كومپلەكس جۇيە مە، ءادىس پە؟
ورىس ءبىلىمپازدارىنىڭ كەيبىرى كومپلەكس – «ءادىس»، كەيبىرى – «جۇيە» دەپ ءجۇر (ءادىس – مەتود، جۇيە – سيستەما).
«ءادىس» دەپ الۋ كەرەك دەۋشىلەردىڭ دالەلى، كومپلەكسپەن وقىتقاندا، قۇبىلىستار بىر-بىرىنە بايلانىسقان، پايدا بولعان، دامىعان، ەڭبەك شارۋاعا نەگىزدەلگەن تۇرىندە تۇيدەك زەرتتەلەدى. عىلىمدا ماسەلەنى بۇلايشا زەرتتەۋدى «ديالەكتىلىك ءادىس» دەپ اتايدى. بۇل گەگەلدىك، ماركستىڭ قولدانعان ءادىسى. سوندىقتان «كومپلەكس ءادىسى» دەپ اتاۋ كەرەك دەيدى.
«جۇيەنى» جاقتاۋشىلاردىڭ دالەلى: توڭكەرىستەن بۇرىن مەكتەپتە ءار ءپان بولەك-بولەك وقىلاتىن (ول ءالى دە قالعان جوق). پاندەردى بىرىنە-بىرىن ارالاستىرماۋ، بولەك وقىتۋ ءتارتىبىن «ءپان جۇيەسى» دەپ اتايتىن. كومپلەكسپەن وقىتقاندا، بولەك-بولەك وقىلاتىن پاندەر (جاعرافيا، جاراتىلىس، تاريح، انا ءتىلى، ەسەپ، فيزيكا) بولمايدى، ءبارى بىرىگىپ، تۇيدەكتەلىپ وتىرادى. ەندەشە، كومپلەكس «ءپان جۇيەسى» دەگەن ۇعىمعا توتەپ بەرگەندەي، سونىڭ ورنىنا جۇرگەندەي اعىم ەكەن. سوندىقتان «ءپان جۇيەسى» دەگەن سوزگە قارسى قويۋعا، «كومپلەكس جۇيەسى» دەپ اتاۋ كەرەك دەيدى.
وعان قوسىمشا، «ءادىس» دەگەنگە قارسى تاعى ءبىر ايتاتىنى: «ءادىس» دەگەن ءسوز كوپ جەردە قولدانىلادى، «ءادىستىڭ» ءمانىسى ۋاق، تار، انا ءتىلىنىڭ ءادىسى، ەسەپ ءادىسى، ەڭبەك ءادىسى، تاجىريبە ءادىسى، سەرۋەن ءادىسى، زەرتتەۋ ءادىسى... دەگەن سياقتى تولىپ جاتقان ادىستەر بار. كومپلەكستىڭ ءمانىسى بۇل ءادىستىڭ بارىنەن كەڭ، بارىنەن تەرەڭ. الگى ايتىلعان «ادىستەر» كومپلەكستىڭ بالاسى ءتارىزدى. كومپلەكستى «ءادىس» دەسەك، بالالارىنىڭ اتىن اكەسىنە قويعان سياقتى بولامىز. «جۇيە» دەگەن كەڭ ءماندى ءسوز. سوندىقتان دا، جۇيە دەۋ كەرەك دەسەدى.
ءار ءسوزدىڭ ءدال ءمانىسىن قازاق تەكسەرىپ، سالت قىلماعان، ءپان اتاۋلارىنىڭ ماڭىزىن ەسەپتەي بىلمەگەن شالا-شارپى ساۋاتتى. ادامعا مۇنداي ءبىر سوزگە بولا تالاسۋ – اۋرەشىلىك، داۋكەستىك سياقتى كورىنەدى. عىلىم جولىنا تۇسكەن ەلگە بۇل — اۋرەشىلىك ەمەس، ءبىر ءسوزدىڭ مانىسىنەن (تاپسىرىنەن) كوپ نارسە شەشىلەدى. ەسكى مولدالار «قۇران»، «مۇقتاسار» سوزدەرىنىڭ تاپسىرىنە تالاسىپ، قاستاسىپ، كەيدە پىشاقتاسىپ قالا جازداعانىن ەسكە الۋ كەرەك. مولدالاردىڭ بۇل دۇنيەگە كەرەكسىز اۋرەشىلىك بولسا دا، اراب ءسوزىنىڭ ءمانىسى قيىندىعى، ارابتىڭ مادەنيەتتى جۇرت بولعاندىعى كىتابىنان بايقالادى.
بىزگە قايسىسىن الۋ كەرەك: «ءادىسىن بە»، «جۇيەسىن بە؟». ەرىنشەگىمىز ۇستاپ، ەنجارلانساق، «ا، قويشى سوڭى» دەيمىز دە، ءادىسىن دە، جۇيەسىن دە تاستاپ، «كومپلەكس»، «كومپلەكسپەن وقىتۋ» دەپ جۇرە بەرەمىز. ەرىنبەسەك، سوڭعى ءبىلىمپازداردىڭ اۋقىمىن ەسكە الساق، «كومپلەكس جۇيەسى» دەپ الامىز.
You Might Also Like
-
كوبىمىز بۇل تاقىرىپتى اينالىپ ءوتىپ جاتامىز. جانە بۇل بەكەر! كەز كەلگەن نارسەگە سەندىرۋ ونەرى پسيحولوگيامەن تىعىز بايلانىستى، ول بارلىق زاماندا جەتىلدىرىلىپ وتىردى. مىسالى، وسى سالا ءپالساپاشىلارىنىڭ...
-
ا) ءپان جۇيەسىمەن وقىتقاندا، پاندەر جەكە-جەكە ءوز جولىمەن جۇرەتىن، ءبىرىنىڭ ارباسىنا ءبىرى سوقتىقپايتىن، ەڭ ۇقساتقاندا از-ماز جارىسا ۇزەڭگى قاعىسا وقىلاتىن.
