كۇلشاھار
ەرتەدە كىشمۇر شاھارىندا ءبىر پاتشا بولعان. اتى بەلگىسىز پاتشا حالقىنا ءادىل، عارىپ-مۇساپىرلەرگە كوپ قاراساتىن بولعان. ءبىراق پاتشا ءوزى بالاسىز بولعان.
پاتشا ءوزىنىڭ سارايىندا بىرنەشە ۋازىرلەرىمەن ءماجىلىس قۇرىپ وتىرعاندا، بورىشى باسىنان اسقان، سول بورىشتان قىسىلىپ جانتالاسقان، ءار ءتۇرلى كەمشىلىكتىڭ ءبارى دە ءوز باسىندا، ءۇستى-باسى البا-جۇلبا جىرتىق ءبىر قايىرشى كىرىپ كەلدى.
پاتشا وتىر ەدى ءماجىلىس قۇرىپ،
ۇستىنە سول ءمۇساپىر كەلدى كىرىپ.
«قۇدايدىڭ كەمشىلىگى ءبارى مەندە» دەپ،
پاتشاعا ءسوز سويلەدى جىلاپ تۇرىپ.
«ۋاعالايكۇماسسالام، تاقسىر حانىم،
جوقتىقتان شىعار بولدى ءعارىپ جانىم،
ءجۇز ءدىلدا قىسىپ جۇرگەن بورىشىم بار،
سول ەدى سىزگە كەلگەن مەنىڭ ءحالىم».
پاتشا ءجۇز ءدىلدانى سۋىرىپ بەردى،
ءمۇساپىر قولىن جايىپ قاراپ تۇردى.
«دۇنيەدە سىزدە قاجەت بار ما ەكەن» دەپ،
پاتشادان ول ءمۇساپىر جاۋاپ سۋىردى.
پاتشا ايتتى:
ءبىتتى مە، اي، بەيشارا، كەلۋىڭ سەنىڭ،
قاجەتىم دۇنيەدە ءباردۇر مەنىڭ.
ايتۋعا كوپ ىشىندە قامىعامىن،
ءبىر پەرزەنت دۇنيەدە مەنىڭ مۇڭىم.
قايىرشى ايتتى:
قۇداي-اي، كوزىم جاسىن كورگىن دەدى،
ءبىر پەرزەنت پاتشاعا بەرگىن دەدى.
اعىنان ىرزا بولىپ، باتا بەرىپ،
ءمۇساپىر ۇيدەن شىعىپ عايىپ بولدى.
مۇنان كەيىن كوپ ۇزاماي-اق ءمۇساپىردىڭ دۇعاسى قابىل بولىپ، پاتشانىڭ ايەلى بالا كوتەردى. كامىل توعىز اي، ون كۇنىن ءبىتىرىپ، پاتشانىڭ ايەلى بوساندى. تۋعان بالاسى قىز بولدى. پاتشا وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن جاسادى، ۇلكەن قۋانىشقا بولەندى. ەندى ول قىزدىڭ اتىن قويۋ كەرەك بولدى.
پاديشا جۇرتىن جيىپ قىلدى تويدى،
بۇرىنعى قاپالىقتىڭ ءبارىن جويدى.
جيناپ اپ ەلىندەگى عۇلاماسىن،
ول قىزدىڭ كۇلشاھار دەپ اتىن قويدى.
مۇنان پاتشا قىزىن دارەجەلەپ باعا بەردى، بالانىڭ بالالىقتاعى نەندەي كەرەگىنىڭ ءبارىن دە دايار ەتتى. كۇلشاھار وتە جاقسى، وتە سۇلۋ بولىپ ءوسىپ كەلە جاتتى. قىزدىڭ سۇلۋلىعى سونداي، ادامنىڭ ايتىپ اۋزى جەتپەستەي، سول زاماندا ول قىزدان سۇلۋلىق وتپەگەن. كۇلشاھاردىڭ سۇلۋلىعى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا جايىلدى. ەر جەتتى، ون التى-ون جەتى جاسقا كەلدى. ون ءتورت جاسىنا دەيىن كۇلشاھاردى مەكتەپكە وقۋعا بەردى.
بۇل سولاي جاتا تۇرسىن. ەندى باعدات شارىندەگى شاھينشاھ پاتشانىڭ شاھزادا دەگەن جالعىز بالاسى بولعان. بۇل بالانىڭ دارەجەسى جانە ءوزىنىڭ جاقسىلىعى، سۇلۋلىعىنا ءوز شارىندە ەشكىم تەڭ بولماعان. شاھزادا ەر جەتتى. جىگىت بولدى. جىگىتشىلىك ويلاپ، ءوز قاتارىنداعى قىزدارعا كوزىن سالدى. ءبىراق قىزدىڭ ءبارى دە شاھزاداعا ۇنامادى.
