InfoHub Logo

ءابدىرازاقوۆ ە.ع
م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
6B05311فيزيكا ءبىلىم باعدارلاماسىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
تاراز قالاسى

تۇيىندەمە

مەنىڭ ۇسىنىلعان تاقىرىبىمنىڭ باستى ماقساتى: قازىرگى كەزدەگى الەمدە توقتاۋسىز شىعىپ جاتقان ۇيالى تەلەفونداردىڭ ادام ومىرىنە اكەلەتىن زياندارى.

تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى – ۇيالى تەلەفوننىڭ ادام اعزاسىنا زيان كەلتىرەتىنى جونىندە عىلىمي تۇرعىسىنان زەرتتەۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە بولعاندىقتان تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى ايقىندالدى.

كىلتتىك سوزدەر: ۇيالى تەلەفون، بالا، ادام، زيان،الەم.

كىرىسپە ءبولىم:

ءبىزدىڭ اسىققان زاماندا ۇيالى تەلەفون – ۋاقىتتى ۇنەمدەيتىن تاپتىرماس كومەكشى. الايدا، ونىڭ زيانى دا جوق ەمەس.

بۇگىندە ۇيالى تەلەفوندارسىز جۇمىس ىستەۋ جانە ءىستى ءبىتىرۋ قيىننىڭ قيىنى. قازىرگى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىندا تەلەفون. جاستىڭ دا، كارىنىڭ دە قولىندا ۇيالى تەلەفون. ادامدار كۇنى-تۇنى سمارتفونمەن الەك بولادى. بۇگىندە بۇل قۇرال ويىن بالالارىنىڭ ويىنشىعىنا اينالعان دەسەك تە بولادى. ال وسى تەلەفون ادامعا قانشالىقتى زيان؟

جالپى قازىرگى بالالاردىڭ باسىم بولىگى تاڭدى تەلەفونمەن اتىرىپ، كەشتى سونىمەن باتىرادى دەسەك تە بولادى. ۇيالى تەلەفون بالالارعا كەرى اسەر ەتەدى. ەسكە ساقتاۋ قابىلەتى ناشارلايدى، بالالاردىڭ كوبى اشۋشاڭ، جۇيكەسى تەز قۇريدى تاعىسىن تاعى. ال ۇيالى تەلەفونمەن كوپ سويلەسەتىن بالالاردىڭ پسيحولوگياسىنا ايتارلىقتاي زيانى تيەدى.

قازاقستاندا ۇيالى بايلانىس 1998 جىلدان بەرى قولدانىستا ءجۇر. 20 ميلليون حالقى بار قازاقستاننىڭ 8 ميلليون 600 مىڭ تۇرعىنى ۇيالى بايلانىس قۇرالىن تۇتىنۋشىلار ساناتىنا كىرەدى. بولجامدار بويىنشا 2014 جىلى قازاقستاندا ءاربىر ەكى ادامنىڭ ءبىرى ۇيالى بايلانىس قىزمەتىن پايدالانادى.

ال ونىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەتىن زياندى اسەرى تۋرالى نە بىلەمىز؟ بىزدەن باسقا ەلدەردىڭ تالايى ۇيالى تەلەفوننىڭ ادام دەن­ساۋلىعىنا زياندىلىعى تۋرالى نەشە ءتۇرلى دابىل قاعىپ جاتىر. بۇل ماسەلە الەمدەگى جۇزدەگەن عالىمنىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا اينالعالى ءبىراز بولدى.

نەگىزگى ءبولىم:

ۇيالى تەلەفوننىڭ ادام اعزاسىنا قانشالىقتى زيان اسەر ەتەتىنى تۋرالى ءاربىر قولدانۋشى سەنەدى. ءبىراق، ءمان بەرمەيدى. سونىڭ سالدارىنان وزدەرىنە اۋرۋ تاۋىپ الادى. ءتىپتى قولدان تاستاماي، تاۋلىك بويى قىزىققا باتاتىندار دا بار. وسىلايشا ولار وزدەرىنىڭ التىن ۋاقىتتارىن جوعالتادى. ءبىر كۇندە 24 ساعات بولسا، جارتىسىنا جۋىعى ۇيالى تەلەفوندى پايدالانۋمەن وتەدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كوبىسى ۇيالى تەلەفوندى ساباق ۇستىندە پايدالانادى. مۋزىكا تىڭدايدى، ۆيدەو كورەدى. كەيدە سونداعى اۋەنگە ەلىكتەپ وتىرادى. سونىڭ اسەرىنەن ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى تومەندەيدى. ونىڭ جارقىراعان ەكرانعا قاراپ وتىرۋى ەڭ الدىمەن كوز جانارىن قۇرتادى. سونىمەن قاتار، ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن بۇزىپ، ءتىپتى جۇرەك اۋرۋى، قاتەرلى ىسىك سىرقاتىنا شالدىعۋىنا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن.

