InfoHub Logo

وسى توپتاما ماقالالارىمنىڭ باس جاعىندا ءامiرحان بالقىبەك تۋرالى جازعان پiكiرiمدە مەن ونىڭ تىم ساراڭ جازاتىنىن ەسكەرتكەندەي ءسوز ايتىپ، بiراق ساراڭ جازۋدىڭ تiپتi دە ايىپ ەمەس ەكەنiن، سولاي بولا تۇرا، قولىنا قالامدى جيiرەك قولعا العانىن قالايتىنىمدى بiلدiرگەندەي بولىپ ەم. بۇل تولقىندى وقي كەلە، ساراڭ جازۋ «اۋرۋى» ولاردىڭ ءبارiنە دە ءتان ەكەنiن ۇقتىم. الدى قىرىققا كەپ قالعان، باياعى بiزدەر سەكiلدi قىسپاق پەن قۇرساۋدا، ياعني قاتىپ-سەمiپ قالعان، سىقيعان ستاندارتتا ەمەس، الاساپىرانى دا، الىس-جۇلىسى دا كوپ قىم-قۋات، الاقۇيىن دۇنيەنiڭ iشiندە جۇرسە دە نەگە سونشالىقتى ساراڭ جازاتىندارىنا ءتۇسiنبەي-اق قويدىم. قۇداي-اۋ، ولەڭ دەيتiن بiردە جامىراسا تابىسىپ، بiردە جاعالاسا تەبiسiپ جاتقان مىنا قاتال دا قازىمىر ۋاقىتپەن شاپپا-شۇپ ۇستاسىپ، قويان-قولتىق تارتىسقا تۇسەتiن سونشالىقتى ۇشقىر جانر ەمەس پە؟! ارينە، نە بولسا سونى جازا بەرمەۋ كەرەك، نە بولسا سونىڭ جەتەگiندە كەتە بەرمەۋ كەرەك، نە بولسا سونى ەشقانداي ەلەكتەن وتكiزبەي، iشكi قۋات-قارىمىڭدا قورىتىپ الماي، ءدۇمبiلەز قالپىندا ولەڭ ەتە بەرمەۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارi ءتۇسiنiكتi. دەي تۇرعانمەن... دەي تۇرعانمەن...

بiراق، سولاي بولا تۇرا، بۇل تولقىنعا ءسۇيسiنگەنiم، ولاردىڭ ءار قايسىسىنىڭ ءوز جولى، ءوز داۋىسى بار. بiر-بiرiنە مۇلدە ۇقسامايدى. شىعارماشىلىق ارا-جiكتەرi بiر-بiرiنەن الشاق-الشاق جاتىر. بiرi مەن بiرiن تiپتi دە شاتاستىرىپ المايسىڭ.

وسى «ساراڭداردىڭ» قاتارىنداعى نۇرجان قۋانتاي ۇلى دا ولەڭ دەگەن كۇرە تامىرداي داڭعىل جولعا ءوز سوقپاعىمەن كەلiپ قوسىلىپتى. بۇل جەردە بiز جول مەن سوقپاق مەتافوراسىن تەكتەن-تەك ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنi ونىڭ «كۇمبiر» كiتابىنىڭ العاشقى بەتiندەگi ولەڭ «جولدا» دەپ اتالىپتى. بۇل ولەڭ — اقىننىڭ ءوزiن قاناعاتتاندىرعان، كوڭiلiنەن شىققان العاشقى ولەڭدەرiنiڭ بiرi بولسا كەرەك. ولەڭدەگi «سۇرەڭسiز كۇننiڭ ءسۇت قوسقان شايعا بiر قانعان اناما ۇقساپ اشىلىپ قاپتى قاباعى»، «قوعا مەن قامىس ءۇڭiلiپ تۇردى جاپىرلاپ، ەتەكتi كەسiپ ەسiلە اققان وزەنگە» دەگەن جولدار، ءسوز جوق، جاس اقىننىڭ ءارi سەرگەك، ءارi بايقاعىشتىعىن كورسەتسە كەرەك.

نۇرجان قياداعىنى قاپى جiبەرمەيتiن بايقاعىش قانا ەمەس، سول كورگەنiن قارشىعاداي قاعىپ تۇسەتiن العىر. تاعى دا ول كورگەندەرiنiڭ ءبارi قازاق جانىنا جاقىن. ۇلتتىق كولوريتكە باي.

سارى شالدىڭ تارامدالعان
ساقالىنداي
وشاقتا وت كولبەڭدەيدi جەل لەبiمەن.
كiم-كiمدi دە قىزىقتىراتىن جاندى سۋرەت.

