كىتاپ - مەنىڭ سىرلاسىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كىتاپ - مەنىڭ سىرلاسىم
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ءبىلىم قۇرالى كىتاپتىڭ ماڭىزىمەن تانىستىرۋ. ونىڭ العاشقى شىعۋ تاريحىمەن جانە العاشقى باسپاگەرلەرمەن، ەلىمىزدىڭ باسپالارىمەن تانىستىرا وتىرىپ، سوزدىك قورلارىن، ءتىل بايلىقتارىن، وي - ورىستەرىن دامىتۋ. وقۋشىلاردى بىلىمدىلىككە، ادامگەرشىلىككە، كىتاپتى باعالاي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا،(اقىن جازۋشىلاردىڭ پورترەتتەرى، ناقىل سوزدەر، ءسوزجۇمباقتار، رەبۋستار، باسپانىڭ سۋرەتى، يوگانن گۋتتەنبەرگتىڭ سۋرەتى)
ساباقتىڭ ءتۇرى: پرەسس كونفەرەنسيا
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت،
ساباقتىڭ بارىسى:
1. كىرىسپە. جاسىمدا ءبىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەرجەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.
بۇل ماقۇرىم قالماعىما كىم جازالى،
قولىمدى ءدوپ سەرمەسەم، وستەر مە ەدىم؟- دەپ ۇلى اباي اتامىز ءوزىنىڭ ءبىلىم دارياسىنا كەشىرەك قول سەرمەپ قالعانىن وكىنىشپەن ايتادى. بۇندا اقىن: ءبىلىم الۋعا بالا كەزىڭنەن دەن قويساڭدار، وكىنبەيسىڭدەر، بالعىن شاقتا العان بىلىمدەرىڭ، وقىعان كىتاپتارىڭ ماڭگى باقي ەستەرىڭدە قالادى دەگەندى مەڭزەيدى.
- ال، بالالار، بىزگە ءبىلىم بەرەر نەگىزگى قۇرال نە؟
- ارينە، كىتاپ. كىتاپتى وقي وتىرىپ ادامنىڭ ىشكى رۋحاني جان دۇنيەسى ارتادى. اينالاداعى ءومىر مەن، تابيعاتپەن، ادامنىڭ ەڭبەگىمەن، قۇربى - قۇرداستارىڭمەن جاقسى بولۋعا قانداي دا ءبىر جاقسى لىق ىستەۋگە قۇلشىندىراتىن دا وسى – كىتاپ. ءبىز كىتاپتىڭ ماڭىزىن جاقسى بىلەمىز، ءبىراق ونىڭ شىعۋ تاريحىن كوپ بىلە بەرمەيمىز. سوندىقتان بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدا: العاشقى كىتاپتاردى قالاي جاسادى؟ كىتاپ باسۋ ءىسىن كىم ويلاپ تاپتى؟ قازاق تىلىندە ەڭ العاشقى شىققان كىتاپ قالاي اتالادى؟ تاعىدا باسقا ءبىزدى ويلاندىرعان سۇراقتارعا جاۋاپ تابامىز. بۇگىنگى ساباعىمىز پرەسس - كونفەرەنسيا تۇرىندە وتەدى.(بالالار ەكى توپقا بولىنگەن. ءبىرى گازەت - جۋرنال تىلشىلەرى، ءبىرى باسپاحانا قىزمەتكەر لەرى.) بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا «الماتىكىتاپ»،»اتامۇرا»،»ءداۋىر»، «جازۋشى»، «ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن، «بالدىرعان»، «ۇلان»، «ايگولەك»، «بالبۇلاق»، «ورال ءوڭىرى»، «سەرپىن» گازەت - جۋرنالدارىنىڭ تىلشىلەرى قاتىسىپ وتىر
ءى. كونفەرەنسيا بارىسى:
ءامىرجان -«بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى: العاشقى كىتاپتاردىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرسەڭىز؟
اياجان: «الماتىكىتاپ» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى: كىتاپ شىققالى بىرنەشە مىڭ جىل بولدى. سودان بەرى ونىڭ بەينەسى تالاي - تالاي وزگەردى. ۆاۆيلوندىقتار، اسسەريالىقتار، باسقا دا كونە حالىقتار كىتاپتى بالشىقتان جاساعان. جۇپ - جۇمساق بالشىق تاقتاعا ۇشكىر تاياقشامەن ويىپ ەرەكشە بەلگىلەر سالىنادى. سودان سوڭ تاقتالار كەپتىرىلىپ، كۇيدىرىلەدى. ءسويتىپ تالاي - تالاي كىتاپتار جاسالعان.
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: ال قىتايدا العاشقى كىتاپتار بامبۋكتان جاسالعان جۇقا تاقتاعا جازىلىپ، ولار مىقتى جىپكە تىزىلگەن. كەيىنىرەك كىتاپتارىن قىل قالاممەن، تۋشپەن جىبەك ماتاعا جازعان.
