كوشپەلىلەردىڭ سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىمدارى
6 سىنىپ قازاقستان تاريحى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوشپەلىلەردىڭ سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىمدارى
ساباقتىڭ ماقساتى: ەجەلگى قازاقستاننىڭ ەرتەدەگى تۇرعىندارى كوشپەلى تايپالاردىڭ مادەنيەتى، سالت - ءداستۇرى ءدىني نانىمدارى تۋرالى كەڭ كولەمدە ءبىلىم بەرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: كوشپەلى تايپالاردىڭ سالت ءداستۇرى جانە ءدىني نانىم – سەنىمدەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ تەرەڭ ويلاۋ، ىزدەنۋ ءوز بەتىمەن جۇمىستانۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىك، يماندىلىققا، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر مەن ۇلتتىق رۋحقا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق ر كارتاسى، سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبالار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس - ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، كەستەلەر ۆەنن ديوگرامماسى، تەست
جۇمىسى.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ.
II. ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
تومەندەگى كەستە بويىنشا سۇرالادى.
تايپا اتاۋى ءومىر سۇرگەن كەزەڭدەرى مەكەندەگەن جەرلەرى
ساقتار ب. ز. ب. YII – IY عاسىرلار ورتا ازيا مەن قازاقستاندى مەكەندەگەن
ۇيسىندەر ب. ز. ب. III عاسىر
ب. ز. ب. IY عاسىرى جەتىسۋدى مەكەندەگەن
قاڭلىلار ب. ز. ب. III - II عاسىر وڭتۇستىك قازاقستان سىرداريا القابىن مەكەندەگەن.
عۇندار ب. ز. ب. IY عاسىر
ب. ز. ب. III عاسىر ورتا ازيادان ب. ز. ب. I عاسىردىڭ سوڭى مەن ب. ز. I عاسىردا كەلدى.
سارماتتار ب. ز. ب. YIII عاسىر
ب. ز. ب Y عاسىر باتىس قازاقستاندا جايىق، جەم بويلارى.
تايپالاردىڭ مەكەندەگەن جەرلەرىن كارتادان كورسەتۋ.
سۇراق جاۋاپ ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
1. ەجەلگى قازاقستان تۇرعىندارى نەلىكتەن كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا كوشتى (كليماتتىڭ وزگەرۋىنەن)
2. « اڭ ءستيلى» قاي تايپانىڭ ءومىر سۇرگەن كەزەڭىندە پايدا بولدى.
(ساقتاردىڭ تۇسىندا ب. ز. ب. YII عاسىردا)
3. كوشپەلىلەردىڭ قانداي زاتتاردى ويلاپ تاپقانىن ايت.
(ات ابزەلدەرىن، بۇيىمدار كيىز ءۇي، بەزەنۋ بۇيىمدارى)
4. قاڭلىلاردىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن اتا.
(قاۋىنشى، جەتىاسار، وتىرار - قاراتاۋ)
5. ۇلى جىبەك جولى ارقىلى جۇيەلى قارىم - قاتىناس قاي عاسىردا قالىپتاستى؟
(ب. ز. ب. II عاسىر.)
6. قازاقستان اۋماعى ارقىلى قانداي تاۋارلار تاسىمالداندى؟
(جىبەك ماتا، جۇڭگو ىدىستارى، يراننىڭ ورنەكتى اسىل جۇزىكتەرى ت. ب.)
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتىپ جاڭا ساباققا ءوتۋ كەزەڭى.
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى.
1. كوشپەلىلەردىڭ ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
2. جەرلەۋ ءداستۇرى.
3. كوشپەلى حالىقتاردىڭ سالت - ءداستۇرى.
تۇسىنىك بەرىپ ءوتۋ. ءدىن دەگەنىمىز
(ادام بالاسىنىڭ جاراتۋشىعا، اينالانى قورشاعان ورتاعا دەگەن نانىم، سەنىم)
تومەندەگى كەستە بويىنشا ءتۇسىندىرۋ.
● تايپا اتاۋى
● ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
● جەرلەۋ ءداستۇرى
1) ساقتار
وتقا تابىنۋ، سوعىس قۇدايىنا اسپان دەنەلەرىنە، تايپا كوسەمدەرىنە، رۋ اقساقالدارى ارۋاعىنا تابىنعان ولاردى ءقايتىپ تىرىلەدى دەپ ويلاعان.
جەرلەنگەن ادامعا مەرەكەلىك سالتاناتتى كيىم كيگىزگەن. جانىنا قارۋ جاراق بۇيىمدارىن، دۇنيە - مۇلكىن قوسا جەرلەگەن.
2) ۇيسىندەر
جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن، سوعان ارناپ قۇرباندىقتار شالىپ وتىرعان.
