InfoHub Logo

قاتىسۋشىلار:

جۇرگىزۋشى
كەندەباي باتىر
كەرقۇلا اتكەندەبايدىڭ اكەسى
حان
حاننىڭ بالاسى
قويشى بالا
قوسىمشا: اققۋلار، التىن قۇيرىقتى قۇلىندار، ايداھار، ارىستان، جەزتىرناق

كىرىسپە

جايماشۋاق مۋزىكا. ساحناعا بيلەي باسىپ جۇرگىزۋشى شىعادى. قولىندا ۇلكەن كىتاپ.

جۇرگىزۋشى (زالعا). بالالار، سەندەر ەرتەگى تىڭداعاندى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟!

بالالار (زالدان). ءيا! ءيا-ا!..

جۇرگىزۋشى. (كىتابىن جوعارى كوتەرىپ). ەندەشە مەن سەندەرگە ءبىر ەرتەگى ايتىپ بەرسەم، سوعان زەيىن قويۋعا ازىرسىڭدەر مە؟

بالالار (زالدان). ءازىرمىز-ز! ءازىرمى-ى-ز!

جۇرگىزۋشى. ولاي بولسا باستايىق!.. (كىتابىن كەۋدەسىنە باسادى.  مۋزىكا). ەرتەگىمىز «كەرقۇلا  اتتى كەندەباي» دەپ اتالادى. (اينالانى ءدۇر سىلكىندىرىپ، ات كىسىنەيدى. توكپە كۇي.  كوسىلتە شاپقان سايگۇلىكتىڭ ءدۇبىرى). بۇل ەلىمىز نەبىر تار جول تايعاق كەشۋدى باسىنان وتكەرسە دە، سان عاسىرلار بويى ەش ۇمىتىلماي كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن، بابالارىمىزدان قالعان رۋحاني التىن مۇرا – قازاقتىڭ حالىق ەرتەگىسى بولىپ تابىلادى!

ويعا شومعان جۇرگىزۋشى شىعىپ كەتەدى. ونىڭ داۋسى ەندى راديو ارقىلى ەستىلەدى.

جۇرگىزۋشى. ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى قۇيرىعى كەلتەدە، قاراتاۋدىڭ ويىندا، قاراسۋدىڭ بويىندا قازانعاپ دەگەن ءبىر كەدەي بولىپتى. (مۋزىكا). قازانعاپ قۇس اتىپ كۇن كورىپتى. ايەلى اۋ توقىپ، جاماۋ جامايدى ەكەن... كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە قازانعاپتىڭ ايەلى بوسانىپ، شەكەسى تورسىقتاي ۇل تۋادى. بۇعان اتا-اناسى قاتتى قۋانىپ، توبەلەرى كوككە جەتەدى. سول بالا التى جىلدا الىپ جىگىت بولىپ وسەدى...  (مۋزىكا. ساحناعا كۇش-جىگەرى تاسىعان، قايراتتى جاس جىگىت – كەندەباي جۇگىرە شىعادى. قولىندا ساداق. اسپاندا قازدار قاڭقىلدايدى). قۇرالايدىڭ كوزىنەن تيگىزگەن مەرگەن اتانادى. (كەندەباي تۇرا قالىپ، اۋەلەتە ساداق اتادى. جەرگە توپ ەتىپ، اتقان قۇسى قۇلايدى). شىڭىراۋ قۇدىققا قۇلاعان اتان تۇيەنى جالعىز ءوزى تارتىپ شىعاراتىن كورىنەدى. (تۇيە كوتەرگەن كەندەباي ماڭ-ماڭ باسىپ، ساحنانىڭ ەكىنشى بەتىنە وتەدى. ساحناعا جۇرگىزۋشى شىعادى. ۇرەيلى مۋزىكا. جاقىن ماڭنان قاسقىرلار ۇليدى. جان ۇشىرا جىلقى كىسىنەيدى).

جۇرگىزۋشى. كۇندەردىڭ كۇنىندە  اڭ اۋلاپ جۇرگەن كەندەباي ءبىر كوكجال ءبورىنىڭ بۋاز بيەنى الىپ ۇرىپ، جەگەلى جاتقان ۇستىنەن تۇسەدى. سول جەردە  كەندەباي قاسقىردى قۇيرىعىنان ۇستاعان بويدا سىلكىپ-سىلكىپ لاقتىرىپ جىبەرەدى. كوكجال بىردەن جان تاپسىرادى.  (ساحنانىڭ سىرتىندا قاسقىر مەن ادامنىڭ ارپالىسى ەستىلەدى). سودان كەيىن كەندەباي ولگەلى جاتقان بيەنىڭ قارنىن جارىپ جىبەرىپ، قۇلىنىن قۇتقارىپ قالادى. قۇلىندى ۇيىنە اكەلىپ، قۇلاننىڭ سۇتىمەن اسىرايدى. (مۋزىكا. جاس قۇلىننىڭ كىسىنەگەن داۋسى ەستىلەدى).