ءبىر كۇندەرى كىشمۇردەگى كۇلشاھاردىڭ دىبىسى قۇلاعىنا ءتيدى. ايتۋشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا شاھزادا عاشىق بولدى. ەندى سول قىزعا بارىپ، ديدارىن ءبىر كورمەي تىنىشتالمايتىن بولدى. ءوزى پاتشانىڭ بالاسى، پۇرساتى مول. بىرنەشە باسشى، بىرنەشە قوسشى الىپ جانە قىرىق تۇيەگە التىن، كۇمىس تاعى باسقا اسىل زاتتار ارتىپ، ءبىر كەرۋەن بولىپ كىشمۇرگە ساپار شەكتى. كوپ كۇندەر جول ءجۇردى. جولدا ەش جەردە توقتاماي كىشمۇرگە كەلدى. قالانىڭ ءبىر شەتىنەن پاتەر الىپ، كوپەس، باي ساۋدەگەر بولىپ جاتا بەردى. شاھزادانىڭ ەندىگى جۇمىسى اراعا كىسى سالىپ، قىزعا قايتكەندە جولىعۋ بولدى. ءبىراق ەسەبى تابىلمادى. ءسويتىپ جۇرگەندە سول جەردەگى ءبىر مىستان كەمپىرگە جولىقتى. ول كەمپىردەن قىزدىڭ جايىن سۇرادى. جانە «شەشە، مەنى سول قىزعا جولىقتىر» دەدى. «وسى جۇمىستى ورىنداساڭ، العانىڭشا ەڭبەك تولەيمىن»، – دەدى. ول كەمپىر ەكەۋىن كەلىستىرمەك بولدى. ەندى كەمپىر قىزعا بارىپ، شاھزادانىڭ جايىن باياندايدى. كەمپىردىڭ ءسوزى:
شاھاردا جالعىز بىتكەن شىنار دەيمىن،
كوڭىلىڭ وعان تيسەڭ تىنار دەيمىن.
سىزدەردەي تالاي قىزدى ۇناتپاعان،
وزىڭدەي بەكزاداعا قۇمار دەيمىن.
مۇنان دا باسقا كەمپىر اڭگىمەمەن دە كوپ سيپاتتايدى. كەمپىردىڭ ءسوزىن قىز دا ماقۇل كوردى. كەمپىر قايتىپ شاھزاداعا كەلىپ، قىزدىڭ ماقۇل كورگەنىن ايتتى. مۇنىمەن قاتار «جاقىن ارادا وسى شاھاردا ۇلكەن ءبىر توي بولادى. سول تويدا جولىقتىرامىن، ونان بەرگى جەردە بولمايدى» دەدى كەمپىر.
از عانا كۇننەن كەيىن توي بولدى. تويعا حالىق كوپ جيىلدى. تويعا كۇلشاھار دا كەلدى، قاسىنداعى قىرىق قىز نوكەرىمەنەن، ءبىراق سىي قوناق بوتەن بولمەدە بولىپ، قىزدى كورە المادى، كورۋگە ءجونى بولمادى. توي تاراعاسىن شاھزادا كەمپىرگە جولىعىپ، قىز جونىندە سويلەستى. كەمپىر ايتتى: «بۇل تويدا رەتى كەلمەدى. ەندى جولىعۋ قيىن، پۇرساتىڭ كەلسە، ءوزىڭ ءبىر باسقا ءۇي سالدىرىپ، ءۇيدىڭ ىشىنە ءوزىڭ وتىراتىن كىشكەنە تەسىگى بار بولمە سالساڭ، تەسىكتەن قىزدى كورسەتەيىن. سونان ۇلكەن توي جاساپ، تويعا حالىقتىڭ ءبارىن دە شاقىر، قىزدى دا شاقىر، ءبىر كورسەڭ، سوندا كورەرسىڭ»، – دەدى.
مۇنان كەيىن شاھزادا التىن، كۇمىستەن بىرنەشە شەبەر جيناپ ءۇي سالدىردى. ءبىراق قاشان كورگەنشە، ءوزى دە عاشىقتان وتە جۇدەدى. ءۇيدى ويداعىداي سالىپ بولىپ، توي جاساپ، شاھزادا حالىقتى شاقىردى. تويعا قىز دا كەلدى. ءبىراق وندا دا ءۇي ىشىندە كورۋگە بولمادى. شاھزادا كەمپىرگە جولىقتى. كەمپىر توي تاراعاسىن ءۇيدىڭ سىرتىنداعى تاسادا جولىقتىراتىن بولدى. ادامنىڭ ءبارى دە تارادى. الگى تاسادا قىز كەلىپ، شاھزاداعا جولىقتى. شاھزادا كۇلىمسىرەپ قىزعا ءبىر اۋىز ءسوز سويلەدى. سوندا قىز ايتتى: «سەن ءوزىڭ قالايسىڭ؟ اقىماقتارشا كۇلىپ سويلەيدى ەكەنسىڭ»،– دەدى.
