InfoHub Logo

كۇن كۇيدىرگەننىڭ كوكەسىن ىستىق ەلدەردە كورەسىڭ! ونداعى ادامداردىڭ ءوڭى كۇپ-كۇرەڭ بولىپ، ال ەڭ ىستىق ەلدەردە قاپ-قارا، نەگر تارىزدەنىپ كەتەدى.

اۋا رايى سالقىن ەلدە تۇراتىن ءبىر عالىم ىستىق ەلگە كەلدى. ول بۇل جەردە دە ءوز ەلىندەگىدەي كوشە كەزىپ جۇگىرىپ جۇرەتىن بولارمىن دەپ ويلاپ ەدى، ءبىراق ونداي مۇمكىندىكتىڭ جوقتىعىنا لەزدە-اق كوزى جەتتى. ول، بارلىق اقىلدى ادامدار سياقتى، ۇيدەن اتتاپ شىقپاي وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى، ال ايالداعان بولمەسىنىڭ ەسىگى مەن تەرەزەلەرىنىڭ قاقپاقتارى ۇزاق كۇن بويى جابىق تۇردى. بەينە ءتىرى جان تۇگەل ۇيىقتاپ جاتقان ءتارىزدى نەمەسە ۇيدە ءتىرى پەندە جوق سياقتى. ول تۇراتىن كوشەگە بيىك-بيىك ۇيلەرى بار، تاپ-تار كوشەسىماققا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن كۇننىڭ كوزى ءتۇسىپ تۇراتىن ەدى، مۇنىڭ ءوزى ادام ايتقىسىز ازاپ بولاتىن.

سۋىق ەلدەن كەلگەن عالىمعا، ول ءوزى جاپ-جاس ءارى اقىلدى ادام بولاتىن، ءوزىن قىزعان پەشكە وتىرعانداي سەزىندى، بۇل ىستىق ونى ابدەن تيتىقتاتىپ، جۇدەتىپ جىبەردى، كەرەك دەسە، ونىڭ كولەڭكەسى دە ءبۇرىسىپ، ءبىر ۋىس بولىپ قالدى، كۇننىڭ قىزۋى كولەڭكە ەكەش كولەڭكەگە دە تەك كەش تۇسسە عانا تىرشىلىك نىشانىن تانىتا باستايدى.

سول كەزدە ولارعا قاراۋدىڭ ءوزى ءبىر ءلاززات بولاتىن! بولمەگە شىراقتى اكەلسە-اق بولدى، كولەڭكە بۇكىل قابىرعالارعا جايىلىپ، كەرەك دەسە توبە تاقتايعا دا جەتەتىن، بويىن جازىپ، كەرىلىپ-سوزىلعان سياقتانۋشى ەدى. عالىم دا بالكونعا شىعىپ الىپ كەرىلىپ-سوزىلادى، اسپاندا جۇلدىزدار نەعۇرلىم جيىلەگەن سايىن، سولعۇرلىم ول دا شيراي تۇسەدى. كورشىلەس بالكونداردىڭ بارىنە دە (ىستىق جاقتىڭ ەلدەرىندە ءار تەرەزەنىڭ الدىندا بالكون بار عوي) ادامدار شىعادى، ويتكەنى تازا اۋا جۇرتتىڭ بارىنە، ءتىپتى كۇننىڭ قىزۋىنان تەرىسى كۇرەڭىتىپ كەتكەن ادامدارعا دا قاجەت-اق. بارلىق جەردە جوعارىدا دا، تومەندە دە قىبىر-قىبىر تىرشىلىك. ەتىكشىلەر دە، تىگىنشىلەر دە، وزگە بارلىق تۇرعىندار دا قاپتاپ كوشەگە شىعىپ، ستولدار مەن ورىندىقتارىن دا الا شىعادى، مىڭداعان شىراقتار جاعادى. بىرەۋلەرى اڭگىمە شەرتىپ، ەكىنشى بىرەۋلەرى ولەڭ ايتادى، ادامدار سەرۋەندەپ، كولىكتەر زىر جۇگىرەدى، اياقتارىن ارەڭ باسقان ەسەكتەردىڭ موينىنداعى قوڭىراۋلارى سىلدىرلايدى، ءمايىتتى جەرلەۋگە اپارا جاتقاندار قارالى ولەڭ ايتىپ، كوشەدەگى بالالار اسىر سالادى، شىركەۋ قوڭىراۋلارى كۇڭگىرلەيدى، كوشە قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇج-قۇج قاينايدى. تەك عالىمنىڭ بالكونىنا قاراما-قارسى تۇرعان ءبىر ءۇي عانا تىنىشتىق قۇشاعىندا. ايتكەنمەن، ول ۇيدە بىرەۋلەر تۇراتىن بولۋى كەرەك، ويتكەنى بالكونىندا وتتاي جايناپ گۇلدەر جايقالادى. وسىنداي ىستىقتىڭ وزىندە دە گۇلدەردىڭ شاپشاڭ بويلاپ وسۋىنە قاراعاندا، ولاردى بىرەۋلەر قاراپ-كۇتىپ، سۋاراتىن سياقتى. كەش سايىن ونداعىلار دا ەسىكتەرىن اشادى، الايدا ءۇيدىڭ ءىشى قاراڭعى، دالىرەك ايتساق قاراڭعىلىق قۇشاعىنداعى اۋىزعى بولمە عانا، ال تورگى بولمەدەن مۋزىكا اۋەنى ەستىلەدى. جات ەلدىك عالىمعا بۇل مۋزىكا ەرەكشە سازدى سياقتى، بالكىم، سولاي بوپ قانا كورىنۋى دە ابدەن ىقتيمال، ويتكەنى مۇنداعى ىستىق ەلدەگىنىڭ ءبارى دە وعان وتە-موتە ۇنايتىن ەدى. تەك كۇن كوزىنىڭ مي قايناتا كۇيدىرگەنى بولماسا. عالىم توقتاعان ءۇيدىڭ يەسى قارسىداعى ۇيدە كىم تۇراتىنىن بىلمەيتىنىن ايتتى. ول ءۇيدىڭ تۇرعىندارى ەشقاشان دا كوشەدە توبە كورسەتكەن ەمەس، ال ول ۇيدەن ەستىلىپ تۇراتىن مۋزىكانى مۇلدەم كوڭىلسىز دەپ باعالادى.

«بىرەۋ وتىرىپ الىپ ءبىر پەسانى قايتالاپ ويناي بەرەتىنگە ۇقسايدى»، – دەدى ول، ال ونىڭ ءىسى وڭعا باسىپ تۇرعان جوق. ءوزى «ءىس شىعادى» دەيدى، قانشا تىرىسسا دا، ءبارىبىر ودان ەشتەڭە شىقپايدى!

