كەرتولعاۋ
وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي شىڭجاڭداعى ۇيعىر، دۇڭگەن، قىرعىز حالىقتارى سياقتى قازاقتار دا جەرگىلىكتى ۇكىمەت بيلەۋشىلەرىنىڭ ەزگىسىنە ۇشىرايدى. قاشاندا ەل باسىنداعى اۋىرلىق تاۋقىمەتتىڭ ەل ەڭسەسىن كوتەرەر ازاماتتاردىڭ يىعىنا تۇسەتىن ادەتى. ىلە بويىنداعى سادىر پالۋان باستاعان كوتەرىلىستەن كەيىن، ەل ىشىندە تىڭشى مولايىپ، ءبىرىن-بىرى تۇرتكىلەگەن جاعداي كوبەيدى. بۇل بيلەۋشى وكىمەت ورىندارىنا ۇنامايتىن ادامداردىڭ كوزىن جويۋ ءۇشىن قولداناتىن ەجەلدەن بەلگىلى ءتاسىل.
مىنە، وسىنداي الاساپىران كەزدە ورىس وتارشىلدىعىنىڭ قىسپاعىنا شىداماي قارقارا مەن نارىنقول وڭىرىنەن تەكەس بويىنا كوشىپ بارعان قالىڭ الباننىڭ باس يەسى، ايگىلى كۇيشى قوجەكە نازارۇلىنا جالا جابىلادى. ول كەزدە وكىمەت ورىندارىنا ەڭ قولايلى ادال بەرىلگەن قىزمەتشى جانە ەل ىشىنەن مول دەرەك ءسۇزىپ قايتاتىن تىڭشى ەل كەزەگەن ساۋداگەرلەر بولعان. اسىرەسە، تۋىسى بولەك، ۇلتى بوتەن ساۋداگەرلەر باس كوتەرەر ازاماتتاردى اياۋسىز كورسەتىپ وتىرعان. وعان ەلدىڭ ءوز ىشىندەگى كور كەۋدە، شولاق ويلى، ءىشى تار پەندەلەر قوسىلعاندا، وسەك پەن جالا ورتتەي قاۋلاپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرگەن. وسى تۇزاق قوجەكەنىڭ دە موينىنا تۇسەدى. تەكەس بويىنا كەلگەن تاتار ساۋداگەرىنىڭ كەرۋەنىن داركەنباي دەگەن كونتاقىم ۇرى تونايدى. ەرتەڭىندە وكىمەت ادامدارى ەلدىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، ۇرىعا ىزدەۋ سالادى. سول كەزدە ءور الباننىڭ داداي دەگەن بولىسى قوجەكەمەن ءدام-تۇزى جاراسپاي، قىرباي بولىپ جۇرەدى ەكەن. ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ۇكىمەت ادامدارىنا «كەرۋەندى توناتقان قوجەكە» دەگەن كۋالىك بەرە قويادى. وكتەمدىك جۇرگەن جەردە كىسىلىك بولا ما، قوجەكەنىڭ اۋىزىن اشۋعا شاماسىن كەلتىرمەي الا جونەلەدى. بولعان وقيعانى دالانىڭ «ۇزىن قۇلاعى» اپ-ساتتە تەكەس بويىنا جايىپ جىبەرەدى. سول كەزدە توڭىرەگىنە ىقپالدى رابات تورە مەن مامىربەك تورە دەرەۋ اتقا قونىپ، وزدەرىنىڭ سىيلاس-سىرالعى دوسى قوجەكەنى ۇكىمەت ادامدارىنان ءبىر جىلعا كەپىلدىككە سۇراپ الادى. ءبىر جىل ىشىندە شىن ۇرىنى تاۋىپ بەرمەك بولىپ ۋادە بەرەدى.
ءبىراق ءىزىن جاسىرىپ ۇلگىرمەگەن ۇرى وڭايلىقپەن تاپتىرا ما. ۋادەلى مەرزىم جاقىندايدى. ناقاق جالا قوجەكەنىڭ جىگەرىن قۇم ەتىپ، شاراسىن تاۋىسادى. قوجەكەنىڭ ادالدىعىنا شىعار كۇندەي سەنەتىن اعايىن-تۋىس تا سەڭدەي سوعىلىسىپ كۇيزەلەدى.
ءبىر كۇنى رابات پەن مامىربەك تورەلەردىڭ اۋىلدا جوقتىعىن پايدالانىپ، باياعى ارىزقوي داداي بولىس قوجەكەنى تاعى دا قاماۋعا الدىرتادى. بۇل جولى قوجەكەنىڭ بالاسى موللا ىبىرايىم قوسا تۇتقىندالادى. ولاردى الدى-ارتىنا قاراتپاستان كۇرە قالاسىنداعى تۇرمەگە قامايدى. بۇل سول كەزدەگى ساياسي تۇتقىنداردى قامىرداي يلەپ، ازاپتىڭ نەبىر سوراقى تۇرلەرىن ويلاپ تابۋمەن داڭقى شىققان زۇلىمدىقتىڭ ورداسى سياقتى ورىن بولاتىن.
