر كادرلارمەن جاساقتالعان، مەكتەبىنىڭ باعدارلاماسىن، وقۋلىعىن پايدالانىپ، بولاتىن بولسا ۇستازدارىن كەلتىرىپ، وقىتۋ كەرەك.
ال، اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن قازاقستان مەكتەبى اعىلشىن تىلىندە وقىتىپ تاربيەلەپ جاتقان الەمدەگى ەڭ وزىق، ەڭ اتاقتى، مەكتەپ باعدارلاماسىمەن، تەحنيكالىق قۇرال - جابدىعىمەن، وقۋلىعىمەن، وقىتۋشىسىمەن جۇمىستايتىن دارەجەدە بولۋ كەرەك. انىعىن ايتقاندا، شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپ سول ەلدىڭ وزىق وقىتۋ تەحنولوگياسىن، مەتوديكاسىن، پەدوگوگيكاسى مەن پسيحولوگياسىن كوشىرىپ كەلۋ دەگەن ءسوز. بۇل شەت ەل وقۋ - ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىن وقىپ ۇيرەنۋ عانا ەمەس، ونىڭ جەتىستىگىن ءوز ەلىمىزدە سىناپ انىقتاۋ بولادى.
مۇنداي مەكتەپتەردى قۇرۋ، ورناتۋ، جۇمىستاتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. الايدا، قولدان كەلمەس، ىسكە اسپايتىن، قيالي ارمان دا ەمەس. الەمدە وسىنداي مەكتەپتەر بارشىلىق. ەڭ قۋانىشتى جەرى، كازىرگى كەزدە ونداي مەكتەپتەرى بار ەلدىڭ قايسىسىندا دا ونىڭ جان - جاقتى پايدالى، ناتيجەلى ەكەندىگى انىقتالۋدا. ءبىزدىڭ ەلدە شەت ەل مەتوديكاسىن، وقۋلىعىن پايدالانىپ وقىتۋ بالالاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن جويادى دەگەن «پەداگوگيكاسىز - ۇلتشىل» كوزقاراس بار ەكەن. بۇل ارينە عىلىمي نەگىزسىز ۇعىم. جالپى قازاق اقىلماندارى مەن ۇستازدارى مەكتەپ دەپ نەنى تۇسىنگەن ەدى؟
كيىزتۋىردىقتىلاردىڭ باۋلۋ جۇيەسىندە، وتباسى - ادامزات ۇرپاعى ءۇشىن ەش نارسەمەن سالىستىرۋعا جاتپايتىن التىن دىڭگەك، قاسيەتتى ومىرلىك مەكتەپ. ۇلىق ۇستازدار ويىنشا؛
«مەكتەپ دەپ بالانىڭ (ەرەسەكتەردىڭ) اقىل - پاراساتى مەن وي - ءورىسىن جەتىلدىرەتىن ءتالىم - تاربيە الاتىن وردانى، وشاقتى، ۇجىمدى اتاعان.» ماسەلەن ومىرلىك مەكتەپكە وتباسى، وشاق قاسى، توي مەرەكە، ويىن ساۋىق الاڭى، مەدرەسە - مەكتەپ، ەڭبەك مەيرامى، اقىندار ايتىسى جارىس دودا الاڭدارى ءبار - ءبارى جاتادى.
قازاقتا مۇنداي مەكتەپتەر كوپ بولعان، كازىر دە جۇمىستاپ جاتقاندارى بارشىلىق: اقساقالدار مەكتەبى، قاراشاڭىراق مەكتەبى، اجەلەر مەكتەبى، انا مەكتەبى، جەڭگە جەزدە مەكتەبى، ت. ب. بارلىعىنا قويىلاتىن تالاپ مىناۋ: بالالاردىڭ، جاستاردىڭ، ەرەسەكتەردىڭ اقىل - پاراساتى مەن وي - ءورىسىن جەتىلدىرۋگە، ولارعا دەنە جانە پاتريوتتىق، سونداي - اق، جالپى ءتالىم - تاربيە بەرۋگە اسقىن مۇمكىندىك جاسالعان، قايىرىمدىلىق پەن مەيىرىمدىلىككە مالشىنعان، جاعدايلى جاي - كۇيدىڭ تولىق بولۋى. ول - ماجبۇرلەپ ءبىلىم بەرىپ، تاربيەلەيتىن ورىن ەمەس. ءجاي - كۇيى، مۇمكىندىگى – شاكىرتتىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ ءبىلىم الىپ، تاربيەلەنۋىنە جاعدايى تولىق بولۋى ءتيىس. ونداي «مەكتەپتەردە» كەيدە ۇستاز دا بولمايدى. (شاكىرتتەر ءبىر - بىرىنە ۇستاز) ىبىراي اتامىز: «بالا تاربيەسى ونىڭ تابيعي ورتاسى مەن حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى رۋحىندا تاعلىم بولسا، ونىڭ سانا - سەزىمىنىڭ دامىپ، جەتىلۋى دە ۇلتى مەن حالقىنا قىزمەت ەتەتىن كوكىرەگى وياۋ، تۇلعا بولىپ وسەدى» دەپ، سوناۋ زاماندا ايتىپ كورسەتىپ، ەسكەرتىپ تۇيىندەگەن ەكەن.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى) 22. 06. 2019
كەلەشەكتىڭ مەكتەبى وسىلاي بولادى دەپ ەدى... جۇكتەۋ
ۇلىق ۇستازدار قازاقتىڭ كەلەشەك مەكتەبى مىنانداي بولادى دەپ ەدى...