بىردە ءتۇن ىشىندە جات ەلدىك مەيمان وز-وزىنەن ويانىپ كەتتى، ول بالكوننىڭ ەسىگىن اشىپ تاستاپ ۇيىقتاعان بولاتىن. ءبىر كەزدە جەل بالكون شىمىلدىعىن قوزعاپ قالعاندا، عالىمعا قارسىداعى بالكوننان عاجاپ ءبىر نارسە جالت-جۇلت ەتكەندەي بوپ، ەلەستەپ كەتتى. ونداعى گۇلدەردىڭ ءبارى دە جالىنداي جارقىراپ ساۋلە شاشىپ، عاجاپ بوياۋلارمەن قۇلپىرادى، سولاردىڭ ورتاسىندا ساۋلە شاشىپ سۇلۋ ءمۇسىندى، سۇپ-سۇيكىمدى قىز تۇر. بۇل ساۋلە عالىمنىڭ كوزىن ۇيالتتى، ويتكەنى ول الگىندە عانا ويانعان، ونىڭ ۇستىنە كوزىن باقىرايتا كەڭ اشقان ەدى. عالىم توسەگىنەن اتىپ تۇرىپ، ۇرلانا باسىپ ەسىككە كەلىپ ەدى، قىز عايىپ بولدى. ال جارقىراعان ساۋلە ءسونىپ، گۇلدەر بۇرىنعىسىنداي قۇلپىرىپ تۇرعانىمەن دە جارقىرامايدى. بالكوننىڭ ءسال عانا اشىلعان ەسىگىنەن كىمدى بولسا دا ءتاتتى مۇڭ مەن قيالعا وراپ اكەتەتىن عاجاپ نازىك، ءارى جانىڭدى ەلتىتكەندەي مۋزىكا ەستىلىپ تۇر. بۇل ءبىر سيقىرلى نارسەگە ۇقساۋشى ەدى. ايتسە دە انا ۇيدە كىم تۇرادى ەكەن ءوزى؟ ۇيگە كىرەتىن ەسىك قايدا؟ ءۇيدىڭ استىڭعى قاباتىن تۇتاسىمەن دۇكەن الىپ جاتىر، ال تۇرعىندار دۇكەن ارقىلى جۇرمەيدى عوي.

بىردە كەشقۇرىم جات ەلدىك ادام ءوز بالكونىندا وتىردى، ونىڭ ارت جاعىندا بولمەدە شىراق جانىپ تۇر، ەندەشە، ونىڭ كولەڭكەسىنىڭ قارسى قابىرعاعا تۇسكەنى تۇسىنىكتى ەمەس پە. سوندا كولەڭكە بالكونداعى گۇلدەردىڭ اراسىندا وتىرعان ادامعا ۇقسايدى، ال عالىم قوزعالسا-اق، البەتتە، كولەڭكە دە قوزعالادى.

— اناۋ ۇيدەگى جالعىز-اق جاندى نارسە، ءسىرا، مەنىڭ كولەڭكەم شىعار، – دەدى عالىم، شىركىن-اي، ول گۇلدەردىڭ اراسىنا جاقسى جايلاسىپ العان ەكەن، ءا! ەسىك اشىق تۇر، كولەڭكەمنىڭ بولمەگە كىرىپ، ءبارىن كوزىمەن كورىپ شىعىپ، كورگەن-بىلگەنىن ماعان ايتىپ بەرەتىن-اق ءجونى بار. ءبىر جاقسىلىق جاسايتىن كەزىڭ بولدى، – دەپ قوستى ول كولەڭكەسىنە قاراپ قالجىڭداپ، تىلەۋىن بەرگىر، ۇيگە كىرە قويساڭشى. قانە، باراسىڭ با؟ ءسوي دەپ ول كولەڭكەسىنە قاراپ، باسىن يزەپ ەدى، كولەڭكە دە باسىن يزەدى. كانە، جونەل، ءبىراق، بايقا، ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتىپ جۇرمەگەيسىڭ!

سونى ايتىپ جات ەلدىك ادام ورنىنان تۇردى، قارسى بالكونداعى ونىڭ كولەڭكەسى دە كوتەرىلدى. ادام ارتىنا بۇرىلدى، كولەڭكە دە ارتىنا بۇرىلدى. ەگەر دە بىرەۋ-مىرەۋ زەيىن سالا قاراسا، جات ەلدىك ادام ءدال بولمەسىنە كىرىپ، شىمىلدىقتى جاپقان ساتتە كولەڭكەسىنىڭ دە ءسال اشىق بالكوننىڭ ەسىگىنە جىلجىپ كىرە قويعانىن اڭداپ قالار ەدى.

كەلەسى كۇنى ەرتەمەن عالىم كوفە ءىشىپ، گازەت وقۋ ءۇشىن ءتاتتى تاعامدار ساتاتىن دۇكەنگە شىقتى.

— مۇنىسى نەسى؟ – دەپ تاڭىرقادى ول، كۇننىڭ كوزىنە شىققان سوڭ. مەنىڭ كولەڭكەم قايدا جوعالىپ كەتكەن؟ دەمەك، ول كەشە، شىنىمەن-اق، كەتىپ قالىپ، سودان قايتىپ ورالمادى ما ەكەن؟ مۇنىڭ ءوزى قولايسىز بولدى-اۋ!

ءسويتىپ، ول جامان اشۋلاندى، وعان سەبەپ ءوز كولەڭكەسىنىڭ جوعالىپ كەتكەنى ەمەس، كولەڭكەسىز ادام تۋرالى اڭگىمەنىڭ ەسىنە ساپ ەتە تۇسكەنى بولدى. بۇل ونىڭ ءوز وتانىندا، سۋىق ەلدەردە كەڭ تاراعان حيكايا بولاتىن، ەگەر عالىم ءوز كولەڭكەسىنىڭ جوعالىپ كەتكەنى تۋرالى اۋىز اشا قالسا، ونىسى ەلىكتەگەندىككە سانالار ەدى. ال ونىڭ ەشكىمگە دە ەلىكتەگىسى جوق، كەرەك دەسە كولەڭكەسىنىڭ جوعالعانىن تىسىنەن شىعارماۋعا ۇيعاردى، ارينە، ونىسى اقىل بولدى.

كەشكە ول تاعى دا بالكونعا شىقتى، ال كولەڭكەنىڭ جارىقتان قاشىپ، ءوز قوجاسىنىڭ تاساسىنا تىعىلاتىنىن بىلەتىندىكتەن شىراقتى ءوزىنىڭ تۋ سىرتىنا قويدى. ءبىراق وعان ءوز كولەڭكەسىن جارىققا شىعارۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ول ەڭكەيسە دە، وتىرسا دا بويىن جازىپ تۇرسا دا، كولەڭكە ۇشتى-كۇيلى جوق، كەلمەدى. عالىم جوتەلىپ تە كوردى، ءبارىبىر ونىڭ دا پايداسى بولمادى.