ءتىرى كەزىندە پايدالانعان زاتتارىن قويعان، تاماق ىشەتىن ىدىستار، ساۋىت - سايمانى قارۋ - جاراعى ت.ب.
3) قاڭلىلار
ايعا، كۇنگە جۇلدىزدارعا تابىنعان. اتا - بابالار ارۋاعىنا سيىنعان. تابيعاتتان تىس كۇشتەرگە تابىنىپ ءۇي مالدارىن قۇرباندىققا شالعان.
قايتىس بولعان ادامدى كيىمىمەن جەرلەگەن تاماق سالاتىن، سۋ قۇياتىن ىدىسى قاجەت زاتتار جانە بەزەنۋ بۇيىمدارى اشەكەي زاتتار قويىلعان.
4) عۇندار
اسپانعا، جەرگە اتا - بابا ارۋاعىنا، كوكتەگى تاڭىرگە ارناپ قۇرباندىق شالعان.
اۋقاتتى ادامداردىڭ زيراتتارىنان التىن - سىرعالار، جۇزىكتەر، اشەكەيلەپ جاساعان كەمەر بەلدىكتەر قىمبات باعالى جۇڭگو ماتالارى كەزدەسەدى.
5) سارماتتار
سارمات ەسكەرتكىشتەرىندە ادامدى جەرلەگەن ورىندارمەن قوسا ارۋاقتارعا اس بەرۋ، ءمىناجات جاساۋ ءۇشىن سالىنعان عيباداتحانالار كەزدەسەدى. عيباداتحانادا وت جاعىلعان ورىندار كوپ كەزدەسەدى.
ەرلەردىڭ جانە ايەلدەرىنىڭ دە قابىرلەرىنە قارۋ - جاراق مىندەتتى تۇردە قويىلعان. سارمات قورىمدارىنان گرەك قۇدايى. ءديونيستىڭ بەينەلەرى سالىنعان ىدىستار كوبىرەك تابىلعان. ديونيس گرەكيادا ءجۇزىم شارۋاشىلىعى مەن شاراپ قۇدايى.
وقۋشىلارمەن جۇمىس.
1. كوشپەلى تايپالاردىڭ و دۇنيە تۋرالى تۇسىنىگى قانداي بولعان.
(ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ەسەپتەگەن)
2. كوشپەلى جەرلەۋ ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىم سەنىمدەرىندە ۇقساستىق بارما بار بولسا اتا.
ۆەنن دياگرامماسى: ءدىني نانىم سەنىمدەردىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تاۋىپ تولتىرۋ.
● كوشپەلىلەردىڭ ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
● ۇقساستىق.
● قازىرگى كەزدەگى نانىم - سەنىمدەر.
يسلام دىنىنە قىسقاشا توقتالۋ. قازىرگى كەزەڭدە قازاقتار يسلام دىنىنە سەنەدى. يسلام ءدىنى قازاقستاندا YIII - IX عاسىردان باستاپ تاراعان IX - X عاسىرلاردان باستاپ قازاق جەرىن مەكەندەگەن حالىقتار اراسىندا جەرلەۋ ءداستۇرىن وزگەرىس ەنگىزىلىپ مۇسىلماندىق سيپات الدى. قازىرگى ۋاقىتتا دا قازاق اراسىندا وتقا، سۋعا، اي مەن كۇنگە ت. ب. ءتاۋ ەتۋ يسلامدىق قاعيدا - جوسىندارمەن قاتار جالعاسىپ كەلەدى. يسلام ءدىنى نەگىزىنەن ادامدى يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، سىيلاستىققا باۋليدى.
تاقىرىپتى تەست جۇمىسى ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
تولىقتىرۋ تەستى.
1. گرەك، پارسى، جۇڭگو جازبالارى بويىنشا قازاق دالاسىندا....،....،....،،....،..... تايپالارى تۇرعان.
2. قازاقستان اۋماعىن جايلاعان ەجەلگى تايپالار..........-........................
3. ب. ز. ب 7 عاسىردان باستاپ دالالى ايماقتار وڭىرىندە اڭداردى بەينەلەۋ «..........».
4. بۇيىمعا ءتۇرلى ءتۇستى تاستاردى جاپسىرۋ «......................... ءستيلى».
5. كوشپەلى تايپالار ومىرىندە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك بولعاندىعىن........................ دالەلدەيدى.
ءۇي تاپسىرما: وتكەن تاقىرىپقا بايلانىستى تەست قۇراستىرۋ، ءسوز جۇمباقتار، رەبۋستار
تاقىرىپتى وقىپ كەلۋدى تاپسىرۋ.
