كورشىلەر
1
ارماننىڭ اسىرا سويلەيتىنى بار. «جازدا ساياجايعا بارعان سايىن الما باعىن ارالاپ شىعىپ، بيىل ميلليون شەلەك ءونىم الامىز» دەپ، بولجام جاسايتىن. كەيدە كەشكىلىك «بۇگىن ءبىزدىڭ اۋلاعا مىڭ بالا جينالدى، ويىندى سوقتىق» دەپ، داۋرىعىپ كەلەدى. تاعى بىردە «ماعان اپام كوپ اقشا بەرسە، ءجۇز بالمۇزداق الىپ جەر ەدىم» دەپ تامسانادى.
ۇلكەندەر جاعى بالانىڭ ەشكىمگە زالالى جوق مۇنداي وتىرىكتەرىنە كۇلەتىن دە قوياتىن. ال ميلليون مەن مىڭنىڭ قايسىسى كوپ، قايسىسى از ەكەنىن انىق ايىرا المايتىن جورا-جولداستارىنا ونىڭ نە دەگەنى ءبارىبىر. ايتەۋىر ارماننىڭ سانعا جۇيرىكتىگىن، سوزگە شەبەرلىگىن مويىندايتىن دا، ونىمەن تالاسقا تۇسۋگە تايساقتايتىن.
ءدال بۇگىن دوستارى كوكەلەرى تۋرالى اڭگىمەنى كويىتپەگەندە، بۇل دا قايداعىنى قوقىتىپ، وتىرىكتى سونشا سوقپايتىن ەدى.
بۇلاردى تەرەزەدەن كورىپ، الدى-ارتىنا قاراماي جۇگىرسە كەرەك. جاقان اۋلاعا اتىلىپ شىقتى. بەتى-اۋزى ساتپاق-ساتپاق، شولاق جەڭ جەيدەسىنىڭ ومىراۋى اشىلىپ كەتكەن.
— سالەم، دوستار!
— سالەم، جاقان!
— سەن ءالى جۋىنباعانسىڭ با؟ — دەپ قالدى وراز وعان جالت قاراپ.
— جۋىنباعانى نەسى؟ مەن كۇندە جۋىنامىن. تەك جاڭا قاتىق جالاپ وتىر ەدىم...
— سەندەر قاتىقتى قايدان الاسىڭدار؟ الدە اۋىلدان اكەلە مە؟ بىلتىر ناعاشى اجەم بىزگە دە ءبىر قارىن قاتىق جىبەرگەن.
قاتىق جايىنداعى سۇراق جاقانىڭ قۇلاعىنا مايداي جاعىپ، توتىداي سايرادى:
— مەنىڭ كوكەم ءسۇت زاۋىتىندا جۇمىس ىستەيدى عوي. ولار ءسۇت، ايران، قايماق، قاتىق دەيسىڭ بە، ءبارىن شىعارادى. كوكەم كۇندە زاۋىتتان قاتىق الىپ كايتادى. ءبىز قاتىقتى جاقسى كورەمىز. جالاپ تاۋىسا الماساق، اپام ودان قۇرت جاساپ قويادى. دومالاق شاريك سياقتى. كەپكەندە اۋزىڭا سالىپ، سورىپ جۇرسەڭ، قارنىڭ اشپايدى جانە شولدەمەيسىڭ. مۇنداي زاۋىتتا مەنىڭ كوكەم عانا جۇمىس ىستەي الادى. ءبىلدىڭ بە!
— سوعان دا ماقتاناسىڭ با، — دەپ وراز تاعى بايلانىستى. — كوكەلەر راكەتا شىعاراتىن، تانك جاسايتىن، تراكتور جاسايتىن زاۋىتتاردا ىستەۋى كەرەك. اۆتوبۋس شىعارعان دا جامان ەمەس. نەمەسە عالىم بولسىن. مەنىڭ كوكەم عالىم!
— ە، قويشى عالىم دەگەندى! ول نە ىستەيدى سونشا؟ — دەپ وعان ەندى جاقان قادالدى.
— مەن قايدان بىلەيىن. مۇمكىن، كەشكە دەيىن كابينەتىندە وتىرىپ، قاپشىعىنداعى قاعازدارىن وقىپ-وقىپ، عىلىم جاساپ شىعاراتىن شىعار. مۇمكىن، وڭاشا وتىرىپ ويلاناتىن بولار، — دەدى جۋاسي باستاعان جاقان، اكەسىنىڭ عالىم ەكەنىن ايتقانىنا وكىنىپ.