تاربيە حاكىمى م. جۇمابايەۆ:«ءاربىر ەل كەلەشەگىنە نەگىزدى بالالارىن تاربيەلەيتىن، دايارلايتىن مەكتەبىمەن سالماق. ءبىر ەلدىڭ تاعدىرى - مەكتەبىنىڭ قۇرىلىسىنا بايلانىسقان نارسە»- دەگەن ەكەن. بۇل قاعيدانى وسى زامانعى الەم مەملەكەتتەرى تولىق مويىنداعان. كازىر ەڭ ساپالى ءبىلىم مەن تاربيە بەرەتىن مەكتەپتەر قانداي بولۋ كەرەكتىگىن انىقتاپ، باعىت - باعدارلىق (كونسەپسيا) نۇسقاۋلاردى دايىنداۋعا بايگە جاريالاپ باسەكە تىگىپ، سىناقتان وتكىزىپ قۇلشىنىپ جاتىر.
كەيبىرى وزىق دەپ تانىلعان ەل مەكتەپتەرىنىڭ ۇلگىسىن ءوز ەلىنە اكەلىپ، تاجىريبە جاساپ، وزىنە وڭتايلى نۇسقاسىن تاۋىپ الۋ ءۇشىن ارەكەت جاساۋلا. بىرەرى ايتۋلى، تانىمال، وزات مەكتەپتەرگە جاس ۇرپاعىن ارنايى اپارىپ وقىتىپ، ءبىلىم الىپ، ونەر ۇعىپ، تالىمگە باۋلۋعا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن ءدان - داۋلەتىن، اقشا - قاراجاتىن اياماي جۇمساۋدا. جەكە مەنشىككە قاراستى بولسا دا كوپتەگەن مەملەكەتتە، شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر سانى تىم از بولۋىنا قاراماستان مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولىپ جۇمىس جاساۋدا. وسى ءتورت ورلەۋ باعىتىنىڭ العاشقىسىنا اۋىز تولتىرىپ ايتارىمىز جوق بولعانىمەن قالعان ۇشەۋىنە بەرەر جاۋابىمىز بار سياقتى. الايدا ولاردىڭ جاعدايى تىم ماقتانانارلىق ەمەس.
مىسالى ورىس تىلىندە وقىتاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەكتەپتەرىنىڭ سانى اجەپتاۋىر ەكەن.(1500؟) ءپان وقۋلىقتارىنا تانىسساڭىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەرىنىڭ پاندەرىن ورىس تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقاسى ءتارىزدى. تەك وسىنى ەسكەرسەڭىز ول مەكتەپتەر شەت تىلىندە وقىتىن مەكتەپ ەمەس. شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتىڭ باستى مىندەتىن مىنا مىسالمەن تۇسىندىرەيىن. مىسالى، ورىس تىلىندە وقىتاتان قازاقستان مەكتەبى رەسەيدىڭ ەڭ وزىق، ەڭ كۇشتى، ەڭ جاڭا تەحنيكا جانە تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان، دارىندى دا شەبەر كادرلارمەن جاساقتالعان، مەكتەبىنىڭ باعدارلاماسىن، وقۋلىعىن پايدالانىپ، بولاتىن بولسا ۇستازدارىن كەلتىرىپ، وقىتۋ كەرەك.
ال، اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن قازاقستان مەكتەبى اعىلشىن تىلىندە وقىتىپ تاربيەلەپ جاتقان الەمدەگى ەڭ وزىق، ەڭ اتاقتى، مەكتەپ باعدارلاماسىمەن، تەحنيكالىق قۇرال - جابدىعىمەن، وقۋلىعىمەن، وقىتۋشىسىمەن جۇمىستايتىن دارەجەدە بولۋ كەرەك. انىعىن ايتقاندا، شەت تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپ سول ەلدىڭ وزىق وقىتۋ تەحنولوگياسىن، مەتوديكاسىن، پەدوگوگيكاسى مەن پسيحولوگياسىن كوشىرىپ كەلۋ دەگەن ءسوز. بۇل شەت ەل وقۋ - ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىن وقىپ ۇيرەنۋ عانا ەمەس، ونىڭ جەتىستىگىن ءوز ەلىمىزدە سىناپ انىقتاۋ بولادى.
