حالقىمنىڭ قادىر-قاسيەتى
قاتىسۋشىلار:
شال
كەمپىر
نەمەرەلەرى: تالانت، تالعات، سامات
ەردەن – قوناق بالا
ساحنادا قازاق ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسى جابدىقتالعان. داستارقان باسىندا شال مەن كەمپىر جانە كىشى نەمەرەسى سامات. ءارقايسىسى ءوز شارۋاسىمەن اينالىسىپ وتىر.
تالعات (جۇگىرىپ كىرەدى). ءسۇيىنشى! ءسۇيىنشى! قالادان تالانت اعام دوسىمەن بىرگە كەلە جاتىر.
كەمپىر. قانە، قايدا؟
سامات. انە، جاڭا عانا اۆتوبۋستان ءتۇستى. ۇيگە قاراي كەلە جاتىر.
شال. وي، اينالايىن، جەتكەن ەكەن عوي. وركەنىڭ ءوسسىن، تالعات-جان. سۇيىنشىڭە قالاعانىڭدى ال! (تالعات قايتا شىعىپ كەتەدى.)
سامات. اتا، ءسۇيىنشى دەگەن نە؟
شال. «ءسۇيىنشى» دەگەن، بالام، قۋانىشتى حابار. جاڭا تالعات اعاسىنىڭ كەلگەنىنە قۋانىپ، ءسۇيىنشى سۇراپ كەلدى. وندايدا شىن قۋانعان ادام «قالاعانىڭدى ال» دەيدى.
كەمپىر. قۇدايىم قۋانىشتان ايىرماسىن. وسىدان ەگەر تالانتجان كەلىن اكەلسە، قۇدالار كەلسە، نارەستەلى بولسا، كول-كوسىر شاشۋ شاشامىز.
سامات. شاشۋ دەگەن نە ول؟ ونى نەگە شاشاسىز؟
كەمپىر. ۇلكەن ءبىر تويلاردا، قۋانىشتى كۇندەردە تاتتىلەرمەن، كۇمىس تيىندارمەن تاباقتى تولتىرىپ، جينالعان كوپشىلىكتىڭ ورتاسىنا ۋىستاپ شاشادى. ول ناعىز بەرەكەنىڭ، ىرىستىڭ، اق-جارقىن كوڭىلدىڭ بەلگىسى، اينام. (ءبىر قولىمەن جەر تىرەپ، ءبىر قولىن ارقاسىنان ۇستاپ، ورنىنان كوتەرىلەدى.) ۋ-ۋھ. قوي، مەن شاي قامدايىن. ءاۋ، وتاعاسى، انا بالالاردىڭ قوناقاسىنا ءبىر مال دايارلامايسىڭ با؟ مەن دە تالانتجاننىڭ سىباعاسىن قازانعا سالۋعا دايارلاي بەرەيىن.
سامات. اتا، قوناقاسى دەگەن نە؟
شال. بالام، تالانت اعاڭ جالعىز ءوزى ەمەس، جانىندا دوسىمەن كەلە جاتىر. سوندىقتان، قازاق، ۇيگە كەلگەن قوناقتى ەرەكشە سىيلايدى. سونىڭ قۇرمەتىنە ارنايى مال سويادى. سونى – قوناقاسى دەيدى. ول – جومارتتىقتىڭ، ەلدىكتىڭ ۇلكەن بەلگىسى.
سامات. ال ەندى، جاڭاعى اجەمنىڭ سىباعاسىن دايارلايىن دەگەن نە؟
شال. ول – تالانت اعاڭنىڭ سىباعاسى. تالانت اعاڭ قىستا سوعىم سويعاندا ۇيدە بولعان جوق قوي؟ سول سوعىمنىڭ ەتىنەن تالانتقا دەپ ساقتاپ قويعان ەت، قازى-قارتا، جال-جايانى – سىباعا دەپ اتايدى.
ۇيگە دابىرلاسىپ تالانت پەن ونىڭ دوسىن ەرتىپ تالعات كىرەدى. جولدان كەلگەن جىگىتتەردىڭ سومكەلەرى بار. قاۋقىلداسىپ، سالەم بەرە كىرەدى.
بالالار. اسسالاماعالەيكۋم، اتا! ارمىسىز!
شال. ۋاعالەيكۇماسسالام! بارمىسىڭدار، بالالارىم!
كەمپىر. دەنى-قارىندارىڭ ساۋ ما؟ كەلگەن جەرلەرىڭدە ەل-جۇرت امان با؟ كەلىڭدەر، تورگە شىعىپ، جايعاسىپ وتىرىڭدار. جولدان شارشاپ كەلگەن شىعارسىڭدار. مەن ءقازىر شاي اكەلەيىن (شىعىپ كەتەدى).
بالالار مالداستارىن قۇرىپ، داستارقان باسىنا جايعاسادى.
شال. تالعات، بالام، اعالارىڭنىڭ قولىنا سۋ قۇيا عوي.
تالعات سىرتقا شىعىپ، يىعىنا سۇلگى ءىلىپ، شىلاپشىن مەن قۇمعان الىپ كىرەدى دە اتاسىنا، سوسىن قوناققا، تالانت اعاسىنىڭ قولدارىنا سۋ قۇيادى.
سۋ قۇيۋ ءتارتىبى: شىلاپشىندى جەرگە قويىپ، سول قولىمەن قۇم-عاننىڭ شۇمەگىنەن، وق قولىمەن تۇتقاسىنان ۇستاپ، سۋدى ءۇزىپ-ۇزىپ قۇيادى. قول جۋىلىپ بولعان سوڭ، قۇمعاندى جەرگە قويىپ، سۇلگى ۇسىنادى.
وسى مەزگىلدە داستارقان دا ءازىر بولىپ، كەمپىر شاي قۇيا باستايدى.