جالپى، نۇرجان سوزبەن سۋرەت سالۋعا شەبەر-اق. تاعى دا ول سۋرەتتەردiڭ ءبارi سونداي ناقتى، بوياۋى سونداي قانىق. سونىمەن بiرگە، ول سۋرەتتەردiڭ ءبارi دە ۋاقىت تابىمەن كومەسكi تارتىپ كونەرمەيتiندەي. بەينە بiر ولاردىڭ ءبارi جاڭا عانا، سەنiڭ كوز الدىڭدا سالىنعانداي. تiپتi ۇستاساڭ قولىڭا بوياۋى جۇعىپ قالارداي نەمەسە ناقتى بiر زاتتىڭ تابى الاقانىڭا سەزiلەتiندەي. وقىپ كورەيiك.

اڭداۋسىزدا اسپانعا نۇرىن شاشىپ
ءنالiسiندەي ەتiكتiڭ... اي قاعىلدى.

نەمەسە:

بۇلاقتىڭ سۋى ءبۇيiرi قىزىپ بيلەدi
قاقپاقىل قىلىپ قايراڭدا مالتا تاستاردى.

نەمەسە:

جاڭا سىتىلعان تەرiسi قۇساپ سوعىمنىڭ
كوكجيەك سوناۋ كولبەڭ دە كولبەڭ بۋ بولىپ.

نەمەسە:

اقشا بۇلتتار ءتۇتiنiندەي ءمۇشتiكتiڭ.

نەمەسە:

جايىپ قويعان ورەگە اق مالتاداي
اۋىل ءۇيi كورiنگەن اعاراڭداپ.

نەمەسە:

سالى سۋعا كەتكەن كوكتiڭ
ەڭسەسi
ەسكi توننىڭ ەتەگiندەي سالبىراپ.

مiنە، وسىلاي جالعاسا بەرەدi، جالعاسا بەرەدi. ارينە، بۇل سۋرەتتەردiڭ ءبارi دەرلiك عىلىمي-تەحنيكالىق توڭكەرiس زامانىنىڭ شىنجىر تابانى جەرiن تاپتاماعان، سورايىپ-سورايىپ تۇرعان تۇربا وڭەشتەرi كوگiنە كوكالا ءتۇتiن قۇسپاعان تۋعان جەردiڭ تۇنىپ تۇرعان كەلiستi كەلبەتتەرi. بiراق سول ايشىقتى سۋرەتتەر مەن ادەمi كورiنiستەردi كوتەرiپ تۇرعان ول سۇلۋ ايماقتىڭ دا سۇڭعىلا تاريحى بولماس پا؟ ارينە، كورگەن كوزدi سۇقتاندىرىپ، ايتقان اۋىزدى تامساندىرىپ جiبەرەتiن سول عاجاپ كورiنiستەرگە تولى بۇل ايماق عاسىرلار بويى وسىنداي تامىلجىعان قالپىندا تۇرماعان ەكەن، ول جەر دە تالاي-تالاي قاندى وقيعالاردىڭ كۋاسi بولىپ، باسىنان تالاي-تالاي تارتىستى وقيعالاردى وتكەرگەن ەكەن...

ەندi اقىن دا ءوزiنiڭ قىلقالامىن كوز بەن كوڭiلدi قاتار اربايتىن سارى الا، جاسىل بوياۋلاردان ارىلتىپ، قارا الا، قانقىزىل بوياۋلارعا مالىپ الادى.

تورعايى ۇشقان سور دالام،
تولعامالى نايزا تولعاتار ەردەي قومدانام.
تۇتام ەمشەكتەي تۋ بيە ءۇشiن نار بابام،
تۇتتاي بالانىڭ تۇرمىسى ءۇشiن نار بابام
باسى قايدا قالماعان؟
سالقار تاريحتى سايىنا تىعىپ سار دالام:
«قاراشا جۇرتتىڭ قاي سوزدەرiن قارمانام»،
قادiرi قاشقان، قاھارى اسقان زاماندا
قازاعىم قايدا اۋماعان.