وكىنىشتى وقيعا بولدى بۇل! ايتەۋىر، ىستىق ەلدەردە نەنىڭ بولسىن تەز جەتىلەتىنى جاقسى، ءبىر اپتادان كەيىن عالىم كۇننىڭ كوزىنە شىققاندا، اياعىنىڭ استىندا كىپ-كىشكەنتاي كولەڭكە پايدا بولعانىن بايقاپ، ابدەن ماسايراپ قالدى، تەگىندە، بۇرىنعى كولەڭكەنىڭ جۇرناعى قالعان بولسا كەرەك. كولەڭكە وسە بەردى، وسە بەردى، ءسويتىپ، ارادا ءۇش اپتا وتكەندە ونىڭ كولەڭكەسى ەداۋىر بوپ قالدى، ال ۇيىنە، سولتۇستىك ەلدەرىنە قايتار ساپارى كەزىندە، كولەڭكەسىنىڭ ابدەن ءوسىپ، سيديىپ كەتكەنى سونداي، تەڭ جارتىسىن الىپ تاستاساق دا جەتەرلىكتەي ەدى.

عالىم ۇيىنە قايتىپ ورالىپ، شىندىق، ىزگىلىك پەن سۇلۋلىق جايىندا كىتاپ جازۋعا كىرىستى. سونىمەن زىمىراپ كۇندەر، جىلجىپ جىلدار ءوتتى. وسىلايشا ارادا كوپ جىل ءوتىپ تە كەتتى.

بىردە كەشقۇرىم، ول ءوز كابينەتىندە وتىر ەدى، بىرەۋ اقىرىن عانا تىقىلداتىپ ەسىك قاقتى.

كىرىڭىز، – دەدى ول، ءبىراق تا كىرگەن ەشكىم جوق.

سونان سوڭ ول ەسىكتى ءوزى بارىپ اشسا، قارسى الدىندا ادام ايتسا نانىمسىز ۇزىن ادام تۇر. ءوزى ادەمى كيىنگەن، تەكتى جەردەن شىققان مىرزا سياقتى.

— كىممەن سويلەسىپ تۇرعانىمدى بىلۋگە بولار ما ەكەن؟ – دەپ ءجون سۇرادى عالىم.

— ءسىزدىڭ مەنى تانىمايتىنىڭىزدى ءوزىم دە بىلگەنمىن، – دەپ جاۋاپ بەردى ءساندى مىرزا. مەنىڭ كەۋدەمە جان ءبىتتى، ەندى مەنىڭ بۇلشىق ەتتەرىم دە، ايتا بەرسە كيىمىم دە بار. ءسىز، ءسىرا، مەنى مۇنداي حالدە كورەرمىن دەپ كۇتپەگەن بولارسىز؟ ءوزىڭىزدىڭ بۇرىنعى كولەڭكەڭىزدى شىنىمەن-اق تانىماعانىڭىز با؟ ءسىز، تەگىندە، مەنى وزىڭىزگە قايتىپ ورالماس دەپ ويلاعان بولارسىز، ءا. سىزدەن ايرىلىپ كەتكەننەن كەيىن، مەنىڭ باقىتىم جاندى. مەن قاي جاعىنان بولسا دا ابدەن بايىدىم، ەگەر قاجەت بولا قالسا، ءتىپتى باس بوستاندىعىمدى دا ساتىپ الا الامىن. ول ساعاتىنىڭ شىنجىرىندا سالبىراپ تۇرعان قىمبات باعالى سالپىنشاقتاردى سىلدىرلاتىپ-سىلدىرلاتىپ قويدى، موينىنا سالىپ جۇرگەن جۇپ-جۋان التىن شىنجىرىنىڭ استىنا قولىن سۇعىپ جىبەردى. ساۋساقتارىندا گاۋھار تاستار جارق-جۇرق ەتەدى جانە دە قولدان جاسالعان ەمەس، ناعىز گاۋھاردىڭ ءوزى.

— مەن قايران قالىپ وتىرمىن، – دەدى عالىم. – بۇل عاجاپ!

— بۇل، البەتتە، ادەتتەگىدەي وقيعا ەمەس، – دەپ، جاۋاپ بەردى مەيمان ايتسە دە ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە ەكىنىڭ ءبىرى سياقتى انشەيىن ادام ەمەسسىز، مەن بولسام، ءوزىڭىز دە بىلەسىز، بالا جاسىڭىزدان ءسىزدىڭ باسقان ىزىڭىزدەن قالمادىم ەمەس پە. ءسىز مەنى ءوز ءجونىمدى ءوزىم تابا الاتىن حالگە ابدەن جەتتى دەپ باعالاعان سوڭ، مەن ءوز بەتىمشە جول تارتتىم. ەندى مەنىڭ ءحالىم عاجاپ، بۇدان جاقسىنى تىلەۋدىڭ ءوزى دە ارتىق بولار ەدى. ايتسە دە ءسىز كوز جۇمباي تۇرىپ سىزبەن تاعى ءبىر كورىسكىم كەلدى، ال ءسىزدىڭ ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، ءبىر ولەتىنىڭىز انىق قوي. سونىمەن بىرگە، تۋعان ولكەمدى دە كورۋگە كوڭىلىم اۋدى، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىڭدى جوعالتۋعا، استە بولمايدى عوي. مەن بىلەمىن، ءسىزدىڭ ەندى جاڭا كولەڭكەڭىز بار: بالكىم، مەن وعان نەمەسە سىزگە قارىزدار شىعارمىن؟ ەگەر ولاي بولسا، تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، مەنىڭ قانشا بەرەشەك ەكەنىمدى ايتىڭىز.

— قويشى، شىنىمەن-اق، بۇل سەنبىسىڭ؟ – دەدى عالىم. عاجاپ ەكەن. ءوزىنىڭ بۇرىنعى كولەڭكەسى ادامعا ادام كۇيىندە قايتىپ ورالادى دەگەنگە ەشقاشان دا سەنبەس ەدىم.

— مەنىڭ قانشا تولەۋىم كەرەك؟ – دەپ، قايتالاي ايتتى مەيمان. موينىما بورىش ارقالاپ جۇرگىم كەلمەيدى مەنىڭ.

— ول نە ءسوز؟ – دەدى وعان عالىم. – ەشقانداي دا قارىزىڭ جوق. ءوز ەركىڭ وزىڭدە. سەنىڭ باقىتىڭا وتە قۋانىشتىمىن. وتىرساڭشى، ەسكى دوسىم-اۋ! تەك قانا ءوز باسىڭنان نە كەشكەنىڭ، جانە دە انا، ىستىق ەلدەردەگى قاراما-قارسى ۇيدە نە كورىپ، نە بىلگەنىڭدى ماعان ايتىپ بەر.

— جاقسى، بۇل جونىندە سىزگە ايتىپ بەرەيىن مەن، – دەپ قۇپ العان مەيمان ورىندىققا وتىردى. ءبىراق بۇل ءۇشىن، ءوز كولەڭكەڭىز بولعانىم تۋرالى ەشقاشان ەشكىمگە دە ءلام دەمەۋگە ۋادە بەرىڭىز، وسى ارادا دا، قالادا دا، مەن جۇرەتىن باسقا جەرلەردە دە تىسىڭىزدەن شىعارمايتىن بولاسىز! مەن ۇيلەنگەلى ءجۇرمىن، ال الدەنەشە ءۇيلى-جاندى اسىراۋعا مەنىڭ شامام ابدەن جەتەدى!

