كوڭىلدەن وشپەس ءبىر بەينە
ات تۇياعىن قاعار تومار جوق ايدىك دالا توسىندە جارىسىپ كەلەمىز. مىنگەنىمىز كومپىس تۇعىر ەمەس، كەكىلىن جەل تاراعان تۋ قۇيرىعى ءبىر تۇتام جەلقابىزدار. ايعايعا ەلىرىپ، انداعايداي ەكپىندەپ كەلەدى. بۇل داڭعازاسى قۇلاقتى تۇندىرعان قالادان، ءوز تولىنەن جەرىگەن تۇمسا ساۋلىقتاي، قالانى جات كورىپ اۋىلعا كەلگەن شاعىمىز ەدى. بىر-بىرىمىزگە ايتا المايتىن، بىر-بىرىمىزدەن سۇراي المايتىن جاننىڭ جاراسىن دالانىڭ جەلىنە جالاتىپ كەلسەك دەگەن اق ۇرپەك ارماننىڭ ورىندالعان تۇسى ەدى. بار مۇڭدى، بار اشۋدى، ىشكى نازالىق پەن قۇسالىقتى تەرگە بوككەن ات ەكپىنىمەن جۋماقشىمىز. كوزىمىزدەگى سىر ۇشقىنىن ايتتىرماي بىلەمىز. جانارىمىزدان «تۋعان جەردىڭ قىسى-اي» دەگەن وت ۇشقىنى الاۋلايدى. مەنىڭ دە ەسىمە تۋعان جەر ورالدى.
...سول جىلى دا قار قالىڭ تۇسكەن اسپاننىڭ ءيسىندى بولعان قىسى ەدى. اۋىل قارتتارىنىڭ ايتۋىنشا «بۇل قىس پالەن جىلدان بەرى بولماعان قىس ەدى»، «بۇل قىس اناۋ جىلعى پالەنشەنىڭ وتارى اۋىلعا جەتە الماي تۇگەلىمەن قىرىلىپ قالعان قىستاي بولدى» دەگەن جىرعا بەرگىسىز اڭىزدى قىس بولدى. جاستار اۋىل سىرتىنداعى شاڭعى مايدانىنا جينالاتىنبىز. مۇرنىنىڭ ماڭقاسىن جيا المايتىن بالالىق شاق ەمەس، دەگەنمەن بوزبالا قاتارىنا ىلىنگەن كەزىمىز. اققۋدىڭ كوگىلدىرىندەي كوز تارتا باستاعان قىزداردىڭ سىرعاسىنىڭ سىڭعىرىنان سىر ۇرلاي باستاعانبىز. سوزدەن زەرگەرلىك ۇستاعان جىگىتتەر توبىمىزدىڭ توعاناعىن ءازىل سوزدەرىمەن جاندىرىپ كەلەدى.
سىرعاناپ كەلەمىز، جارىسىپ كەلەمىز. ءماز-مايرام، ارقا-جارقا دىر-دۋمان. بۇل شاقتا ءبولىنىپ-بولىنىپ ارامىزدا سەلدىرەي باستاعان. ەتەككە اعىزىپ كەلە جاتىپ قالىڭ قارعا ەكبەتىمنەن جىعىلدىم. مەنىڭ قاسىما، جاقىنداۋ اراعا كەلىپ اق سارى ءجۇزدى قىزدا بۇرق ەتە ءتۇستى. قالىڭ قارعا، سۋعا سۇڭگىگەن قازدىڭ بالاپانىنداي توعىتىلىپ بارىپ قايتا شىققاندا، قار اسىتنان حور قىزى شىعا كەلگەندەي ەلەستەپ كەتتى. ەكەۋمىز وڭاشا قالىپپىز. قار-قار بولعان بەتىن ءسۇرتىپ، جىميا قارادى. مەن دە ىرجيعان بولدىم. قىزدىڭ جىميىسى ماعان الەم كۇلىپ تۇرعانداي اسەر ەتتى.
— قارعا ادەمى سۇڭگيدى ەكەنسىڭ كولدە جۇزگەندەي، — دەپ قالجىڭ قىستىردىم.
