InfoHub Logo

ەرتەدە مەيىرىمسىز تاكاپپار كنياز ءومىر ءسۇرىپتى.

ونىڭ جاتپاي-تۇرماي بار ويلايتىنى جەر-جيھاندى ءبىر ءوزىم باعىندىرىپ، قايتسەم اشسام الاقانىمدا؛ جۇمسام جۇدىرىعىمدا ۇستاسام دەگەن پيعىل بولىپتى. ءسويتىپ جان-جاعىنداعى كورشىلەس ەلدەردى بىرىنەن كەيىن ءبىرىن باسىپ الا بەرەدى، ونىڭ اسكەرى ءجۇرىپ وتكەن جەردىڭ ويران-توپىرى شىعادى؛ ەگىندى تاپتاپ، شارۋالاردىڭ ۇيلەرىن ورتەدى، ءورتتىڭ قىزىل ءتىلى اينالاسىنداعىلاردىڭ ءبارىن جالماپ، اعاشتى القاپتاردى تىپ-تيپىل ەتتى، ال جەمىس-جيدەكتەردىڭ ماۋەلەرى بۇتاقتا سالبىراپ تۇرعان بويدا كۇيىپ جاتادى. جورگەكتەگى جاس بالاسىن باۋىرىنا قىسقان بايعۇس انا تىعىلاتىن جەر تاپپاي، جانىپ جاتقان ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا قالقالاسا، تىمىسكىلەگەن اسكەر ونى دا تاۋىپ الىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەدى. جاۋىز كۇش زۇلىمدىقتان باسقانى بىلمەيدى. ءبىراق مەيىرىمسىز كنياز ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى از سياقتى نەمەسە ۇيرەنشىكتى ءىس سياقتى بولدى. كۇننەن-كۇنگە ونىڭ ايبارى ارتىپ، اتىن ەستىگەن ادامنىڭ ازا بويى قازا تۇرىپ، قانداي ارەكەت جاساسا دا جولى بولىپ وتىردى. جاۋلاپ العان قالالارىنان ول قازىنا بايلىقتى، اسىل بۇيىم مەن التىنداردى كەرۋەن-كەرۋەن تاسىپ جاتتى. ونىڭ شاھارى قازىنا-مۇلىكتىڭ استىندا قالدى: جيھاندا مۇنداي تەڭدەسى جوق بايلىق سيرەك شىعار. ول تاماشا سارايلار، شىركەۋلەر مەن مۇنارالار، عاجايىپ عيماراتتار، اسەم قاقپالار سوقتىرۋعا جارلىق ەتتى، بۇل كەرەمەت سالىنعان قورعانداردى كورگەندەر تامسانىپ: «قانداي ۇلى كنياز» دەيدى ءبىر اۋىزدان. ال ونىڭ جات ەلدەردەگى ىستەگەن سۇمدىقتارى مەن زۇلىمدىقتارى تۋرالى ەشكىم ويلامايدى، تاپتالعان، تونالعان، ورتەنگەن قالالارداعى ەلدىڭ كوز جاسى مەن زارىن ەشكىم ەستىمەيدى.

ۇشان-تەڭىز بايلىعى مەن عاجايىپ عيماراتتارىنا كوڭىلى تولىپ مارقايعان كنياز ءوزى دە «مەن قانداي ۇلىمىن! دەگەنمەن، بۇل ماعان از ءالى! ءالى دە بولعان ۇستىنە بولا تۇسسەم! الەمدە ەشكىمنىڭ بايلىعى مەنىمەن تەڭدەسۋگە ءتيىس ەمەس، مەن بارىنەن اسقاق تۇرۋىم كەرەك» – دەپ ويلادى.

تاعى دا جورىققا اتتاندى. اينالاسىنداعى ەلدىڭ ءبارىن ءوزىنىڭ قول استىنا قاراتتى.