— مەنىڭ كوكەمنىڭ قانداي جۇمىس ىستەيتىنىن سەندەر مىڭ جىلدا ويلاپ تاپپايسىڭدار! ايتسام، شوشىپ كەتەسىڭدەر! — دەدى مانادان تىمپيىپ تۇرعان ارمان ءبىر ماقتانۋدىڭ رەتى كەلگەنىنە قۋانىپ.
— مەنىڭ كوكەم قالاداعى ەڭ بيىك كراندى جۇرگىزەدى! ونىڭ ۇستىنە شىققاندا الماتى تۇگەل كورىنەدى! كوكەم ءبىر كۇنى جان-جاعىنا جايلاپ قاراسا، وسى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ شاتىرى اعارىپ كورىنىپتى! كراننىڭ بيىكتىگى سونداي، كوشىپ بارا جاتقان بۇلتتى قولمەن سيپاۋعا بولادى دەيدى! وعان كوكەمنەن باسقا ەشكىم شىعا المايدى ەكەن. شىقسا بولدى، باسى اينالىپ، جەرگە قۇلاپ تۇسەدى، قۇلاپ تۇسكەن سوڭ، ارينە، ءولىپ قالادى! سوندىقتان، ەشكىم ولمەسىن دەپ، كوكەم ءوزى عانا شىعادى. باسقالار جەردە شالقايىپ قاراپ وتىرادى ەكەن. انەكي، كوكەلەر مەن اعالار وسىنداي ەڭ قيىن جۇمىستا ىستەسە، ەلدىڭ ءبارى تاڭىرقار ەدى! دەگەن — ارماننىڭ ەكى ەزۋى كوپىرىپ.
جاقان مەن ورازدىڭ اۋىزدارى انقايىپ، بۇدان كوز ايىرمادى. شىركىن، كرانشىنىڭ ءوزى انانداي، ۇلى مىنانداي! بۇعان قارسى بىردەڭە دەۋ مۇمكىن ەمەس. تىڭدايسىڭ دا، باسىڭدى يزەي بەرەسىڭ.
— ءبىرازدان كەيىن باسقا بىرەۋدىڭ باتىر كوكەسىنە نەگە تاڭىرقاي بەرەم دەگەن قىزعانىش تۋادى ەكەن. ءبۇيتىپ قورلانىپ وتىرعانشا، ۇيگە قاراي زىتقاننىڭ ءوزى ارتىق.
— مەن وينامايمىن، — دەدى جاقان قاباعىن اشپاي.
— مەن ۇيگە بارام، — دەدى وراز وعان قوسىلىپ. ارمان اۋلادا جالعىز قالدى. ءبىراق كوڭىلى تاسىپ تۇر. شىنىندا دا ءوزى كرانشىنىڭ ۇلىنا اينالعانداي!
2
وراز ۇيىنە كەلسە، كوكەسى كيىنىپ الىپ، اينا الدىندا شاشىن تاراپ تۇر ەكەن. اكەسى جۇمىسقا ەشقاشان اسىقپايدى. كەيدە تۇسكە دەيىن ديۆاندا اۋناپ جاتىپ، گازەت وقيدى. ءوز بىلەگىن جاستانىپ، بەتىنە وقىعان گازەتىن بۇركەنىپ، ۇيىقتاپ كەتەتىن كەزدەرى دە بولادى. بۇگىن ويتە قوياتىن سياقتى ەمەس، ءبىراق جۇمىسقا اسا قۇلشىنىپ تا تۇرعان جوق. مۇنىسىنا وراز قۋانىشتى. ويتكەنى، جاڭا ەستىگەن جاڭالىعىن، كوكەسىنە دەگەن نارازىلىعىن كەيىنگە قالدىرماي-اق، ءقازىر اقتارىپ سالۋعا دا بولادى. ءجۇزى جارقىن، كوڭىلى كوتەرىڭكى كوكەسى ۇلىنىڭ سىنىق جۇزىنە سىناي قاراپ، ونى سوزگە شاقىردى:
— باتىرەكە، ورتا جولدان ورالعانداي، جىلدام كەلدىڭ عوي. اتتىڭ باسىن كەشكە ءبىر-اق تارتۋشى ەدىڭ. الدە بىرەۋمەن قاقتىعىسىپ قالدىڭ با؟ ەشتەڭە ەتپەيدى. «ەر شەكىسپەي، بەكىسپەيدى» دەگەن. الدە ماعان شاعىم ايتپاق شىعارسىڭ! ەندەشە قۇلاعىم سەندە. قۇدايعا شۇكىر، بوس ۋاقىتىم بار، — دەدى اكەسى. ۇلىنا ازىلدەگەن بولىپ، ءتيىسىپ تۇر. سونى سىلتاۋ ەتىپ، وراز تىكە شابۋىلعا شىقتى. كوكەسىنىڭ شامىنا تيمەك:
— كوكە، سەن بەكەر عالىم بولعان ەكەنسىڭ. ودان گورى قالاداعى ەڭ بيىك كراندا ىستەگەنىڭ جاقسى ەدى. الماتىنىڭ ۇستىنەن قاراپ وتىراسىڭ. كوشكەن بۇلتتاردى قولىڭمەن سيپايسىڭ.