«اتامۇرا» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - يمران: ال ەجەلگى ەگيپەتتە كىتاپ ءسوزى تاسقا قاشالىپ جازىل عان. ودان كەيىن پاپيرۋس ويلاپ تابىلدى. قامىس ءتارىزدى قۇراقتىڭ جاپىراعى نىعىزدالىپ ءبىر - بىرىنە جەلىمدەلەدى دە، ۇزىندىعى بىرنەشە ونداعان مەتر لەنتا جاسالعان. مۇنداي لەنتالار تۇتىككە ورالىپ ساقتالعان. پاپيرۋس جازۋعا كەرەكتى ەڭ جاقسى ماتەريال سانالعان.
«ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - اقەركە: ال ەۆروپادا ورتا عاسىرلاردا جازۋ ءۇشىن بۇزاۋ تەرىسىنەن ەرەكشە ادىسپەن يلەنگەن پەرگامەنت پايدالانىلعان. ەجەلگى ورىس ەلىندە جازۋ، جۇقالاپ سىدىرىلعان قايىڭ اعاشىنىڭ قابىعىنا جازىلعان.
«ۇلان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - بەكزات: العاشقى باسىلعان كىتاپتاردى قالاي اتاعان؟
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: العاشقى باسىلعان كىتاپتار كيسلوگرافيالىق كىتاپتار دەپ اتالدى. بۇل اتاۋ گرەكتىڭ «كيسلو»- «اعاش»،«گرافو»- «جازامىن» سوزدەرىنەن شىققان. ونداي كىتاپتار بىلاي جاسالعان. اعاش تاقتايدىڭ تەگىس بەتىنە وعان جازىلاتىن ءسوزدىڭ تەرىس بەينەسى ءتۇسىرىل گەن. سودان كەيىن باسپاگەر ءارىپ سىزىقتارىنىڭ اراسىن وتكىر پىشاقپەن مۇقيات ويىپ، تازالاعان. ءسويتىپ جازىلاتىن ءسوزدىڭ شىعىڭقى بەدەرى جاسالعان. وعان بوياۋ جاعىلعاندا ۇستىنە پەرگامەنت نەمەسە قاعاز باستىرىلعان. ءسويتىپ جاڭاعى تاقتايداعى ءسوز قاعازعا جۇققان.
«ورال ءوڭىرى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - مەرەي: العاش قاي ەل قاعاز جاساۋدى ويلاپ تاپقان؟
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: قاعاز جاساۋدى ادامدار ەكىنشى عاسىردا ۇيرەنەدى. قاعاز قىتايدا ويلاپ تابىلدى. ءبىراق قىتايلىقتار ونى جاساۋدىڭ ءادىسىن ۇزاق ۋاقىت قۇپيا ساقتاعان. قاعاز ەۆروپادا ح عاسىردا عانا پايدا بولعان. ولار قاعازدى شۇبەرەكتەردى ۇنتاقتاپ قايناتۋ ادىسىمەن جاساعان. ال ءبىراق گازەتتەر شىعىپ، كىتاپتار باسىلىپ، وقۋشىلارعا وقۋلىقتار، داپتەرلەر قاجەت بولعان كەزدە شۇبەرەكتەر جەتىسپەگەن. سودان سوڭ عانا قاعازدى اعاشتان جاساۋعا كوشكەن.
«ايگولەك» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى - مادينا: ەڭ العاش كىتاپ باسۋ ءىسىن ويلاپ تاپقان كىم؟
«جازۋشى»باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - ەرالى: ادامزاتتىڭ تالاي ۇرپاعى جەكە ارىپتەردەن قۇراستىرىلاتىن باسپا ۇلگىسىن جاساۋعا تىرىسقان. ءبىراق نەمىستىڭ ونەر تاپقىشى يوگانن گۋتەنبەرگتەي ءدال ويلاپ تاپقان بولماعان ەكەن.
«ايگولەك» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى - مادينا: گۋتەنبەرگ نە ويلاپ تاپقان؟
«جازۋشى» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - ەرالى: گۋتەنبەرگ ماي سىعىپ شىعاراتىن كادىمگى پرەسستى باسپا حانا ستانوگىنا اينالدىرعان. ءسويتىپ ونى باسپا قۇرالى ەتىپ بەيىمدەگەن. ەڭ باستىسى ونىڭ قانشا ءسوز باسۋ كەرەك بولسا، سونشا ءسوز باسۋعا مۇمكىن باسپا ۇلگىسىن تاپقاندىعى. بۇل ۇلگىلەر وپ - وڭاي اۋىستىرۋعا بولاتىن جەكە ليتەرلەردەن قۇرالدى. ليتەر دەگەنىمىز ءبىر باسىندا ءارىپتىڭ شىعىڭقى بەدەرى بار كىشكەنتاي مەتالل بولشەگى. ءارىپتىڭ بەتىنە بوياۋ جاعىلادى دا باسقان كەزدە ول قاعازعا تۇسەدى. گۋتەنبەرگتىڭ ەڭ باستى ونەر تابىسى وسى.