— الاڭ بولما، – دەپ ۋادە بەردى عالىم. – مىنە، قولىم سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ءتىرى پەندەگە ايتپاۋعا ءسوز بەرەمىن، ال ەندى مەنىڭ ادام ەكەنىم كانداي اقيقات بولسا، ءسوزىم دە سوعان پارا-پار!

— ءسوز دەگەنىڭىز ادامنىڭ كولەڭكەسى، – دەدى كولەڭكە: ويتكەنى باسقاشا ايتىلۋى مۇمكىن ەمەس.

عاجاپ-اي، ءا، مەيماننىڭ ادامنان ەش ايىرماشىلىعى جوق، كيگەن كيىمدەرى تۇگەلدەي قاپ-قارا، قىمبات باعالى جۇقا قارا شۇعادان موينىنا ورامال سالىپ الىپتى، جىلتىر ەتىك پەن جينامالى قوقي قالپاق كيگەن، اسىل سالپىنشاقتار، التىن شىنجىر مەن گاۋھار جۇزىك جونىندە ايتىپ بەرگەنبىز. ءيا، عالىمنىڭ كولەڭكەسى عاجاپ جاقسى كيىنگەن: ونىڭ ادامعا ۇقساستىعىنىڭ ءوزى دە سودان.

— ەندى مەن اڭگىمەمدى باستايىن، – دەدى كولەڭكە عالىمنىڭ اياعىنىڭ استىندا يتكە ۇقساپ ءبۇرىسىپ جاتقان جانا كولەڭكەنىڭ جەڭىنە لاكتى ەتىك كيگەن اياقتارىن بارىنشا نىق قويىپ جاتىپ. مۇنى ول تاكاپپارلىقتان با، الدە جاڭا كولەڭكە جاتقان ورنىنان ەشقايدا قاشىپ كەتپەسىن دەگەن نيەتپەن ىستەدى مە، ول اراسى بەلگىسىز. ال جاڭا كولەڭكە بولسا، ادامنان ءوز باسىڭدى قالاي اراشالاپ شىعىپ، وزىڭە ءوزىڭ قوجا بولۋعا جەتۋدىڭ امالى تۋرالى اڭگىمە تىڭداۋعا قۇلاعىن ءتۇرىپ، تىپ-تىنىش جاتىر.

— قارسىداعى ۇيدە كىم تۇرعانىن بىلەسىز بە؟ – دەپ باستادى مەيمان اڭگىمەسىن. دۇنيەدەگى ەڭ عاجاپ نارسە،پوەزيانىڭ ءدال ءوزى. مەن وندا ءۇش اپتا بويى تۇردىم. ال مۇنىڭ ءوزى مەن ءۇش مىڭ جىل ءومىر ءسۇرىپ، سول جىلدارداعى اقىنداردىڭ جازعان بارلىق ولەڭدەرىن وقىپ شىققانىممەن پارا-پار، ءسوزىمنىڭ زارەدەي دە جالعاندىعى جوق، يلانىڭىز! قايتالاپ ايتايىن بۇل اقيقات جاي، مەن ءبارىن دە كوردىم جانە ءبارىن دە بىلەمىن!

— پوەزيا! – دەپ تاڭداندى عالىم. ءيا، ءيا، ونىڭ ۇلكەن قالالاردا جاپا-جالعىز تۇراتىن جاعدايى ءجيى كەزدەسەدى. پوەزيا! مەن ونى تەك قاس-قاعىم عانا ساتتە، ۇيقىدان كوزىمدى اشا الماي جاتقانىمدا كورگەن ەدىم. ول بالكوندا، سولتۇستىك شۇعىلاسىنا ۇقساپ جارقىراپ تۇردى. ايتا بەر، ايتا بەر. سونىمەن، سەن بالكوندا بولدىڭ، ودان بولمەگە كىردىڭ... ال سودان كەيىن؟

— مەن اۋىزعى بولمەگە تاپ بولدىم، – دەپ جاۋاپ بەردى مەيمان. ءسىز ۇنەمى وسى اۋىز بولمەگە قاراپ وتىراتىن ەدىڭىز عوي. وندا جارىق جوق، قارا كولەڭكە ەكەن. ءبىراق اشىق ەسىكتەن سامالاداي جارقىراعان سانسىز بولمەلەر كورىنىپ تۇر. ەگەر اشىق ەسىكتەن سالىپ ۇرىپ بىردەن كىرىپ بارسام، بۇل جارىق مەنىڭ تۇبىمە جەتەتىن ەدى. مەن ساقتانىپ، كەزەڭىن كۇتتىم، ءاردايىم وسىلاي ىستەۋ كەرەك تە.

— سەن نە كوردىڭ؟ – دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى عالىم.

— مەن وندا ءبارىن دە كوردىم، ءقازىر ول جونىندە سىزگە ايتىپ بەرەمىن. ءبىراق تا... بۇل مەنىڭ ءوزىمدى-وزىم جوعارى ساناعاندىعىم دەپ ويلاپ جۇرمەگەيسىز... ءبىراق تا ەندى باسىم ازات. الايدا سونشالىقتى تەرەڭ بىلىمگە يە بولىپ، ومىردە سونشالىقتى دارەجەگە جەتكەن شاعىمدا، ماعان «ءسىز»دەپ سويلەۋىڭىزدى قالار ەدىم.

— عافۋ ەتىڭىز، – دەدى عالىم، ۇيرەنىپ قالعان ادەتتەن ارىلۋ قيىن عوي. ءجون ايتتىڭىز ءسىز! مەن مۇنى ۇمىتپاۋعا تىرىسىپ باعايىن! ال ەندى ءسىز كورگەنىڭىزدى تۇپ-تۇگەل ماعان ايتىپ بەرىڭىز.

— مەن ءبارىن دە كوردىم، – دەپ قايتالادى مەيمان. – مەن ءبارىن دە كوردىم، جانە ءبارىن دە بىلەمىن.

— ىشكى بولمەلەردەن ءسىزدىڭ كوزىڭىزگە نە شالىندى؟ – دەپ سۇرادى عالىم. وندا سالقىن توعايداعىداي نەمەسە قاسيەتتى شىركەۋدەگىدەي مە ەكەن؟ بالكىم، بۇل بولمەلەر بيىك تاۋلاردا تۇرىپ قاراعانىڭداعى جۇلدىزدى اسپان ءتارىزدى شىعار؟

— وندا ءبارى دە بولدى، – دەپ جايىمەن جاۋاپ بەردى مەيمان. – مەن ىشكى بولمەلەرگە باس سۇقپاعانمەن دە، اۋىز ۇيدە، قارا كولەڭكەدە تۇردىم، سوندا دا مەن ءبارىن كورىپ، ءبارىن دە ءبىلىپ الدىم. مەن پوەزيا سارايىنىڭ جانىنداعى اۋىز بولمەسىندە بولدىم ەمەس پە!

