InfoHub Logo

مەن قازاق پوەزياسىنداعى تولەگەن ايبەرگەنوۆتەن كەيiن كول-كوسiر مول ساعىنىشقا ءالiبەك شەگەباي ولەڭدەرi ارقىلى كەزدەستiم. ارينە، ەكەۋiنiڭ ساعىنىش تامىرى بiر بولعانىمەن ورىندالۋى، ادام جانىنا اسەر ەتۋi ەكi ءتۇرلi. تولەگەن ساعىنىشى تۇلپار تۇياقتىڭ تاستاق جەرگە تۇسكەنiندەي ءدۇبiرلi، دۇرمەكتi، قۋاتتى ساعىنىش بولسا، ءالiبەك ساعىنىشى ەگiلiپ تۇرىپ، ەسiلiپ ايتىلاتىن مۇڭلى ساعىنىش. بiراق مۇڭلى ساعىنىش دەگەندە، ونى تۇنەككە تۇسكەندەي تۇنەرiپ، قالىڭ قورىسقا كiرگەندەي تۇنجىراپ قالاتىن ساعىنىش دەپ قابىلداۋعا بولمايدى. ونىڭ ساعىنىشى تۋعان جەردiڭ سارى الا بەلدەرi مەن اق ادىرلارىن، باتالارىن بەرiپ جاتاتىن اتالارىن اڭسايتىن، تiلەۋلەس باۋىرلارى مەن قارلىعاش قارىنداستارىن iزدەيتiن، ءسويتiپ سەنiڭ جانىڭدا دا ءوز اۋىلىڭا دەگەن ءۇلبiرەپ تۇرعان اڭسار سەزiمدi وياتىپ، جۇرەگiنiڭ ءدال باسىنان ءوسiپ شىققان شيدەي جiپ-جiڭiشكە ءۇمiت ساباعىنا شىراق iلiپ كەتەتiن ءنازiك ساعىنىش.

سابىرىم قانشا دەم بەردi
ءالi دە تالاي شىدارمىن.
ساعىنۋ ءۇشiن سەندەردi
الىستاپ كەتكەن شىعارمىن، —

دەيدi. بۇل، ارينە، اۋىلدان الىستاپ كەتكەنi ءۇشiن اقتالۋ ەمەس. بۇل، ەڭ الدىمەن، ءوزiنiڭ دە، وزگەلەردiڭ دە كوڭiلiن اۋلاپ، جۇباتۋ.

ءاسiلi، ساعىنىش دەگەن دە دەرت. ول دەرت سەنiڭ ويىڭ مەن بويىڭدى، جانىڭ مەن ساناڭدى ابدەن مەڭدەپ العان كەزدە ەس-تۇستەن ايرىلعانداي بوپ ماڭگiرiپ قالار ساتتەرiڭ از بولماسا كەرەك. ونداي حالدi ءالiبەك مىنا تومەنگi جولدارمەن ادەمi جەتكiزە بiلگەن.

سوققىلاپ جۇرەكتەگi تاسقىن اعىن،
كولدەتتi كوڭiلiمنiڭ جاس قۇراعىن،
مەندە بiر ءتۇرi جامان اۋرۋ بار
وسىلاي اندا-ساندا اسقىناتىن.

ارينە، ءالiبەك ولەڭدەرiندەگi تۋعان جەرگە، تۋعان اۋىلعا دەگەن ساعىنىشتى تەك اڭساۋدان، اڭسار سەزiمنەن عانا تۋعان ساعىنىش دەسەك، قاتتى قاتەلەسەمiز. ونىڭ ولەڭدەرiندەگi مۇڭ — اق داكەدەي جۇپ-جۇقا شاربى بۇلت استىنان، نەمەسە اۋادا جەپ-جەڭiل بۋالدىر iشiنەن ءسۇزiلiپ ءتۇسiپ، نۇرىن سەبەزگiلەپ قۇياتىن كۇن ساۋلەسiندەي جۇپ-جۇمساق مارعاۋ مۇڭ دا ەمەس. تاعدىر-تالايىمى بار مۇڭ. ويتكەنi كۇنi كەشە عانا مىنا زاماننىڭ قاباعىنان قار جاۋىپ، دۇنيەنi الاعاي دا بۇلاعاي ەتiپ اۋرە-سارساڭعا ءتۇسiرگەن قاتال كەزەڭدە تالكەككە تۇسكەن تۋعان اۋىلىنىڭ تاعدىرىنا، مۇشكiل حالiنە بەيتاراپ قاراي المايدى.

