كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى»
قازاق ادەبيەتى ساباعى ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسى بويىنشا قۇرىلعان.
ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسىنىڭ ماقساتى: تالاپ ەتۋ پەداگوگيكاسىنان قارىم – قاتىناس پەداگوگيكاسىنا ءوتۋ. ەكەۋىنىڭ بىرلىك وداقتا قىزمەت ەتۋى؛ ءبىر – بىرىنە باسىمدىق كورسەتپەۋى.
تۇجىرىمدىلىق ەرەكشەلىگى: ءمۇعالىم وقۋشى، وقۋشى – ءمۇعالىم، وقىتۋ مەن تاربيەنىڭ بىرلىگى. قورشاعان ورتانى پەداگوگيكالاندىرۋ.
ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكانىڭ تومەندەگىدەي تۇرلەرى الىندى:
1. «بىرگە وقيمىز»
2. «توپتاعى وقۋشىلاردىڭ زەرتتەۋ جۇمىسى»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى كەيىپكەر ءىس - ارەكەتى ارقىلى مىنەزدەمە جاساتۋعا، وقيعالار ارقىلى شىعارمانىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىن تابا بىلۋگە، اۆتوردىڭ كوزقاراسىنا، كەيىپكەرلەر ءىس - ارەكەتىمەن تۋىندى كوركەمدىگىنە بويلاي ءبىلۋىن مەڭگەرتۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىعىن، شىعارماشىلىعى، وي – سەزىمىن دامىتۋ.
- وقۋشىلاردى كوركەم ادەبيەتكە، ونەرگە، تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ۇلى جازۋشى، عۇلاما عالىمنىڭ اڭگىمەسىن وقۋ تالداۋ ناتيجەسىندە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ ىزدەمپازدىعىن، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، وقۋشىلاردى وتان سۇيگىشتىككە، ىزگىلىككە، تابيعاتتى قامقورلاۋعا، كوركەم ادەبيەتكە دەگەن ىقىلاسىن تاربيەلەۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: پورترەت، كوركەم ادەبيەت كورمەسى، سۋرەتتەر، قاناتتى سوزدەر، تاقىرىپتىق سلايد - سۋرەتتەر.
ەپيگراف
«تابيعات – ەكىنشى ءۇيىڭ» بالىققا سۋ، قۇسقا اۋا، جانۋارعا ورمان، دالاعا تاۋ كەرەك. (م. م. پريشۆين)
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
دايىندىقتى تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى توپتاستىرىپ وتىرعىزۋ
ءى. 1تاريحشىلار
2. ادەبيەتشىلەر
3 رولدىك ويىن (كوكسەرەك پەن سەرىكتەرى – اۋىل ادامدارى)
4. بيولوگتار
5. ساراپشىلار
ءى. تاريحشىلار:
«كوكسەرەك» اڭگىمەسى قالاي كەلدى (تاريحى)
مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىن تاڭداپ الۋىنىڭ 1 سەبەبىن جازۋشىنىڭ جۇبايى ۆالەنتينا اۋەزوۆا بىلاي دەپ ەسكە الادى:
«بىردە مەن قابىرعا كۇنتىزبەسىن (1929 جىلدىڭ) ساتىپ الدىم. سول كۇنتىزبەدە مۇحتاردىڭ جازۋ ۇستەلىنىڭ تۇسىندا ءىلۋلى تۇراتىن ەدى. سوندا بەلگىلى سۋرەتشىنىڭ سالعان سۋرەتى بار بولاتىن – قىسقى ءتۇن، قار جامىلعان مەڭىرەۋ دالا، سوناۋ الىستا كوز ۇشىندا قار باسقان كىشكەنتاي دەريەۆنيانىڭ وتتارى كورىنەدى. ەڭ الدىڭعى قاتاردا تۇندە جورتقان قاسقىر تۇر.
ءىى. ادەبيەتشىلەر:
«ءبورى ارىقتاعانىن بىلدىرمەس، سىرتقا ءجۇنىن قامپايتار»
«ءبورى بالاسى اسىراعانمەن يت بولماس»
«ءبورى بالاسى بوركىڭە سالساڭ دا يت بولماس»
«ءبورى كومەدى، تۇلكى اشادى»
«ءبورى قارتايسا تىشقانشىل»
«ءبورىنىڭ اۋزى جەسە دە قان، جەمەسە دە قان»
«ءبورىنىڭ قارتايسا دا، ءبىر قويلىق ءانى بار»
«قاسقىر بايلاعانعا كونبەس، شوشقا بايلاعانعا كونبەس»
«قاسقىر جۇيرىك جەمىس جوق، تۇلكى جۇيرىك دىبىس جوق»
قاسقىر قاسقىردى جەمەس.