باعالاۋ كەزەڭى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوشپەلىلەردىڭ سالت - ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىمدارى
ساباقتىڭ ماقساتى: ەجەلگى قازاقستاننىڭ ەرتەدەگى تۇرعىندارى كوشپەلى تايپالاردىڭ مادەنيەتى، سالت - ءداستۇرى ءدىني نانىمدارى تۋرالى كەڭ كولەمدە ءبىلىم بەرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: كوشپەلى تايپالاردىڭ سالت ءداستۇرى جانە ءدىني نانىم – سەنىمدەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ تەرەڭ ويلاۋ، ىزدەنۋ ءوز بەتىمەن جۇمىستانۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىك، يماندىلىققا، ۇلتتىق سالت - ءداستۇر مەن ۇلتتىق رۋحقا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق ر كارتاسى، سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبالار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس - ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، كەستەلەر ۆەنن ديوگرامماسى، تەست
جۇمىسى.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ.
II. ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
تومەندەگى كەستە بويىنشا سۇرالادى.
تايپا اتاۋى ءومىر سۇرگەن كەزەڭدەرى مەكەندەگەن جەرلەرى
ساقتار ب. ز. ب. YII – IY عاسىرلار ورتا ازيا مەن قازاقستاندى مەكەندەگەن
ۇيسىندەر ب. ز. ب. III عاسىر
ب. ز. ب. IY عاسىرى جەتىسۋدى مەكەندەگەن
قاڭلىلار ب. ز. ب. III - II عاسىر وڭتۇستىك قازاقستان سىرداريا القابىن مەكەندەگەن.
عۇندار ب. ز. ب. IY عاسىر
ب. ز. ب. III عاسىر ورتا ازيادان ب. ز. ب. I عاسىردىڭ سوڭى مەن ب. ز. I عاسىردا كەلدى.
سارماتتار ب. ز. ب. YIII عاسىر
ب. ز. ب Y عاسىر باتىس قازاقستاندا جايىق، جەم بويلارى.
تايپالاردىڭ مەكەندەگەن جەرلەرىن كارتادان كورسەتۋ.
سۇراق جاۋاپ ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
1. ەجەلگى قازاقستان تۇرعىندارى نەلىكتەن كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا كوشتى (كليماتتىڭ وزگەرۋىنەن)
2. « اڭ ءستيلى» قاي تايپانىڭ ءومىر سۇرگەن كەزەڭىندە پايدا بولدى.
(ساقتاردىڭ تۇسىندا ب. ز. ب. YII عاسىردا)
3. كوشپەلىلەردىڭ قانداي زاتتاردى ويلاپ تاپقانىن ايت.
(ات ابزەلدەرىن، بۇيىمدار كيىز ءۇي، بەزەنۋ بۇيىمدارى)
4. قاڭلىلاردىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن اتا.
(قاۋىنشى، جەتىاسار، وتىرار - قاراتاۋ)
5. ۇلى جىبەك جولى ارقىلى جۇيەلى قارىم - قاتىناس قاي عاسىردا قالىپتاستى؟
(ب. ز. ب. II عاسىر.)
6. قازاقستان اۋماعى ارقىلى قانداي تاۋارلار تاسىمالداندى؟
(جىبەك ماتا، جۇڭگو ىدىستارى، يراننىڭ ورنەكتى اسىل جۇزىكتەرى ت. ب.)
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتىپ جاڭا ساباققا ءوتۋ كەزەڭى.
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى.
1. كوشپەلىلەردىڭ ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
2. جەرلەۋ ءداستۇرى.
3. كوشپەلى حالىقتاردىڭ سالت - ءداستۇرى.
تۇسىنىك بەرىپ ءوتۋ. ءدىن دەگەنىمىز
(ادام بالاسىنىڭ جاراتۋشىعا، اينالانى قورشاعان ورتاعا دەگەن نانىم، سەنىم)
تومەندەگى كەستە بويىنشا ءتۇسىندىرۋ.
● تايپا اتاۋى
● ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
● جەرلەۋ ءداستۇرى
1) ساقتار
وتقا تابىنۋ، سوعىس قۇدايىنا اسپان دەنەلەرىنە، تايپا كوسەمدەرىنە، رۋ اقساقالدارى ارۋاعىنا تابىنعان ولاردى ءقايتىپ تىرىلەدى دەپ ويلاعان.
جەرلەنگەن ادامعا مەرەكەلىك سالتاناتتى كيىم كيگىزگەن. جانىنا قارۋ جاراق بۇيىمدارىن، دۇنيە - مۇلكىن قوسا جەرلەگەن.
2) ۇيسىندەر
جاراتۋشى كۇشكە سەنگەن، سوعان ارناپ قۇرباندىقتار شالىپ وتىرعان.
ءتىرى كەزىندە پايدالانعان زاتتارىن قويعان، تاماق ىشەتىن ىدىستار، ساۋىت - سايمانى قارۋ - جاراعى ت.ب.