ەندى جۇرگىزۋشىنىڭ داۋسى راديو ارقىلى ەستىلەدى.

جۇرگىزۋشى. قۇلىن كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن وسەدى. ءسويتىپ التى ايدىڭ ىشىندە التى كەز ات بولىپ شىعا كەلەدى، كەندەباي ونى تۇسىنە قاراي كەرقۇلا دەپ اتايدى. كەرقۇلا وسە كەلە قۋسا جەتىپ، قاشسا قۇتىلاتىن ناعىز سايگۇلىككە اينالادى. (توكپە كۇي. ات كىسىنەيدى، تۇلپاردىڭ شابىسى...).  كەرقۇلا اتقا مىنگەن كەندەباي التى قىردىڭ ار جاعىنان قاشا جونەلگەن قۇلاندى كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قۋىپ جەتىپ، قۇيرىعىنان ۇستايدى ەكەن. (پاۋزا). كەندەباي العىرلىعىمەن، كۇشتىلىگىمەن قاتار وتە قايىرىمدى، مەيىرىمدى بولىپ وسەدى...

ءبىرىنشى كورىنىس

ورىستە  قوزى جايىپ جۇرگەن بالا. اراگىدىك «ءشايت! ءشايت-ت!» – دەپ قارلىعا ايقايلاپ قويادى. بالانىڭ باسى تاز، كيىمى ءورىم-ورىم. مۇڭلى مۋزىكا. بالا وتىرا قالىپ ەڭىرەپ جىلايدى. ساحنانىڭ سىرتىنان اتتىڭ وقىرانعانى ەستىلەدى. اتتان تۇسكەن كەندەباي  بالانىڭ قاسىنا جاقىندايدى.

كەندەباي. كوزى جاستى، كوكىرەگى شەرلى بۇ قاي بالا، نەگە جىلايسىڭ سەن؟

قويشى بالا. ارداقتاعان اناڭنان، اسقار تاۋداي اكەڭنەن تىرىدەي ايىرىلىپ قالساڭ، قالاي جىلاماسقا!..

كەندەباي. ە-ە، راسىندا جاعدايىڭ ايانىشتى ەكەن! دەگەنمەن دە نە بولعانىن جوندەپ ءتۇسىندىرشى، بالكىم، كومەگىم تيەر...

قويشى بالا. مەن مەرگەنباي دەگەن باتىردىڭ جالعىز بالاسى ەدىم. ءقازىر جەتىگە شىقتىم. اۋىلىمىزعا جاۋ ءتيىپ، جىلقى بىتكەننەن تۇياق قالدىرماي ايداپ كەتكەنىنە بيىل ءۇشىنشى جىل. اكەم الىپ ۇيقىلى باتىر ەدى. ۇزاق جورىقتان كەلگەندە التى كۇن قاتارىنان ۇيىقتايتىن. سونداي ءبىر قالىڭ ۇيقىدا جاتقان اكەمدى جاۋ اسكەرى بايلاپ اكەتتى. ال، اراشا تۇسكەن شەشەمدى ولار الدارىنا وڭگەرىپ الا جونەلدى. ءسويتىپ، مەن بايعۇس اڭىراپ جەتىم قالدىم... ىشەرگە اسىم، كيەرگە كيىمىم بولماعان سوڭ، امالسىزدان قوزى باعۋعا جالداندىم. سودان مىنە، ابدەن ارىدىم، توزدىم!.. ەرنىم جالاق، باسىم تاز بولدى... كوزىمدە – جاس، كوڭىلىمدە – قايعى!..  (ەگىلىپ جىلايدى).

كەندەباي. قاراعىم، جىلاما. مەن اكە-شەشەڭدى تاۋىپ بەرەمىن.

قويشى بالا (قۋانىپ). راس پا، اعاتاي؟! (اتىلىپ بارىپ كەندەبايدىڭ موينىنان قۇشاقتايدى). راقمەت سىزگە! مەن ءسىزدىڭ بۇل جاقسىلىعىڭىزدى ەش ۋاقىتتا ۇمىتپايمىن! (مۋزىكا).

ەكىنشى كورىنىس

كەدەيدىڭ قارا شاڭىراعى. جۇپىنى تۇرمىس. ەسكى كەبەجەنىڭ ۇستىنە توزىعى جەتكەن كورپە-جاستىق جينالعان. ءۇيدىڭ ءبىر بۇرىشىندا كەندەبايدىڭ اكەسى اڭ اۋلاۋعا شىققاندا  قىنىنا بايلاپ الاتىن ۇلكەن قانجارىن قايراپ وتىرادى. سىرتتان كەندەباي كىرەدى.