«ونەر» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- اقەركە:
- قازاق جەرىندە كىتاپ شىعارۋ ءىسى قاي ۋاقىتتا قولعا الىندى؟
«جازۋشى»باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى: ەرالى:
- نەگىزىندە ورىس ەلىنىڭ وزىندە كىتاپ شىعارۋ 16 عاسىردىڭ ورتا شەڭىندە باستالعان. ورىستىڭ تۇڭعىش باسپاگەرى يۆان فەدوروۆ بولدى. ول «اپوستول» اتتى كىتاپ شىعاردى. ال قازاق جەرىندە كىتاپتاردى 18 عاسىرعا دەيىن كوبىنە اراب ارىپتەرىمەن جازىلىپ، قول جازبا تۇرىندە تارالعان. قازان كوتەرىلىسىنە دەيىن 1800 - 1917 جىلدار اراسىندا قازاق تىلىندە 1100 دانا عانا كىتاپ شىققان. ونىڭ ءوزى دە باسقا جەرلەردە قازان، تاشكەنت قالالارىنداعى باسپالاردا باسىلعان قازاق تىلىندە تۇڭعىش شىققان كىتاپ «سەيفىل - مالىك» دەپ اتالادى.»مىڭ ءبىر ءتۇن» كىتابىنان ءۇزىندى. قازاقستاندا كىتاپ شىعارۋ ءىسى 1918 جىلدان باستاپ شىعارىلعان. وسى جىلى ءوزىمىزدىڭ باتىس قازاقستانداعى وردا دا تۇڭعىش باسپا اشىلعان.
«سەرپىن» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- ەرشات:
- كىتاپ گرافيكاسى دەگەن نە؟
«ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - اقەركە:
--- كىتاپ گرافيكاسى دەگەن كىتاپتى بەزەندىرۋ، ياعني كىتاپتىڭ مازمۇنىن اشاتىن سۋرەتتەرمەن قۇرىلىمىن ۇيلەستىرۋ. بۇل ورايدا سۋرەتشىلەردىڭ گرافيكالىق ەڭبەكتەرى قولدانىلادى.
«بالبۇلاق»جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى: ديار:- ءسىزدىڭ باسپادا قانداي وقۋلىقتار شىعارىلادى؟
«اتامۇرا» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- يمران: ق ر - سىندا 1 - 4 سىنىپتارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتى قابىلداندى. مىنە، وسى ءبىلىم ستاندارتى نەگىزىندە قۇرىلعان باستاۋىن سىنىپ وقۋلىقتارى «اتامۇرا»،»الماتىكىتاپ» باسپالارىنان شىعارىلادى.
«بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى:: ءامىرجان:- قازىرگى ۋاقىتتا كىتاپ باسىپ شىعارۋ قالاي جۇرەدى؟
«الماتىكىتاپ» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- اياجان: كىتاپ باسۋ پروسەسى جىلدان - جىلعا دامىپ، جەتىلىپ كەلەدى. وسى زامانعى باسپاحانالاردا كىتاپتىڭ بارلىق ءماتىنىن، ءارىپ تەرەتىن پوليگرافيالىق ماشينالارمەن، ءارىپ قۇياتىن قوندىرعىلارمەن جانە فوتو تەرگىش اۆتوماتتارمەن تەرەدى. ماشينالار كىتاپتىڭ سۋرەتتەرىن ازىرلەيدى. بۇدان كەيىن ءماتىن مەن سۋرەتتەردىڭ باسپا ۇلگىلەرى جاسالادى دا. ودان وتە شاپشاڭ جۇرەتىن اسا قۋاتتى باسپا ماشينالار ساعاتىنا 4 - 5 مىڭ كوشىرمە قاعازعا تۇسىرەدى. ماشينالار باسىلعان قاعازدى توپتاپ، تۇپتەپ، تىگىپ شىعارادى.
«ۇلان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - بەكزات: ءوزىڭىزدىڭ ەڭ العاش وقىعان كىتابىڭىز؟
مەنىڭ ەڭ العاش وقىعان كىتابىم - ول سۇيىكتى - الىپپە. الىپپە بىزگە وقۋدى، جازۋدى، ەرتەگى، اڭگىمە ايتۋدى، سۋرەت سالىپ، مانەرلەپ ولەڭ وقۋدى ۇيرەتتى. سوندىقتان، العاشقى وقىعان كىتابىمىزدىڭ قۇرمەتىنە «الىپپە»ءانىن ورىنداپ بەرەيىك.
2.«الىپپە» ءانى ورىندالادى.
3. اۋداندىق، مەكتەپىشىلىك كىتاپحاناشىلارمەن وي ءبولىسۋ، سۇراقتار قويۋ.
- ءسىزدىڭ كىتاپحانالارىڭىز قاي كەزدەن باستاپ جۇمىس ىستەيدى؟
- قانشا كىتاپتار جيناقتالعان؟ قانشا ادام جۇمىس ىستەيدى؟
- سىزگە كىتاپحاناشى بولعان ۇناي ما، الدە كىتاپ وقىعان ۇناي ما؟
- كىتاپحاناشى بولۋ ءۇشىن قانداي وقۋ ورنىندا وقۋ كەرەك؟
- قانشا بالا كىتاپ الىپ وقيدى؟ كىتاپتار ۇزاق ۋاقىت ساقتالۋ ءۇشىن ەن ىستەۋ كەرەك؟
- بۇگىنگى پرەسس كونفەرەنسياعا قاتىسىپ، كىتاپ تۋرالى وي بولىسكەن باسپاحانا قىزمەتكەرلەرىنە جانە تىلشىلەرگە كوپ راحمەتىمىزدى ايتا وتىرىپ، تاربيە ساعاتىنىڭ ەكىنشى بولىمىنە كوشەمىز.