— ايتسە دە ءسىز نە كوردىڭىز؟ بالكىم، ونداعى ەڭسەلى كەڭ زالدارمەن ەرتەدەگى قۇدايلار وتكەن بولار؟ الدە كونە ءداۋىردىڭ باتىرلارى شايقاستى ما؟ بالكىم، سۇپ-سۇيكىمدى بوبەكتەر ويىن ويناپ، تاماشا قيالدارىن بىر-بىرىنە بىلدىرلاپ ايتقان بولار؟

— وندا بولعاندىعىمدى سىزگە مەن ايتتىم عوي، ال كورۋگە تۇرارلىق نارسەلەردىڭ ءبارىن دە مەنىڭ تاماشالاعانىمدى ءسىز تۇسىنۋگە ءتيىسسىز. ەگەر ءسىز وندا بارساڭىز، ادام بولا الماس ەدىڭىز، ال مەن، مىنە، ادامعا اينالدىم. مەن ول جەردەن ءوزىمنىڭ بولمىسىمدى، ءوزىمدى پوەزيامەن تابيعي ۇقساستىعىمدى ءبىلدىم. ءيا، مەن ءسىزدىڭ جانىڭىزدا جۇرگەنىمدە بۇل مەنىڭ ويىما دا كەلمەگەن نارسە ەدى، الايدا كۇننىڭ كوزى شىققان نەمەسە باتقان سايىن مەنىڭ عالامات ءوسىپ كەتەتىنىم، ال اي جارىعىمەن، ءتىپتى ءسىزدىڭ وزىڭىزدەن گورى كوزگە تەزىرەك تۇسەتىنىم ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە بولۋعا ءتيىس. ول كەزدە مەن ءوزىمدى-وزىم تۇسىنبەۋشى ەدىم. ول جاي تەك پوەزيانىڭ اۋىز بولمەسىندە عانا ماعان ايان بولدى. مەن ادامعا اينالدىم. ونان جەتىلىپ شىقتىم، ول ەكى ورتادا ءسىزدىڭ كۇنى ىستىق ەلدەردە ءيىسىڭىز دە قالماپتى. ادام بولعان سوڭ، ماعان جالاڭاش ءجۇرۋ ۇيات قوي. ماعان ەتىك، كيىم، ادامعا ءتان بارلىق كور-جەر قاجەت بولدى. ءسويتىپ، مەن ءوزىم پانالايتىن جەر تاپتىم... سىزگە مەن، تەگىندە، قاي جەر ەكەنىن ايتارمىن دا، بۇل جونىندە ءسىز كىتاپقا جازبايسىز عوي، مەن تاتتىمەن ساۋدا جاسايتىن ايەلدىڭ كويلەگىنىڭ ەتەگىن پانالادىم. ال ايەل بولسا، ءوزىنىڭ نەنى جاسىرىپ جۇرگەنى قاپەرىنە دە كىرمەدى. تەك كەش تۇسە عانا مەن ول جەردەن شىقتىم. ايدىڭ جارىعىمەن، كوشە كەزىپ زىر جۇگىردىم. ۇيلەردىڭ قابىرعالارىن پانالاپ جابىسا جۇرسەڭ، ارقاڭنىڭ قىشۋىن قاندىرىپ، قانداي راقاتقا باتىرادى دەيسىڭ، قابىرعالارعا ورمەلەپ شىعىپ، سودان سوڭ تومەنگە ءتۇستىم، جوعارى قاباتتار مەن شاتىرلارداعى تەرەزەلەردەن سىعالادىم، ەشكىم سىعالاي المايتىن جەرلەرگە كوز سالدىم، ەشكىم كورمەگەن جانە كورە دە المايتىن نارسەلەردى كوردىم... اسىلىندا، بۇل دۇنيە قانداي پارىقسىز ەدى دەسەڭشى! ەگەر ادام قايداعى ءبىر ەرەكشە تىرشىلىك يەسى بولماسا، وندا مەن ولسەم دە ادام بولۋعا كونبەگەن بولار ەدىم. ايەلدەر مەن ەركەكتەردىڭ، اتا-انالار مەن ولاردىڭ سۇپ-سۇيكىمدى، جان جەتپەس پەرزەنتتەرىنىڭ قانداي سۇمدىقتاردى ىستەگەنىن كوزىممەن كوردىم. ەشكىم دە كورۋگە ءتيىس ەمەس، ءبىراق جۇرتتىڭ ءبارى دە ونى كورۋگە ولگەنشە قۇمار كورشىلەردىڭ كەمشىلىكتەرىن دە كوردىم. ەگەر مەن گازەت شىعارعان بولسام، جۇرت ونى تالاپ الىپ وقىر ەدى. ءبىراق تا وسىنىڭ ءبارى تۋرالى ادامداردىڭ وزدەرىنە جازعاندى ارتىق كوردىم، مەن كەلگەن قالالاردا جۇرتتىڭ دۇرلىككەندەرىن كورسەڭ! مەنەن جۇرت قالاي قورىقتى دەسەڭىزشى! ماعان قۇرمەت كورسەتىپ، بايەك بولعاندارى-اي! پروفەسسورلار مەنى پروفەسسور ەتتى. تىگىنشىلەر ماعان كوستيۋمدەر تىگىپ بەردى. سونىمەن ەندى كيىمنەن تارشىلىق كورەتىن ەمەسپىن. اقشا جاساۋشىلار ماعان اقشا جاساپ بەردى. ال ايەلدەردىڭ مەن دەگەندە ەستەرى شىقتى. ءسويتىپ، مىنە، تاپ ءقازىر كورىپ وتىرعانىڭىزداي حالگە جەتتىم. ال ەندى حوش بولىڭىز. ءبىزدىڭ جاققا كەلىڭىز... مەن كۇنگەي جاقتا تۇرامىن، جاۋىندى كۇندەرى ءاردايىم ۇيدەن تابىلامىن.

سويدەدى دە كولەڭكە كەتىپ قالدى.

— ياپىراي، بۇل نە دەگەن عاجاپ ەدى! – دەدى عالىم. ارادا كوپ-كوپ ۋاقىت ءوتتى، كولەڭكە تاعى دا كەلدى.

— قالىڭىز قالاي؟ – دەدى ول.

— اھ! – دەپ كۇرسىندى عالىم. مەن اقيقات جايىندا، جاقسىلىق پەن سۇلۋلىق تۋرالى جازامىن، ءبىراق تا ولار جايلى ەشكىمنىڭ تىڭداعىسى كەلمەيدى. مەن تورىعۋعا اينالدىم. بۇل جاعداي مەنى قاتتى قاپالاندىرادى.

— ال مەنىڭ قاپەرىمە دە كىرمەيدى، – دەدى كولەڭكە. مەن تورالىپ كەلەمىن، ەڭ باستىسى وسى. ءسىز كۇن كورۋدىڭ امالىن تۇسىنبەيسىز. جامان ايتپاي جاقسى جوق، اۋىرىپ قاپ جۇرەرسىز ءالى... ءسىزدىڭ بوي جازعانىڭىز ءجون بولار. جازدا مەن ساياحاتقا اتتانامىن. بىرگە جۇرەلىك. ماعان جول سەرىك وتە قاجەت. مەنىڭ كولەڭكەم رەتىندە مەنىمەن بىرگە بارۋعا قالاي قارايسىز؟ ءسىزدى وزىمە سەرىك قىپ العانىما مەن وتە قۋانىشتى بولار ەدىم، بارلىق جول شىعىنىن ءوزىم كوتەرەمىن.