پاۋەسكەمەن قالا ارالاي شىعاتىن جاعدايدا قولعا تۇسكەن تۇتقىن پاتشالاردى ۇنەمى التىن شىنجىرمەن كىسەندەتىپ، دوڭگەلەككە بايلاتىپ قوياتىن بولدى. ال ول داستارقانعا وتىرعاندا، تۇتقىندار ونىڭ جانە كۇتۋشىلەرىنىڭ اياعىنىڭ استىندا وزدەرىنە لاقتىرىلعان قيقىمعا تالاسىپ جاتۋى كەرەك بولدى.

كەلە-كەلە قاھارلى كنياز حان سارايىندا جانە الاڭداردا وزىنە ەسكەرتكىش قويعىزباق بولدى؛ جانە قۇدايعا ءمىناجات قىلار ۇلكەن ورداداعى ءتاڭىر بەينەسىنىڭ قاق الدىنا دا تۇرعىزعىسى كەلدى، ءبىراق ءدىندارلار «كنياز، سەن ۇلىسىڭ، ءبىراق قۇداي سەنەن دە بيىك، ءبىز مۇنى جاساي المايمىز»، – دەدى.

جارايدى، ولاي بولسا، دەيدى قاھارىنا مىنگەن كنياز. ەندەشە، مەن قۇدايدىڭ ءوزىن كۇل ەتەمىن.

شەكسىز استامشىلىق جەلىگىمەن كنياز اسپاندا ۇشاتىن كەمە جاساۋعا جارلىق بەردى. كەمە ايرىقشا ءساندى جاسالدى، توتى قۇستىڭ قۇيرىعىنا ۇقساس ءار ءتۇرلى بوياۋلارمەن ايشىقتالىپ، مىڭ-سان كوز ورناتىلدى، شىن مانىسىندە بۇل كوزدەر مىلتىقتىڭ ۇڭىرەيگەن اۋزى ەدى. كنياز كەلىپ كەمەگە ءمىندى، وعان تەك ءبىر سەرىپپەنى باسسا جەتكىلىكتى، ءار مىلتىقتان اجال وتىن سەبەلەپ مىڭداعان وق ۇشىپ، سول سيتتە مىلتىقتار قايتا وقتالىپ جاتادى. كەمەگە ءجۇز داۋىلپاز قىران جەگىلگەن، مىنە، ولار كەمەنى قاۋىرسىن قۇرلى كورمەي شارىقتاتىپ اسپانعا كوتەرىپ، كۇنگە قاراي زىمىراپ بارادى. جەر تومەندە كوزگە ارەڭ-ارەڭ شالىنادى، تاۋ مەن ورمان اۋەلگىدە جىرتىلعان اڭىزداي قاتپار-قاتپار بولىپ كورىنسە، بىرتىندەپ گەوگرافيالىق كارتاداعىداي تەڭبىلگە اينالىپ، كەلە-كەلە قالىڭ بۇلت-تۇماننىڭ اراسىنا ەنىپ، بۇلدىراپ كوزدەن مۇلدە عايىپ بولدى. داۋىلپاز قىراندار زۋىلداپ شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلىپ بارادى، كوتەرىلىپ بارادى، سوندا قۇداي تۇرىپ ءوزىنىڭ سانسىز پەرىشتەلەرىنىڭ ءبىرىن وعان جىبەردى، قاھارلى كنياز ونى بۇرشاقتاي جاۋعان وقپەن قارسى الدى. الايدا، قاس الماستاي جارقىلداعان پەرىشتە قاناتىنا وق دارىماي، تايقىپ ۇشىپ ءتۇسىپ جاتادى، تەك اپپاق قاۋىرسىنىنان جالعىز تامشى قان شىعىپ، ءدال كنياز وتىرعان كەمەگە تامدى. تامعان ءبىر تامشى قان اعاشقا ءسىڭىپ، تەرەڭ دارىپ كەتەدى، سول-اق ەكەن كەمە تۇبىنە مىڭداعان پۇت قورعاسىن قۇيعانداي اۋىرلاپ، تومەن قاراي قۇلديلاي جونەلەدى. كەمە تومەن قاراي ادام ايتقىسىز جىلدامدىقپەن زىمىرادى، قىرانداردىڭ قاناتتارى قايىرىلىپ سىنىپ جاتتى، كەمە ەكپىنىنەن تۇرعان جەلدىڭ كۇشىنەن كنيازدىڭ قۇلاعى تۇندى، ءوزى ورتەگەن قالالاردىڭ تۇتىنىنەن قۇرالعان بۇلتتار جان-جاقتان قاۋمالاپ، ونى قورشاپ العانداي: بىرەسە الاپات ايداھار بولىپ ىسقىرىپ، ىسىلداپ ءتىلىن جالاڭداتاتىنداي، بىرەسە تاۋ-تاستى جاپىرىپ، اۋزىنان وت-جالىن بۇركىپ تاياپ كەلىپ قالعانداي. كنياز قورقىنىش پەن ۇرەيدەن كەمە تۇبىندە شالا-جانسار كۇيدە دارمەنسىز جاتىپ قالدى. اقىرى كەمە ورمان اعاشتارىنىڭ قالىڭ بۇتاقتارىنا تىرەلدى.