— ءسىز سياقتى جىعىلىپ جاتقاننان مالتاعان الدە قايدا ارتىق قوي. ءسوز وسىمەن تامامدالدى. جوعارىعا ءۇنسىز ورلەپ كەلەمىز.
— شاڭعىڭىزدى بەرىڭىز، مەن كوتەرىپ الايىن، شارشايسىز عوي.
— ەكەۋىندە ءسىز كوتەرىپ، مەن بوس جۇرسەم بۇل تەڭسىزدىك بولماي ما؟
— ومىردە ءار قاشان تەڭدىك بولماعان.
— بۇل الدە قاشان اكسيومالاسىپ بولعان ءپالساپا. دەسەدە اۋەلدە تەڭدىك پەن ادىلدىك جاراتىلعان. تەك، ءبىز، ادامدار ءوزىمىز قولدان تەڭسىزدىك پەن ادىلەتسىزدىك جاسايمىز. بەينە ءسىز سياقتى ەكى شاڭعىنى ءبىر ادام ارقالاپ، مەن سياقتى ءبىر ادام بوس جۇرەدى. اق سارى قىز ەكەۋمىز ءسىلبىر جاڭبىرداي ءىلبىپ باسىپ كەلەمىز.
— مەن سويلەمەيمىن بە دەسەم، ءسىز مەنەن وتكەن ۇندەمەس ەكەنسىز،- دەدى ءبىر كەزدە.
— سويلەسەم تاعى قاتەلەسەم بە دەپ قورقامىن، - دەدىم. ونى سويلەتكىم كەپ ادەيى وسىلاي دەدىم.
— وندا ءسىز قاۋىپتى ادام ەكەنسىز.
— نەگە؟ بەتىنە باجىرايا قارادىم، تاعى قاي جاعىمنان وراپ كەتەر ەكەنسىڭ دەپ.
— مەن ءۇشىن دۇنيەدەگى ەڭ قاۋىپتى ادام قاتەلەسپەيتىن ادامدار. مەن قاتەلەسۋدى بىلمەيتىن ادامداردان قورقامىن. ويتكەنى قاتەلەسپەگەن ادامدار دۇرىستىڭ كوزىنە ءتۇزۋ قاراي المايدى. وسى كەزدە بارىپ قىزعا سويلەۋدەن قىرمان العان وڭاي ەكەنىن ءبىلدىم.
اق سارى قىز ەكەۋمىز شاڭعى الاڭىنىڭ باسىنان تومەن قاراي قۇيعىتىپ كەلەمىز. ول الدى دا، مەن وكشەلەي قۋىپ كەلەم. بۇل شاقتا بىر-بىرىمىزگە ۇيرەنىسىپ قالعامىز. ونىڭ شاڭعىسىنان ۇشقان اق تۇيىرشىكتەر بەتىمە كەلىپ سوعىلادى. جۇپ-جۇمساق اق تۇيىرشىكتەر... بۇل ونىڭ شاڭعىسىنان ۇشقان قار ۇشقىندارى ەمەس، ۇلپا دەمىندەي بولىپ بىلىنەدى ماعان. سىرعاناپ كەلەمىن، ىشتەي سىر ءتۇيىپ كەلەمىن.
— سونشا قۋعانىڭىز نە؟ ءبىز جارىسباعان ەدىك قوي؟
— ومىردە ءبىر-اق قىزىق بار. ول قۋعانىڭدى دەمالتپاي قۋا بەرۋ.
— قىزىق ەكەنسىز، ءبىراق ءسوزىڭىز ۇنامدى.
قوزى مىنەزدى قىزدىڭ قىلىعى وزىنە ەلىتىپ بارادى. «ادەمىلىكتى باعالاۋ ءۇشىن عانا جاراتقان. مەن ادامنىڭ كوڭىلى ەمەس، كۇزدىڭ قۇلاعان جاپىراعى تۋرالى دا ويلانامىن. ءوزىمدى ەشكىممەن سالىستىرعىم كەلمەيدى، ءتىپتى سەنى دە سولاي، ويتكەنى مەن وزگە بولا المايمىن، وزگە مەن بولا المايدى. ءتىپتى سەن بولۋ ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى. ءار تاۋدىڭ ءوز بيىگى، ءوز ۇلارى بولعانى سياقتى، ءار ادامنىڭ دا ءوز ەرەكشەلىگى بار. قانشا ادام بولسا سونشا مىنەز بولادى. تەك سول دارا مىنەزىمىزدى جوعالتىپ المايىق»، — دەيمىن ىشتەي.