كۇرە تۇرمەسىندە قوجەكە نەبىر ازاپتى كورەدى. ازاپتاۋداعى ماقسات بەلگىلى، جاپقان جالاعا مويىنداتۋ. ءبىراق قوجەكە شىندىقتان باسقا ەشتەڭكە ايتپايدى.
بۇل كەزدە قوجەكەڭنىڭ قادىرلەس دوسى رابات تورە دە قول قۋسىرىپ وتىرمايدى. اقشا جۇمساپ، ادام سالىپ، قوجەكەنى بوساتىپ الۋ ءۇشىن جوعارعى جاقتى اينالدىرادى. اقىرىندا قوجەكەگە ءولىم جازاسىنىڭ كەسىلىپ قويعاندىعىن بىلەدى. ونى بۇزۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى بولماعان سوڭ، رابات تورە ءوز باسىن كەپىلدىككە تىگىپ، ەل-جۇرتىمەن قوشتاستىرۋ ءۇشىن ءبىر اپتاعا سۇراپ الىپ شىعادى. ءبىراق بۇل جاعدايدى قوجەكەنىڭ وزىنە بىلدىرمەيدى.
سودان، ەلگە كەلىپ، اعايىن-تۋعانىمەن قاۋىشىپ، ساعىنىشىن باسقان سوڭ، ۇلكەندەر وڭاشا ۇيگە جايعاسادى. سول كەزدە رابات تورە مايدالاپ ءسوز باستايدى: «ە، قوجەكە، ومىرگە كەلگەن پەندە بىر-بىرىنە قوناق دەگەن راس ەكەن. وزىڭنەن كوز جازعالى قۇلاققا ۇرعان تاناداي بولىپ، قوڭىلتاقسىپ قالدىق. دومبىراڭدى ۇستا، سەنىڭ دە كوكىرەگىڭە ءبىراز سىر جينالعان بولار. ەرتەڭ نە بولارى ءتاڭىردىڭ ەركىندەگى زامان عوي. شىعار كوكىرەگىڭدەگىنى، سويلەتشى دومبىراڭدى!» — دەيدى.
قوجەكە ءوزىنىڭ از ۋاقىتقا كەپىلدىككە شىققانىن سوندا عانا بىلەدى. بىلەدى دە، ءبىر اۋىق ءتۇيىلىپ وتىرىپ ءتىل قاتادى: «ولمەستى قۇداي جاراتپايدى، توزباستى ۇستا سوقپايدى، ولىمنەن قاشىپ جان ساۋعالار جايىم جوق. ءتاڭىر الدىندا ارىم تازا، ءبىر عانا جاعداي جانىمدى قينايدى، رابات! ءوزىڭ سياقتى ءقادىرلى ازاماتپەن ماڭگىلىك قوشتاسۋ قيىن ەكەن!» — دەپتى. بۇل ءسوزدى ەستىگەندە راباتتىڭ يىعى بۇلكىلدەپ، كوزىنە جاس الادى.
ال، قوجەكە بولسا، تۇعىرداعى شاۋلىدەي ءدۇر سىلكىنىپ، ەڭسەسىن تۇزەپ، قولىنا دومبىراسىن الادى. سونان سوڭ كوكىرەككە كەپتەلگەن مۇڭ-شەرى «كەرتولعاۋ» كۇيى بولىپ اقتارىلادى. قوجەكەنىڭ «تاسكومىر شوعى الدىندا»، «تاس كومىر شوعىنا قارىلۋ» كۇيلەرى دە تارتىلادى.
ارادا ءبىر اپتا وتكەندە قوجەكەنى قايتادان كۇرە تۇرمەسىنە قاماپ، كومىر شوعىنا قاقتاپ ولتىرەدى.
You Might Also Like
-
— اتا، مىنانى قاراڭىزشى! بىلتىر وتىرعىزعان كوشەتىم... و-و، مەنەن بيىك بوپ كەتىپتى!
-
قايراقباي تارباعاتاي جايلاۋىنان ويعا ءتۇسىپ، ءبىر مەزگىل تۇرىپ جايلاۋعا قايتىپ بارا جاتقانىندا، قوڭىر جەل سوعىپ راحاتتاندىرعان سىقىلدى. سوندا قايراقباي ومىراۋىن اشىپ قوڭىر جەلگە توسەپ: «وھ، ءشىر...
