كورولدىڭ جاڭا جاساۋى
بۇدان كوپ جىلدار بۇرىن دۇنيەدە ءبىر كورول ءومىر ءسۇرىپتى. ونىڭ ادەمى كيىنگەندى جاقسى كورەتىندىگى سونشالىق، بارلىق اقشاسىن جاڭا كيىم تىكتىرۋگە جۇمساپتى. ال سالتاناتتى شەرۋ، تەاتر، قالا سىرتىنا سەرۋەن جاساۋ دەگەندەرىڭ كورولدى وندا ءساندى كيىمدەرىن كورسەتە الاتىندىعى ءۇشىن عانا ەلىكتىرەدى ەكەن. ونىڭ كۇننىڭ ءار ساعاتىنا ساي كيەتىن كيىمدەرى بولىپتى. وزگە كورولدەر جونىندە قىزمەتشىلەرى: «كورول كەڭەستە» دەگەندى ايتسا، بۇعان كەلگەندە: «كورول كيىنىپ جاتىر» دەسىپتى-مىس.
بۇل كورولدىڭ استاناسىنداعى تىرشىلىك تە كوڭىلدى ەكەن؛ كۇن سايىن دەرلىك شەتەلدىك قوناقتار كەلىپ جاتاتىن كورىنەدى. سودان، ءبىر كۇنى مۇندا ەكى سۋايت ساپ ەتە قالادى. ولار وزدەرىنىن توقىماشى ەكەنىن جانە ءبىر كورگەن ادام كوز الدىنا ودان اسقان ەشتەڭە ەلەستەتە المايتىنداي عاجاپ ماتا توقي الاتىنىن: تاماشا ادەمى ورنەگى مەن تۇسىنە قوسا، ول ماتانىڭ تان قالارلىق تاعى ءبىر قاسيەتى بار ەكەنىن، ياعني ول وزىنە لايىقتى ورىندا وتىرماعان نەمەسە بارىپ تۇرعان اقىماق ادامنىڭ كوزىنە كورىنبەيتىنىن ايتادى.
«ءيا، ماتا دەپ سونى ايت! – دەپ ويلايدى كورول.
ونداي كيىممەن مىرزالارىمنىڭ قايسىسى ءوز ورنىنا ساي ەمەستىگىن جانە كىمنىڭ اقىلدى، كىمنىڭ اقىماق ەكەنىن بىلە قويامىن عوي. تەز ارادا ماعان سونداي ماتا توقىپ بەرسىن».
ءسويتىپ، ول دەرەۋ ىسكە كىرىسسىن دەپ الاياقتارعا الدىن الا مول اقشا بەرىپ جىبەرەدى.
قۋلار ەكى توقىما ستانوك-جابدىعىن قۇرىپ، جىگەرلەنە جۇمىسقا كىرىسكەن بولادى، ال، شىنىندا، ستانوكتارىندا توقيتىن ەشتەمە جوق-تىن. بەتتەرى شىمىرىكپەستەن ولار ماتا توقۋعا قاجەت – دەپ، ەڭ جىڭىشكە جىبەك ءجىپ پەن تازا التىن دا سۇراتىپ الادى، ونىڭ ءبارىن ءوز قالتالارىنا سۇڭگىتىپ، تاڭەرتەڭنەن ءتۇن ورتاسىنا دەيىن بوس ستانوكتاردىڭ باسىندا وتىرادى دا قويادى.
«جۇمىس بارىسىن ءبىر بايقاپ كەلۋىم كەرەك ەدى!» دەگەن وي تۇسەدى كورولگە. الايدا، سول ساتتە ول ماتانىڭ عاجاپ قاسيەتىن ەسكە الادى دا، ءبىر ءتۇرلى وز-وزىنەن قۋىستانىپ قالادى. البەتتە، ول ەشكىمنەن سەسكەنبەيدى، دەگەنمەن دە... الدىمەن باسقا بىرەۋدىڭ بارعانى دۇرىس قوي! ال بۇل ەكى ارادا عاجايىپ ماتا حاقىنداعى قاۋەسەت بۇكىل قالاعا تارايدى دا، اركىم-اق وزىنە جاقىن جۇرگەن جاننىڭ اقىماقتىعىنا نەمەسە تۇككە ارزىمايتىندىعىنا كوز جەتكىزۋگە ىنتىزار بولادى.
«ولارعا مەن ءوزىمنىڭ ءادىل قارت ءمينيسترىمدى جىبەرىپ كورەيىن، – دەگەن ويعا تىرەلەدى كورول. ءبىر كورسە، سول كورەر ماتانى: ءوزى اقىلدى جانە ءوز قىزمەتىنە ودان لايىق جان جوق».
سونىمەن، مىنە، مينيستر شال بوس ستانوكتاردىڭ باسىندا سۋجۇقپاستار وتىرعان زالعا كەپ كىرەدى.