نارعىز: ەلىمىزدە اتاقتى،
عالىم اتا نە تاپتى؟
ءبارىن، ءبارىن بىلەسىڭ،
وقي بەرسەڭ كىتاپتى.
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان.
قىزىعا كەپ وقيمىن،
كىتاپ كورسەم جاڭادان.
امىربەك: مەيىرىمىم قانباس قانشاما وقىسام دا،
ءبىلىم سىرىن زەردەمە توقىسام دا،
كىتاپ دەيتىن جۇپ جازباس مەنىڭ دوسىم،
قاي كەزدە دە كەلتىرگەن كوڭىل حوشىڭ،
سيقىرمەن الادى ەلىكتىرىپ،
ءبىلىم قۇمار جانداردى جەلىكتىرىپ.
كىتاپ ءبىلىم بۇلاعى سارقىلمايتىن،
ادام ويى تازارىپ جارقىلدايتىن.
اياۋلىم: قىرانداي توماعاسى الىنباعان،
ەتەدى جابىق كەزىڭ جانىمدى الاڭ.
سىيلىقتار قاتارىندا ءوزىڭ تۇرساڭ،
وزگەسىن سەنەن بۇرىن قابىلدامان.
اشىلعان ەكى بەتىڭ جايعان قانات،
وزىڭنەن بولجاپ سەنشە بولاشاقتى،
وتكەنگە ەمىن - ەركىن سايرانداماق،
جولدايسىڭ جەر اناڭا ايدان دا حات.
جويمايتىن جەمىسىسىڭ ءار تۇستا كۇشىن،
بەرەتىن قىس جاز ءۇشىن بىردەي ءونىم.
قولىنان جاتسا - تۇرسا تاستامايتىن،
مەن تۇگەل ۇستازىمنىڭ ۇستازىسىڭ.
7. «كىم تاپقىر؟» ويىنى. بەرىلگەن سوزدەردەن كىتاپ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەر قۇراستىرۋ.
1. كىتاپ، ءبىلىم، بۇلاق، ءومىر، شىراق....................... (كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم - ءومىر شىراعى.)
2. اقىل، ءبىلىم. ازبايدى، توزبايدى.................... (اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى)
3. نادان، دوس، كىتاپ............................ (نادانمەن دوس بولعانشا، كىتاپپەن دوس بول)
4. ارتىق. عىلىم، كىتاپ، وقى................................... (ارتىق عىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە)
5. ءبىلىم، قاينار، كوز، كىتاپ.................................. (ءبىلىمنىڭ قاينار كوزى - كىتاپ)
6. كىتاپ، عالىم، ءتىل، ءمۇعالىم.........................(كىتاپ - عىلىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم)
7. كىتاپ، ۇستاز، ۇستاز........................... (ءومىر ۇستازى)
8. كىتاپ كورمەسى. بالالارعا ارنالعان ەرتەگىلەر، اڭگىمەلەر مەن ا. قۇنانبايەۆ، م. اۋەزوۆ، ب. سوقپاقبايەۆ، م. الىمبايەۆ، ق. مىرزالييەۆ، ت. ب اقىن – جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى تۋرالى سۇحبات جۇرگىزىلدى.
9. قورىتىندىلاۋ
كىتاپ - جان ازىعىڭ» دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەك. جانىڭدى نۇرلاندىرىپ، كوكىرەگىڭدى وياتاتىن نە ەكەن؟ ارينە، كىتاپ. ەندەشە اقىن اتالارىمىزدىڭ كىتاپ تۋرالى ايتقان ولەڭدەرىمەن بۇگىنگى ساباعىمىزدى قورىتىندىلايىق.
ا: قۇنانبايەۆ: تالاپ قىل ارتىق بىلۋگە،
ارتىق عىلىم كىتاپتا،
ەرىنبەي وقىپ كورۋگە.
س. سەيفۋللين: وقۋ ءبىلىم قازىعى،
ادامنىڭ ازىعى،
وقۋ ءومىردىڭ ءسانى،
تىرشىلىكتىڭ شامى.
ب. مايلين: وقىسا ءبىلىم بۇلاعى،
وقىسا ەلدىڭ ۇلانى.
ءتىرىلتىپ، ەلگە جان ءبىتىپ،
ەل ءۇشىن جۇماق قىلادى.