كەندەباي (باسىن ءيىپ). اكە، ۇزاق ساپارعا اتتانۋعا بەل بۋعان ەدىم، سوعان ريزاشىلىعىڭىزدى سۇراي كەلدىم. اق باتاڭىزدى بەرىڭىز، جولعا شىعايىن!

كەندەبايدىڭ اكەسى (ساقالىن سيپاپ). اتا ءداستۇرىن ۇستانىپ، الدىمنان وتكەنىڭە راقمەت، ۇلىم. رۇقسات اللادان بولار، تەك ساپارىڭنىڭ مۇرات-ماقساتىن تۇسىندىرگەيسىڭ.

كەندەباي. اكە، اناۋ بىزگە كورشىلەس مەرگەنباي باتىردىڭ اۋىلىن جاۋ شاۋىپ، ايەلى مەن ءوزىن تۇتقىنداپ اكەتكەنىنەن حاباردار بولارسىز... مىنە، سودان بەرى ءۇش جىل وتسە دە ولاردى ەشكىم ىزدەمەپتى! وسىنىڭ ءبارىن مەن كەشە عانا باتىردىڭ سوڭىندا قالعان جالعىز بالاسىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. سوندا قالاي، جەرىمىزدى ويرانداتىپ، باتىرىمىزدى قورلاتىپ، ۇرپاعىمىزدى كوز جاسىنا بوكتىرىپ قوياتىنداي ءبىز سونشالىق نامىسسىز ەل مە ەدىك؟! جوق، مەن بۇعان توزە المايمىن! تاپ ءقازىر اتتانام دا ءتىرى بولسا، مەرگەنباي باتىردى كەرى الىپ قايتامىن، ال ءولى بولسا، جاۋىمدى تالقانداپ قايتامىن!

كەندەبايدىڭ اكەسى. سابىر، بالام سابىر!.. (پاۋزا). وسىعان دەيىن بۇل جونىندە ەشتەڭە ايتپاي  كەلسەم، سەن تىم جاس بولدىڭ. ال مەرگەنباي باتىرعا اراشا ءتۇسىپ، سوڭىنان ىزدەۋ سالاتىنداي باسقا ەشكىمنىڭ رەتى كەلمەدى... ەندى مىنە، ساعان ءبارى ءمالىم. ءوزىڭ شەشىم قابىلداپ تا ۇلگەرىپسىڭ. تەك اسىعىپ-اپتىعۋدىڭ قاجەتى جوق. جولعا جاقسىلاپ ازىرلەنىپ، قاسىڭا ەرتەتىن سەرىكتەرىڭدى قاپىسىز تاڭداپ العايسىڭ.

كەندەباي. سوزىڭىزگە قۇلدىق، اكە، ءبىراق جاۋدىڭ قولىنداعى باتىرىمىزدىڭ  ساعى سىنىپ، كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، زارىعىپ جاتقاندا مەنىڭ كەرىلىپ-سوزىلىپ جۇرگەنىم جاراسپاس! مەن جولعا ءازىرمىن! قاسىما ەرتەتىن سەرىگىمدى دە تاڭداپ قويعانمىن!

كەندەبايدىڭ اكەسى. بارەكەلدى-ى! باتىردىڭ باسىنا قاۋىپ-قاتەر تونگەندەي بولسا، قاسىنان تابىلار جان سەرىگى كىم بولدى ەكەن؟!

كەندەباي. ول – كەرقۇلا ات!

كەندەبايدىڭ اكەسى. سەرىگىڭ سەنىمدى ەكەن، بالام! ەندەشە جولىڭ بولسىن! ءبىر اللادان  وزىڭە اق جول تىلەيمىن! (قولىن جايىپ، بەتىن سيپايدى. وعان كەندەباي دا قوسىلادى).

كەندەباي (بوگەلىڭكىرەپ). اكە، وزىڭىزگە ايتاتىن جانە ءبىر سىرىم بار ەدى...

كەندەبايدىڭ اكەسى. ايتا عوي، بالام.

كەندەبايدىڭ اڭگىمەسى وتكەن شاقپەن كورسەتىلەدى. مازاسىز مۋزىكا.

كەندەباي. كەشە قويشى بالانىڭ اڭگىمەسىنەن كەيىن ۇيگە قايتىپ كەلە  جاتىپ جولدا التى اققۋعا كەزىكتىم... ولار توبەمنەن اينالا ۇشىپ، ەش كەتپەي قويدى...

التى اققۋ كەندەبايدى قورشاپ الادى. اققۋلار سۇڭقىلداپ، قاناتتارىمەن كەندەبايدى سابالاي باستايدى...

اققۋلار (جارىسا تاقپاقتاپ).  كەندەباي سال مۇڭدا ما،

كەرقۇلا اتى قولدا ما؟

باۋدا نۇرى بالقي ما،

بالاق ءجۇنى شالقي ما؟

كەندەباي. كەندەباي سال مەن ەدىم،

كەرقۇلا اتىم قولدا ەدى.