قاسقىر قاسقىردىڭ قۇيرىعىن باسپاس.
قاسقىر اۋرۋ قويدى دا جەپ قويار.
قاسقىر قوي تەرىسىن جامىلسا دا تانىلار.
قاسقىر ءجۇنىن الماستىرسا دا، ءداستۇرىن الماستىرماس.
جىلقىعا قاسقىر جولداس بولماس.
قاسقىر مالشى بولماس، ال تەكە باعبان بولماس.
قاسقىر قويدى باعادى، ال قاسقىردى اڭشى باعار.
قاسقىر قاسقىرشا ۇليدى.
قاسقىر يتتەن قورىقپاس، تەك ۇرگەنىن جاقتىرماس.
ۆولكا كاك ني كورمي، ليسۋ حۆوست بەرەجەت
ۆولكا كورميات زۋبى، ا زايسا سپاساەت نوگي
ۆولكا نا سوباك ۆ پوموشش نە زوۆي
ۆولكا رىششۋت – دوبىچي يششۋت
ۆولكا سىتى ي وۆسى سەلى
ۆولكي چۋيۋت، گدە وۆسى نوچۋيۋت
ۆولكا بوياتسيا – ۆ لەس نە حوديت
ۆولكوم روديلسيا – وۆسوي نە بىۆات
ۆولكۋ ۆ زۋبى پوپالو: سچيتاي – پروپالو
ۆولچيا شكۋرا ي ۆ گورودە ۆوەت.
ءىىى. كورىنىس: اۋىل ادامدارىنىڭ كوكسەرەك تۋرالى پىكىرى.
IV. بيولوگتار:
ايشا: قاسقىر يت تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش دەنە تۇرقى 105 – 160 سم. سالماعى 35 – 50 كگ. سيرەك بولسا 80 كگ. جازدا قوڭىر، قىستا ءجۇنى قالىڭ اقشىل سۇر ءتۇستى بولىپ كەلەدى. ولار 15 – 16 جىل ءومىر سۇرەدى.
جاننۇر: سۇر قاسقىرلار كوپتەگەن، ال سارى قاسقىرلار قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلگەن. قاسقىردىڭ ۇلىعانىن 16 كم ەستۋگە بولادى. جازعى تۇرىم قانشىعى 62 – 65 كۇن كوتەرىپ، 5 – 7 كەيدە 13 كۇشىك تابادى. كۇشىكتەر كوزىن 12 – 13 كۇننەن كەيىن اشادى. قاسقىردىڭ تابيعاتقا كەلتىرەتىن پايداسى زور.
نازگۇل: قوڭىر قاسقىرلار تاۋلاردا، پورتۋگاليادا جانە يسپانيا جەرىندە ءومىر سۇرەدى. بۇل يتتەردىڭ ەڭ ۇلكەن ءتۇرى. ولاردىڭ كولەمى جاعىنان نەمىستەردىڭ وۆچاركالارىنا ۇقسايدى. ولاردىڭ كۇشتى دەنەسى جانە مىقتى اياقتارى جۇگىرۋگە ارنالعان. قاسقىرلار وڭاي 24 كم جۇگىرە الادى جانە تەز جۇگىرگەندە جىلدامدىعى 45 كم/ساع.
ەربولات: يتتەر قۇساپ قاسقىرلار وزدەرىنىڭ باۋىرلارىن قارسى العاندا قۇيرىقتارىن بۇلعالاڭداپ، ءبىرىن ۇستەرىن ءبىرى جالايدى. ولار ءبىر – بىرىمەن قارىم – قاتىناس جاساعاندا ءۇرىپ نەمەسە ۇلىپ جاسايدى. قاسقىرلاردىڭ ۇلكەنى «ارلان» قاسقىرلار ءتارتىبىن ساقتايدى. ونى قۇيرىعىنان نەمەسە قۇلاعىنان تانۋعا بولادى. ويتكەنى ول ونى ءوزىنىڭ بويىنان جاسىرىپ ۇستايدى.
V. ساراپشىلار:
مايرا: قۇرمەتتى وقۋشىلار!
ءبىز كورىنىستى كورگەننەن كەيىن: ءار توپ ءوز پروبلەمالارىن ۇسىندى.