— بۇل شەكتەن شىققاندىق! – دەپ اشۋلاندى عالىم.

— شەكتەن شىققاندىق پا، جوق پا، ول اراسىن كىم ءبىلسىن. ال بوي جازىپ سەرگۋدىڭ ءسىز ءۇشىن پايداسى مول، ال ءسىز مەنىڭ كولەڭكەم بولعاندىعىڭىزدان، جولعا ءبىر تيىن دا شىعارمايسىز.

— شامادان تىس اسىرىپ جىبەردىڭىز، – دەدى عالىم.

— ءومىردىڭ ءوزى وسىلاي، – دەپ قارسى داۋ ايتتى كولەڭكە. سول قالپىندا قالادى دا.

سونى ايتىپ كولەڭكە كەتىپ قالدى.

عالىمنىڭ كۇن كورىسى قيىندادى، جوقشىلىق پەن قايعى-قاسىرەت ونى قۋالاپ قىر سوڭىنان قالماي قويدى. ال ونىڭ اقيقات جايىندا، جاقسىلىق پەن سۇلۋلىق جونىندە ايتقانى، رايحان گ ۇلى سيىرعا قانشالىقتى قاجەت بولسا، جۇرتتىڭ كوبىنە ءدال سونداي قاجەت ەدى. اقىر سوڭىندا ول سىرقاتقا شالدىقتى.

— ءسىزدىڭ كولەڭكەڭىز عانا قالىپتى، – دەستى جۇرت عالىمعا، سونى ەستىگەندە باسىنا كەلگەن ويدان عالىمنىڭ جانى تۇرشىكتى.

— سىزگە كۋرورتقا بارۋ قاجەت، – دەدى، بىردە ونىڭ كوڭىلىن بىلۋگە كەلگەن كولەڭكە. باسقا لاج جوق. ەسكى تانىستىعىمىزدىڭ حاقى ءۇشىن مەن ءسىزدى وزىممەن بىرگە الا جۇرەيىن. جول شىعىنىن مەن كوتەرەمىن، ال ءسىز ساپارىمىزدى سيپاتتاپ جازىپ، جولشىباي مەنىڭ كوڭىلىمدى اۋلايسىز. مەن سۋعا بارماقپىن: ايتپەسە ساقالىم وسەتىن ەمەس، بۇل دا اۋرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى، ەر ادامنىڭ قالاي دا ساقالى بولۋعا ءتيىس قوي. اقىلعا كەلىپ، مەنىڭ ۇسىنىسىمدى قۇپ الىڭىز، ءبىز جولداس ادامدار رەتىندە ءجۇرىپ كەتەيىك.

سونىمەن ولار ساياحاتقا اتتاندى. قوجا كولەڭكە بولدى. ولار كۇيمەمەن دە، سالت اتپەن دە بىرگە ءجۇردى، كۇننىڭ كوزى قاي جاقتا تۇرسا سونىڭ ىڭعايىنا قاراي قول ۇستاسىپ تا، نەمەسە ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى ەرىپ جاياۋ دا ءجۇردى. كولەڭكە ءوزىن قوجا ساناپ، ءاردايىم ءوز ورنىنان جاڭىلمادى، الايدا عالىم بۇعان ءمان بەرە قويعان جوق. ويتكەنى ول ۇلكەن جۇرەكتى، وتە جۇمساق مىنەزدى، ءارى جايساڭ ادام بولاتىن! ءبىر رەتى كەلگەندە ول كولەڭكەگە:

— ءبىز ساپارلاس ادامدارمىز، ونىڭ ۇستىنە بالا جاسىمىزدان تانىسپىز، ولاي بولسا ءبىر-بىرىمىزدى «سەن» دەگەنگە كوشكەنىمىز ءجون ەمەس پە؟ سوندا ءبىر-بىرىمىزدىڭ الدىمىزدا قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ءوزىمىزدى ەمىن-ەركىن ۇستار ەدىك.

— ءسىز ەكەۋىمىزگە دە جاقسىلىق تىلەگەن كوڭىلمەن وتە اشىق ايتتىڭىز، – دەپ جاۋاپ قاتتى، اقىرى قوجاعا اينالعان كولەڭكە. ەندەشە، سىزگە دەگەن كوڭىلىم قاياۋسىز بولعاندىعى سەبەپتى، مەن دە بۇكپەسىز اشىق ايتايىن. ءسىز، عالىمسىز عوي، ادام تابيعاتىنىڭ كەرەمەت كىنامشىل ەكەنىن بىلۋگە ءتيىسسىز: كەيبىرەۋلەر قاعازدىڭ سىتىرىن كوتەرە المايدى، ەندى بىرەۋلەردىڭ اينەكتى الماسپەن كەسكەن شىقىرىن ەستىسە توبە قۇيقاسى شىمىرلايدى. ءسىز مەنى «سەن» – دەپ اتاعان كەزدە مەن دە ءدال سونداي كۇيگە تۇسەمىن. ويتكەنى بۇل ءسوز باياعىدا وزىڭىزگە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن كەزىمدەگىدەي مەنىڭ كوڭىلىمدى جەر ەتىپ جىبەرەدى. ءوزىڭىز دە كورىپ وتىرسىز بۇل مەنمەندىك ەمەس، سەزىمنىڭ اسەرى. سوندىقتان مەن ءوزىمدى ءسىزدىڭ «سەن» – دەپ اتاۋىڭىزعا جول بەرە المايمىن، ال ءوزىم سىزگە «سەن» – دەپ سويلەۋگە ءازىرمىن، دەمەك، ءسىزدىڭ تىلەگىڭىز جارىم-جارتىلاي عانا ورىندالاتىن بولادى.

سونىمەن كولەڭكە ءوزىنىڭ قوجاسىنا «سەن» دەپ سويلەي باستادى.

«ءيا، مەنىڭ بۇعان سىپايىلاپ «ءسىز» دەۋىم كەرەك، ال ول ماعان «سەن» دەمەك، شىركىن، دۇنيە-اي!» – دەپ قاپالانادى عالىم. ءبىراق وعان كونبەسكە لاجى جوق ەدى.

اقىرىندا ولار تەڭىزگە كەلىپ تە جەتتى، وندا قۇجىناعان شەتەلدىكتەردىڭ اراسىندا كوزى شاراسىنان شىعا ۇلكەيىپ كەتەتىن سىرقاتقا شالدىققان ءبىر حانشا دا بار ەكەن. بۇل سىرقات وڭاي ەمەس، كىمدى بولسا دا سەسكەندىرەتىن ەدى.

جاڭا كەلگەن كىسىنىڭ باسقالارعا تيتتەي دە ۇقساستىعى جوقتىعىن حانشا بىردەن بايقادى. ول:«ونى بۇل جەرگە كوسە بولعاندىقتان ساقالىن وسىرۋگە كەلدى دەسەدى، ال ونىڭ كەلگەندەگى شىن سەبەبى، ماعان بەس ساۋساعىمداي ايان ونىڭ كولەڭكەسى دە تۇسپەيدى، ول كولەڭكەسىن تۇسىرە المايدى! دەگەن ويعا كەلدى».

