كەيىپكەردىڭ قازاسى
ونىڭ جازۋشىلىق عۇمىرىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرگەن ەمەس. قاعازعا ءتۇسىپ جارىق كورگەن دۇنيەلەرى ۇنەمى ماقتالىپ جاتاتىن. تالاي مارتە سىيلىققا دا ۇسىنىلعان، بارلىعىنان باس تارتىپ كەلەدى. وزىنە-وزى سەنبەيتىن. «بۇل جازعاندارىمنىڭ ءبارى دە تۇككە تۇرمايدى، مەن ۇلى شىعارمانى ءالى دۇنيەگە اكەلگەن جوقپىن» دەپ ەسەپتەيتىن. وسى ويمەن تالاي مارتە وقتالىپ، ءوز عۇمىرىنداعى ۇلى شىعارما جازۋ ءۇشىن ۇستەل باسىنا وتىرعانىمەن، جازعاندارى باسقا ارناعا بۇرىلىپ كەتە بەرەتىن. جازعانىنا كوڭىلى تولمايتىن. سوسىن ۇستەل ءۇستى جۇدىرىقتاي بولىپ ۋماجدالعان قاعازدارعا تولىپ كەتەتىن.
كەيدە ويلايتىن، «جازا الماي كەتەتىن شىعارمىن» دەپ.
كەيدە ويلايتىن، «قايتكەندە دە جازىپ كەتەمىن» دەپ. ءوزىنىڭ توپشىلاۋىنداعى ۇلى شىعارمانىڭ قانداي بولاتىنىن دا بىلمەيتىن. ءبىراق سول دۇنيەنىڭ ساناسىندا سۇلباسى جوق بولسا دا، جازىلۋى ءتيىس.
بۇگىن تۇندە تاعى دا ۇستەل باسىنا وتىردى. ەكى-ۇش سويلەم جازىلعان العاشقى پاراق ادەتتەگىدەي ۋماجدالعان قالپى قوقىس جاشىگىنە تاستالدى. ەكىنشى پاراقتى الدى. «ءۇش دوس» دەپ تاقىرىبىن قويدى. ەكىنشى پاراققا العاشقى سويلەم بەدەرلەندى. قالام توقتامادى. جازۋعا تولعان پاراقتار ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى تاستالا بەردى.
ول «ءۇش دوس» دەگەن روماننىن باستاعان ەدى. روماننىڭ تاقىرىبىن قارابايىرلاۋ العانىمەن، ەشتەڭە ەتپەيدى دەپ شەشتى. روماندا ءۇش دوستىڭ ەشقاشان اتتارى اتالماۋى كەرەك، ءوزىنىڭ ءتۇيىنى وسى. سوندىقتاندا ءۇش كەيپكەرگە ءبىرىنشى دوس، ەكىنشى دوس جانە ءۇشىنشى دوس دەگەن ەسىمدەر قويدى. اسىلىندە ۇشەۋى دە ومىردە جوق، ويدان شىعارىلعان كەيىپكەرلەر بولاتىن. بالكىم رومانداعى ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرى كۇندەلىكتى ومىرمەن سايكەس كەلىپ جاتۋى دا عاجاپ ەمەس، ءبىراق ول بۇعان باس قاتىرعان جوق. سول ءتۇنى تاڭعا دەيىن توقتاماستان ۇزاق جازدى. كوز شىرىمىن الماعان ول بەلىن جازىپ ورنىنان تۇرىپ، تەمەكى شەكتى. ءتۇتىندى بۋداقتاتا تۇرىپ تۇنىمەن جازعاندارىن كوزبەن شولىپ شىقتى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى، تۋرا وتىز بەت جازىپ تاستاپتى. شىعارماشىلىق عۇمىرىندا بولماعان دۇنيە. قاعازداردى تەز-تەز جيناستىردى دا، تاڭعى اسىن ىشپەستەن جۇمىسقا شىعىپ كەتتى. ءبىر ىزدەن اينىمايتىن ءبىر كۇندىك جۇمىسىن وتكەرگەننەن كەيىن، ۇيگە قاراي اسىقتى. كەلە سالىسىمەن اسىعىس تاماقتاندى دا جازۋىن باستادى. تاعدى دا توقتاماستان جازدى. مىنا قالپىمەن اينالاسى جيىرما شاقتى كۇننىڭ ىشىندە روماندى اياقتاپ تاستايتىن سەكىلدى. سوعان قاتتى قۋاندى.