«قۇدايىم، كەشىرە گور! دەيدى ىشىنەن، كوزىن باقىرايتا مينيستر. ويباي-اۋ، مەن تۇك كورمەي تۇرمىن عوي!»
تەك ول مۇنى ىشىنەن ايتادى.
وتىرىكشىلەر وعان ۇلكەن ىزەت كورسەتىپ مۇنىڭ جاقىنىراق كەلىپ، توقىلىپ جاتقان ماتانىڭ ورنەكتەرى مەن بوياۋلارى جونىندە پىكىر ءبىلدىرۋىن وتىنەدى. سونى ايتا تۇرا، وزدەرى بوس جابدىقتاردى نۇسقايدى، ال بەيشارا مينيستر كوزىن قانشا قاداعانىمەن ءبارىبىر دىم كورە المايدى. كورەتىن دە ەش نارسە جوق قوي.
«و، ءتاڭىرىم! – دەپ ويلادى ول. شىنىمەن، مەن اقىماق بولعانىم با؟ ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن وي ەدى بۇل! قۇداي ساقتاسىن، بىرەۋ-مىرەۋ بىلە قالسا!.. مۇمكىن، مەن ءوز قىزمەتىمە جارامايتىن شىعارمىن؟.. جو، جوق ماتانى كورمەي تۇرمىن – دەپ ەش مويىنداۋعا بولمايدى!»
— ءسىز نەگە ەشتەڭە دەمەيسىز بىزگە؟ – دەپ سۇرايدى توقىماشىلاردىڭ ءبىرى.
— و، بۇل تاماشا! – دەپ جاۋاپ بەرەدى مينيستر شال، كوزىلدىرىگى ارقىلى سىعالاپ تۇرىپ. قانداي اشەكەي، قانداي بوياۋ؟ ءيا، ءيا، مەن كورولگە سەندەردىڭ ىستەرىڭ ماعان وتە ۇناعانىن مالىمدەيمىن!
— قولدان كەلگەنىنشە تىرىسامىز! دەيدى دە، سۋايتتار الدارىندا جاتقان ماتا كەستەسى مەن بوياۋلار ۇيلەسىمىن مايىن تامىزا ماقتاسا باستايدى. مينيستر مۇنىڭ ءبارىن كەيىن كورولگە قايتالاپ بەرۋ ءۇشىن بار ىنتاسىن سالىپ تىڭدايدى. ول سولاي ىستەيدى دە.
ەندى وتىرىكشىلەر اقشا مەن جىبەكتى جانە التىندى بۇرىنعىدان دا كوپ تالاپ ەتەدى؛ الايدا، ولار تەك قالتالارىن سىقاي بەرەدى، ال ءىس تىگۋگە ءبىر ساباق تا ءجىپ كەتپەيدى. بۇرىنعىداي بوس ستانوكتاردىڭ باسىندا ماتا توقىعان بولىپ وتىرا بەرەدى.
سودان سوڭ كورول توقىماشىلارعا باسقا ءبىر بەدەلدى تورەنى جىبەرەدى. ول بۇل ءىستىڭ قانداي دارەجەدە تىندىرىلىپ جاتقانىن كورىپ، ماتانىڭ قاي ۋاقىتتا دايىن بولاتىنىن ءبىلىپ كەلۋگە ءتيىستى ەدى. بۇل مىرزا دا العاشقىسىنىڭ كەبىن كيەدى. ول كەزىن تەسىرەيتە ولاي دا قارايدى، بۇلاي دا قارايدى، ءبارىبىر، بوس تۇرعان ستانوكتاردان باسقا ەشتەمە كورە المايدى.
— ال قالاي، سىزگە ۇناي ما؟ – دەپ سۇرايدى ودان الداۋشىلار، ءوڭى تۇگىلى تۇسىندە كورمەگەن ماتانى كورسەتكەنسىپ، ورنەكتەرىن ماقتاسادى.
«مەن اقىماق ەمەسپىن، – دەپ ويلايدى تورە. دەمەك، ءوز ورنىمدا وتىرماعان بولعانىم با؟ ال كەرەك بولسا! الايدا، ەشبىر سىر بىلدىرمەۋ كەرەك!»
ءسويتىپ، ول كوزى كورمەگەن ماتانى، ادەمى سۋرەتى مەن بوياۋلارىنىڭ ۇيلەسىمىنە تاڭدانا، ماكتاي جونەلەدى.
— تاماشا، تاماشا! – دەپ كەلەدى ول كورولگە.
كوپ ۇزاماي وسىنداي عاجايىپ ماتا توقىلىپتى – دەپ بۇكىل شاھار گۇلەسىپ كەتەدى.