جاڭا عانا جايباراقات، ماسايراپ تۇرعان كوكەسى اياق استىنان قاتتى اشۋلانىپ، بالاسىنىڭ ءسوزىن ءۇزىپ جىبەردى:
— ءاي، نادان، سەن نە دەپ كەتتىڭ؟! مەن عىلىم كانديداتى بولۋ ءۇشىن جيىرما جىل كوز مايىمدى تاۋىستىم. ون جىل مەكتەپتە، بەس جىل ۋنيۆەرسيتەتتە، ەكى جىل اسپيرانتۋرادا وقىدىم. كەرەك دەسەڭ، ءالى بىرنەشە جىل وقۋىم مۇمكىن. ماعان كرانشى بول دەگەنىڭ قاي ساسقانىڭ؟! ءۇش ايلىق كۋرستى بىتىرسە، كىم كورىنگەن كرانشى بولادى دا شىعادى! وندا تۇرعان نە بار؟! سەن اكەڭنىڭ عالىم بولعانىنا ماقتانبايسىڭ با؟
— كوكە، ونداي كرانعا كوكەلەر مەن اعالاردىڭ ءبارى بىردەي شىعا المايدى! شىققاڭداردىڭ باسى اينالىپ، جەرگە قۇلاپ تۇسەدى. قۇلاپ تۇسكەن سوڭ، ارينە، ءولىپ قالادى. انەكي، كەرەك بولسا، — دەپ ۇلى ارماننان ەستىگەندەرىن اينا-قاتەسىز قايتالاپ.
— كراننان قۇلاپ ولگەن ەشكىمدى كورگەم دە، ەستىگەم دە جوق. بارىمىزدەن توبەمىزدەن قاراپ وتىرعان كرانشىڭ كىم سوندا سەنىڭ؟ كورسەتشى ماعان، ەڭ قۇرىعاندا اتىن ايتشى! — دەدى داۋىسىن كوتەرىپ، قىزبالانىپ العان كوكەسى.
— ارماننىڭ كوكەسى سونداي كراڭدا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. بىزگە ءوزى ايتتى.
— ءوزى دەگەنىڭ كىم؟ اكەسى مە؟ ارمان با؟
— ارمان ايتتى.
ايتۋىنان قايتۋى جىلدام كوكەسى اشۋىن باسىپ، تابيعي قالپىنا ءتۇسىپ:
— شىراعىم، سەن بىردەنەنى شاتاستىرىپ جۇرگەن سياقتىسىڭ. ارماننىڭ اكەسىن مەن دە سىرتتاي بىلەمىن عوي، ول كىسى ينتەلليگەنت ادام. جۇمىسشىعا ۇقسامايدى، — دەپ جايماشۋاقتاپ ەدى، ۇلى ونىڭ سوزىنە جارماسا كەتتى:
— جۇمىسشى ەمەس، كرانشى دەدىم عوي مەن!
— ەسىڭدە بولسىن، باتىرەكە، كرانشى دا، شويىن قۇيۋشى دا، ەكسكاۆاتورشى دا جۇمىسشىعا جاتادى. جۇمىسشىعا ۇقسامايدى دەگەنىم سول. ارماننىڭ كوكەسى جاقسى كوستيۋم كيىپ، موينىنا گالستۋك تاعىپ جۇرەدى، باتەڭكەسىن بىلعامايدى. ءجۇزىن جەل قاقپاعان، قولدارى اپپاق. كرانشى ەمەس، ءارتىس سياقتى. ارمان سەندەردى الداعان شىعار، شاماسى. ءبىز وسى ۇيگە قاشان قونىستاندىق ءا؟ جارتى جىلعا جۋىقتاعان ەكەن. سەندەر دوستاسىپ تا ۇلگەردىڭدەر. ال بىزدەر كورشى-قولاڭمەن تانىسىپ-بىلىسپەپپىز دە. بۇرىنعىلار ءبىرىن-بىرى ەرۋلىككە شاقىرىپ، ارالاسىپ كەتەدى ەكەن. ءبىز دە سول سالتتى ساقتاساق قوي، ءقازىر كرانشى كىم، عالىم كىم دەپ سىرتىنان تون ءپىشىپ، بالا-شاعامەن داۋلاسىپ وتىرماس ەدىك. ماسقارا عوي مىناۋ! ماڭايداعى جۇرتپەن قارىم-قاتىناستى رەتتەۋىمىز كەرەك، — دەپ اكەسى وزىمەن-وزى كۇبىرلەپ سويلەسىپ كەتىپ ەدى.