10. حور.«كىتاپ» ءانى ورىندالادى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ءبىلىم قۇرالى كىتاپتىڭ ماڭىزىمەن تانىستىرۋ. ونىڭ العاشقى شىعۋ تاريحىمەن جانە العاشقى باسپاگەرلەرمەن، ەلىمىزدىڭ باسپالارىمەن تانىستىرا وتىرىپ، سوزدىك قورلارىن، ءتىل بايلىقتارىن، وي - ورىستەرىن دامىتۋ. وقۋشىلاردى بىلىمدىلىككە، ادامگەرشىلىككە، كىتاپتى باعالاي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا،(اقىن جازۋشىلاردىڭ پورترەتتەرى، ناقىل سوزدەر، ءسوزجۇمباقتار، رەبۋستار، باسپانىڭ سۋرەتى، يوگانن گۋتتەنبەرگتىڭ سۋرەتى)
ساباقتىڭ ءتۇرى: پرەسس كونفەرەنسيا
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت،
ساباقتىڭ بارىسى:
1. كىرىسپە. جاسىمدا ءبىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەرجەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.
بۇل ماقۇرىم قالماعىما كىم جازالى،
قولىمدى ءدوپ سەرمەسەم، وستەر مە ەدىم؟- دەپ ۇلى اباي اتامىز ءوزىنىڭ ءبىلىم دارياسىنا كەشىرەك قول سەرمەپ قالعانىن وكىنىشپەن ايتادى. بۇندا اقىن: ءبىلىم الۋعا بالا كەزىڭنەن دەن قويساڭدار، وكىنبەيسىڭدەر، بالعىن شاقتا العان بىلىمدەرىڭ، وقىعان كىتاپتارىڭ ماڭگى باقي ەستەرىڭدە قالادى دەگەندى مەڭزەيدى.
- ال، بالالار، بىزگە ءبىلىم بەرەر نەگىزگى قۇرال نە؟
- ارينە، كىتاپ. كىتاپتى وقي وتىرىپ ادامنىڭ ىشكى رۋحاني جان دۇنيەسى ارتادى. اينالاداعى ءومىر مەن، تابيعاتپەن، ادامنىڭ ەڭبەگىمەن، قۇربى - قۇرداستارىڭمەن جاقسى بولۋعا قانداي دا ءبىر جاقسى لىق ىستەۋگە قۇلشىندىراتىن دا وسى – كىتاپ. ءبىز كىتاپتىڭ ماڭىزىن جاقسى بىلەمىز، ءبىراق ونىڭ شىعۋ تاريحىن كوپ بىلە بەرمەيمىز. سوندىقتان بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدا: العاشقى كىتاپتاردى قالاي جاسادى؟ كىتاپ باسۋ ءىسىن كىم ويلاپ تاپتى؟ قازاق تىلىندە ەڭ العاشقى شىققان كىتاپ قالاي اتالادى؟ تاعىدا باسقا ءبىزدى ويلاندىرعان سۇراقتارعا جاۋاپ تابامىز. بۇگىنگى ساباعىمىز پرەسس - كونفەرەنسيا تۇرىندە وتەدى.(بالالار ەكى توپقا بولىنگەن. ءبىرى گازەت - جۋرنال تىلشىلەرى، ءبىرى باسپاحانا قىزمەتكەر لەرى.) بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا «الماتىكىتاپ»،»اتامۇرا»،»ءداۋىر»، «جازۋشى»، «ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن، «بالدىرعان»، «ۇلان»، «ايگولەك»، «بالبۇلاق»، «ورال ءوڭىرى»، «سەرپىن» گازەت - جۋرنالدارىنىڭ تىلشىلەرى قاتىسىپ وتىر
ءى. كونفەرەنسيا بارىسى:
ءامىرجان -«بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى: العاشقى كىتاپتاردىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرسەڭىز؟
اياجان: «الماتىكىتاپ» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى: كىتاپ شىققالى بىرنەشە مىڭ جىل بولدى. سودان بەرى ونىڭ بەينەسى تالاي - تالاي وزگەردى. ۆاۆيلوندىقتار، اسسەريالىقتار، باسقا دا كونە حالىقتار كىتاپتى بالشىقتان جاساعان. جۇپ - جۇمساق بالشىق تاقتاعا ۇشكىر تاياقشامەن ويىپ ەرەكشە بەلگىلەر سالىنادى. سودان سوڭ تاقتالار كەپتىرىلىپ، كۇيدىرىلەدى. ءسويتىپ تالاي - تالاي كىتاپتار جاسالعان.
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: ال قىتايدا العاشقى كىتاپتار بامبۋكتان جاسالعان جۇقا تاقتاعا جازىلىپ، ولار مىقتى جىپكە تىزىلگەن. كەيىنىرەك كىتاپتارىن قىل قالاممەن، تۋشپەن جىبەك ماتاعا جازعان.
«اتامۇرا» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - يمران: ال ەجەلگى ەگيپەتتە كىتاپ ءسوزى تاسقا قاشالىپ جازىل عان. ودان كەيىن پاپيرۋس ويلاپ تابىلدى. قامىس ءتارىزدى قۇراقتىڭ جاپىراعى نىعىزدالىپ ءبىر - بىرىنە جەلىمدەلەدى دە، ۇزىندىعى بىرنەشە ونداعان مەتر لەنتا جاسالعان. مۇنداي لەنتالار تۇتىككە ورالىپ ساقتالعان. پاپيرۋس جازۋعا كەرەكتى ەڭ جاقسى ماتەريال سانالعان.
«ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - اقەركە: ال ەۆروپادا ورتا عاسىرلاردا جازۋ ءۇشىن بۇزاۋ تەرىسىنەن ەرەكشە ادىسپەن يلەنگەن پەرگامەنت پايدالانىلعان. ەجەلگى ورىس ەلىندە جازۋ، جۇقالاپ سىدىرىلعان قايىڭ اعاشىنىڭ قابىعىنا جازىلعان.
«ۇلان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - بەكزات: العاشقى باسىلعان كىتاپتاردى قالاي اتاعان؟
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: العاشقى باسىلعان كىتاپتار كيسلوگرافيالىق كىتاپتار دەپ اتالدى. بۇل اتاۋ گرەكتىڭ «كيسلو»- «اعاش»،«گرافو»- «جازامىن» سوزدەرىنەن شىققان. ونداي كىتاپتار بىلاي جاسالعان. اعاش تاقتايدىڭ تەگىس بەتىنە وعان جازىلاتىن ءسوزدىڭ تەرىس بەينەسى ءتۇسىرىل گەن. سودان كەيىن باسپاگەر ءارىپ سىزىقتارىنىڭ اراسىن وتكىر پىشاقپەن مۇقيات ويىپ، تازالاعان. ءسويتىپ جازىلاتىن ءسوزدىڭ شىعىڭقى بەدەرى جاسالعان. وعان بوياۋ جاعىلعاندا ۇستىنە پەرگامەنت نەمەسە قاعاز باستىرىلعان. ءسويتىپ جاڭاعى تاقتايداعى ءسوز قاعازعا جۇققان.
«ورال ءوڭىرى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - مەرەي: العاش قاي ەل قاعاز جاساۋدى ويلاپ تاپقان؟
«ءداۋىر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - سالتانات: قاعاز جاساۋدى ادامدار ەكىنشى عاسىردا ۇيرەنەدى. قاعاز قىتايدا ويلاپ تابىلدى. ءبىراق قىتايلىقتار ونى جاساۋدىڭ ءادىسىن ۇزاق ۋاقىت قۇپيا ساقتاعان. قاعاز ەۆروپادا ح عاسىردا عانا پايدا بولعان. ولار قاعازدى شۇبەرەكتەردى ۇنتاقتاپ قايناتۋ ادىسىمەن جاساعان. ال ءبىراق گازەتتەر شىعىپ، كىتاپتار باسىلىپ، وقۋشىلارعا وقۋلىقتار، داپتەرلەر قاجەت بولعان كەزدە شۇبەرەكتەر جەتىسپەگەن. سودان سوڭ عانا قاعازدى اعاشتان جاساۋعا كوشكەن.
«ايگولەك» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى - مادينا: ەڭ العاش كىتاپ باسۋ ءىسىن ويلاپ تاپقان كىم؟
«جازۋشى»باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - ەرالى: ادامزاتتىڭ تالاي ۇرپاعى جەكە ارىپتەردەن قۇراستىرىلاتىن باسپا ۇلگىسىن جاساۋعا تىرىسقان. ءبىراق نەمىستىڭ ونەر تاپقىشى يوگانن گۋتەنبەرگتەي ءدال ويلاپ تاپقان بولماعان ەكەن.
«ايگولەك» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى - مادينا: گۋتەنبەرگ نە ويلاپ تاپقان؟
«جازۋشى» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - ەرالى: گۋتەنبەرگ ماي سىعىپ شىعاراتىن كادىمگى پرەسستى باسپا حانا ستانوگىنا اينالدىرعان. ءسويتىپ ونى باسپا قۇرالى ەتىپ بەيىمدەگەن. ەڭ باستىسى ونىڭ قانشا ءسوز باسۋ كەرەك بولسا، سونشا ءسوز باسۋعا مۇمكىن باسپا ۇلگىسىن تاپقاندىعى. بۇل ۇلگىلەر وپ - وڭاي اۋىستىرۋعا بولاتىن جەكە ليتەرلەردەن قۇرالدى. ليتەر دەگەنىمىز ءبىر باسىندا ءارىپتىڭ شىعىڭقى بەدەرى بار كىشكەنتاي مەتالل بولشەگى. ءارىپتىڭ بەتىنە بوياۋ جاعىلادى دا باسقان كەزدە ول قاعازعا تۇسەدى. گۋتەنبەرگتىڭ ەڭ باستى ونەر تابىسى وسى.