اق سارى قىزدىڭ الما ءجۇزى تالاي كۇنگە دەيىن جادىمنان شىقپاي ۋاق-ۋاق ويىما ورالىپ ءجۇرىپ، كەيىننەن بىرتە-بىرتە وشكىندەپ كەتكەن، وشكەن، ۇمىت بولعان. سول كەزدەگى قىزدىڭ ەلەسىن ويىمنان وشىرۋگە تىرىسقانىم بالاپانىن جىلى جاققا الىپ ۇشقان اتا اققۋ مەن انا اققۋدىڭ جان ارپالىسىنان ەش كەم بولماپ ەدى. بىردە دوسىم مىناداي قىزىق اڭىزىزعا بەرگىسىز اڭگىمە ايتىپ بەرگەن. قوڭىر كۇز كەلىپ، اعاش جاپىراقتارى سارعايىپ، دالا جايالىقتانا باستاعاندا جىل قۇستارى وڭتۇستىككە، جىلى جاققا قونىس اۋدارا باستايدى. اققۋلاردا سولاي، ولاردا اۋا ۇشادى، ءبىراق اققۋلار شايداي اشىق كۇنى ەمەس اق ءتۇبىت تۇماندار تۇسكەن كۇنى جىلى جاققا بەت الادى ەكەن. اققۋلاردىڭ تۇماندى كۇنى قونىس اۋدارۋى دا تەكتەن-تەككە بولماسا كەرەك. التى اي بويى وسى جاقتى مەكەندەپ، ۇيا باسىپ شىعارعان بالاپاندارى ۇياسىن، كىندىك ءجۇرتىن قيا الماي، كوككە كوتەرىلىپ بارىپ ىرا تومەن قۇلديلاپ، قايتا ۇياسىنا قونىپ الادى. سوندىقتاندا اققۋلار تۇمان تۇسەر ءساتتى اسىعا كۇتەدى. ءدال تۇمان تۇسكەن كۇنى بالاپاندارىن بىرگە الىپ كوككە كوتەرىلەدى ەكەن. سوندا بالاپاندارى ۇياسىنىڭ قاي ماڭدا قالعانىن تۇماندا پارىقتاي الماي ەرىكسىز اتا اققۋ مەن انا اققۋعا ەرىپ وتىرادى. مىنە ماشاقات دەگەن، مىنە جان ارپالىس دەگەن. مەندە ونى ۇمىتۋ ءۇشىن ۋاقىت تۇمانىن اسىعا كۇتكەم...
شىرماۋىقتاي شىرماعان ويلارمەن وتكەن شاقتىڭ ەلەسىن قۋىپ كەتكەن مەن، اتىمنىڭ اقىرىن جۇرىسكە اۋىسىپ، اياعىن ساناپ باسىپ كەلە جاتقانىن دا سەزبەپپىن. تەك الدىعا، الىسقا وزىپ، ۇزاپ كەتكەن ەكەۋى قايىرىلىپ كەلگەندە بارىپ ءبىراق ەسىمدى جيدىم. اتتارى سابىندى سۋعا شومىلعانداي اق كوبىك. كوپتەن بەرى قۇرعاق بەدە جەپ كوبەڭ سەمىزدەنگەن اتتار سولق-سولق ەتىپ، اۋىزدىقتارىن قارش-قارش شاينايدى. قالا قاپىرىقتارىن تۇگەلدەي سىلكىپ، توزاڭنان ارىلعانداي ەكەۋىنىڭ كوڭىلدەرى تاۋ قوپارىپ، جاۋ قۇلاتىپ كەلگەن جاساۋىلداي كوتەرىڭكى.