اقىرى كورولدىڭ ءوزى دە بۇل كەرەمەتتى ستانوكتان الماي تۇرعاندا قىزىقتاۋعا نيەت بىلدىرەدى.
ىشىندە ماتانى بۇرىن كورگەن العاشقى ەكەۋى دە بار، ساراي ماڭىنداعىلار مەن تورەلەردەن سايلاپ العان ءبۇتىن ءبىر توپ نوكەرىمەن كورول بوس جابدىقتارمەن تىنىمسىز جۇمىس ىستەگەنسىپ جاتقان وتىرىكشى قوس قۋعا كەلەدى.
— كەرەمەت! سولاي ەمەس پە؟ – دەپ ساڭق ەتە قالادى مۇندا بۇرىن بولعان تورەلەر. كورەسىز بە؟ قانداي سۋرەت... ال بوياۋلارى شە!
وسىلايشا، ولار قالعاندارىنىڭ ءبارى دە ماتانى كورىپ تۋر – دەپ ەلەستەتىپ، ساۋساقتارىمەن بوس جەردى تۇرتكىلەۋمەن بولادى.
«بۇل نە شاتپاق! – دەپ ويعا قالادى كورول. مەن تۇك كورىپ تۇرعان جوقپىن! بۇل سۇمدىق قوي! اقىماقپىن با سوندا؟ الدە كورول بولۋعا جارامايمىن با؟ بۇل بارىنەن وتكەن ماسقارالىق بولار!»
— ءيا، نەسىن ايتاسىڭ، وتە جاقسى! – دەيدى اقىر سوڭىندا كورول. – مەنىڭ ماقۇلداۋىما ابدەن تۇرارلىق!
ول ريزاشىلىق كەيىپپەن باس يزەپ، بوس ستانوكتارعا ءتونىپ، قاراي بەرەدى، ءوزىنىڭ تۇك كورمەي تۇرعاندىعىن مويىنداعىسى كەلمەيدى. كورول نوكەرى تۇگەلدەي كوزدەرىن قانشا تەسىرەيتىپ قاراسا دا، امىرشىلەرىنەن ارتىق ەشتەڭە كورە المايدى؛ سوندا دا ءبارى ءبىر اۋىزدان: «وتە، وتە جاقسى!» دەسىپ، كورولگە الدا بولاتىن سالتاناتقا ارناپ، وسى ماتادان وزىنە ءساندى كيىم تىككىزۋگە كەڭەس بەرىسىپ جاتادى.
— كەرەمەت! عاجاپ! تاماشا! دەگەن عانا سوزدەر ەستىلەدى جان-جاقتان. ءبارى كەرەمەت ماساتتانادى! كورول قوس قۋدى جاعاعا تاعاتىن سەرىلىك كرەست بەلگىسىمەن ناگرادتاپ، ولارعا ساراي توقىماشىلارى دەگەن اتاق بەرەدى.
سالتانات قارساڭىندا وتىرىكشىلەر تۇنىمەن جۇمىس ىستەپ، ون التىدان استام شىراعدان جاعىپ تاۋىسادى، ولار كورولدىڭ جاڭا جاساۋىن دەر كەزىندە ءبىتىرۋ ءۇشىن جانىن سالىپ جاتقاندارى جۇرتتىڭ بارىنە ايان بولادى. ەكى قۋ ماتانى جابدىقتاپ الىپ، ونى ۇلكەن قايشىلارىمەن ءپىشىپ، ودان سوڭ ءجىپسىز ينەلەرىمەن تىگىپ جاتقانسيدى.
اقىرىندا ولار:
— دايىن! – دەپ حابارلايدى.
كورول كيىنۋ ءۇشىن توقىماشىلارعا نوكەرىن ەرتىپ، ءوزى كەلەدى. الدامشىلار الدەبىردەڭە ۇستاپ تۇرعانداي قولدارىن جوعارى كوتەرىپ:
— مىنە، شالبار، مىنە، قامزول، مىنە، شەكپەن! عاجاپ كيىم! ورمەكشىنىڭ ورىنان دا جەڭىل، كيگەندە سالماعى دا بىلىنبەيدى! ءبىراق بار كەرەمەتىنىڭ ءوزى سوندا عوي! – دەپ بوسە بەرەدى.
— ءيا، ءيا! دەسەدى ساراي ماڭىنداعىلار دا، وزدەرى ەشتەمە كورمەگەندەرىمەن تۇرماي الايدا، كورەتىن دە تۇك جوق قوي.
— ال ەندى، مارتەبەلى كورولىم، ءسىز شەشىنىپ، ۇلكەن اينانىڭ الدىنا، مىنا ءبىر جەرگە تۇرۋعا راقىم ەتىڭىز! دەيدى كورولگە سۋايتتار. ءبىز ءسىزدى كيىندىرەمىز!