3
جاقاننىڭ كوكەسى جۇمىستان كۇندەلىكتى ءبىر مەزگىلدە كەلەدى. ەرتە دە ەمەس، كەش تە ەمەس. ونىڭ قاتتى شارشاعانى قاس-قاباعىنان، ءجۇرىس-تۇرىسىنان بايقالادى. زاۋىتتان اكەلگەن قايماق-قاتىقتارىن اپاسىنىڭ قولىنا ۇستاتقان سوڭ اسىقپاي جۋىنىپ-شايىنادى، جۇمىس كيىمدەرىن اۋىستىرادى. ورتاسى ويىلۋعا اينالعان كونە ديۆاننىڭ ۇستىنە جانتايىپ دەمالادى. شىنتاعىن ۇستەلگە تىرەگەن كۇيى تەرلەپ-تەپشىپ شاي ىشەدى. ءسويتىپ، زورعا دەگەندە تەرىسى كەڭىپ، ءجۇزى جادىرايدى. وسى ءتارتىپتى بۇزۋعا جاقاننىڭ باتىلى جەتپەيتىن. «قايداسىڭ، وراز؟» دەپ ءوزى شاقىرعانشا باسقا بولمەدە اسىق ءۇيىرىپ، بۇقا ءسۇزىستىرىپ، ۋاقىت وتكىزەدى. تانىس داۋىستى قۇلاعى شالعاندا، ورنىنان قارعىپ تۇرىپ، ويناقتاي جونەلەدى. اكەسىنىڭ الدىنا اۋناپ، موينىنا اسىلىپ، ارقاسىنا ءمىنىپ، بالا مىسىقشا ەركەلەيدى. ءسويتىپ وتىرعاندا كوكەسى قور ەتىپ ۇيىقتاپ كەتپەسە، كۇنى بويعى اۋلادا بولعان قىزىقتى وقيعالاردى بايانداپ بەرەدى.
تەك بۇگىن بۇل ءتارتىپ ساقتالمادى. وراز ەسىكتەن بەرى اتتاعان كوكەسىنىڭ الدىن توسىپ، ىشىندە قايناپ جاتقان قورلىعى مەن ىزاسىن بىردەن بۇرق ەتكىزدى:
— كوكە، سول ءسۇت زاۋىتى دەگەن ساعان نەگە كەرەك؟! ارماننىڭ اكەسى سياقتى ەڭ بيىك كراندا جۇمىس ىستەسەڭ، شارشاماس تا ەدىڭ، الماتىعا توبەسىنەن كاراپ، بۇلتتاردى قولمەن سيپاپ وتىرۋشى ەدىڭ. مەن اۋلاداعى بالالارعا كوكەم كرانشى دەپ ماقتانار ەدىم.
— مىناۋ نە دەپ تۇر ءوزى؟ — دەدى تۇككە تۇسىنبەگەن اكەسى قاباعىن تۇكسيتىپ. — ازىراق ەسىمدى جينايىن، ارى بارا تۇرشى، بالام.
— جوق، كوكە، سەن ءسۇت زاۋىتىن تاستاپ، كرانشى بولىپ الۋىڭ كەرەك، — دەدى اشىنعان ۇلى، ودان يمەنبەي.
— مىناۋ قايتەدى، ءاي! كوكەڭنىڭ مازاسىن الما. مۇنداي مىنەزدى قايدان تاپتىڭ سەن؟ — دەپ سوزگە شەشەسى ارالاسسا دا، العان بەتىنەن قايتار ەمەس.
اكەسى بوساعا جاقتا بوس تۇرعان ورىندىققا وتىرا سالدى. «ەسىن جيناماي-اق»، جوق جەردە ايقاي كوتەرگەن بالاسىنىڭ كوڭىلىن تاپپاق.