شال. ال، قاراقتارىم، ات-كولىك امان، شارشاماي-شالدىقپاي جەتتىڭدەر مە؟
سامات. اتا، ولار اتپەن ەمەس، اۆتوبۋسپەن كەلدى ەمەس پە؟
شال. وي، شىراعىم-اي، بالامىسىڭ دەگەن، امان-سالەمنىڭ رەتىنىڭ ءوزى وسىلاي بولادى. ال ەندى مىنا بالانى تانىمادىق؟
تالانت. اتا، بۇل مەنىڭ دوسىم. اتى – ەردەن. اكادەميادا بىرگە وقيمىز.
شال. ءجون. يي، ەردەن بالام، قاي تۋعان بولاسىڭ؟ قازاقتا «جەتى اتاسىن بىلگەن ەر، جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر» دەگەن ءسوز بار. جەتى اتا دەگەندى بىلەسىڭ بە ءوزىڭ؟
ەردەن. اتا، مەنىڭ دە سىزدەر سياقتى اتا-اجەم بار. ءوزىم شىققان ءجۇزىمدى، رۋىمدى، ەلىمدى-جۇرتىمدى، جەتى اتامدى تۇگەل بىلەمىن.
شال. ا-بارەكەلدى! وندا، جەتى اتا دەپ كىمدەردى بىلەمىز، ايتا قويشى؟
ەردەن. مەنىڭ بىلۋىمدە، اتا، جەتى اتا دەگەنىمىز – اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە بولىپ كەلەدى. ودان ءارى – تۋاجات، جەكجات، جۇراعات، جاماعات بولىپ جالعاسا بەرەدى.
شال. وي، ءپالى! كوسەگەڭ كوگەرسىن، قاراعىم! ولاي بولسا، مەن وزىڭە ءبىر باتا بەرەيىن، بالام.
(داستارقان باسىنداعىلار قول جايادى.)
شال. ا، قۇدايىم وڭداسىن،
ءساتسىز كۇنىڭ بولماسىن.
باستارىڭا ب ا ق سىيلاپ،
قىدىر باباڭ قولداسىن.
تۇعىردان تايماس قىران بول،
ەل-جۇرتىڭا ۇران بول.
بي بابالارداي شەشەن بول،
ەسكەندىردەي بەكەم بول.
اتىمتايداي جومارت بول،
جەتى اتاڭداي بەك ءمارت بول.
ايباتى اسقان ۇلان بول،
حالقىڭ سۇيەر سۇلتان بول.
ا، قۇداي، جارىلقا،
اۋمين!
(بارلىعى بەتتەرىن سيپايدى.)
شال. ال ەندى ۇلكەن تاماق كەلگەنشە، ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسىپ وتىرايىق.
تالانت. اتا، وندا ءبىز مىنا ەردەن ەكەۋمىزدىڭ قالادان ىنىلەرى-مىزگە اكەلگەن سىي-سياپاتىمىزدى ۇسىنساق. (سومكەسىنەن ءبىر-بىر تاقيا الىپ تالعات پەن ساماتتىڭ باستارىنا كيگىزەدى.)
شال. ءويپىرماي-ا! مۇندايدا بالالاردىڭ جاڭا كيىمى ءۇشىن حالقىمىزدا بايعازى دەگەن بەرىلەدى. (كەمپىرگە قاراپ) بايبىشە، مىنا نەمەرەلەرىڭنىڭ بايعازىسىنا نە بەرەسىڭ؟
كەمپىر. اينالايىن، جارىقتارىم سول، جاڭا بۇيىمدارىڭ ىس-تىق دەنەلەرىڭدە توزسىن، كوپ جاساڭدار، شىراقتارىم (ەكى نەمە-رەسىنىڭ ماڭدايلارىنان يىسكەپ، قولدارىنا بىر-بىردەن قامشى ۇس-تاتادى). اتالارىڭ بايعازىسىن ءوزى دايارلاپ قويىپ، ماعان ايتىپ وتىرعان عوي.
شال. ءيا، اللا، وسىلاي قىزىق-قۋانىشتان ايىرماسىن. قازاقتا توي كوپ قوي – قىز ۇزاتۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، بالانى بەسىككە سالۋ، قىر-قىنان شىعارۋ، تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي، ءتىلاشار دەيمىسىڭ، تولىپ جاتىر عوي. جاقىندا سول قىزىقشىلىقتىڭ ءبىرىن وزدەرىڭ دە كورە-سىڭدەر.
تالانت، ەردەن (قوسارلانىپ). ول نە قىزىق، اتا؟!
كەمپىر. مىنا تالعات باۋىرلارىڭ قالاعا بارىپ وقيىن دەپ جاتىر عوي. الىس جولعا العاش شىعايىن دەپ وتىر.
شال. اتا سالتىمىز بويىنشا مۇندايدا ارناۋلى مال سويىلىپ، كەڭ داستارقان جاسالادى. ويىن-ساۋىق وتكىزىلىپ، ولەڭ-جىر ايتىلادى. بۇنداي دۋمان، الىس جولعا العاش شىعارىپ سالۋ ءداستۇرى – توقىمقاعار دەپ اتالادى.
بالالار (گۋىلدەسىپ). و، تاماشا، تويدىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپپىز، جاقسى بولعان!
شال. اللا بۇيىرتسا، كورەر قىزىقتارىڭ كوپ بولسىن، قاراق-تارىم. جورىتقاندا جولدارىڭ بولسىن، جولداستارىڭ قىدىر بولسىن. وندا ەسىك الدىنا شىعىپ، كىشكەنە بوي جازىپ، دەنە سەر-گىتەيىك، ءاۋ-ۋپ!
شىمىلدىق
You Might Also Like