كورول تىر جالاڭاش شەشىنەدى دە، الدامشىلار ونى كيىندىرە باستايدى: ولار كورولگە كيىمدەرىنىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن كيگىزىپ جاتقان بولىپ، اقىرىندا يىقتارى مەن بەلىنە الدە بىردەمەلەر تاققانسىپ، بۇل كەزدە ولار كورول جەلبەگەيىن ءىلىپ جاتقان، ءتۇرلى قيمىلدار جاسايدى.
— قۇدايىم-اي، قالاي جاراسىمدى دەسەڭشى! قۇيىپ قويعانداي-اۋ! – دەپ كۇبىرلەسەدى نوكەرلەرى اراسىندا. ورنەگى قانداي، بوياۋى نەتكەن اشىق! اسەم-اق كيىم!
— دالدا دايىن! – دەپ حابارلايدى سالتانات باسشىسى.
— مەن دە! – دەيدى كورول. قالاي، جاراسا ما؟
سويدەپ، ول اينا الدىنا تاعى ءبىر اينالادى: ءوزىنىن ءساندى كيىمىن بارىنشا ىقىلاسپەن زەرتتەپ تۇرعاندىعىن كورسەتۋ كەرەك قوي ەلگە.
كورول جەلبەگەيىنىڭ جەرگە سۇيرەتىلگەن ارتقى ەتەگىن كوتەرىپ جۇرەتىن ساراي قىزمەتشىلەرى ەدەننەن الدەبىردەمە كوتەرىپ العانسيدى دا، قولدارىن العا سوزىپ، كورولدىڭ سوڭىنان ەرەدى، ولار ەشتەمە كورمەي تۇرعاندارىن ايتپاق تۇگىلى، سەزدىرۋگە دە باتپايدى.
سونىمەن كورول اسەم دالدا استىندا قالا كوشەلەرىمەن ءسان-سالتانات قۇرىپ كەلە جاتادى، ال ونى كورۋگە جينالعان توپ-توپ حالىق:
— وي، كورولدىڭ مىنا جاڭا كيىمى قانداي ادەمى ەدى! قالاي جاراسادى! جەلبەگەيى نەتكەن اسەم! دەسىپ سۇقتانادى.
ءبىر دە ءبىر ادام ەشتەمە كورىپ تۇرعان جوقپىن دەمەيدى، بىردە ءبىر ادام ءوزىنىڭ اقىماق ەكەندىگىن نەمەسە وزىنە لايىقسىز ورىندا وتىرعانىن مويىنداعىسى كەلمەيدى. كورولدىڭ بۇعان دەيىنگى ءساندى كيىمدەرىنىڭ ءبىر دە ءبىرى جۇرتتى مۇنداي ماساتتاندىرماعان ەدى.
— اۋ، كورول جالاڭاش قوي! – دەپ ايقاي سالادى كەنەت ءبىر كىشكەنتاي بالا.
— و، جاماعات، مىنا كۇنادان پاك ءسابيدىڭ نە دەپ تۇرعانىن ەستىدىڭدەر مە؟ دەيدى ونىڭ اكەسى، سول-اق ەكەن، جۇرت بىر-بىرىنە سىبىرلاپ بالانىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتەدى.
— ءيا، ول تۇتتاي جالاڭاش قوي! مىنا بالا ول جالاڭاش – دەپ تۇر! – دەپ ايقايلاي جونەلەدى اقىرى بۇكىل حالىق.
سول كەزدە كورولدىڭ بويىن ۇرەي بيلەيدى، وعان جۇرت دۇرىس ايتىپ تۇرعانداي كورىنەدى، ءبىراق سالتاناتتى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەك قوي!
سوندا دا ول ءوزىنىڭ دالداسى استىندا اياعىن بۇرىنعىدان دا ايبىندىراق، ماڭعازدىراق، كەرىلە باسادى، ال ساراي قىزمەتشىلەرى ونىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، جوق جەلبەگەيىنىڭ ەتەگىن دەمەپ كەلە جاتادى.
اۋدارعان ە. وتەتىلەۋوۆ
You Might Also Like
-
كۇن كۇيدىرگەننىڭ كوكەسىن ىستىق ەلدەردە كورەسىڭ! ونداعى ادامداردىڭ ءوڭى كۇپ-كۇرەڭ بولىپ، ال ەڭ ىستىق ەلدەردە قاپ-قارا، نەگر تارىزدەنىپ كەتەدى.
-
كارىباي ادەمى بولات قىزى ورال قالاسى، بقمۋ شەتەل تىلدەرى كافەدراسى، 4 كۋرس ستۋدەنتى كيسمەتوۆا گاليا ناگيبۋدايەۆنا ورال قالاسى، بقمۋ پەد.عىل.كانديداتى، دوسەنت، عىلىمي جەتەكشى