باۋدا نۇرىم بالقيدى.

بالاق ءجۇنىم شالقيدى

اققۋلار كەندەبايدى ودان سايىن سابالاي جونەلەدى. كەندەباي بىرەۋىنىڭ اياعىنان شاپ بەرىپ ۇستاي الادى. اققۋلار ۇشا جونەلەدى. كەندەبايدىڭ قولىندا سول اققۋدىڭ كەبىسى قالىپ قويادى...

كەندەباي (اكەسىنىڭ قاسىنا ورالىپ). اكە، مەن وسى كەبىستىڭ يەسىن ىزدەپ تاۋىپ، اياق كيىمىن وزىنە قايتارۋىم كەرەك!.. (التىن كەبىستى كورسەتەدى).

 كەندەبايدىڭ اكەسى. جارايدى، بالام، مەن سەنى تۇسىنەمىن... تەك امان بارىپ، ساۋ قايتقايسىڭ! جاۋىڭنىڭ قۋلىق-سۇمدىعىنا الدانىپ قالماعايسىڭ! كۇشىڭە  اقىلىڭ ساي بولعاي! (كەندەبايدى قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان سۇيەدى).

مۋزىكا. ساحنا قاراڭعىلانادى.  راديو ارقىلى جۇرگىزۋشىنىڭ داۋسى ەستىلەدى.

جۇرگىزۋشى. كەندەباي ساۋىت-سايمانىن  كيىپ، جاۋ-جاراعىن اسىنىپ، جولعا شىققان بويدا كەرقۇلا ات قۇستاي ۇشادى. (توكپە كۇي. شاۋىپ بارا جاتقان سايگۇلىكتىڭ ءدۇبىرى). كەرقۇلا ات ايلىق جەردى التى-اق اتتايدى. كوز ۇشىنداعى قۇستار قاناتىن جازىپ ۇلگەرگەنشە كەرقۇلا ات ۇستىنەن اتتاپ وتەدى.  تەڭىزدى – شالشىق قۇرلى كورمەيدى. وسىلاي كەندەباي كۇن جۇرەدى، ءتۇن جۇرەدى... اپتا جۇرەدى، اي جۇرەدى... كەنەت ونىڭ الدىنان اسپان تىرەگەن ءبىر بيىك تاۋ كورىنەدى. تاۋ ەتەگىنە كەلگەندە كەرقۇلا اتقا ءتىل ءبىتىپ سويلەي جونەلەدى.

ساحناعا كەرقۇلا اتىن جەتەلەپ، كەندەباي شىعادى.

كەرقۇلا ات (ەرىندەرى جىبىرلاپ) . دوستىم، كەندەباي، ىزدەگەنىڭ ەندى اسا الىستا ەمەس. مىنا تاۋدان ارى اسساڭ، اعىپ جاتقان جالپاق وزەندى كورەسىڭ. وزەننىڭ ورتاسىندا ارال بار. سول جەردە ءبىز ىزدەگەن حان تۇرادى. سەن سوندا بارۋعا ءتيىسسىڭ... (پاۋزا). ال ءقازىر جالىمنان ءبىر تال قىلدى جۇلىپ الىپ، مەنى قويا بەر. ساۋىت-سايماندارىڭدى  ۇستىمە سال. ازىرگە ساعان مەنىڭ دە، قارۋ-جاراقتىڭ دا كەرەگى جوق. كەيىن قاجەت كەزدە قىلدى تۇتاتساڭ، مەن اپ-ساتتە قاسىڭنان تابىلامىن. (كەندەباي ءبىر تال قىلدى ءۇزىپ الادى دا، قارۋ جاراعىن ۇستىنە ارتىپ، اتتى ەركىنە جىبەرەدى).

ءۇشىنشى كورىنىس

سالتاناتتى حان سارايى. ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان حان التىن تاقتا وتىر. قيمىل-ارەكەتتەرى  ماڭعاز. قاسىندا قول قۋسىرىپ تۇرعان بالاسىنا وتە ءبىر ماڭىزدى شارۋانى تاپسىرىپ جاتادى. سوزدەرى ەستىلمەيدى. كەربەز مۋزىكا. سىرتتان جاقىنداعان كەندەباي ەسىكتىڭ الدىندا بوگەلىپ قالادى. حان ونى بايقاماي اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەرەدى. بۇل جولى سوزدەرى انىق ەستىلەدى.

حان. بۇگىن قارا بيە قۇلىندايدى. بۇل – توعىزىنشى قۇلىنداۋى. جىلدا ول تۋعان قۇلىن تۇندە جوق بولىپ كەتەدى. سوندىقتان بيەنى تۇندە ءوزىڭ كۇزەت، جىلقىشىلارعا سەنبە.