ول كۇندەلىكتى قارقىنىنان توقتاعان جوق. ءبىر اپتا ۋاقىت ءوتتى. جازىلعان پاراقتار اجەپتاۋىر قالىڭداپ قالدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءۇش دوستىڭ اراسىنداعى نەبىر جاعدايلار سۋرەتتەلدى، سان قيلى شىتىرماندارعا تولى سيتۋاسيالار بەينەلەندى، ايتەۋىر وسى باستالعان دۇنيەگە كوڭىلى تولىپ ءجۇردى. ءبىر قىزىعى ول رومانداعى ءاربىر وقيعانى كەيىپكەرلەرىمەن اقىلداسا وتىرىپ شەشەتىن. ءار قايسىسىمەن جەكە-دارا سويلەسەتىن نەمەسە تۇندە ۇستەل باسىندا تورتەۋى القا قوتان وتىرىپ اقىلداساتىن. كەيىپكەرلەر تەك قانا ەلەس بەينەسىندە كەلەتىن. ماسەلەن، روماندى باستاعاننان كەيىن ءۇشىنشى كۇنى ءبىر قىزىق وقيعا ورىن الدى. وقيعا جەلىسى بويىنشا ءبىرىنشى دوس بۇزاقى توپتىڭ ءبىر ادامدى ولتىرگەنىنىڭ ۇستىنەن شىعىپ قالادى. مۇنى بىلگەن بۇزاقى توپتىڭ سەركەسى، ەگەر ءبىزدى ايتىپ قويساڭ سەنى ءولىم كۇتىپ تۇر دەپ ەسكەرتەدى. ءبىرىنشى دوستى بۇل وقيعا سارساڭعا سالادى. ايتپايىن دەسە ارى جىبەرمەيدى، ايتايىن دەسە ءوزىن ءولىم كۇتىپ تۇر. سول ءتۇنى تورتەۋى وتىرىپ ۇزاق اڭگىمەلەسىپ قالدى. ەكىنشى دوس پەن ءۇشىنشى دوس وعان ايتپاۋ كەرەكتىگىن جەتكىزىپ، ۇزاق ۇگىتتەدى. ولىمگە ەشقاشان قيمايتىندىقتارىن جەتكىزدى. مۇنداي بايلامعا ول دا توقتاپ، ءبىرىنشى دوسقا ەشتەڭەنى ايتقىزباي قويدى. جابۋلى قازان — جابۋلى كۇيىندە قالعان. ءبىراق ول مۇنداي كەڭەستەردىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىندىعىن ۇعىندى. روماننىڭ ءون بويى سولعىن تارتىپ كەتەدى دەپ قورىقتى. سوندىقتان ءار قايسىسىمەن تەك قانا وڭاشا اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىن بولدى. ءۇش دوس تا بىر-بىرىنە دەگەن ءىلتيپاتىنان اجىراعان ەمەس. ولار قاشاندا بالا كۇننەن بەرى دوس ەكەندەرىن؛ ارالارىنان قىل وتپەيتىندىگىن؛ قانداي قيىندىقتا دا ءبىر— بىرىنە دەم بەرىپ، دەمەپ جۇرگەندەرىن ايتۋدان جالىقپايتىن. بۇل ايتىلعاندار روماندى جازۋ بارىسىندا ايقىن كورىنىپ وتىردى.