ادامدار پويىزدا، ليفت ىشىندە تەلەفونمەن سويلەسىپ جاتادى. ەڭ زيانى دا وسى ەكەن. ۇيالى تەلەفوننىڭ انتەنناسى مۇنداي جاعدايدا جوعارى دەڭگەيدە رادياسيا شىعارادى. بۇل اينالىپ كەلگەندە ادامنىڭ دەنە بولىكتەرىن قىزدىرىپ، دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر بەرەتىن كورىنەدى. اسىرەسە ،جاستار كۇندىز-تۇنى ۇيالى تەلەفونعا جابىسىپ، قولدارىنان ءبىر تاستامايدى. تۇنىمەن مۋزىكا تىڭدايدى، بىر-بىرىنە حابار جىبەرەدى. ايتەۋىر تىنىم جوق. زاريادتايتىن قوندىرعى جارتى مەتر جەردە بولسا، وندا جوعارى كەرنەۋلى ەلەكتر سىمىنىڭ استىندا ۇيىقتاعانمەن بىردەي ەكەن. ءتىپتى مۇنىڭ سوڭى ميدا قاتەرلى ىسىكتىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەدى. عالىمدار سۇمدىق سوراقى جايتتاردى دا انىقتاپ وتىر. ۇيالى تەلەفونمەن ۇزاق سويلەسسەڭىز، ول ادام ميىن ءبىر گرادۋسقا دەيىن قىزدىرادى ەكەن.

شۆەدتىك عالىمدار پايدالانۋشىلاردىڭ 84%-ى قۇلاق تۇسىندا تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋىن، 60 ۇيقىشىلدىققا بەيىمدەلۋىن، 50%-ى باس اۋرۋىنىڭ كۇشەيۋىن انىقتاعان[1]

قورىتىندى ءبولىم:

ۇيالى تەلەفوندى تاڭداعان كەزدە جاسىڭ 14 جاستان اسقان ءجون. ۇيالى تەلەفونىڭ ءارى ساپالى، ءارى قىمبات جانە مىندەتتى تۇردە جاڭا بولسىن. ۇيالى تەلەفوندى ساتىپ الاردا SAR ولشەمىمەن تانىسىپ (0،8 ۆت/كگ بولۋى ءتيىس)، سەرتيفيكاتتى تالاپ ەت. كۇنىنە سويلەسۋ ۋاقىتىن 2 ساعاتتان اسپاۋ كەرەك. بايلانىس جەلىسى ناشار بولعان جاعدايدا ەڭ دۇرىسى ءسوندىرىپ تاستا نەمەسە SMS قىزمەتىن پايدالان. تۇنگى ۋاقىتتا نەمەسە نايزاعاي كەزىندە تەلەفوندى ءسوندىرىپ تاستا. ۇيالى تەلەفوندى كەۋدەدە، ىشكى قالتادا، جاتىن بولمەدە ساقتاما. مىندەتتى تۇردە تەلەفونىڭدا قابى بولسىن. ەشقاشاندا جاس ءسابيدىڭ قولىنا تەلەفوندى ۇستاتپا. ۇيالى تەلەفونعا تاۋەلدى بولما، ودان باسقا دا قىزىقتار بار ەكەنىڭ ەستەن شىعارما.[2]

ويىمدى قورىتا كەلە، زيانىڭ بىلە تۇرا ءبىز نەمقۇرايلىق تانىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن مەن تومەنگى ۇسىنىستاردى جاسايمىن: بۇل پروبلەما مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تابۋ قاجەت، ول ءۇشىن ءبىرقاتار زاڭنامالار قابىلدانۋ كەرەك. جالپى حالىق، جاستار اراسىندا سەمينار، لەكتوريي، دوڭگەلەك ۇستەلدەردى وتكىزۋدى داستۇرگە اينالدىرۋ. دۇنيەجۇزىلىك «ۇيالى تەلەفونداردىڭ زياندىلىعىن ناسيحاتتايتىن كۇن» جاريالاۋ كەرەك. مەكتەپتەردە ۇيالى تەلەفوندى اكەلۋگە تيىم سالۋ. تەلەديدار، گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە زياندىلىعى جونىندە انتيجارنامالار، بەينەكليپتەر كورسەتۋ كەرەك.

گادجەتتەردىڭ دەنساۋلىققا ءقاۋىپتى ەكەنىن بەلگىلى بولسا بۇگىندە ولاردان باس تارتاتىندار كەمدە-كەم. كەرىسىنشە، تەلەفوندارعا، پلانشەتتەرگە، سمارتفوندارعا دەگەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتا تۇسۋدە. سايكەسىنشە، اقپاراتتىق تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىعان سايىن، اتالمىش بۇيىمداردىڭ قاۋىپتىلىگى دە جوعارلاي تۇسەدى. وسى رەتتە ماماندار قاراپايىم قاعيدالاردى ۇستانا وتىرىپ، ۇيالى تەلەفوننان كەلەتىن قاۋىپتەن ساقتانۋعا بولاتىنىن ايتادى:[3]

ارينە، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىن توقتاتۋ قيىن. ول كۇن سايىن قارقىندى دامۋ ۇستىندە. ۇيالى تەلەفوندارسىز بۇل كۇندى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق، ونىڭ ادام ومىرىنە قانشالىقتى زياندى ەكەنىن ەشقاشان جادىمىزدان شىعارماۋىمىز ابزال.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى.

1. «دەنساۋلىق» جۋرنالى. №4. 14-بەت. الماتى قالاسى. 2008 جىل.

2. «ايقىن» گازەتىنىڭ وفيسالدى سايتى. http:\\www.aykyn.kz .

3. ەلەكتروندىق ەنسيكلوپەديا. http:\\www.wikipedia.kz .

---