ەندi اقىن بويىندا نە نارسەگە دە، قانداي قۇبىلىسقا دا تاريحي كوزقاراس قالىپتاسا باستادى. اقىن بويىنداعى تاريحي كوزقاراس دەگەن كاتەگوريانى ناقتى بiر تاريحي ايادا عانا قاراستىرۋعا بولمايدى. بۇل جەردە ول ۇعىمدى قاي تاقىرىپتىڭ دا ارعى استارىنا ءۇڭiلiپ، تامىرىنا بويلاپ، قىرتىسىن ارشىپ، تەگiن تانۋعا ۇمتىلۋ دەپ قاراعان ءجون. ياعني نۇرجاننىڭ كورۋ اياسى اۋقىمدالىپ، دۇنيە تانىمى مەن كوڭiل كوكجيەگi كەڭي ءتۇستi دەگەن ءسوز. ياعني، ەندi ول قىلت ەتiپ كورiنگەندi كانiگi فوتوگرافتاي سىرت ەتكiزiپ ءتۇسiرە قوياتىن نەمەسە كوزدi ارباپ تۇرعان كورiنiستi شۇعىل تۇردە كوشiرە قوياتىن پەيزاجيستەن گورi، تاقىرىپقا اينالعان ماتەريالدىڭ ارعى جاعىنا، iشكi الەمiنە زەر سالا باستادى. سول ارەكەت، سول جولعا تۇسكەننەن-اق مىنا جارىق دۇنيەنiڭ شەتi دە، شەگi دە جوق ەكەنiنە كوزi جەتiپ، ونىڭ دراماسى مەن تراگەدياسى اندىزداپ شىعا كەلدi. اقىن ەندi قيامەتتەن دە قيىن سول دۇنيەنiڭ iشiنە كiردi.

كوكجيەكتiڭ كەمەرi،
كوزiمدi مەنiڭ الداما.
شەگi بار جەردiڭ دەپ ەدi،
شەكسiز ەكەن-اۋ جالعان، ءا؟
كوكجيەكتiڭ كەمەرi
كوزiمە قارار سۇعىنا.
جالىقپاي-اق ەل سەنەدi
جالعاننىڭ جالعاندىعىنا.
كوكجال تاعى قايدا بار؟
كوزiمە ايتشى، سىر بۇكپە.
ديiرمەن قۇساپ اينالار
دۇنيەسi دە، تiرلiك تە.

دۇنيە شىركوبەلەك اينالۋدا. تاعى دا ديiرمەن قۇساپ. الاپات اينالىس. داندەي باسىڭدى ۇنداي ۇگiتiپ تارتىپ جiبەرمەك. كوكجيەكتi، كوكجيەكتiڭ كەمەرiن ول بۇرىن دا كورگەن بولاتىن. ول كەزدە كوكجيەكتiڭ كەمەرiندە بۇلىڭ-بۇلىڭ ەتiپ جاتاتىن «ساعىمدى مالتىپ بارسام با» دەپ ادەمi بiر ويناقى قىلىق كورسەتiپ، تۋعان جەرگە دەگەن اڭسار سەزiمiن عانا بiلدiرiپ قويعان-دى. سويتسە، تابيعات كوكجيەگiنiڭ كەمەرiنەن گورi، ءومiر كوكجيەگiنiڭ كەمەرi الدەقايدا اۋىر دا قيىن بولىپ شىقتى.

نۇرجان اقىن ەندi كومەيiنە تۇسكەننiڭ ءبارiن ۇن ەتiپ تارتىپ جiبەرەتiن ديiرمەندەي اينالىپ تۇرعان دۇنيە مەن تiرشiلiك تۇگiلi، كۇنi كەشە عانا موپ-موماقان بوپ مونتيىپ، جۇپ-جۇمساق بوپ جۇتىنىپ، ءوزiنiڭ بۇكiل سۇلۋلىعى مەن سىمباتىن سىرتىنا شىعارىپ جاتاتىن تابيعاتتىڭ ءوزiنەن دە دراما، تابيعاتتىڭ ءوزiنەن دە تارتىس كورەتiن بولدى. ءوزiنiڭ كوڭiل-كۇيi مەن كوزقاراسىن سول تابيعات قۇبىلىستارىمەن استاستىرا قاراستىرىپ، ولەڭiن سول قۇبىلىستارمەن ۇيلەستiرە، ۇندەستiرە ورەتiن بولدى.

سiرە، سiرە، سiرە قار،
سiرە قاردا كiم وڭار.
سiرi قالعان مىنا بiز،
سiز تابىڭىز بiر امال.
قارا ءتۇننiڭ قايماعىن
ايقاي بۇزباس، وي بۇزار.
ورماندى ءسوزدiڭ ايماعىن
ومبىلاعان وي بۇزار.

ايتىلار ويدىڭ، iشكi پسيحولوگيالىق ارپالىستىڭ بالقىعان قورعاسىنداي بوپ قۇيىلا قالعانىن بىلاي قويعاندا، ورىندالۋىنىڭ ءوزi قانداي ادەمi. قۇلاعىن كەلتiرiپ، بۇراۋىن قالاي ءدال ءتۇسiرگەن. سىڭعىر-سىڭعىر، سىڭعىر-سىڭعىر. بەينە بiر ءار بۋىن، ءار بiر سوزگە كوزگە كورiنبەيتiن قۇيتاقانداي-قۇيتاقانداي كۇمiس قوڭىراۋلار iلiپ قويعانداي.