— سەنى قانداي وي قاماپ الدى؟ مىناۋ دالادا، مىناۋ كەڭ جەردە، مىناۋ اپپاق ولكەدە ءبىز قايعىنى ويلاۋعا ءتيىس ەمەسپىز. ءومىر دەگەن كيەلى دە كۇيەلى مەكتەپىڭ جانىمىزعا جۇقتىرعان كەسەلدەرىن ات شابىسىمەن جۋىپ، دالا سامالىمەن جەلپۋىمىز كەرەك. بوتاسىنان ايىرىلعان بوز ىنگەندەي بەبەۋلەگەن بۋاز ويلارعا بەرىلمە... ءوزىڭدى-وزىڭ ارشى قۇسالىقتان. ءوزىڭدى-وزىڭ سەرگىتپەسەڭ، سەنىڭ ايدارىڭنان ايمالاپ، كەكىلىڭنەن سيپار ەشكىمىڭ جوق بۇل جاقتا...ەشكىم دە سەنىڭ اياعىڭنىڭ بالشىعىن تازالاپ بەرمەك تۇگىلى كىرپىگىڭنىڭ شاڭىن دا قاعىپ بەرمەيدى. شاپ ،باۋىرىم، بۇنداي ءسات كۇندە تۋا بەرمەيدى،- دەپ ول اتتىڭ باسىن قايتا قويا بەردى. جەل قانات جىلقى دا شاۋىپ تۇرماسا شاۋ تارتىپ قالادى عوي، وسىنداي ءبىر ۇزاق شابىستى اڭساعان اتتار تىزگىننىڭ بوساۋىن كۇتكەندەي اعىزا جونەلدى. «شىركىن تۋعان جەردىڭ قىسى-اي، سەنى دە كورمەگەلى، سەنىڭ سىقىرلاعان قارىڭدى كەرزى ەتىكپەن سىقىرلاتىپ باسپاعالى دا جىلدار اۋنادى عوي» دەپ تاعى دا ويلارعا بەرىلدىم. سول اق سارى قىز ەسىمە ءتۇستى. مۇمكىن ول مەنى سول شاڭعى مايدانىنان قايتقان كۇنى اق ۇمىتقان بولار. ءبىراق ءوزىن ۇمىتۋ ءۇشىن كوپ ازاپتانعان، ءتىپتى شەكارا اتتاپ كەتسەدە، وسىناۋ شاقتا ءوزىن ەسكە العان ءبىر جان بارىن بىلەمە ەكەن ءا؟ تۋعان جەردەن دە، تۋعان ەلدەن دە ماحابباتى وتتىلاۋ دۇنيە بولادى ەكەن-اۋ وسى ومىردە.
* * * *
دالادا اق تۇتەك بوران ۇلىپ تۇر. دالان ءۇيدىڭ اينەكسىز تەرەزەسىنەن جەل اڭىرايدى. ەكەۋى شىرت ۇيقىدا. كۇندىزگى ات سوعىپ تاستاعان دەنەلەرىن كوتەرە الماي تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ جاتىر. ال مەنىڭ كوڭلىم اق تۇتەك دالاداي الاساپىران. ازىناعان بوران مازاڭ ويلارىمنىڭ پەردەسىن جۇلقىلايدى.