ول توقتاماستان جازا بەردى. ون كۇن ءوتتى. ون بەس كۇن سىرعىدى. روماننىڭ اياقتالار تۇسى، ياعني شارىقتاۋ شەگىنە جاقىنداپ قالعانىن سەزىندى. ءبىراق قالاي اياقتايمىن، روماننىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قالاي قويامىن دەپ ويلاندى. ءۇش دوستى مىنا ءومىردىڭ بارلىق قيىندىقتارىن جەڭگەن، ەشقايسىسىنا مويىمايتىن جاندار رەتىندە كورسەتكىسى كەلدى. ۇشەۋىن دە باقىتتى جاندار ەسەبىندە روماننىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويۋعا بەل بايلاعان. ارتىنان بۇل ويلارىنان تەز اينىپ قالدى. سوندا بۇل روماننىڭ وزگەلەردەن ايىرماشىلىعى قانداي بولماق دەگەن سۇراق تۋىندادى. ۇزاق تولعاندى. «جوق، بۇل روماندا بىرەۋى ءولۋى ءتيىس. جانە قالعان ەكەۋنىنىڭ قولىنان ءولۋى ءتيىس. سول ارقىلى ادامداردىڭ جۇمباققا تولى پسيحولوگيالىق قىرلارىن اشىپ كورسەتۋىم ءتيىس» دەگەن تۇيىنگە توقتادى. سوڭعى بايلامعا مىقتاپ بەكىندى. بۇل پايىمىن ءۇش دوسقا ايتپاي جاسىرىپ قالدى. ءبىراق سوڭعى توقتام، ساناسىنداعى كەيپىكەرلەرگە جەتىپ ۇلگەرگەن ەدى. ولار قورقىپ كەتتى. قورقىنىشتارىن بىر-بىرىنە بىلدىرمەۋگە تىرىستى. سودان باستاپ ءار تۇندەگى اڭگىمەلەردىڭ دە سيپاتى وزگەردى. ولار جازۋشىعا وزدەرى كەلەتىندى شىعاردى. جەكە— دارا. «بۇگىن مەنىڭ كەزەگىم، قوي، بارىپ جازۋشىمەن ءبىزدىڭ باقىتتى ومىرىمىزبەن اياقتالاتىن روماننىڭ بارىسى جايىندا اقىلداسىپ قايتايىن» دەپ، كەش باتىسىمەن ونىڭ جۇمىس بولمەسىنە كەلىپ الاتىن. ۇشەۋى وسى ءسوزدى اينا-قاتەسىز قايتالايتىن. مۇنى ول اڭعارعان ەمەس. سونداي-اق، كەيپىكەرلەرمەن ساراڭ سويلەسەتىن بولدى. سەبەبى روماننىڭ قالاي اياقتالاتىنىن كەيىپكەرلەرى بىلمەۋى قاجەت. كەرىسىنشە، كەيىپكەرلەرى ءبارىن ءبىلىپ وتىردى.
بۇگىن تۇندە ءبىرىنشى دوس كەلدى. قولىندا وراۋلى زاتى بار. جازۋشىمەن وتە جىلى امانداستى. ءوزى كۇلىمسىرەپ تۇر.
— امانسىڭ با؟! كەل، ورنىڭا وتىرا عوي. قولىڭا نە ۇستاپ العانسىڭ؟
— ءا، وتىرامىن عوي. قولىمداعى دەيسىڭ بە، شوكولاد قوي. ءوزىڭ روماندا جازىپ كەلە جاتقانداي ىشپەيتىندىگىمدى بىلەسىز، ءجاي، جاڭا دۇكەنگە سوعىپ الا سالعان ەدىم. مىناۋ سىزگە...
ءبىرىنشى دوس وراۋلى قاعازدىڭ ىشىنەن ءبىر قوراپ شوكولادتى الىپ شىقتى دا، ۇستەل ۇستىنە قويدى. ول تاڭدانىپ تۇر. ءۇش كەيىپكەردىڭ دە مۇنداي ارەكەتتەرىن بايقاماعان بولاتىن. «مىناۋ ءوزى قىزىق بولدى عوي» دەپ ويلادى ىشىنەن. ءبىراق:
— مۇنى قالاي الىپ ءجۇرسىڭ، سەن ەلەس كەيىپكەر ەمەسسىڭ بە؟ تىپتەن مەنەن باسقا ادامدارعا كورىنبەيسىڭ دە.
ءسال كۇمىلجىگەن ءبىرىنشى دوس:
— رەتىن تابامىز عوي، – دەپ سەندىرە ءتىل قاتتى. ول ۇندەمەدى. ەكەۋى ءبىر— بىرىنە قارسى قاراپ وتىر. ءبىرىنشى دوس سۇراق قويدى وعان:
— روماندى قالاي اياقتايمىن دەپ وتىرسىز؟
— بىلمەدىم.
