InfoHub Logo

اۋىل جانىنداعى شي توبەدە ءجۇزىن جازعى كۇننىڭ اپتاپ ىستىعى قاراكومىرلەگەن ون جاستار شاماسىنداعى بالا جانتالاسىپ جۇگىرىپ ءجۇر. ول ءوز قاتارلاستارى سياقتى ءماز بولىپ ويناپ جۇرگەن جوق. كەسىرتكە قۋالايدى. سامايىنان اققان تەردى كۇسى قالىڭ توزىعى جەتكەن جەيدەسىنىڭ جەڭىمەن ءسۇرتىپ، اندا-ساندا ارقاسىنا تاڭىپ العان كىشكەنە سومكەسىنەن سۋسىن الىپ ىشەدى. قولىندا ءبىر مەتر مولشەرىندەگى اق تاياق، ءجۇزى جۇقارىپ، جەتەسىنەن ۇزىلگەن سابى جوق پىشاقپەن قىسقىش بار. اناداي جەرگە ىشىنە كەسىرتكەنىڭ قۇيرىعى تولعان شەربەك تۇر. تامىزدىڭ مي قايناعان ىستىعى بولعاندىقتان ونىڭ ىشىنەن قولقانى قابار كۇلىمسى ءيىس شىعادى. كۇندەگى البارىندى ارەكەتىنەن جانە ۇدايى ۇستايتىن قارا توپىراق پەن قاننىڭ اسەرىنەن الاقانى، نوسەرلى جاڭبىر ورعان قيا بەتتەي ايعىزدالىپ ءتىلىنىپتى. تىرناعىنىڭ كوبەسى جارىلىپ، ىرىڭدەپ تۇر. ۇستىندەگى كيىمدەرى مەن توتىققان تۇرىنە قاراپ بالانى ابدەن مۇسىركەۋگە بولادى. ءبىراق، كوزىندە كوك ءجۇزىن ءتىلىپ تۇسەر نايزاعايدىڭ وتتى الاۋى جارقىلدايدى. جانارىنا ۇڭىلە قاراعان ادام تىكسىنەر كەكتىڭ ۇشقىنىن بىردەن سەزەرى حاق. كەيىنگى جىلدارى بۇل وسكىننىڭ اۋىل بالالارىنا قوسىلىپ ويناماي، ساياق تارتا ءبولىنىپ، ءوز تىرلىگىمەن وسىلاي كۇن وتكىزۋدى داعدىعا اينالدىرعانى قاشان؟!

بالانىڭ وسى تۇسىنىكسىز تىرلىگىن كورىپ جۇرەتىن اۋىلدا جالعىز شوپان عانا بار. ول باستاپقىندا بۇل قيمىلعا اسا ءمان بەرمەگەن. بيىك توبەنىڭ ۇستىندە وتىرىپ، قامسىز ورىستەگەن قوتانىنا قاراپ قويىپ، تەمەكىسىن قۇشىرلانا سورىپ، شىققان كوك تۇتىنگە سۇيسىنە قارايدى. اۋىلدىڭ بارلىق ارەكەتى ونىڭ كوزىنەن قاعىس قالمايتىن. بالانى دا سول بايقادى. الدىنداعى تۇلىگى ۇيەزدەگەن ۋاقىتىندا اياڭداپ بالانىڭ قاسىنا كەلدى. سۋىپ قالعان قارا شايىنە، قاتقان كومەشىن مالىپ جەپ وتىرعان بالا، قويشىنىڭ كەلگەنىن اڭعارمادى. الدىنداعى ءۇيىلىپ جاتقان كەسىرتكەلەردىڭ قۇيرىعىنا تەلمىرە قاراپ، ءوزىنىڭ ەرلىگىنە ماساتتانىپ وتىرعان-تۇعىن.  

— باتىرەكە، تاماعىڭ ءسىڭىمدى بولسىن،-دەدى قويشى كۇلىمسىرەي ءتىل قاتىپ.

— ايتقانىڭىز كەلسىن، اتا. كەل وتىرىڭىز. بىرگە تاماقتانايىق. بالا

مەنى مەنسىنبەي تۇر ما دەگەندەي قارتتىڭ جۇزىنە كۇن سالا قارادى.

— شيكى قۇيرىقتاردى جەپ وتىرسىڭ با؟

— جوعا، انام پىسىرگەن ناندى جەپ وتىرمىن. كەسىرتكەنىڭ

قۇيرىقتارىن جەۋگە بولمايدى. بۇلاردى تەمىر ىدىسقا سالىپ، استىنا وت جاعىپ شىجعىرساڭ، ءوز مايلارى وزدەرىن قۋىرىپ شىجىلداعان دىبىس شىعادى. سونداعى كەرەمەتتى ايتساڭىزشى شىركىن...

— نەگە؟ قويشى، بالانىڭ سوزىنە سەكەمدەنە قارادى.

— ولار مەنىڭ قاس جاۋىم. ال اركىم شاماسى جەتكەنشە كەك الۋ كەرەك.