اقىن مىنا تiرشiلiككە بۇرىنعىدان دا جiتi، بۇرىنعىدان دا سەرگەك قارايتىن بولدى. كورۋ دە، سونىمەن قوسا كوزقاراس تا وزگەردi. بiر كەزدە قاعىلعان ءنال سياقتى كورiنەتiن ايىڭىز، ەندi «بۇلتقا سiڭگەن قاۋعانىڭ شەلەگiندەي سۋعا باتىپ بارا جاتاتىن» بولدى.

الدىنان «وشاققا ۇقساپ جۇرتىندا قالعان مولاداي سۋىق قىستاقتار» شىعىپ، سولاردى كورگەن ءوزiنiڭ دە كوڭiلi «قابىرعاسى قۇلاعان ەسكi جۇرتتاي قاقىراپ» قالاتىن بولدى. ماحامبەت اقىننىڭ: «ەجەلگi دۇشپان ەل بولماس، ەتەكتەن كەسiپ جەڭ بولماس» دەپ قىلىشتاي تiلiپ سويلەگەنiن وقىپ، ونى كوڭiلiنە مىقتاپ توقىپ وسكەن اقىن، ەندi مىنا ايار زاماننىڭ سول بiر سەرتتەي بەرiك سوزدەن سىرت اينالىپ كەتكەنiن كورiپ «ەجەلگi دۇشپان ەل بولدى، ەتەكتەن كەسiپ جەڭ بولدى، تەڭ-تەڭ بولدى، تەڭ بولدى، تەڭ-تەڭ جۇگiڭ جەم بولدى» دەپ قامىقتى.

نۇرجان قۋانتاي ۇلىنىڭ تاعى بiر مەنi ءسۇيسiنتكەنi ءوزiنiڭ بiر شىققان بيiگiندە قالىپ قويماي، ءوزiنە دە، وزگەگە دە توسىن، ءوزiنە دە، وزگەگە دە بەلگiسiز تىڭ ءورiستەرگە شىعۋعا قۇمارلىعى. بۇل رەتتە ول وقىعان كوزگە دە، ەستiگەن قۇلاققا دا وقشاۋ كورiنiپ، تiپتi وعاشتاۋ ەستiلەتiن وبرازدار مەن ءسوز تiركەستەرiنەن دە قاشپايدى. اباي ايتقانداي «قيىننان قيىستىرار ەر داناسى» دەگەندەي نۇرجان دا قيىننان قيىستىرادى. قيىستىرادى دەگەن سوزدەن (تiپتi ابايدىڭ ءوزi سولاي دەپ تۇرسا دا) بiرەۋلەر شوشىپ كەتۋi كادiك. ويتكەنi كوپ جۇرت ءۇشiن ولەڭ دەگەن قۇيىلا سالۋ كەرەك. ولار ولەڭ دەگەنiڭ دە ءومiر ەكەنiنە ءمان بەرە بەرمەيدi. ولاي بولسا، ءومiر سياقتى ولەڭ دە كەيدە موزاييكا سياقتى قۇراستىرىلادى. تەك سول قۇراستىرۋدا ۇندەستiك بولسىن، سەندiرە الاتىن قۋات بولسىن دەڭiز. ماسەلەن ول: «مەنiڭ جىرىم — سوناۋ ەرتە كوكتەمدە قاسات قاردى تەۋiپ شىققان بايشەشەك» دەيدi. «قاسات قاردى تەۋiپ شىققان بايشەشەكتi سiزدiڭ، ارينە، قابىلداماۋعا تولىق حاقىڭىز بار. ال مەن وسى وبرازدى قابىلدادىم. كورiنبەيتiن پروسەسس بولسا دا، كورiپ تۇرعاندايمىن. تاعى دا نۇرجان «الماتىنىڭ بەتiنە الا پلاكات جابىسىپ» تۇرعانىن كورiپتi. مۇنى ەندi قابىلداماساڭىز دا قابىلدايسىز!

نۇرجان شىعارماشىلىعى تۋرالى پiكiر جازعان بەكجان ءاشiربايەۆ: «جاڭا، تىڭ تەڭەۋلەر، ۇيرەنشiكتi ەمەس لەكسيكاعا ۇمتىلۋ، وقىس مەتافورالار جاساۋ، شارتتىلىقتان جالت بۇرىلىپ كەتۋ نۇرجان پوەزياسىندا از كەزدەسپەيدi» دەپتi. مەن بۇل پiكiرگە ابدەن قوسىلام.

---