3) قاڭلىلار
ايعا، كۇنگە جۇلدىزدارعا تابىنعان. اتا - بابالار ارۋاعىنا سيىنعان. تابيعاتتان تىس كۇشتەرگە تابىنىپ ءۇي مالدارىن قۇرباندىققا شالعان.
قايتىس بولعان ادامدى كيىمىمەن جەرلەگەن تاماق سالاتىن، سۋ قۇياتىن ىدىسى قاجەت زاتتار جانە بەزەنۋ بۇيىمدارى اشەكەي زاتتار قويىلعان.
4) عۇندار
اسپانعا، جەرگە اتا - بابا ارۋاعىنا، كوكتەگى تاڭىرگە ارناپ قۇرباندىق شالعان.
اۋقاتتى ادامداردىڭ زيراتتارىنان التىن - سىرعالار، جۇزىكتەر، اشەكەيلەپ جاساعان كەمەر بەلدىكتەر قىمبات باعالى جۇڭگو ماتالارى كەزدەسەدى.
5) سارماتتار
سارمات ەسكەرتكىشتەرىندە ادامدى جەرلەگەن ورىندارمەن قوسا ارۋاقتارعا اس بەرۋ، ءمىناجات جاساۋ ءۇشىن سالىنعان عيباداتحانالار كەزدەسەدى. عيباداتحانادا وت جاعىلعان ورىندار كوپ كەزدەسەدى.
ەرلەردىڭ جانە ايەلدەرىنىڭ دە قابىرلەرىنە قارۋ - جاراق مىندەتتى تۇردە قويىلعان. سارمات قورىمدارىنان گرەك قۇدايى. ءديونيستىڭ بەينەلەرى سالىنعان ىدىستار كوبىرەك تابىلعان. ديونيس گرەكيادا ءجۇزىم شارۋاشىلىعى مەن شاراپ قۇدايى.
وقۋشىلارمەن جۇمىس.
1. كوشپەلى تايپالاردىڭ و دۇنيە تۋرالى تۇسىنىگى قانداي بولعان.
(ولگەن ادام تىرىلەدى دەپ ەسەپتەگەن)
2. كوشپەلى جەرلەۋ ءداستۇرى مەن ءدىني - نانىم سەنىمدەرىندە ۇقساستىق بارما بار بولسا اتا.
ۆەنن دياگرامماسى: ءدىني نانىم سەنىمدەردىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تاۋىپ تولتىرۋ.
● كوشپەلىلەردىڭ ءدىني - نانىم سەنىمدەرى.
● ۇقساستىق.
● قازىرگى كەزدەگى نانىم - سەنىمدەر.
يسلام دىنىنە قىسقاشا توقتالۋ. قازىرگى كەزەڭدە قازاقتار يسلام دىنىنە سەنەدى. يسلام ءدىنى قازاقستاندا YIII - IX عاسىردان باستاپ تاراعان IX - X عاسىرلاردان باستاپ قازاق جەرىن مەكەندەگەن حالىقتار اراسىندا جەرلەۋ ءداستۇرىن وزگەرىس ەنگىزىلىپ مۇسىلماندىق سيپات الدى. قازىرگى ۋاقىتتا دا قازاق اراسىندا وتقا، سۋعا، اي مەن كۇنگە ت. ب. ءتاۋ ەتۋ يسلامدىق قاعيدا - جوسىندارمەن قاتار جالعاسىپ كەلەدى. يسلام ءدىنى نەگىزىنەن ادامدى يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، سىيلاستىققا باۋليدى.
تاقىرىپتى تەست جۇمىسى ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
تولىقتىرۋ تەستى.
1. گرەك، پارسى، جۇڭگو جازبالارى بويىنشا قازاق دالاسىندا....،....،....،،....،..... تايپالارى تۇرعان.
2. قازاقستان اۋماعىن جايلاعان ەجەلگى تايپالار..........-........................
3. ب. ز. ب 7 عاسىردان باستاپ دالالى ايماقتار وڭىرىندە اڭداردى بەينەلەۋ «..........».
4. بۇيىمعا ءتۇرلى ءتۇستى تاستاردى جاپسىرۋ «......................... ءستيلى».
5. كوشپەلى تايپالار ومىرىندە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك بولعاندىعىن........................ دالەلدەيدى.
ءۇي تاپسىرما: وتكەن تاقىرىپقا بايلانىستى تەست قۇراستىرۋ، ءسوز جۇمباقتار، رەبۋستار
تاقىرىپتى وقىپ كەلۋدى تاپسىرۋ.
باعالاۋ كەزەڭى.
You Might Also Like
-
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: “ءۇي وسىمدىكتەرى - ادام ومىرىندە” (پرەزەنتاسياسىمەن)