— سەن نەگە جالعىز جۇرەسىڭ؟ اناۋ جۇگىرمەكتەرمەن بىرگە ويناساڭشى.

بالا سوندا بارىپ الىسىپ، ءبىر-بىرىن قۋالاپ ويناپ جۇرگەن توپتى بالالارعا كوز سالدى دا، ولاردى مەنسىنبەگەن شىرايمەن قارتقا قاراپ:

— ولار بالا عوي. نە بىلەدى دەيسىز؟ — دەدى دە، قاسىندا جاتقان تاياعىن قولىنا كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن الىپ، جۇگىرە جونەلدى.

قارت بالانىڭ ءار قيمىلىن قاعىس قالدىرماي قاداعالاۋدا. بالا ءبىر ءتۇپ شيدىڭ تۇبىنە جۇگىرىپ باردى دا، تاياعىمەن ونىڭ ءتۇبىن سابالاي جونەلدى. شي تۇبىنە جاسىرىنعان كەسىرتكەنى تاقىرعا قۋىپ شىقتى. جانۇشىرا قاشقان جاندىك بالا قۋىپ جەتە بەرگەندە، كەلەسى ءشيدىڭ تۇبىنە سىپ ەتىپ كىردى دە كەتتى. قوپالى ءشيدى قانشا اقتارىپ، سابالاسا دا كەسىرتكە تابىلمادى. قالتاسىنان سىرىڭكە الىپ شىقتى دا، ءورت قويدى. وتتىڭ قىزۋىنا شىداماعان كەسىرتكە اتىپ شىعىپ، تاعى قاشا جونەلدى. وسى ءساتتى اڭدىپ وتىرعان بالا قولىنداعى تاياعىن بار پارمەنىمەن سىلتەپ قالدى. بەلىنەن تيگەن اۋىر سوققىدان ەسەڭگىرەپ كەتكەن جاندىك اقىرى بالانىڭ قولىنا ءتۇستى. قالتاسىنان ءجىپ الىپ شىقتى دا كەسىرتكەنىڭ قۇيرىعىنان بايلاپ الىپ قايتا ورنىنا كەلىپ وتىردى. دەنەسىنىڭ ارتقى بولىگىن قوزعاي الماعان كەسىرتكە تاماعىن بۇلك-بۇلك ەتكىزىپ، بالادان اراشا تىلەپ تۇر. «كاپىردىڭ اۋىزىن اشىپ، قاراعان ءتۇرىن-اي» دەپ بالا ءبىر كۇڭىك ەتتى دە قويدى. قارت ۇندەمەستەن، ەندى نە ىستەر ەكەن دەگەندەي الدىنداعى قۇبىلىستان كوز الماي تەسىرەيە قاراپ تۇر. بالانىڭ كوزى، جانسىز جەرىنەن وق ءتيىپ، اشىنعان جارالى جولبارىستىڭ اشۋعا تولى قاراشىعىنداي قان تولىپ، قىپ-قىزىل بولىپ كەتىپتى. شوپان ونىڭ بۇل بەينەسىنەن ابدەن قىل بابىنا كەلىپ، ساداقتىڭ جەبەسىندەي تەزدىكپەن جەمىنە شاپشيتىن قانشىرداي دولى مىنەزىنە جەتكەنىن اڭعاردى. بالانىڭ ەشتەڭەدەن تايىناتىن ءتۇرى جوق. كەسىرتكەلەر — ونىڭ جەتى اتاسىنان بەرى جاۋلاسقان قاس دۇشپانى ءتارىزدى. كەسىلگەن قۇيرىقتاردان شىققان بولماشى قاننان، تۇمەن قولدى جايراتىپ، سولاردىڭ كول بولىپ اققان قانىن كورىپ، جانى بايىز تاپقان قولباسىداي ماساتتانادى. ءبىراق، قارت ءبىر نارسەنى اڭعارمادى. بالانىڭ جۇزىندەگى بۇل جىلىمىق قۇبىلىس — كوڭىلگە بەرىش بولىپ ۇيىعان كەكتىڭ ناتيجەسى ەدى. ادامنىڭ جۇرەگى بالا كەزىندە نەمەن نارلەنسە، ەسەيگەندە سونىڭ جەمىسىن تاتادى. ونىڭ كۇنى بويى ايتاتىن، وز-وزىنە كوپ قايتالايتىنى «كەك الام دەسەڭ قاننان قورىقپا» دەگەن ءسوز بولاتىن.   «كەس قۇيرىعىڭدى، كەس. قاسارىسساڭ ءوزىم كەسىپ الام. مەندە وتكىر قانجار بارىن، انا شولاق قۇيىرىق باۋىرلارىڭ ايتپادى ما؟ وزدىگىڭنەن بەرىلسەڭ جانىڭ ولجا. ال قارسىلىق كورسەتسەڭ، بارار جەرىڭ باقي دۇنيە». بالا كەسىرتكەگە سويلەپ وتىر. دەنەسىنىڭ ارتقى بولەگىن قوزعاي الماعان جاندىك، جەل تەربەتكەن اعاشتاي، كەۋدە ءتۇسىن ارى-بەرى قوزعالتادى. قۇيرىعىن كەسپەي قويعانىن، قارسىلىق دەپ تۇسىنگەن بالا قولىنداعى سابى جوق پىشاقتىڭ جۇزىمەن كەسىرتكەنى بەل ورتاسىنان ورىپ جىبەردى. شاپشىعان قان ماڭايىنداعى كوك شوپتەر مەن شالبارىنىڭ بالاعىنا شاشىراپ جاتتى. قارت ەرىكسىز ارتقا شەگىنىپ، بالدىرعاننىڭ قانپەزەرلىك ىسىنە تۇرشىگە قارادى.  