اعاشتار تۇر تىر جالاڭاش تونالعان،
وتكەن كۇزدi ەندi قالاي سوگەرسiڭ.
قىرمان قاش-ا-ا-ن بۇل اۋىلدان جوعالعان
يتاياققا كوز تiگەدi كوگەرشiن.

اق نيەتتiڭ سيمۆولىنداي كورiنەتiن كوگەرشiننiڭ ءوزi يتاياققا تەلمەڭدەپ كوز تiككەن سوڭ-اق بۇل اقىننىڭ اۋىر حالiن بۇكiل بولمىس-بiتiمiڭiزبەن ۇعارىڭىز حاق. تۋعان اۋىلىنىڭ جىرتىق شەكپەن كيگەندەي جاداۋ، جاعى سۋالىپ، بiلەگi تالىپ قالعان جۇدەۋ كەسكiنiن كورگەن اقىن جانى جابىعىپ، ويى ونعا، ساناسى سانعا كەتiپ، سەرگەلدەڭگە تۇسەرi ءسوزسiز.

قايران كۇندەر، قايتەيiن، كوپ سەندەلگەن،
كوپ سەندەلدiم كوڭiلگە كوپ سەنگەننەن.
جالعىزدىقتى كوزiمە شۇقىعانداي
توپ شىمشىقتار ۇشادى توپ شەڭگەلدەن.
توپ شىمشىقتار ۇشادى
جازباي جۇبىن،
مايشامداعى بiلتەدەي مازدايدى كۇن.
ازاپتادى-اۋ بۇلار دا جان-جارامدى
ازاپتالعان اياۋسىز ازداي مۇڭىم.
جەتەگiندە قيالدىڭ جۇرەك سامعاپ،
ارمانىما جەتۋگە جۇرەم سان قاپ.
السام دەپ ەم اۋناپ بiر توسكەيiنە
بۇل دالانىڭ ءشوبi دە كiلەڭ جانتاق.
جىر جۇتاتىپ جۇرەكتiڭ شوعىمەنەن
شىققان اقىن بۇل جەردەن سوڭى مەن ەم.
توپ بوپ ۇشقان شىمشىقتار،
توپ شەڭگەلدەن
توپ جىڭعىلعا قونادى توبىمەنەن.
اقىن بولىپ نە تاپتىم سونىمەنەن؟!

«توپ بوپ ۇشقان شىمشىقتاردىڭ توپ شەڭگەلدەن توپ جىڭعىلعا قونا-تىنى» انا جەردەن دە، مىنا جەردەن دە نە باراقات، نە بايىز تاپپاي سانسىراپ ساندالعان اقىن جانىنىڭ بەينەلi كورiنiستەرi عوي.

تۇرالاپ جاتقان اۋىلىنىڭ بۇگiنگi حالiن كورiپ كوڭiلi قۇلازىعان قالالىق اقىننىڭ كۇنi كۇن ەمەس. زاماننىڭ ەكi وكپەسi قىسىلىپ، جان-جاعىنىڭ قۋىرىلىپ، قىسىلىپ بارا جاتقانى مىناۋ. ۋاقىت سالماعى دا ەكi يiنiنەن باسىپ، جانشىپ بارادى. اقىن جانى دا اۋىل سياقتى ءارi جاداۋ، ءارi جۇدەۋ. اۋىل دا، قالا دا ابدەن دiڭكەلەپ، قالجىراپ قالعان. اشقۇرساق. اشقۇرساق جان — اشكوز. سونداي حالدi ءالiبەك تايعا تاڭبا باسقانداي ەتiپ كورسەتە بiلiپتi.

كەي كەزدەرi دوڭبەكشۋمەن ءتۇنiمدi ءار
ۇيىقتاي الماي وتكiزەمiن ۇعىڭدار.
قايىرشىنىڭ الدىنداعى جينالعان
اقشاعا دا كوزدi تiككەن كۇنiم بار.