— مەن قۇدايدى جەڭەمىن! – دەدى كنياز. – ونى جەڭەمىن دەپ وزىمە انت بەردىم، قايتسەم دە ورىندايمىن! ول جاڭادان اۋا كەمەلەرىن جاساۋعا بۇيرىق بەردى؛ بۇل كەمەنى جەتى جىل جاسادى. اسپان استىنداعى عالامات ايقاسقا دايىندالعان كنياز بار قارۋ-جاراعىن نايزاعاي وعىنا سۋارىپ، ءوزى جاۋلاپ العان ۇلان بايتاق ولكەنىڭ بارىنەن اسكەر الدىردى، جەر قايىسقان ۇشى-قيىرى جوق قالىڭ قول جينالدى. قالىڭ قول ءامىر كۇتىپ دايىن تۇر، كنياز دا كەمەسىنە بەتتەدى، سول ارادا قۇداي وعان زاۋالعا ءبىر ءۇيىر ماسا جىبەرەدى، بار بولعانى كىشكەنە ءبىر ءۇيىر عانا كادىمگى شىركەي. شىركەيلەر كنيازدىڭ اينالاسىنان قامالاپ ىزىنداپ، بەتىن، قولىن تالاي باستادى. ول اشۋلانىپ قىلىشىن جۇلىپ الىپ، ولاي-بۇلاي وڭدى-سولدى سەرمەدى، ءبىراق تەك اۋانى عانا تىلگىلەدى، بىردە ءبىر ماساعا تيگىزە المادى. سوندا ول تۇرىپ ۇيدەن باعالى كىلەمدەردى الىپ شىعىپ، بىردە-بىر ماسا كىرمەستەي ءوزىن باسىنان اياعىنا دەيىن وراپ تاستاۋعا بۇيىردى. حان جارلىعى ورىندالدى، الايدا، ءبىر ماسا ەبىن تاۋىپ ەڭ استىڭعى كىلەمگە كىرىپ كەتتى دە، جورعالاپ كنيازدىڭ قۇلاعىنا بارىپ، شاعىپ الدى.

سول ساتتە كنيازدىڭ قانىنا وت ءتۇسىپ كەتكەندەي تامىر-تامىرىنا قۋالاي لاپ بەرىپ ىسىپ، ۋ ميىنان ءبىر-اق شىقتى، سول-اق ەكەن، ول ارپالىسىپ كىلەمنىڭ ءبارىن تاس-تالقان قىلىپ شەشىپ، ۇستىندەگى كيىمدەرىن تۇك قويماي جىرتىپ، سىپىرىپ تاستاپ، لىپاسىز الاسۇرا، سەلكىلدەپ ءوزىنىڭ جەر قايىسقان ءزارلى اسكەرلەرىنىڭ الدىندا ابىرويى توگىلدى، ال ولار قۇدايدى قۇل ەتەمىن دەپ جۇرگەندە، شىركەيدەن جەڭىلگەن ەسۋاس كنيازدىڭ قىلىعىن كەلەمەجدەدى.

اۋدارعان ش. بەيسەنوۆا

---