ءسويتىپ اۋەستىك جەڭگەن حانشا سەرۋەندەپ جۇرگەندە بەيتانىس ادامعا جاقىنداپ كەلىپ، ونى سوزگە تارتتى. حانشا بولعان سوڭ قىسىلىپ-قىمتىرىلسىن با، تۇيەدەن تۇسكەندەي ەتىپ ءبىر-اق قويىپ قالدى:

— ءسىز كولەڭكە تۇسىرمەيسىز ءسىزدىڭ سىرقاتىڭىز، مىنە، وسى، – دەدى.

— ال ءسىزدىڭ كورولدىك بيىك مارتەبەڭىز ساۋىعۋعا بەت بۇرىپتى، – دەپ ساسپاستان جاۋاپ قايىردى كولەڭكە. مەن بىلەمىن، ءسىز كوزىڭىزدىڭ تىم جىتىلىگىنەن كورمەكتى كورگەن ەدىڭىز. ەندى، مىنە، اۋىر سىرقاتىڭىزدان جازىلدىڭىز. مەنىڭ كولەڭكەم بار جانە ول بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وزگەشە كولەڭكە. ءسىز مەنىڭ قاسىمنان ۇنەمى ەكى ەلى قالمايتىن كىسىنى بايقاعان بولارسىز دەيمىن، سولاي ما؟ باسقا جۇرتتىڭ كولەڭكەسى كادىمگىدەي كولەڭكە، ال ماعان كادىمگىدەي كولەڭكە ۇنامايدى. ءبىز بىرەۋلەر ءوز قىزمەتشىلەرىن وزدەرى كيەتىن كيىمدەرىنەن الدەقايدا جۇپ-جۇقا ماۋىتىدان مالىندىرىپ كيىندىرەدى عوي، سول سياقتى مەن دە ءوز كولەڭكەمە ادام بەينەسىن بەردىم! ءسىز بىلسەڭىز، وعان كولەڭكە دە قوسىپ بەردىم. بۇل قىمباتقا ءتۇستى، ءبىراق تا مەن دۇنيەنىڭ قىزىعىن كورۋدى ۇناتاتىن اداممىن!

«مەنىڭ شىنىمەن-اق ساۋىعا باستاعانىم با؟ – دەپ قۋانا ويلادى حانشا. دۇنيە جۇزىندە ءدال مىناداي سۋ جوق، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدا سۋدىڭ كەرەمەت قاسيەتتەرىنىڭ اشىلعانىن مويىنداۋ كەرەك. دەگەنمەن مەن بۇل جەردەن قايتسە دە كەتپەيمىن، مۇنداعى قىزىق ەندى عانا باستالدى. مىنا بەيتانىس ادام ماعان كەرەمەتتەي ۇناپ قالدى، شىركىن-اي، ونىڭ ساقالى تىم تەز وسپەسە يگى ەدى، ايتپەسە ول كەتىپ قالادى عوي».

كەشكىسىن، ۇلكەن بي زالىندا، حانشا كولەڭكەمەن بىرگە بيلەدى. حانشا جەڭىل بولاتىن، ال ونىڭ جىگىتى ءتىپتى قاڭباقتاي ەدى، مۇنداي تاماشا بيشىمەن حانشا بۇل عۇمىرىندا بيلەپ كورمەگەن-دى. ول كولەڭكەگە ءوزىنىڭ قاي ەلدەن ەكەنىن ايتتى، كولەڭكەنىڭ ول ەلدە بولعانى بار-دى، ءبىراق تا ءدال سول كەزدە حانشا جول ءجۇرىپ كەتكەن ەكەن. ونىڭ سارايىنىڭ جوعارعى تەرەزەلەرىنە دە، تومەنگى تەرەزەلەرىنە دە كوز سالعان كولەڭكەنىڭ كورگەنى از ەمەس تۇعىن، سول سەبەپتى دە ول حانشانىڭ قويعان ساۋالدارىنا تاپقىر جاۋاپ بەرىپ، كەرەك دەسە حانشانى قايران قالدىرارلىق جايلاردى دا تۇسپالداپ ءوتتى. حانشا ونى ادامداردىڭ ىشىندەگى ەڭ اقىلدىسىنا بالاپ، كوڭىلىندە وعان دەگەن ەرەكشە قۇرمەت پايدا بولدى، ەكەۋى ەكىنشى رەت بيلەگەن كەزدە حانشا ونى ابدەن ۇناتىپ قالعان بولاتىن. ونىسىن جىگىت بىردەن-اق اڭعاردى، ويتكەنى حانشانىڭ وعان ەلجىرەي قاراعانى سونداي، وڭمەنىن تەسىپ وتكەننەن كەم ەمەس ەدى. ولار تاعى ءبىر ءبيدى بيلەپ شىقتى، حانشا سول جەردە-اق ءوزىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى تۋرالى ايتىپ سالماقشى بولىپ ىڭعايلاندى دا، ءوزى باسقاراتىن ەلىن ەسىنە الىپ، سابىر ساقتاپ قالدى.

«ول اقىلدى ادام، – دەپ ويلادى ىشتەن، سونىسى جاقسى. ول تاماشا بيلەيدى بۇل دا وتە جاقسى. ال ونىڭ ءبىلىمى تەرەڭ بە ەكەن؟ بۇل دا ماڭىزى بار نارسە، وسى جاعىن تەكسەرىپ كورگەن ءجون». سول ويمەن ول كولەڭكەگە، ءوزى دە جاۋاپ بەرە المايتىن، قايداعى ءبىر قيىن سۇراق قويدى. جىگىت تاڭدانعان كەيىپپەن بەت-اۋزىن تىرجيتتى.

— ءسىز جاۋاپ بەرە المايسىز با؟ – دەدى حانشا.

— بۇل ماعان بالا جاسىمنان-اق ايان نارسە عوي، – دەپ ءتۇسىندىردى كولەڭكە. مەنىڭ ويىمشا، ءتىپتى اناۋ ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرعان كولەڭكەمنىڭ ءوزى دە سىزگە جاۋاپ بەرە الاتىن شىعار.

— ءسىزدىڭ كولەڭكەڭىز جاۋاپ بەرە مە؟ – دەپ تاڭداندى حانشا. ءبىر عاجاپ بولار ەدى وندا!

— ءدال باسىپ ايتا المايمىن، – دەدى جىگىت، دەگەنمەن مەنىڭ ويىمشا سولاي. ول پالەن جىلدان بەرى قاسىما ەرىپ، مەنىڭ ايتقاندارىمدى كوپ ەستىپ قانىقتى عوي، ءسىرا، سىزگە جاۋاپ بەرە الار. تەك ءسىزدىڭ كورولدىك جوعارى مارتەبەڭىزگە ەسكەرتىپ قويۋعا ءتيىسپىن، كولەڭكەم ادام اتىن وتە ماقتان تۇتادى، ەگەر ءسىز ونىڭ كوڭىل-كۇيىنىڭ كوتەرىڭكى بولىپ، دۇرىس جاۋاپ بەرۋىن قالاساڭىز، ونىمەن دە ادامشا سولاي تىلدەسىڭىز.