بيولوگتاردان بىلگەنىمىز: قاسقىردى قولعا ۇيرەتۋگە كەلمەيتىندىگى. بۇل دەرەكتى اتا - بابامىزدىڭ ماقالدارىنان دا بايقادىق. ءبىز قاسقىردى قاتال، سۋىق، قاتىگەز، قانىشەر دەپ اتايمىز، ال قاسقىردىڭ تابيعاتقا كەلتىرەتىن پايداسى دا بارىن بىلدىك. تابيعاتتىڭ تازالىعىنا قوساتىن ۇلەسى زور ەكەن.
كوركەم ادەبيەتتە، باسقا ونەر تۋىندىلارىندا دا قاسقىردىڭ بەينەسى قاتىگەز، قانىشەر رەتىندە سۋرەتتەلەدى. ادەبيەتشىلەر، بيولوگتار، تاريحشىلار وزدەرىنىڭ ۇسىنعان پروبلەمالارىن تالقىلاپ، شەشىمىن تاپتى دەپ ويلايمىز. تابيعاتتاعى جان – جانۋارلاردىڭ كوبىسى ازايىپ بارا جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى قاسقىر.
بۇل «كوكسەرەك» شىعارماسىندا م. اۋەزوۆ ادامداردى: تابيعاتتى قورعاۋعا، مەيىرىمدىلىككە شاقىرادى.
بەكسۇلتان:
ەندى قورىتىندىلاپ وتەيىك. ءبىز ساراپتاۋشى توپ مىناداي قورىتىندىعا كەلدىك.
1. تابيعات – ەكىنشى ءۇيىمىز. سوندىقتان دا تابيعاتتى ايالاي بىلەيىك، زيان كەلتىرمەيىك!
2. قاسقىر – دالا سانيتارى.
3. كوركەم ادەبيەت باسقا دا ونەر سالالارىندا قاسقىر قاتىگەز، سۋىق، قانىشەر كەيىپىندە بولا بەرمەك.
4. قاسقىردان ساقتانعانشا، قاسقىر كەيپىندەگى ادامنان ساقتانايىق!
VI. باعالاۋ
VII. قورىتىندى
قازاق ادەبيەتى ساباعى ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسى بويىنشا قۇرىلعان.
ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكاسىنىڭ ماقساتى: تالاپ ەتۋ پەداگوگيكاسىنان قارىم – قاتىناس پەداگوگيكاسىنا ءوتۋ. ەكەۋىنىڭ بىرلىك وداقتا قىزمەت ەتۋى؛ ءبىر – بىرىنە باسىمدىق كورسەتپەۋى.
تۇجىرىمدىلىق ەرەكشەلىگى: ءمۇعالىم وقۋشى، وقۋشى – ءمۇعالىم، وقىتۋ مەن تاربيەنىڭ بىرلىگى. قورشاعان ورتانى پەداگوگيكالاندىرۋ.
ىنتىماقتاستىق پەداگوگيكانىڭ تومەندەگىدەي تۇرلەرى الىندى:
1. «بىرگە وقيمىز»
2. «توپتاعى وقۋشىلاردىڭ زەرتتەۋ جۇمىسى»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى كەيىپكەر ءىس - ارەكەتى ارقىلى مىنەزدەمە جاساتۋعا، وقيعالار ارقىلى شىعارمانىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىن تابا بىلۋگە، اۆتوردىڭ كوزقاراسىنا، كەيىپكەرلەر ءىس - ارەكەتىمەن تۋىندى كوركەمدىگىنە بويلاي ءبىلۋىن مەڭگەرتۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىعىن، شىعارماشىلىعى، وي – سەزىمىن دامىتۋ.
- وقۋشىلاردى كوركەم ادەبيەتكە، ونەرگە، تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ۇلى جازۋشى، عۇلاما عالىمنىڭ اڭگىمەسىن وقۋ تالداۋ ناتيجەسىندە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ ىزدەمپازدىعىن، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ، وقۋشىلاردى وتان سۇيگىشتىككە، ىزگىلىككە، تابيعاتتى قامقورلاۋعا، كوركەم ادەبيەتكە دەگەن ىقىلاسىن تاربيەلەۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: پورترەت، كوركەم ادەبيەت كورمەسى، سۋرەتتەر، قاناتتى سوزدەر، تاقىرىپتىق سلايد - سۋرەتتەر.