مۇنداي مەكتەپتەردى قۇرۋ، ورناتۋ، جۇمىستاتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. الايدا، قولدان كەلمەس، ىسكە اسپايتىن، قيالي ارمان دا ەمەس. الەمدە وسىنداي مەكتەپتەر بارشىلىق. ەڭ قۋانىشتى جەرى، كازىرگى كەزدە ونداي مەكتەپتەرى بار ەلدىڭ قايسىسىندا دا ونىڭ جان - جاقتى پايدالى، ناتيجەلى ەكەندىگى انىقتالۋدا. ءبىزدىڭ ەلدە شەت ەل مەتوديكاسىن، وقۋلىعىن پايدالانىپ وقىتۋ بالالاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن جويادى دەگەن «پەداگوگيكاسىز - ۇلتشىل» كوزقاراس بار ەكەن. بۇل ارينە عىلىمي نەگىزسىز ۇعىم. جالپى قازاق اقىلماندارى مەن ۇستازدارى مەكتەپ دەپ نەنى تۇسىنگەن ەدى؟
كيىزتۋىردىقتىلاردىڭ باۋلۋ جۇيەسىندە، وتباسى - ادامزات ۇرپاعى ءۇشىن ەش نارسەمەن سالىستىرۋعا جاتپايتىن التىن دىڭگەك، قاسيەتتى ومىرلىك مەكتەپ. ۇلىق ۇستازدار ويىنشا؛
«مەكتەپ دەپ بالانىڭ (ەرەسەكتەردىڭ) اقىل - پاراساتى مەن وي - ءورىسىن جەتىلدىرەتىن ءتالىم - تاربيە الاتىن وردانى، وشاقتى، ۇجىمدى اتاعان.» ماسەلەن ومىرلىك مەكتەپكە وتباسى، وشاق قاسى، توي مەرەكە، ويىن ساۋىق الاڭى، مەدرەسە - مەكتەپ، ەڭبەك مەيرامى، اقىندار ايتىسى جارىس دودا الاڭدارى ءبار - ءبارى جاتادى.
قازاقتا مۇنداي مەكتەپتەر كوپ بولعان، كازىر دە جۇمىستاپ جاتقاندارى بارشىلىق: اقساقالدار مەكتەبى، قاراشاڭىراق مەكتەبى، اجەلەر مەكتەبى، انا مەكتەبى، جەڭگە جەزدە مەكتەبى، ت. ب. بارلىعىنا قويىلاتىن تالاپ مىناۋ: بالالاردىڭ، جاستاردىڭ، ەرەسەكتەردىڭ اقىل - پاراساتى مەن وي - ءورىسىن جەتىلدىرۋگە، ولارعا دەنە جانە پاتريوتتىق، سونداي - اق، جالپى ءتالىم - تاربيە بەرۋگە اسقىن مۇمكىندىك جاسالعان، قايىرىمدىلىق پەن مەيىرىمدىلىككە مالشىنعان، جاعدايلى جاي - كۇيدىڭ تولىق بولۋى. ول - ماجبۇرلەپ ءبىلىم بەرىپ، تاربيەلەيتىن ورىن ەمەس. ءجاي - كۇيى، مۇمكىندىگى – شاكىرتتىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ ءبىلىم الىپ، تاربيەلەنۋىنە جاعدايى تولىق بولۋى ءتيىس. ونداي «مەكتەپتەردە» كەيدە ۇستاز دا بولمايدى. (شاكىرتتەر ءبىر - بىرىنە ۇستاز) ىبىراي اتامىز: «بالا تاربيەسى ونىڭ تابيعي ورتاسى مەن حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى رۋحىندا تاعلىم بولسا، ونىڭ سانا - سەزىمىنىڭ دامىپ، جەتىلۋى دە ۇلتى مەن حالقىنا قىزمەت ەتەتىن كوكىرەگى وياۋ، تۇلعا بولىپ وسەدى» دەپ، سوناۋ زاماندا ايتىپ كورسەتىپ، ەسكەرتىپ تۇيىندەگەن ەكەن.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى) 22. 06. 2019
كەلەشەكتىڭ مەكتەبى وسىلاي بولادى دەپ ەدى... جۇكتەۋ
You Might Also Like