— بالام، سوزىمە قۇلاق سالشى. مەن كرانشى بولىپ قايتەم؟ مەنىڭ ءوز جۇمىسىم بار. ايلىعىم دا جامان ەمەس. ونىڭ سىرتىندا سەندەر جالايتىن قايماق پەن قاتىقتى كۇندەلىكتى تەگىن الامىن. شارشايتىنىم راس. جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ ءبارى شارشايدى.
— ءيا دەگەن! ارماننىڭ كوكەسى شارشامايدى. ەڭ بيىك كراندا جەرگە قاراپ وتىرعان ادام شارشاي ما ەكەن؟!
— ارماننىڭ كوكەسى دەدىڭ بە؟ ول كىسى كرانشى ما ەكەن؟ — دەدى كوكەسى تاڭىرقاپ. — ءاي، بىلمەيمىن. سىڭايى بۇل جەردە ءبىر جاڭساقتىق بار.
— قوي ءارى! — دەدى شەشەسى اكەسىنەن گورى سەنىمدىرەك سويلەپ. — ول كىسىنى پروفەسسور دەسەڭ، ءجونى بار. اكىمشىلىك قىزمەتكەرى دەسەڭ، ءجونى بار. قۇرىعاندا، ءمۇعالىم دەشى، كەلىسەيىن. جۇمىسشىلاردى بىلەمىز عوي، ولاردىڭ كيىمدەرى كىر، قولدارى كۇس بولادى. ارمان سەندەردى تاقىر جەرگە وتىرعىزعان ەكەن.
مىسى قۇرىعان وراز جاقانعا تەلەفون شالدى. ءسوزىن قىسقا قايىردى:
— اۋلاعا شىق. بىردەڭە ايتام!
ءوزى ەسىكتىڭ اۋزىندا ءتورتىنشى قاباتتان تۇسكەن ورازدى كۇتىپ الىپ، ىلەسىپ تىسقا شىقتى.
— ايتساڭشى جىلدام! — دەپ وراز جولداسىن اسىقتىردى. — ءبىز ءۇي-ىشىمىز بولىپ ءقازىر كەشكى اسقا وتىرامىز.
— ارماننىڭ اكەسى ەشقانداي دا كرانشى ەمەس ەكەن! مەنىڭ كوكەم مەن اپام ايتىپ وتىر. ءتىپتى ونداي كرانشى بولمايدى دەيدى. ال، ساعان كەرەك بولسا!
— مەنىڭ كوكەم دە ونىڭ كرانشىعا ۇقسايتىن تۇگى جوق دەيدى!
ەكەۋى ەندى ارماندى شاقىردى.
— ارمان، اۋلاعا شىق! بىردەڭە ايتامىز!
ءۇشىنشى قاباتتىڭ ءبىر تەرەزەسىنەن ارماننىڭ باسى قىلت ەتىپ كورىندى دە، جوق بولىپ كەتتى. تومەن قاراي وقشا اتىلسا كەرەك، سەلدىر سارى شاشى جەلبىرەپ، جەردەگى ەكەۋدىڭ قاسىنا ەنتىگىپ جەتتى.
— ايتساڭدارشى.
— سەنىڭ كوكەڭ كرانشى ەمەس ەكەن عوي! سەن ءبىزدى الداپسىڭ.
— مەن كوكەمدى كرانشى شىعار دەپ ەدىم. مەيلى، وقاسى جوق. ول ءبىر-اق كۇندە كرانشى بولا الادى!
— ەندەشە، مەنىڭ كوكەم دە بولا الادى!
— مەنىڭ كوكەم دە!
— مىنە، تاماشا! ۇشەۋىمىزدىڭ دە كوكەلەرىمىز كرانشى بولادى! — دەپ قۋانىستى دوستار.
You Might Also Like
-
بۇل الەمدە ادامزات بالاسى وسى ۋاقىتقا دەيىن تىلسىم دۇنيەنىڭ جۇمباعى مەن قۇپيالى سىرىن ۇعا الماي،دالەلى جوق وقيعانىڭ كۋاگەرى بولىپ جاتقانى بەلگىلى.سونداي تىلسىم وقيعالارمەن كەز بولىپ،باي...
-
باقىت-كەز كەلگەن ادامنىڭ ىشكى تەبىرەنىسكە،تولعانىسقا تولى ەرەكشە ءبىر سەزىمى. باقىتسىز ەشكىم ءومىر سۇرە المايدى-اۋ،ءسىرا. ول ادامنىڭ رۋxاني ازىعى،سارقىلماس كۇشى مەن مارجانداي اسىل تاسى.