«ونەر» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- اقەركە:
- قازاق جەرىندە كىتاپ شىعارۋ ءىسى قاي ۋاقىتتا قولعا الىندى؟
«جازۋشى»باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى: ەرالى:
- نەگىزىندە ورىس ەلىنىڭ وزىندە كىتاپ شىعارۋ 16 عاسىردىڭ ورتا شەڭىندە باستالعان. ورىستىڭ تۇڭعىش باسپاگەرى يۆان فەدوروۆ بولدى. ول «اپوستول» اتتى كىتاپ شىعاردى. ال قازاق جەرىندە كىتاپتاردى 18 عاسىرعا دەيىن كوبىنە اراب ارىپتەرىمەن جازىلىپ، قول جازبا تۇرىندە تارالعان. قازان كوتەرىلىسىنە دەيىن 1800 - 1917 جىلدار اراسىندا قازاق تىلىندە 1100 دانا عانا كىتاپ شىققان. ونىڭ ءوزى دە باسقا جەرلەردە قازان، تاشكەنت قالالارىنداعى باسپالاردا باسىلعان قازاق تىلىندە تۇڭعىش شىققان كىتاپ «سەيفىل - مالىك» دەپ اتالادى.»مىڭ ءبىر ءتۇن» كىتابىنان ءۇزىندى. قازاقستاندا كىتاپ شىعارۋ ءىسى 1918 جىلدان باستاپ شىعارىلعان. وسى جىلى ءوزىمىزدىڭ باتىس قازاقستانداعى وردا دا تۇڭعىش باسپا اشىلعان.
«سەرپىن» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- ەرشات:
- كىتاپ گرافيكاسى دەگەن نە؟
«ونەر» باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرى - اقەركە:
--- كىتاپ گرافيكاسى دەگەن كىتاپتى بەزەندىرۋ، ياعني كىتاپتىڭ مازمۇنىن اشاتىن سۋرەتتەرمەن قۇرىلىمىن ۇيلەستىرۋ. بۇل ورايدا سۋرەتشىلەردىڭ گرافيكالىق ەڭبەكتەرى قولدانىلادى.
«بالبۇلاق»جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى: ديار:- ءسىزدىڭ باسپادا قانداي وقۋلىقتار شىعارىلادى؟
«اتامۇرا» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- يمران: ق ر - سىندا 1 - 4 سىنىپتارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتى قابىلداندى. مىنە، وسى ءبىلىم ستاندارتى نەگىزىندە قۇرىلعان باستاۋىن سىنىپ وقۋلىقتارى «اتامۇرا»،»الماتىكىتاپ» باسپالارىنان شىعارىلادى.
«بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى:: ءامىرجان:- قازىرگى ۋاقىتتا كىتاپ باسىپ شىعارۋ قالاي جۇرەدى؟
«الماتىكىتاپ» باسپاسىنىڭ ءتىلشىسى:- اياجان: كىتاپ باسۋ پروسەسى جىلدان - جىلعا دامىپ، جەتىلىپ كەلەدى. وسى زامانعى باسپاحانالاردا كىتاپتىڭ بارلىق ءماتىنىن، ءارىپ تەرەتىن پوليگرافيالىق ماشينالارمەن، ءارىپ قۇياتىن قوندىرعىلارمەن جانە فوتو تەرگىش اۆتوماتتارمەن تەرەدى. ماشينالار كىتاپتىڭ سۋرەتتەرىن ازىرلەيدى. بۇدان كەيىن ءماتىن مەن سۋرەتتەردىڭ باسپا ۇلگىلەرى جاسالادى دا. ودان وتە شاپشاڭ جۇرەتىن اسا قۋاتتى باسپا ماشينالار ساعاتىنا 4 - 5 مىڭ كوشىرمە قاعازعا تۇسىرەدى. ماشينالار باسىلعان قاعازدى توپتاپ، تۇپتەپ، تىگىپ شىعارادى.
«ۇلان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى - بەكزات: ءوزىڭىزدىڭ ەڭ العاش وقىعان كىتابىڭىز؟
مەنىڭ ەڭ العاش وقىعان كىتابىم - ول سۇيىكتى - الىپپە. الىپپە بىزگە وقۋدى، جازۋدى، ەرتەگى، اڭگىمە ايتۋدى، سۋرەت سالىپ، مانەرلەپ ولەڭ وقۋدى ۇيرەتتى. سوندىقتان، العاشقى وقىعان كىتابىمىزدىڭ قۇرمەتىنە «الىپپە»ءانىن ورىنداپ بەرەيىك.
2.«الىپپە» ءانى ورىندالادى.
3. اۋداندىق، مەكتەپىشىلىك كىتاپحاناشىلارمەن وي ءبولىسۋ، سۇراقتار قويۋ.
- ءسىزدىڭ كىتاپحانالارىڭىز قاي كەزدەن باستاپ جۇمىس ىستەيدى؟
- قانشا كىتاپتار جيناقتالعان؟ قانشا ادام جۇمىس ىستەيدى؟
- سىزگە كىتاپحاناشى بولعان ۇناي ما، الدە كىتاپ وقىعان ۇناي ما؟
- كىتاپحاناشى بولۋ ءۇشىن قانداي وقۋ ورنىندا وقۋ كەرەك؟
- قانشا بالا كىتاپ الىپ وقيدى؟ كىتاپتار ۇزاق ۋاقىت ساقتالۋ ءۇشىن ەن ىستەۋ كەرەك؟
- بۇگىنگى پرەسس كونفەرەنسياعا قاتىسىپ، كىتاپ تۋرالى وي بولىسكەن باسپاحانا قىزمەتكەرلەرىنە جانە تىلشىلەرگە كوپ راحمەتىمىزدى ايتا وتىرىپ، تاربيە ساعاتىنىڭ ەكىنشى بولىمىنە كوشەمىز.