— قىزىق ەكەن، بالكىم وسى جايىندا جاقسىلاپ اقىلداسارمىز.
— مەن ودان قاشپايمىن.
— مەنىڭ بۇكىل ءومىرىم كوز الدىڭىزدا عوي، الاقانىڭىزداعىداي كورىنىپ تۇر. ەشكىمگە جاماندىق جاساعان ەمەسپىن.
— تۇسىنبەدىم، مۇنى ماعان نەسىنە ايتىپ وتىرسىڭ.
— ءجاي، اڭگىمە بولسىن دەگەنىم عوي. قوبالجىپ وتىرعاندىعىمنان بولار، بۇگىن دوستارىممەن ءسال رەنجىسىپ قالىپ...
ءبىرىنشى دوس ءارى قاراي ايتارىن جۇتىپ قويدى.
— مەن ەستىمەگەن ەكەنمىن.
بۇل جازۋشىنىڭ جاۋابى ەدى.
— جارايدى، مەن قايتايىن. دوستارىم كۇتىپ وتىرعان شىعار.
ءبىرىنشى دوس ەسىكتى جاۋىپ كەتىپ قالدى. ول ءبىر ورىننان قوزعالماي، قالشيىپ ۇزاق تۇردى. ءبىرىنشى دوستىڭ وسى كەلىسىن، ونىڭ ايتقاندارىن نەگە جورىرىن بىلمەدى. ورنىنا جايعاسىپ، جازۋىن جالعاستىرا بەردى.
كەلەسى تۇندە ەكىنشى دوس كەلدى. بۇعان جازۋشىنىڭ ەتى ۇيرەنگەن. ۇشەۋىنىڭ الما كەزەك كەلۋىنە. ەكىنشى دوس قىزۋلاۋ ەكەن. قولىندا «قازاقستان كونياگى» بار.
— امانسىز با؟ كەشىرەسىز، بۇگىن ازداپ ءىشىپ، قىزىپ قالعانىم بار. ءبىراق، وتكەندە ءوزىڭىز ءۇشىنشى تاراۋدا جازعانىڭىزداي، ماس بولىپ توبەلەس شىعارعانىم جوق.
ول كونياكتى قايدان الدىڭ دەپ سۇراعىسى كەلدى دە، كەشەگى ءبىرىنشى دوستىڭ ايتقاندارى ەسىنە ءتۇسىپ، ۇندەمەي قالدى.
— جازۋدى ءال باستاماعانسىز با، قايدا قاشادى دەيسىز، ودان دا كەلىڭىز، ازداپ كونياك ىشەلىك. تاۋىسا الماساق قالعانىن ەرتەڭ ءوزىڭىز ىشەرسىز.
بۇل ۇسىنىسقا ول نە دەپ جاۋاپ قاتارىن بىلمەدى. ورنىنان تۇرا بەرىپ ەدى، ەكىنشى دوس:
— اۋرە بولماي-اق قويىڭىز، ستاكان وزىمدە بار، – دەپ، ىلەزدە قالتاسىنان ەكى كىشكەنتاي ستاكان الىپ شىقتى دا، ورتاسىنان كەلتىرىپ ەكەۋىنە كونياك قۇيدى. ونىڭ ەندى كەلىسپەسكە شاراسى جوق.
— ءسىزدىڭ ۇلى شىعارماڭىزدىڭ اياقتالۋىنا جاقىن قالعان قۋانىشتى ساتتەر ءۇشىن الىپ قويالىق.
— ...
ەكەۋى كونياكتى كومەيلەرىنە اۋدارا سالدى.
— ايتپاقشى، روماندى قالاي اياقتايىن دەپ جاتىرسىز.
— بىلمەدىم.
— اقىلداساتىن شىعارسىز.
— ...
— قىزىق ەكەن، جارايدى، ەندى تاعى ءبىر الىپ جىبەرەلىك، سوسىن مەن قايتايىن. ماس قالپىمدا بارسام، دوستارىم كەيىپ جۇرەر.