حاننىڭ بالاسى. ماقۇل، اكە. (كەتەدى. كەندەباي بايقاتپاي سوڭىنان ىلەسەدى).

ساحنا قاراڭعىلانا بەرەدى. ءتۇن. ۇرەيلى مۋزىكا. ساحنانىڭ ءبىر بۇرىشىندا  حاننىڭ بالاسى. قولىندا  قىنابىنان سۋىرىلعان قىلىش. جان-جاعىنا جالتاقتاپ، قاتتى ەلەگىزىپ تۇر. ءبىر كەزدە ماۋجىراپ، قايتا-قايتا ەسىنەي باستايدى. اقىرى جەرگە وتىرعان كۇيىندە قىلىشىنا سۇيەنىپ، ۇيىقتاپ كەتەدى.... ساحنانىڭ ەكىنشى بۇرىشىنان كەندەباي كورىنەدى.  ول وتە ساق تۇرادى.

ساحناعا جارىق بەرىلەدى. تانىس حان سارايى. حان تاعىندا وتىر. سىرتتان حاننىڭ بالاسى كىرەدى.

حان. ءيا، بالام، نە كوردىڭ، نە ءبىلدىڭ؟!

حاننىڭ بالاسى. اكە، بيە قۇلىنداعان دا جوق، ەش نارسە بولعان دا جوق...

ەسىكتەن كەندەباي كىرىپ كەلەدى.

كەندەباي. دات، تاقسىر!

حان. داتىڭ بولسا، ايت!

كەندەباي. مەن ايتار بولسام، بالاڭىزدىڭ ايتىپ وتىرعانى وتىرىك. بۇگىن تۇندە بيەنى مەن دە كۇزەتتىم.

حان (اشۋلى). ءيا، س-سوسىن!..

كەندەباي. ءتۇن ورتاسىنان اۋعاندا بالاڭىز ۇيىقتاپ قالدى.

حان (قاتتى اشۋلانىپ). ءجا، س-سوسى-ى-ن!..

كەندەباي. تاڭ الدىندا بيەڭىز التىن قۇيرىقتى،  قۇندىز ءجۇندى قۇلىن تۋدى.

حان (ۇشىپ تۇرىپ). س-سوسى-ن-ن!..

كەندەباي. اسپاننان ءبىر قارا بۇلت ءتۇيىلىپ كەلدى دە قۇلىندى ءىلىپ الا جونەلدى. مەن قۇيرىعىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ ۇلگەردىم. الايدا بۇلتپەن ارالاسقان الىپ قۇس قۇلىندى الىپ كەتتى دە، ۇزىلگەن قۇيرىق مەنىڭ قولىمدا قالىپ قويدى...

حان. وسى ايتقاندارىڭ راس بولسا، قۇيرىق قايدا؟!

كەندەباي. تاقسىر، سابىر ەتىڭىز، ەگەر مەن التىن قۇيرىقتى ولجا كورسەم، بۇل اڭگىمەنى سىزگە ايتىپ نەم بار! (پاۋزا).  مىنە قۇيرىق!..  (جارق-جۇرق ەتكەن التىن قۇيرىقتى قوينىنا سۋىرىپ الىپ، حانعا ۇسىنادى. حاننىڭ بالاسى قيپاقتاپ جەرگە قارايدى).

حان (قاھارلانىپ). تاپ ءقازىر ەكەۋىڭ دە جولعا شىعىپ، قۇستى ىزدەپ تاۋىپ، قۇلىندى كەرى قايتارىڭدار! بۇيرىعىم ورىندالعانشا مەنىڭ ماڭايىما جولاماڭدار!

كەندەباي. تاقسىر، مەن سىزگە ەڭ الدىمەن وسىندا كەلگەندەگى شارۋامدى ايتسام دەپ ەدىم...

حان. ج-جوق، ەڭ الدىمەن التىن قۇيرىقتى قۇلىن تابىلۋى ءتيىس! باسقا اڭگىمەڭدى سودان كەيىن عانا تىڭدايمىن.

كەندەباي مەن حاننىڭ بالاسى باستارىن ءيىپ، شىعىپ كەتەدى.

كەندەباي سىرتقا شىعىپ، قىلدى تۇتاتادى. كەرقۇلا ات جەتىپ كەلەدى. كەندەباي ساۋىتىن كيىپ، قارۋ-جاراعىن اسىنادى دا اتىنا ءمىنىپ شابا جونەلەدى. توكپە كۇي. ءبىر كەزدە كەرقۇلا اتقا ءتىل بىتەدى.