...راس، مەن سەنى شىن ءسۇيدىم. تاۋ بالدىرعانى سەكىلدى بالعىن بالالىق ماحابباتتىڭ جانعا سالعان جاراسىنىڭ اۋىزى قارا قوتىرلانىپ، ولەتتەنىپ كەلە جاتقاندا سەن جولىقتىڭ. سوناۋ ءبىر جىلدارى ءوز قولىممەن باۋىزداپ قابىرگە كومىپ كەتكەن باقىتىم، الدە ءبىر تىلسىم كۇشتىڭ قۇدىرەتىمەن ءتىرىلىپ، قابىرىنەن قارعىپ شىققانداي بولىپ ەدى. قىسقى ۇيقىعا كەتكەن حايۋاناتتارداي تىنىش، قىبىرسىز جاتقان سەزىمىمنىڭ قوبىزىنا قىل ىشەك تاعىپ كۇڭىرەنتە شالدىڭ. پەردەسىن ايالى ساۋساعىڭمەن ايالاي باستىڭ. قورقىتتىڭ «ەل ايىرىلعانى» ما؟ الدە بوتاسىن ىزدەگەن «بوزىنگەن» داۋسى ما؟ الدە «كوڭىل تولقىنى» ما؟ بەلگىسىز اۋەن كەۋدەمدە شەرتىلىپ، مىڭ جىلقى شاۋىپ وتكەندەي دۇرسىلدەتىپ ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇلتتان شىققان كۇندەي جارقىراپ جولىققانىڭمەن، سانامدا قاراڭعى تۇنەككە كىرگەن جولاۋشىداي مۇڭلى ىرعاق بار بولاتىن. ويتكەنى مەن سونگەنىنە جىلدار اۋناپ كەتكەن ماحابباتتىڭ قايتا اينالىپ ءبىر سوعارىن بىلمەگەن ەدىم. كوزىمدە كۇيىپ ولگەن ساۋلە، كوڭىلىمدە قارا توپىراققا كومىلىپ قالعان ءىز، ەرىنىمدە ىزعار سوعىپ، سولعان گۇلدىڭ تابى، جۇرەگىمدە ۋادەسىنەن تايىپ، ديدارىن عايىپ قىلعان جاننىڭ تابىتتاي سۋىق ءىزى بار ەدى. كەيدە جوعالىپ كەتكەن جاننىڭ قايتا اينالعان ەلەسى شىعار دەپ تە ويلادىم. ءبىراق ءبارى كەرىسىنشە ەكەن. سەن تاعدىرىمنىڭ قاراڭعى دالاسىنا پرومەتەي الاۋىن جاعىپ تۇسكەن جان ەكەنسىڭ. سەن بالا ءقايىڭنىڭ جاپىراعىنداي نىلىڭە قۇرتتىڭ اياق ءىزى تۇسپەگەن كىرشىكسىز اق، ادال جان ەكەنسىڭ. سودان دا بولار مەن ءوزىمدى تولقىپ جاتقان ايدىننىڭ تۇڭحيىق يرىمىنە ءوزىن لاقتىرعان اق سازانداي قۇلاپ ەدىم. ءۇزىلىپ كەتكەن باعىمنىڭ جىبەك ءجىبىن قايتا جالعاپ ەدىم...
دالا ات قۇلاعى كورىنبەس اق تۇتەك. تەك قۇتىرعان بوراننىڭ ءۋلى مەن جۇپتاسار شاعى بولىپ ۇىلعان شيەبورىلەردىڭ اششى داۋسى قۇلاققا جەتەدى. ىشكى ۇيدەگى ەكۋىنىڭ قورىلى توبەنى تۇسىرەردەي. قامسىز ۇيىقتاۋدا ءبىر باقىت. مەن تاعى بۋاز بۇلتتى ويلار شۇڭەتىنە شوگە باستادىم.
تۇندەگى بوراننىڭ دا دولىلىعى باسىلعان. ورنىنان تۇرعان ەكەۋى مىناۋ اپپاق دالاعا باسقاشا جانارمەن، باسقاشا سەزىممەن قارايدى. ۇلپا قاردا ەشتەڭەنىڭ تابى جوق. ءالى اياق ءىزى تۇسپەگەن قار كوز ۇيالتادى. وتكەنگى ىزدەردى جاۋىپ، دالانى تازالاپ تاستاعان. مەنىڭدە سانام تازارعان.
الدە قايدان شىققان قويان اق قاردا جۇيتكىپ بارادى. ۇشەۋمىز اتقا قوندىق...اق قار تاعى شيمايلاندى. ءۇش اتتىڭ سويداق-سويداق ءىزى قالىپ بارادى.
You Might Also Like
-
مەن قايتالاپ بوز بالا شاعىما ورالعانداي بولدىم. وتكەن ۋاقىتتىڭ قورجىنىندا كەتكەن، ماڭگىلىك دەگەن جوق ۇعىمىنىڭ ەنشىسىنە بۇيىرعان، بالاۋسا كەزىندە ۇسكىرىك جەلدىڭ بەت شىمشىر بولماشى سۋىعىنا ۇرىنىپ، ءوز...