بۇل — كۇنi كەشە عانا تەك اقىن باسىنان عانا وتكەن جاي-جاعداي ەمەس، بۇل — سول كەزدەگi زامان كەسكiنi، ۋاقىت پورترەتi. كوز الدىندا جۇندەي ءتۇتiلiپ، بورداي ۇگiتiلiپ توزىپ بارا جاتقان مىنا زاماننىڭ كەيپiن كورە-كورە، ءجان-تانiمەن سەزە-سەزە «ءومiرi سارى ۋايىمعا اينالعان» اقىننىڭ

ءبارi بار، تاڭىم دا بار، كولiم دە بار،
بۇلت سۇزگەن شىڭىم دا بار، ءشولiم دە بار.
ءوڭ مەن ءتۇستiڭ اراسىن ءومiر دەيدi،
ءوڭ مەن ءتۇستiڭ اراسى ءولiم بولار، —

دەگەنiنە ەرiكسiز يلاناسىز. ونداي كەزدە اقىننىڭ «ول-ە-ە-ەڭ دەپ ەم ايقايلاپ، مەڭ-زەڭ دالا قايتالادى ول-ە-ە-ەم دەپ جاڭعىرىعىپ» دەگەنiنە دە سەنەسiز.

ارينە، ءالiبەك، ەڭ الدىمەن جاس. تiپتi جاستىق شاعى، جاستىق داۋرەنi الگiندەي اۋرە مەن سارساڭعا، سانانى ساندالتىپ، سەزiمiن سەرگەلدەڭگە ءتۇسiرگەن ۋاقىتقا تاپ كەلسە دە، ابايشا ايتقاندا: «ماحاببات قىزىق مول جىلدارىن» تالاق ەتۋi مۇمكiن ەمەس. جانى قانشا جابىرقاۋ تارتىپ، جۇرەگi قانشا ەزiلiپ تۇرسا دا ونى سەلت ەتكiزiپ، اينالاعا باسقاشا كوزبەن قارايتىن قۇدiرەتتi كۇشكە ەرiكسiز مويىنسىنباۋعا ونىڭ ءاددi جوق.

كۇندەرiم سىرعىپ اتتەڭمەن،
كوڭiلدi مۇڭمەن كوكتەپپiن، —

دەي تۇرا، سول بiر قىزدى كورگەن كەزدە ول:

ءوزiڭدi كورگەن ساتتەن مەن
ءومiرگە عاشىق بوپ كەتتiم، —

دەپ سالادى. بەينە بiر جابىققان اقىن جانىندا توڭكەرiس بولعانداي. ابدەن جابىعىپ تارىققان اقىن سول بiر اياۋلى جاندى كورگەننەن-اق باسقاشا قام-قارەكەتكە كiرiپ، باسقا كەيiپكە ەنەدi. ءالiبەكتiڭ وسى كەزەڭدەردە جازعان ولەڭدەرiن وقىپ وتىرىپ، «الەمدi سۇلۋلىق قۇتقارادى» دەگەن دانالىق سوزگە ەرiكسiز دەن قوياسىز.

قاسىڭ قانداي قيعاش ەدi،
كورگەن كوز دە قيماس ەدi.
اللام ءوزi جiبەرگەندەي
جەر بەتiنە سىيعا سەنi.
كiرپiك قانداي قايىرىلعان
بiر تالىنا قايىڭ قۇربان.
جiگiتتi ەندi ءتۇسiندiم مەن
جۇرەگiنەن ايىرىلعان.
شاشىڭ قانداي تارقاتىلعان،
شولپان با ەدiڭ تاڭدا تۋعان.
تالاي جاندار ءجۇر-اۋ جەردە
ءوزiڭدi ويلاپ تاڭدى اتىرعان.
بiتiم قانداي، كۇتiم قانداي
كوز دە سەنەن ۇتىلعانداي.
شارشاپ تۇرعان شالدىڭ ءوزi
شاراسىزدان جۇتىنعانداي.
القىم قانداي، التىندالعان،
التىنىڭمەن جارقىلدار ماڭ.
سەندەي قىزدى تۋا بiلگەن
جوق تا شىعار حالقىمدا ارمان.