وتكەندەگى ءۇشىنشى تاراۋداعى توبەلەستەن كەيىن ماعان ايتقاندارى سياقتى.
اپىل-عۇپىل ستاكانعا ەكىنشى مارتە كونياك قۇيدى دا، ەكەۋى جۇتىپ جىبەردى.
— مەن كەتتىم، كورىسكەنشە.
— ساۋ بول!
ەكىنشى دوس شىعىپ كەتتى.
ول وسى ەكى تۇندەگى كەيپىكەرلەرىمەن ارادا وربىگەن وقيعانى سانا سارابىنان وتكىزە الماي قينالدى. «نە بولىپ كەتتى ءوزى» دەپ اۋىق-اۋىق قايتالادى وز-وزىنە. بۇگىن جۇمىسى دا ونبەيتىن سەكىلدى، موينى جار بەرەر ەمەس. سوندا دا جازا بەردى.
ءۇشىنشى كۇنى جۇمىسىنان ۇيگە كەشتەۋ كەلدى. ەسىكتىڭ الدىندا ەڭ سوڭعى كەيىپكەرى ءۇشىنشى دوس كۇتىپ تۇر ەكەن. ءوڭى تۇتىگىپ كەتكەن. جاعاسى، جەڭى جىرتىلعان. مۇرنى قاناعان اۋ شاماسى، بەتىنەن قاننىڭ داقتارى انىق كورىنەدى. امانداسقاننان كەيىن ول ۇيگە باستاپ كىردى. جۇمىس بولمەسىنە ءوتتى. ءۇشىنشى دوس وتە اشۋلى. ءبىراق اشىلىپ ەشتەڭە ايتا قويمادى.
— روماندى قاشان اياقتايتىن بولدىڭىز؟
— بىلمەدىم، ەگەر سەنسەڭىز بۇگىن ءۇشىنشى كۇن. جازۋ ونبەي قويدى. مىنا سىقپىتىڭ نە، نە بولعان؟
— ءجاي، انشەيىن...
— مەنىڭ جازعاندارىمدا سەن ەشكىمگە سوقتىقپايتىن جان ەدىڭ عوي. بىرەۋمەن توبەلەسىپ قالعاننان ساۋمىسىڭ؟
— ماڭىزدى ەشتەڭە ەمەس، جاڭا سىزگە كەلە جاتىپ جولدا بىرەۋلەرمەن بايلانىسىپ قالعانمىن. ءسال جۇلقىسىپ قالدىق. ەشتەڭە ەتپەيدى، – دەدى دە، ءالى كەتىپ ۇلگەرمەگەن شالبارىنىڭ بالاعىنداعى شاڭدى قاعىپ-قاعىپ جىبەردى. ءبىر نارسەنى جاسىرىپ تۇرعان سەكىلدى.
— شىنىڭدى ايتشى، سەندەر ۇشەۋىڭ توبەلەسىپ قالعان جوقسىڭدار ما؟
— جوق، ءا، – دەپ ىرشىپ تۇسكەن ءۇشىنشى دوس جالما-جان اڭگىمە اۋانىن باسقا ارناعا بۇرىپ،— ەشتەڭە جوق، ءبىز ارامىزدان قىل وتپەيتىن دوسپىز عوي، – دەدى.
ول سەنىڭكىرەمەدى. ءبىراق ءارى قاراي قازبالامادى.
— نە بۇيىمتايىڭ بار؟
— ەشتەڭە، تەك كۇندەگى كەزەك بويىنشا سىزگە كەلگەنىم عوي. ەگەر ءبىر نارسەلەر قاجەت دەپ تاپساڭىز، ءوزىڭىز سۇراڭىز. ءبىراق مەنىڭ اڭگىمەگە ونشا كوڭىلىم سوعىپ تۇرعان جوق.
— وندا قايتا بەر، جاقسىلاپ دەمال. دوستارىڭا سالەم ايتا بار.
— جارايدى، ساۋ بولىڭىز!
— ...