كەرقۇلا ات (ەرىندەرى جىبىرلاپ). دوستىم، اناۋ جالىنى اسپانعا شىعىپ جاتقان – وت دارياسى. سەنىڭ بارار جەرىڭ سول داريانىڭ ار جاعىندا. ءوزىڭ ىزدەپ شىققان حاننىڭ قۇلىندارىن سول جەردى مەكەن ەتەتىن الىپ قارا قۇس ۇرلاپ اكەتكەن. ءقازىر كوزىڭدى جۇم. مەن اش دەگەنشە اشپا. (ات ۇشا جونەلەدى).

جول جونەكەي لاپىلداعان جالىننىڭ، ۋىلدەگەن جەلدىڭ جويقىن لەبى سەزىلەدى. ءبىر كەزدە كەرقۇلا ات جانە سويلەپ كەتەدى.

كەرقۇلا ات. قانە، كوزىڭدى اش!

كەندەباي كوزىن اشىپ، جان-جاعىنا قارايدى.

كەرقۇلا ات. ءيا، نە كوردىڭ؟

كەندەباي (تاڭىرقاپ). التىن قۇيرىقتى سەگىز قۇلىن، قۇيرىعى جوق ءبىر قۇلىن التىن ناۋادان سۋ ءىشىپ تۇر!

كەرقۇلا ات. اناۋ ءزاۋلىم بايتەرەكتىڭ باسىندا قارا قۇستىڭ ۇياسى بار. ول التى ايدا ءبىر رەت ازىق ىزدەپ كەتەدى. ءسويتىپ، ون بەس كۇندە قايتا ورالادى. ءقازىر ونىڭ ازىق ىزدەۋگە كەتكەن كەزى. ءبىز وسى قۇسقا جەم بولماۋ ءۇشىن التى ساعاتتا التى ايلىق جولدى شاۋىپ ءوتۋىمىز كەرەك. (پاۋزا). ءقازىر مەنىڭ ۇستىمە ءمىن دە، التىن ناۋانى  الدىڭا وڭگەر. قۇلىندار التىن ناۋادان قالماي ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان ەرىپ وتىرادى. تەك بۇل جولى  قۇلىنداردى ىلەستىرىپ، باعاناعى وت دارياسىنان وتە المايمىز. ونى اينالىپ جۇرۋگە تۋرا كەلەدى.

كەندەباي. ءبارى تۇسىنىكتى! (اتقا ءمىنىپ، التىن ناۋانى الدىنا وڭگەرەدى).

كەرقۇلا ات. ءبىراق الدىمىزدا ءۇش بوگەت كەزدەسەدى، سوعان ءازىر بولعايسىڭ!

كەندەباي. مەن بارىنە ءازىرمىن! (سويىلىن جوعارى كوتەرەدى).

كەرقۇلا ات. ەندەشە جۇرەيىك!

سالت اتتى كەندەباي ورنىنان قوزعالادى. قۇلىندار كىسىنەيدى. مۋزىكا. ءبىر كەزدە جەر-كوكتى تىتىركەندىرە ىسىلداعان داۋىس ەستىلەدى. ۇرەيلەنگەن قۇلىندار شۇرقىراپ كەتەدى.

كەرقۇلا ات. بۇل الگىندە ايتقان ءۇش بوگەتتىڭ ءبىرىنشىسى – الىپ ايداھار! ال، دوستىم، ايقاسقا دايىن بول!

كەندەباي اتىنان ءتۇسىپ، التىن ناۋانى جەرگە قويادى دا ءجۇز باتپان شوقپارىن وڭتايلاپ، ايداھارعا تاپ بەرەدى. سارت-سۇرت ايقاس. ۇرەيلى مۋزىكا.

جۇرگىزۋشى (داۋسى راديو ارقىلى ەستىلەدى). ايداھارمەن ۇزاق ايقاسقان كەندەباي اقىرىندا ونى شوقپارىمەن ۇرىپ ءولتىرىپ، قۇيرىعىن كەسىپ الادى دا قورجىنىنا سالىپ قويادى. ءسويتىپ، كەندەباي باتىر ساپارىن ارمەن قاراي جالعاستىرادى. (كوڭىلدى مۋزىكا).

كەنەت كۇركىرەي اقىرعان ارىستاننىڭ داۋسى ەستىلەدى. قۇلىندار جانۇشىرا شۇرقىراپ كەتەدى.

كەرقۇلا ات. بۇل الگىدە وزىڭە ايتقان ءۇش بوگەتتىڭ ەكىنشىسى – اۋزى اپانداي ازۋلى ارىستان! ايقاسقا دايىن بول، دوستىم!

كەندەباي اتىنان ءتۇسىپ، ناۋانى جەرگە قويادى دا قىنابىنان قىلىشىن سۋىرىپ، داۋىس شىققان جاققا قاسقايا قاراپ تۇرادى. سول-اق ەكەن اۋزى اپانداي ارىستان باتىرعا تاپ بەرەدى. ەكەۋى شايقاسا كەتەدى. ۇرەيلى مۋزىكا.