مiنە، بۇل سۇلۋلىققا ودا. ارينە، ارۋدىڭ قاسى مەن كوزiن، كiرپiگi مەن شاشىن ءالiبەككە دەيiن دە تالاي-تالاي اقىندار تاڭ-تاماشا بولىپ تامىلجىتىپ جىرلاعان. ول ولەڭدەردەن بۇل ولەڭدi بولەك ەتiپ كورسەتiپ تۇرعان سوڭعى ەكi جول: «سەندەي قىزدى تۋا بiلگەن جوق تا شىعار حالقىمدا ارمان!» حالىق تۋدىرعان سۇلۋلىققا قانداي سۇلۋلىق تەڭ كەلمەك. ال ونداي سۇلۋلىققا عاشىق جاننىڭ حال-كۇيi قانداي بولماق. ارينە، بەيمازا كۇي كەشپەك.

نامىسسىز دەپ ساناما،
مومىنعا دا بالاما.
ايمەن بiرگە تەنتiرەپ
كۇتiپ ءجۇرمiن دالادا، —

دەيدi. ونداي سۇلۋلىققا عاشىق جان، تەنتiرەسە دە ايمەن بiرگە تەنتiرەيدi. بۇل — ماحاببات iرiلiگi!

قالاي بولعاندا دا، ادام جانى قاتپار-قاتپار، سان سالالى، سان جىقپىلدى، تاراۋ-تاراۋ تۇتاس بiر الەم عوي. بۇگiن وپىرىلىپ، وپىنىپ قالساڭ، ەرتەڭ جادىراپ قايتا سiلكiنەسiڭ. بۇگiن قۋانىشقا كەنەلiپ قۇلپىرىپ تۇرساڭ، كۇنi ەرتەڭ يتسiلiكپەڭ شىعىپ شارشاپ-شالدىعىپ، بەيشارا حالگە تۇسەسiڭ. سونداي بiر ساتتە اقىن:

ءولiمدi كەلەدi ەكەن ءومiر ايتىپ،
جالعان-اي! بiلمەگەنبiز سونى قايتiپ.
جوقتاۋ ايتىپ جىلاعان سەزiمiمە
كەلiپ تۇر قايعى مەن مۇڭ كوڭiل ايتىپ.

قۇداي-اۋ، باسقا ەمەس، قايعى مەن مۇڭنىڭ ءوزi كوڭiل ايتىپ كەلەتiن ول نەتكەن ۇلى قاسiرەت. ونداي قاسiرەتتiڭ اۋماعى تەڭiزدەي كولەمدi، ونداي قاسiرەتتiڭ سالماعى تاۋداي اۋىر بولۋ كەرەك قوي! مۇنداي ءسوزدi تەك «جانى ءتانiن جىلاتىپ، ءتانi جانىن جۇباتاتىن» اقىندار عانا ايتا السا كەرەك. اينالا قاراسا، ءوزiن قويشى، ءبارiنەن بۇرىن، جانىنا باتاتىنى، الدەكiمدەر ەلi مەن جەرiنە بالەسiن ءۇيiپ-توگiپ، جالانىڭ قارا كۇيەسiن جاعىپ، تۋ-تالاقاي ەتiپ توزدىرعىسى كەپ، ءبۇلiك كiرگiزiپ بۇزعىسى كەپ جاتىر. بۇدان وتكەن قاسiرەت بولار ما؟! ءاسiلi، ادام بالاسى، مىنا ءومiردiڭ قىساستىعىن كورiپ وپىنىپ،مىنا ءومiردiڭ كiءساپiرلiگiن كورiپ وكiنiپ «اتتەڭ-اي» دەپ بارماق شايناۋمەن وتسە كەرەك.

اتتەڭ-اي، اتتەڭ، اتتەڭiم،
اتتەڭiم نەتكەن كوپ مەنiڭ.
كۇلiپ كەلگەنمەن كوكتەمiم،
جىلاپ بارادى وتكەنiم.
تۇك كورمەگەن بوپ تۇر كۇنiم.
جاساتىپ جەرگە قۇلدىعىن.
ءتاپ-تاتتi ەدi-اۋ تiرلiگiم،
ۋ قوسىپ كەتتi كiم بۇگiن؟
جانىمدى جەيدi كەي-كەيدە
كۇتكەنiڭ تۋرا كەلمەي دە.
تiرلiكتە مىناۋ بايقاساڭ
ادامنىڭ ءبارi شىنىندا
گوي-گويلەپ ءجۇرiپ ولمەي مە؟!
اتتەڭ-اي، اتتەڭ، اتتەڭ-اي!

ءدال سولاي دەپ بiز دە بۇل ولەڭنiڭ سوڭىنا جامىراسا قول قويامىز.

---