— بۇل قۇيرىقتاردى نە ىستەيسىڭ؟

— ەشقانداي كەرەگىمە جاراتپايمىن.

— وندا جازىقسىز جاندىكتەردى نەگە ولتىرەسىڭ؟ وبال ەمەس پە؟ ولاردى دا ءبىزدى جاراتقان جاراتۋشى جاراتتى ەمەسپە.

— كەسەرتكى مەنىڭ قاس جاۋىم. ال جاۋعا اياۋشىلىق ىستەۋ — ەركەكتىك ەمەس. قاتىنعا ءتان قورقاقتىق.

— قالايشا قاس دۇشپانىڭ؟

— مەنىڭ اكەمدى جىلان شاعىپ ولتىرگەن.

— بۇل كەسەرتكى عوي.

— كەسىرتكە جىلانعا وزگەرەدى. ال جىلان قىرىق جىل ادام كورمەسە ايداھار بولادى.

— بۇل مۇمكىن ەمەس. جىلان ايداھارعا اينالار. ال كەسىرتكە ەشقاشان جىلانعا اينالمايدى،-دەپ قانى قارايعان قارت بالاعا شانشىلا سويلەدى.

— سىزدەر نە بىلەسىزدەر. اناۋ جۇگىرىپ جۇرگەن بالا سياقتىسىزدار. بۇلاردان قايىرىمدىلىق كۇتۋگە بولمايدى. ال، ايداھارعا اينالىپ كەتسە قارسى كەلىپ، توتەپ بەرۋ قيىن.

— قۇيىرىعىن كەسىپ الىپ، ءتىرى جىبەرگەندە جىلانعا اينالا الماي ما؟

— اينالسادا مەيلى. مەن ونىڭ ادام ولتىرەر ۋىتىن الىپ قالدىم.

— جىلاننىڭ ۋىتى تىلىندە عوي.

— ءسىز بىلمەيدى ەكەنسىز. جىلاننىڭ ۋىتى وتىندە بولادى. ءوتى تاڭەرتەڭگى ۋاقىتتا اۋىزىنا بارادى دا، تۇستەن كەيىن ارتقى بولىگىنە كوشەدى. تاڭعى ۋاقتا جىلان شاققان ءاربىر جان يەسى امان قالمايدى. مەنىڭ اكەمدى دە تاڭەرتەڭ ەرتە شاعىپ ولتىرگەن.

— بۇل قىلىعىڭدى اناڭ بىلە مە؟

— بىلمەيدى. بىلسە مەنىڭ بۇلاي ىستەۋىمە قارسىلىق بىلدىرەر ەدى. ءبىراق، مەندە انامنان جىلاپ تۋعانىمدى بىلەم...

— ۇستىڭدەگى قان داقتارىن كورمەي مە؟

— كيىمىمدى اۋىستىرىپ الامىن.

— ءوزىڭ قاننان قورىقپايسىڭ با؟

— جوق. مەنىڭ بابالارىم قاننان قورىقپاعان.

— قالايدا  كەسىرتكەلەر بىزگە كەرەك.  ولاردى ولتىرە بەرۋگە بولماس.

— مەن وسىلاي ىستەۋدى قالايمىن. ماعان بارلىعىن ىستەۋگە ەركىندىك بەرىلگەن. ءتىپتى اجالدى دا تاڭداي الامىن

— الدەن اجال تۋرالى ويلايسىڭ با؟

— ءيا. اكەمنىڭ ءولىمى ماعان كوپ نارسەنى ءتۇسىندىردى. سوندىقتان دا مەن ءوزىمدى-وزىم قۇتقارۋىم كەرەك دەپ بەكىنگەم.

بالا اڭگىمەنى دوعاردى دا، بۇگىنگى كەسكەن قۇيىرىقتارىن ساناي باستادى. ءبىر، ەكى، ءۇش...قىرىق بەس. بۇگىنگە وسى دا جەتەر.

كۇن ەڭكەيگەندە قوتانىن ۇيىنە بەتتەتكەن قويشىنىڭ الدىنان قۇيرىعى جوق كەسىرتكەلەر قايشىلاسىپ ءوتىپ جاتتى...

---