جۇرگىزۋشى (داۋسى راديو ارقىلى ەستىلەدى). ارىستانمەن ۇزاق شايقاسقان كەندەباي اقىرىندا ونى قىلىشىمەن شاۋىپ ءولتىرىپ، تەرىسىن سىپىرىپ الىپ، قورجىنىنا سالادى دا ساپارىن ارمەن قاراي جالعاستىرادى. (كوڭىلدى مۋزىكا).

كەنەت اينالانى قارا تۇمان باسادى.

كەرقۇلا ات. بۇل الگىندە وزىڭە ەسكەرتكەن ءۇش بوگەتتىڭ ءۇشىنشىسى – ايلاكەر جەزتىرناق! ساق بولعايسىڭ، كەندەباي، ونىڭ  شەڭگەلىنە تۇسكەن ادام ەش ۋاقىتتا ءتىرى قۇتىلعان ەمەس!

كەندەباي اتىنان ءتۇسىپ، كەزدىگىن كەزەنىپ، جەزتىرناققا قارسى جۇرەدى. ۇرەيلى مۋزىكا. ارتىنشا ەكەۋى الىسا كەتەدى.

جۇرگىزۋشى (داۋسى راديو ارقىلى ەستىلەدى). جەزتىرناقپەن ۇزاق الىسقان كەندەباي اقىرىندا ونى كەزدىگىمەن تۇيرەپ ءولتىرىپ، تىرناعىن كەسىپ الادى دا قورجىنىنا سالىپ قويادى. ءسويتىپ، قايتادان جولعا شىعادى. (كوڭىلدى مۋزىكا).           

ءتورتىنشى كورىنىس

حان سارايى. التىن تاعىنان اتىپ تۇرعان حان مازاسىزدانىپ، ارلى-بەرلى جۇرەدى. ءجيى-جيى سىرتقا قۇلاق تۇرەدى. ءبىر كەزدە ىشكە ابدەن ازىپ-توزعان حاننىڭ بالاسى كىرەدى.  قاتتى قالجىراعان. تاياققا سۇيەنىپ، ارەڭ تۇرادى.

 حاننىڭ بالاسى (زورعا سويلەپ). ا-اكە... ق-قۇلىنداردى ت-تابا... ا-الما-ا-دى-ىم-م...

حان (مۇڭايىپ). ءاي، بوس بەلبەۋىم-اي!..

سىرتتان كەندەباي كەلەدى.

كەندەباي. ۋا، الديار، تاپسىرماڭىز ورىندالدى! التىن قۇيرىقتى قۇلىندارىڭىز ورداڭىزعا جەتكىزىلدى!

حان تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ، قۇلىنداردى كورەدى.

حان (قۋانىپ). راقمەت، باتىرىم! ريزامىن ساعان!

 حان التىن تاعىنا  قايتا جايلانىپ، قاسىنا كەندەبايدى شاقىرادى. حاننىڭ بالاسى سۇمىرەيىپ سىرتقا شىعىپ كەتەدى.

حان. ال، باتىرىم، ەندى ءوزىڭدى تانىستىر، وسىندا كەلگەندەگى شارۋاڭدى ايت.

كەندەباي. ەسىمىم – كەندەباي. ەل مەنى كەرقۇلا اتتى كەندەباي دەپ اتايدى.

حان (كوزى جايناپ). ءج-جون! ءجون-ن!..

كەندەباي. ءسىزدىڭ ەلىڭىزگە ەرىگىپ كەلگەنىم جوق. ەكى بىردەي جوق ىزدەپ جۇرگەن جايىم بار...

حان. ايت، ايتا بەر، باتىرىم!

كەندەباي. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ءسىزدىڭ اسكەرىڭىز ەلىمىزدى شاۋىپ، مالىمىزبەن قوسا، قولعا تۇسكەن مەرگەنباي دەگەن باتىرىمىزدى ايداپ اكەتىپتى. سول باتىرىمىزدى بوساتىپ الۋعا كەلدىم. بۇل – ءبىرىنشىسى. ەكىنشى جوعىم، ءبىر جولى اۋەلەپ ۇشقان التى اققۋعا كەزىگىپ، سولاردىڭ ءبىرىنىڭ التىن كەبىسى مەنىڭ قولىمدا قالدى. ەستۋىمشە، التىن كەبىستىڭ يەسى ءسىزدىڭ ەلدە كورىنەدى، سونى تابىس ەتكەلى كەلدىم. (التىن كەبىستى حانعا ۇسىنادى).