— ايتقانىڭىز بولسىن، ول ماعان ۇنايدى، – دەدى دە، حانشا ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرعان عالىمنىڭ قاسىنا كەلىپ كۇن مەن اي تۋرالى، ادامنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى اڭگىمە قوزعادى، سونىڭ بارىنە عالىم بايىپپەن جانە دە دۇرىس جاۋاپ بەردى.

— ەگەر كولەڭكەسى مۇنداي عۇلاما بولسا، ونىڭ ءوزى قانداي ادام بولعانى! – دەپ ويعا كەتتى حانشا. ەگەر وعان تۇرمىسقا شىقسام، شىركىن-اي، مەنىڭ ەلىم ءۇشىن قانداي باقىت بولار ەدى. مەن وعان تۇرمىسقا شىعاتىن بولامىن.

ءسويتىپ ولار نەكەگە وتىردى، ءبىراق تا بۇل سىردى قۇپيا ساقتادى: حانشا ءوز ەلىنە قايتىپ ورالعانعا دەيىن بۇل جونىندە ەشكىم دە بىلمەۋگە ءتيىس ەدى.

— ەشكىم دە، ءتىپتى مەنىڭ كولەڭكەم دە! – دەدى كولەڭكە، ونىڭ ءدال وسى ءسوزىنىڭ جانى بار ەدى دە.

ءسويتىپ ولار حانشانىڭ ەلىنە كەلدى.

— سوزىمە قۇلاق سال، دوستىم، – دەدى كولەڭكە عالىمعا. ەندى، مەن مۇراتىما انىق جەتكەن كەزىمدە، سەن ءۇشىن دە ءبىر جاقسىلىق جاساسام دەيمىن. سەن مەنىمەن بىرگە سارايدا تۇراتىن بولاسىڭ، مەنىڭ كورول كۇيمەممەن جۇرەسىڭ، جىلىنا ءجۇز مىڭ ريگەدالەر الاسىڭ، بۇل ءۇشىن سەن ءوزىڭدى جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كولەڭكە – دەپ اتاۋىنا كەلەتىن بولاسىڭ. سەن ءوزىڭنىڭ ءبىر كەزدە ادام بولعانىڭ جايلى ءلام دەمەۋگە ءتيىسسىڭ، ال جىلىنا ءبىر رەت، حالىققا كورىنۋ ءۇشىن اشىق كۇنى بالكونعا شىعىپ وتىرعان كەزىمدە، سەن كولەڭكەم رەتىندە مەنىڭ اياعىمدا جاتاسىڭ. ساعان ايتىپ قويايىن، مەن حانشاعا ۇيلەنەمىن. تويىمىز بۇگىن بولادى.

— جوق، بۇل شەكتەن شىققاندىق! – دەپ سالدى عالىم. بۇعان مەن كونگىم كەلمەيدى جانە كونبەيمىن دە. بۇل حانشانى دا، بۇكىل ەلدى دە الداعانىڭ بولادى. مەن بارلىق جايدى اشكەرەلەپ بەرەمىن. ءوزىمنىڭ ادام، ال سەنىڭ ادام بەينەسىندەگى كولەڭكە ەكەنىڭدى ايتامىن.

— ونىڭا ەل يلانا قويسا يگى ەدى، – دەدى كولەڭكە. اقىلىڭنان ايرىلماساڭشى، ايتپەسە مەن ساقشىلاردى شاقىرامىن.

— مەن تۋرا حانشانىڭ وزىمەن تىلدەسەمىن، – دەدى عالىم.

— حانشانى مەن سەنەن گورى بۇرىنىراق كورەتىن شىعارمىن، – دەپ جاۋاپ بەردى كولەڭكە. ال ساعان تۇرمەگە وتىرۋعا تۋرا كەلىپ جۇرەر.

ايتقانداي-اق عالىم تۇتقىنعا الىندى. ساقشىلار، البەتتە، حانشانىڭ قالاۋلى ادامىنىڭ ايتقانىنا باعىندى.

— سەن قالتىراپ تۇرسىڭ عوي ءوزى، – دەدى حانشا، كۇيەۋى جانىنا كەلگەن كەزدە، وقىس بىردەمە بولىپ قالعان جوق پا؟ بايقا، اۋىرىپ قالا كورمە، بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىمىز ەكەنىن بىلەسىڭ عوي.

— سۇمدىقتىڭ سۇمدىعىن باسىمنان كەشىرىپ كەلىپ تۇرمىن مەن، – دەدى كولەڭكە. مەنىڭ كولەڭكەمنىڭ ءالسىز ميى الىسقا بارا الماپتى. مەنىڭ كولەڭكەم اقىلىنان الجاستى، ول ءوزىن ادامعا اينالدىم دەگەندى شىعارىپتى، ال مەن بولسام، نە ايتادى دەيسىڭ عوي، مەن ونىڭ كولەڭكەسىنە اينالىپپىن.

— سۇمدىق-اي! – دەپ شوشىپ كەتتى حانشا. ونى قاماپ قويعان شىعار. سولاي ما؟

— ارينە عوي، ەندى ونى ەشقاشان دا تۇزەلمەي مە – دەپ قاۋىپتەنەمىن.

— بەيشارا كولەڭكە! – دەدى حانشا. ونىڭ، اتتەگەن-اي، شىن باقىتسىزدىققا ۇشىراعانى عوي، بويىندا قالعان ءبىر تامشى ومىرىنەن قۇتقارسا، وعان جاساعان جاقسىلىق سول بولار. ءسىرا، ءوزىنىڭ دىمىن ۋ-شۋسىز قۇرتا سالعاننان دۇرىسى بولماس.

— ءويتۋ وتە قاتالدىق قوي، – دەدى وعان كۇيەۋ. ول مەنىڭ شىن بەرىلگەن قىزمەتشىم ەمەس پە ەدى! وسىنى ايتتى دا، كولەڭكە كۇرسىنگەنگە ۇقسادى.

— ىزگى جۇرەكتى جانسىڭ-اۋ سەن! – دەدى حانشا ءسۇيسىنىپ. كەشكىسىن بۇكىل قالا سامالاداي جارقىراعان جارىققا بولەندى. زەڭبىرەكتەر گۇرسىلدەپ، سولداتتار مىلتىقتارىن اسپانعا اتىپ قۇرمەت كورسەتتى. ۇلان-اسىر توي بولدى! حانشا مەن كولەڭكە وزدەرىن قوشەمەتتەپ ۋرالاعان حالىققا كورىنۋ ءۇشىن، بالكونعا شىقتى.

بۇل قىزىقتان عالىم عانا بەيحابار ەدى، ويتكەنى ول بۇل ومىردەن عايىپ بولعان.

اۋدارعان ە. مىرزاحمەتوۆ

---