ەپيگراف
«تابيعات – ەكىنشى ءۇيىڭ» بالىققا سۋ، قۇسقا اۋا، جانۋارعا ورمان، دالاعا تاۋ كەرەك. (م. م. پريشۆين)
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
دايىندىقتى تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى توپتاستىرىپ وتىرعىزۋ
ءى. 1تاريحشىلار
2. ادەبيەتشىلەر
3 رولدىك ويىن (كوكسەرەك پەن سەرىكتەرى – اۋىل ادامدارى)
4. بيولوگتار
5. ساراپشىلار
ءى. تاريحشىلار:
«كوكسەرەك» اڭگىمەسى قالاي كەلدى (تاريحى)
مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىن تاڭداپ الۋىنىڭ 1 سەبەبىن جازۋشىنىڭ جۇبايى ۆالەنتينا اۋەزوۆا بىلاي دەپ ەسكە الادى:
«بىردە مەن قابىرعا كۇنتىزبەسىن (1929 جىلدىڭ) ساتىپ الدىم. سول كۇنتىزبەدە مۇحتاردىڭ جازۋ ۇستەلىنىڭ تۇسىندا ءىلۋلى تۇراتىن ەدى. سوندا بەلگىلى سۋرەتشىنىڭ سالعان سۋرەتى بار بولاتىن – قىسقى ءتۇن، قار جامىلعان مەڭىرەۋ دالا، سوناۋ الىستا كوز ۇشىندا قار باسقان كىشكەنتاي دەريەۆنيانىڭ وتتارى كورىنەدى. ەڭ الدىڭعى قاتاردا تۇندە جورتقان قاسقىر تۇر.
ءىى. ادەبيەتشىلەر:
«ءبورى ارىقتاعانىن بىلدىرمەس، سىرتقا ءجۇنىن قامپايتار»
«ءبورى بالاسى اسىراعانمەن يت بولماس»
«ءبورى بالاسى بوركىڭە سالساڭ دا يت بولماس»
«ءبورى كومەدى، تۇلكى اشادى»
«ءبورى قارتايسا تىشقانشىل»
«ءبورىنىڭ اۋزى جەسە دە قان، جەمەسە دە قان»
«ءبورىنىڭ قارتايسا دا، ءبىر قويلىق ءانى بار»
«قاسقىر بايلاعانعا كونبەس، شوشقا بايلاعانعا كونبەس»
«قاسقىر جۇيرىك جەمىس جوق، تۇلكى جۇيرىك دىبىس جوق»
قاسقىر قاسقىردى جەمەس.
قاسقىر قاسقىردىڭ قۇيرىعىن باسپاس.
قاسقىر اۋرۋ قويدى دا جەپ قويار.
قاسقىر قوي تەرىسىن جامىلسا دا تانىلار.
قاسقىر ءجۇنىن الماستىرسا دا، ءداستۇرىن الماستىرماس.
جىلقىعا قاسقىر جولداس بولماس.
قاسقىر مالشى بولماس، ال تەكە باعبان بولماس.
قاسقىر قويدى باعادى، ال قاسقىردى اڭشى باعار.
قاسقىر قاسقىرشا ۇليدى.
قاسقىر يتتەن قورىقپاس، تەك ۇرگەنىن جاقتىرماس.
ۆولكا كاك ني كورمي، ليسۋ حۆوست بەرەجەت
ۆولكا كورميات زۋبى، ا زايسا سپاساەت نوگي
ۆولكا نا سوباك ۆ پوموشش نە زوۆي
ۆولكا رىششۋت – دوبىچي يششۋت
ۆولكا سىتى ي وۆسى سەلى
ۆولكي چۋيۋت، گدە وۆسى نوچۋيۋت
ۆولكا بوياتسيا – ۆ لەس نە حوديت
ۆولكوم روديلسيا – وۆسوي نە بىۆات
ۆولكۋ ۆ زۋبى پوپالو: سچيتاي – پروپالو
ۆولچيا شكۋرا ي ۆ گورودە ۆوەت.
ءىىى. كورىنىس: اۋىل ادامدارىنىڭ كوكسەرەك تۋرالى پىكىرى.
IV. بيولوگتار:
ايشا: قاسقىر يت تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش دەنە تۇرقى 105 – 160 سم. سالماعى 35 – 50 كگ. سيرەك بولسا 80 كگ. جازدا قوڭىر، قىستا ءجۇنى قالىڭ اقشىل سۇر ءتۇستى بولىپ كەلەدى. ولار 15 – 16 جىل ءومىر سۇرەدى.