حان. دۇرىس، بالام! ەلىڭنىڭ مالىن ايداتىپ، باتىرىن بايلاتىپ الدىرعانىم راس. مەرگەنباي باتىر مەن ايەلى زىنداندا جاتىر... (پاۋزا). ال، جالپى، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز سەنى قولعا ءتۇسىرۋ ەدى. سەنىڭ باتىرلىعىڭ بىزگە دە ءمالىم-تىن. ءوزىڭدى جىل سايىن التىن قۇيرىقتى قۇلىندى ۇرلاپ اكەتەتىن الىپ قارا قۇسقا جۇمساۋدى ويلاعانمىن. نامىستى بولسا ءبىر ىزدەپ كەلەر دەپ ەلىڭدى شاۋىپ، باتىرىڭدى تۇتقىنداعانىم دا سوندىقتان. الايدا ودان كەيىن ءۇش جىل وتسە دە سەن كەلمەدىڭ. سوسىن التى قىزىم سەنى ىزدەپ بارعان بولاتىن...

كەندەباي. دەمەك، التىن كەبىس ءسىزدىڭ قىزدارىڭىزدىڭ بىرىنىكى بولدى عوي؟

حان. ءيا، بۇل مەنىڭ كەنجە قىزىمنىڭ كەبىسى.  (التىن كەبىستى كەۋدەسىنە باسادى).

كەندەباي. ەندەشە مەن ىزدەپ كەلگەن ەكى جوعىمدى دا تاپقان سياقتىمىن!

حان. تاپقانىڭ راس. ءبىراق ماقساتىڭ تولىق ورىندالۋى ءۇشىن وزىڭە قوياتىن جانە ءبىر شارتىم بار.

كەندەباي. ەگەر بەيبىت جولمەن ءتىل تابىسار بولساق، ايتىڭىز شارتىڭىزدى!

حان. وسى وڭىردە جۇرتتىڭ اپشىسىن قۋىرعان ءبىر الىپ ايداھار، ازۋلى ارىستان جانە ايلاكەر جەزتىرناق بار. ۇشەۋىنىڭ وسىعان دەيىن ەلگە جاساعان قياناتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر وسىلاردى ءولتىرىپ، ءبىزدى ازاپتان قۇتقارساڭ، باتىرىڭدى بوساتىپ، مالدارىڭدى وزدەرىڭە قايتارۋعا ءازىرمىن. بۇعان قوسا جاڭا عانا ماعان ءوز قولىڭمەن تاپسىرعان التىن كەبىستىڭ يەسى – كەنجە قىزىمدى قولىنان ۇستاتىپ، ءوزىڭدى كۇيەۋ بالا ەتەيىن.

كەندەباي سىرتتان قورجىنىن الىپ كەلىپ، ىشىنەن ايداھاردىڭ قۇيرىعىن، ارىستاننىڭ تەرىسىن، جەزتىرناقتىڭ تىرناعىن شىعارىپ حاننىڭ الدىنا تاستايدى. كوزى جايناپ كەتكەن حان ورنىنان ۇشىپ تۇرادى. مۋزىكا.

ساحناعا جۇرگىزۋشى شىعادى.

جۇرگىزۋشى. سودان كەندەباي باتىرعا رازى بولعان حان سوزىندە تۇرىپ، زىنداندا جاتقان مەرگەنباي مەن ايەلىن بوستاندىققا شىعارادى. (مۋزىكا).

ساحناعا  قويشى بالا جۇگىرە شىعادى.

قويشى بالا (بوركىن اسپانعا اتىپ). كو-كە-ە!.. اپا-ا!.. سىزدەردى كورەتىن كۇن بار ەكەن-اۋ!.. مەن ەندى ءتىرى جەتىم ەمەسپىن!.. (ساحنانىڭ سىرتىنا قاراي قۇشاعىن جايا تۇرا جۇگىرەدى).

جۇرگىزۋشى. حان كەزىندە اسكەرى ايداپ اكەتكەن بار مالدى كەندەبايدىڭ الدىنا سالىپ بەرەدى. (مۋزىكا. قويلار ماڭىراپ، سيىرلار موڭىرەپ، جىلقىلار كىسىنەپ، اينالا ازان-قازان بولادى). ءسويتىپ، كەندەباي باتىر حان ەلىنەن ايداپ اكەلگەن مالداردى يەلەرىنە قايتا تابىس ەتەدى.

ءبىر ءسات تىنىشتىق ورنايدى. اسەم مۋزىكا.

جۇرگىزۋشى. حان وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن  تويىن جاساپ، كەنجە قىزىن كەندەبايعا قوسادى.  كوپ سىي-سياپات كورگەن كەندەباي  باتىر قالىڭدىعىن ەرتىپ، ەلىنە ورالادى. باتىردىڭ اۋىلىندا ۇلكەن توي وتەدى. ءارى سول كۇننەن باستاپ كەندەبايدىڭ ەلىنە ەشبىر جاۋ تيىسە المايتىن بولىپتى. (جىگەرلى مۋزىكا). بۇل ايماق كەرقۇلا اتتى كەندەباي باتىردىڭ ەلى اتانىپتى.

سوڭى