ءۇشىنشى دوس اياعىن تەز-تەز باسىپ شىعىپ كەتتى. ول ارتىنان جانارى تالعانشا ۇزاق قارادى. بۇگىن ءۇشىنشى دوسپەن ارادا جۇرگەن قىسقا عانا اڭگىمە، ەكى كۇن بويى ءوزىن سانسىراتقان ويلاردىڭ كەرى اسەرىن ودان سايىن اسقىندىرا تۇسكەندەي. ءوزىن قيناعانداي بولىپ جازۋ ۇستەلىنە وتىردى. قالامى جۇرمەسە دە جازا بەردى. كەنەت روماننىڭ شارىقتاۋ شەگى كۇرت باسقا ارناعا بۇرىلىپ، قولى-قولىنا جۇقپاي زۋىلداتىپ جازا بەردى. توقتاماستان جازدى. تاڭنىڭ قالاي اتقانىن سەزبەي قالدى. جۇمىسىنا دا بارمادى. بۇگىن كەشكە دەيىن ءبىتىرۋ كەرەك دەپ ويلادى. تەرەزەنى بۇركەپ، بولمەنى قاراڭعىلاپ الدى دا، تاعى دا جازۋىن باستادى. وتكەندەگى شەشىم بويىنشا ءۇش دوستىڭ بىرەۋى ءولۋى ءتيىس. قاتتى قينالدى. ساناسىنداعى ەلەس كەيىپكەرلەردىڭ قايسىسىن ولىمگە بايلاپ بەرەرىن بىلمەي قينالدى. العاش رەت جازۋشى ءۇشىن ءوز كەيپىكەرىن ولىمگە بايلاپ بەرۋدىڭ قانداي قاسىرەت ەكەنىن ءتۇسىندى. ءبىر ەسىن جيسا ءالى جازىپ وتىر ەكەن، ءبىراق اعىل-تەگىل جىلاپ وتىر. كوزى كورمەيتىندەي، ەشتەڭە ەستىمەيتىندەي. ساناسى مىزعىپ كەتكەندەي. سوندا دا جازا بەردى. سوڭعى نۇكتە قويىلدى. ءۇش دوستىڭ بىرەۋى قازا تاپتى. ونى انىق سەزىپ تۇر. ءبىراق قايسىسى بولۋى مۇمكىن. سوڭعى نۇكتە قويىلعان پاراقتى وقىپ شىعۋعا باتىلى جەتپەدى. تەك سوڭعى سويلەمدى وقىدى. «ەكى دوس ءقابىردىڭ باسىندا جىلاپ تۇردى» دەپ اياقتالعان ەكەن. قايسىسى بولدى ەكەن، ونى بىلە المادى، انىعىندا وقۋعا ءداتى شىدامادى. جۇمىس بولمەسىنەن جۇگىرىپ شىعىپ، بالكونعا باردى. قالتاسىن قارمانىپ، تەمەكىنىڭ قورابىن الىپ ەدى، ىشىندە ءۇش-اق تال قالىپتى. بىرەۋىن الىپ تۇتاتتى. اينالاسىنا قاراپ ەدى، كۇن قىپ-قىزىل شوقتاي بولىپ ۇياسىنا باتىپ بارادى ەكەن. كوكجيەكتەگى قىزىل نوقاتقا قاراپ، قوس قولىمەن بەتىن سيپادى.
«ءاۋمين!»
You Might Also Like
-
ءسىرا مەن و دۇنيەلىكتەردىڭ تىزىمىنە ەنگەن بولۋىم كەرەك، سۇپ-سۋىق تابىتتىڭ ىشىندە جاتىر ەكەنمىن. ۇيىپ قالعان قاراڭعىلىقتان ەش نارسەنى اجىراتا المايسىڭ، وتە قيىن، ءارى تابىتتىڭ ءىشى سونشالىقتى تار، جان-...
-
ءبىز تۇپتىڭ-تۇبىندە شەشىمى ماڭگىلىك جۇمباق تىلسىم كۇشتىڭ قۇربانى بولاتىندىعىمىز ايدان انىق. مەنىڭ ويلاۋىمشا سول تىلسىم دۇنيەنى قۇتقارۋشى، مىناۋ ءپاني-جالعاننىڭ ىرىڭ-جىرىڭ تىرشىلىگىنەن اراشالۋشى رەتىن...