نارعىز: ەلىمىزدە اتاقتى،
عالىم اتا نە تاپتى؟
ءبارىن، ءبارىن بىلەسىڭ،
وقي بەرسەڭ كىتاپتى.
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان.
قىزىعا كەپ وقيمىن،
كىتاپ كورسەم جاڭادان.
امىربەك: مەيىرىمىم قانباس قانشاما وقىسام دا،
ءبىلىم سىرىن زەردەمە توقىسام دا،
كىتاپ دەيتىن جۇپ جازباس مەنىڭ دوسىم،
قاي كەزدە دە كەلتىرگەن كوڭىل حوشىڭ،
سيقىرمەن الادى ەلىكتىرىپ،
ءبىلىم قۇمار جانداردى جەلىكتىرىپ.
كىتاپ ءبىلىم بۇلاعى سارقىلمايتىن،
ادام ويى تازارىپ جارقىلدايتىن.
اياۋلىم: قىرانداي توماعاسى الىنباعان،
ەتەدى جابىق كەزىڭ جانىمدى الاڭ.
سىيلىقتار قاتارىندا ءوزىڭ تۇرساڭ،
وزگەسىن سەنەن بۇرىن قابىلدامان.
اشىلعان ەكى بەتىڭ جايعان قانات،
وزىڭنەن بولجاپ سەنشە بولاشاقتى،
وتكەنگە ەمىن - ەركىن سايرانداماق،
جولدايسىڭ جەر اناڭا ايدان دا حات.
جويمايتىن جەمىسىسىڭ ءار تۇستا كۇشىن،
بەرەتىن قىس جاز ءۇشىن بىردەي ءونىم.
قولىنان جاتسا - تۇرسا تاستامايتىن،
مەن تۇگەل ۇستازىمنىڭ ۇستازىسىڭ.
7. «كىم تاپقىر؟» ويىنى. بەرىلگەن سوزدەردەن كىتاپ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەر قۇراستىرۋ.
1. كىتاپ، ءبىلىم، بۇلاق، ءومىر، شىراق....................... (كىتاپ – ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم - ءومىر شىراعى.)
2. اقىل، ءبىلىم. ازبايدى، توزبايدى.................... (اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى)
3. نادان، دوس، كىتاپ............................ (نادانمەن دوس بولعانشا، كىتاپپەن دوس بول)
4. ارتىق. عىلىم، كىتاپ، وقى................................... (ارتىق عىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە)
5. ءبىلىم، قاينار، كوز، كىتاپ.................................. (ءبىلىمنىڭ قاينار كوزى - كىتاپ)
6. كىتاپ، عالىم، ءتىل، ءمۇعالىم.........................(كىتاپ - عىلىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم)
7. كىتاپ، ۇستاز، ۇستاز........................... (ءومىر ۇستازى)
8. كىتاپ كورمەسى. بالالارعا ارنالعان ەرتەگىلەر، اڭگىمەلەر مەن ا. قۇنانبايەۆ، م. اۋەزوۆ، ب. سوقپاقبايەۆ، م. الىمبايەۆ، ق. مىرزالييەۆ، ت. ب اقىن – جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى تۋرالى سۇحبات جۇرگىزىلدى.
9. قورىتىندىلاۋ
كىتاپ - جان ازىعىڭ» دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەك. جانىڭدى نۇرلاندىرىپ، كوكىرەگىڭدى وياتاتىن نە ەكەن؟ ارينە، كىتاپ. ەندەشە اقىن اتالارىمىزدىڭ كىتاپ تۋرالى ايتقان ولەڭدەرىمەن بۇگىنگى ساباعىمىزدى قورىتىندىلايىق.
ا: قۇنانبايەۆ: تالاپ قىل ارتىق بىلۋگە،
ارتىق عىلىم كىتاپتا،
ەرىنبەي وقىپ كورۋگە.
س. سەيفۋللين: وقۋ ءبىلىم قازىعى،
ادامنىڭ ازىعى،
وقۋ ءومىردىڭ ءسانى،
تىرشىلىكتىڭ شامى.
ب. مايلين: وقىسا ءبىلىم بۇلاعى،
وقىسا ەلدىڭ ۇلانى.
ءتىرىلتىپ، ەلگە جان ءبىتىپ،
ەل ءۇشىن جۇماق قىلادى.
10. حور.«كىتاپ» ءانى ورىندالادى.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: تۇرىك قاعاناتىنىڭ ءداستۇرلى جالعاسى بولعان، باسقارۋ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق، قۇرىلىسى جاعىنان جان - جاقتى دامىعان قاراحان مەملەكەتىنىڭ تاريحىمەن جانە مادەنيەتىمەن تانىستىرۋ.