جاننۇر: سۇر قاسقىرلار كوپتەگەن، ال سارى قاسقىرلار قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلگەن. قاسقىردىڭ ۇلىعانىن 16 كم ەستۋگە بولادى. جازعى تۇرىم قانشىعى 62 – 65 كۇن كوتەرىپ، 5 – 7 كەيدە 13 كۇشىك تابادى. كۇشىكتەر كوزىن 12 – 13 كۇننەن كەيىن اشادى. قاسقىردىڭ تابيعاتقا كەلتىرەتىن پايداسى زور.
نازگۇل: قوڭىر قاسقىرلار تاۋلاردا، پورتۋگاليادا جانە يسپانيا جەرىندە ءومىر سۇرەدى. بۇل يتتەردىڭ ەڭ ۇلكەن ءتۇرى. ولاردىڭ كولەمى جاعىنان نەمىستەردىڭ وۆچاركالارىنا ۇقسايدى. ولاردىڭ كۇشتى دەنەسى جانە مىقتى اياقتارى جۇگىرۋگە ارنالعان. قاسقىرلار وڭاي 24 كم جۇگىرە الادى جانە تەز جۇگىرگەندە جىلدامدىعى 45 كم/ساع.
ەربولات: يتتەر قۇساپ قاسقىرلار وزدەرىنىڭ باۋىرلارىن قارسى العاندا قۇيرىقتارىن بۇلعالاڭداپ، ءبىرىن ۇستەرىن ءبىرى جالايدى. ولار ءبىر – بىرىمەن قارىم – قاتىناس جاساعاندا ءۇرىپ نەمەسە ۇلىپ جاسايدى. قاسقىرلاردىڭ ۇلكەنى «ارلان» قاسقىرلار ءتارتىبىن ساقتايدى. ونى قۇيرىعىنان نەمەسە قۇلاعىنان تانۋعا بولادى. ويتكەنى ول ونى ءوزىنىڭ بويىنان جاسىرىپ ۇستايدى.
V. ساراپشىلار:
مايرا: قۇرمەتتى وقۋشىلار!
ءبىز كورىنىستى كورگەننەن كەيىن: ءار توپ ءوز پروبلەمالارىن ۇسىندى.
بيولوگتاردان بىلگەنىمىز: قاسقىردى قولعا ۇيرەتۋگە كەلمەيتىندىگى. بۇل دەرەكتى اتا - بابامىزدىڭ ماقالدارىنان دا بايقادىق. ءبىز قاسقىردى قاتال، سۋىق، قاتىگەز، قانىشەر دەپ اتايمىز، ال قاسقىردىڭ تابيعاتقا كەلتىرەتىن پايداسى دا بارىن بىلدىك. تابيعاتتىڭ تازالىعىنا قوساتىن ۇلەسى زور ەكەن.
كوركەم ادەبيەتتە، باسقا ونەر تۋىندىلارىندا دا قاسقىردىڭ بەينەسى قاتىگەز، قانىشەر رەتىندە سۋرەتتەلەدى. ادەبيەتشىلەر، بيولوگتار، تاريحشىلار وزدەرىنىڭ ۇسىنعان پروبلەمالارىن تالقىلاپ، شەشىمىن تاپتى دەپ ويلايمىز. تابيعاتتاعى جان – جانۋارلاردىڭ كوبىسى ازايىپ بارا جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى قاسقىر.
بۇل «كوكسەرەك» شىعارماسىندا م. اۋەزوۆ ادامداردى: تابيعاتتى قورعاۋعا، مەيىرىمدىلىككە شاقىرادى.
بەكسۇلتان:
ەندى قورىتىندىلاپ وتەيىك. ءبىز ساراپتاۋشى توپ مىناداي قورىتىندىعا كەلدىك.
1. تابيعات – ەكىنشى ءۇيىمىز. سوندىقتان دا تابيعاتتى ايالاي بىلەيىك، زيان كەلتىرمەيىك!
2. قاسقىر – دالا سانيتارى.
3. كوركەم ادەبيەت باسقا دا ونەر سالالارىندا قاسقىر قاتىگەز، سۋىق، قانىشەر كەيىپىندە بولا بەرمەك.
4. قاسقىردان ساقتانعانشا، قاسقىر كەيپىندەگى ادامنان ساقتانايىق!
VI. باعالاۋ
VII. قورىتىندى
You Might Also Like
-
بۇل ساباق جوسپارىم "ورلەۋ" بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ 3 دەڭگەيلى كۋرسىنىڭ 7 مودۋل ەلەمەنتتەرىن پايدالانىپ ازىرلەنگەن.