مۇنان سوڭ شاھزاداعا ەندى سويلەۋگە ۋاقىت بولمادى. سەبەبى، «اقىماق» دەگەن ءسوز وعان وتە اۋىر ءتيدى. سونىڭ ءۇشىن ەندى سوزگە كەلمەدى. ەكەۋى ەكى جاققا ايىرىلىپ جۇرە بەردى. مۇنان كەيىن شاھزادا «مەنىڭ ءبىر قىزعا ۇناماعانىم-اي» دەپ، ەكىنشى جاعىنان عاشىق بولىپ اۋىرا باستادى. ەندى بۇل شاھاردا تۇرۋعا بولمادى. بارلىق جولداسىمەن مۇلكىنىڭ ءبارىن تۇيەگە ارتىپ، باعداتقا، ءوز ەلىنە كوشىپ كەتتى. ءبىراق عاشىقتىقتان اۋىرىپ، كوپ ۇزاماي-اق ەلىنە بارعاسىن شاھزادا ءولدى. اكەسى شاھينشاھ پاتشا جالعىز بالاسىنىڭ باسىنا سول ولگەن ساعاتىندا التىننان كۇمبەزدەگەن تام سالدىردى. ولىكتى قۇرمەتتەپ، قىرقى بىتكەنشە باسىنا شىراقشى وتىرعىزدى.
ەندىگى اڭگىمە كىشمۇردەن. كۇلشاھار ءۇش كۇننەن كەيىن ءتۇس كوردى. تۇسىندە باعداتقا بارىپتى. وندا بەتىنە پەردە جامىلىپ، ءولىپ جاتقان شاھزادانىڭ بەتىن اشىپ جولىعىپتى. سوندا شاھزادا بىلاي دەگەن:
— ءاي، اقىماق، بۇل جەرلەرگە نەگە كەلدىڭ،
سەن مەنىڭ اقىماقتىعىمدى قايدان ءبىلدىڭ؟
نە ىزدەپ بۇل اراعا كەلىپ ءجۇرسىڭ،
الىپ كەت ساداعاسىن تامام ەلدىڭ.
— ءاي، اقىماق، ساعان ءتۇسسىن مەنىڭ دەرتىم،
كورەسىڭ قاي سيقىڭمەن ەلدىڭ بەتىن.
بارعاندا اقيرەتكە سويلەسەرمىن،
وسىنداي كۇيگە سالدى عاشىق وتىڭ.
ويانا كەلسە، ءتۇسى ەكەن. كۇلشاھار ويلادى: «قوي، مەنىكى ۇيات بولعان ەكەن، نە بولعانمەن، سول سياقتى ادامعا بارماي ءجونى كەلمەس» دەدى دە ازىق-تۇلىك الىپ، ەر كيىمىن كيىنىپ، شاشىن جەلكەسىنە ءتۇيىپ، ءبىر جاقسى اتقا ءمىندى دە ءبىر تۇندە ادامعا ايتپاي ءجۇرىپ كەتتى. اكەسى پالەن كۇن سۇراۋ سالىپ، ىزدەپ تابا المادى.
كۇلشاھار سول جۇرۋمەن بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ، كەشكە جاقىن ءبىر جاردىڭ قاسىندا اتىنان ءتۇسىپ، تاماعىن ءىشىپ وتىرعاندا، ءبىر بولەك ادام كەلىپ، «ۇرىسىڭ» دەپ، ۇرىپ-سوعىپ ۇستاپ اپارىپ، دالاعا دارعا اسادى دا ات-تونىن ولجا قىلادى. ءبىراق ونىڭ ايەل ەكەنىن بىلمەيدى. سونان قىز داردا كەشكە دەيىن تۇرادى. ولەر بولدى، جىلادى، كۇن باتا دار تۇبىنە قوي جۋساتۋعا ءبىر قويشى تاز قوي جايىپ كەلدى. قىز تازعا جالىندى. جاعدايىن ايتتى. تازشا اياپ، قىزدى داردان بوساتتى. قويشى ەرتەڭ مەنەن كورەدى دەپ، قويدى باسقا جاققا ايداپ اكەتتى. سونان كەيىن قىز قويشىمەن قوشتاسىپ ءجۇرىپ كەتتى. بىرنەشە كۇن جاياۋ ءجۇرىپ، ءبىر جەرگە كەلدى. كەشكە تاياۋ ءبىر توپ ادامعا جولىقتى، ىشىندە حاننىڭ ءۋازىرى بار ەكەن. بۇلار كەلىپ قىزدى تەكسەرە باستادى. بۇل «جولاۋشىمىن» دەدى. اناۋ ادامدار سول كۇنى مال ۇرلاتىپ، سونى ىزدەپ ءجۇر ەكەن. «سەن ۇرىسىڭ»، – دەپ، حاننىڭ ءۋازىرى قىزدى اپارىپ اباقتىعا سالدى. ءبىراق ۇرىنىڭ ايەل ەكەنىن ەشكىم بىلمەدى. اباقتىدا بىرنەشە كۇن جاتتى. ءبىر كۇنى ءۋازىردىڭ قاتىنى «ۇرى دەپ جۇرگەن جىگىت قانداي ەكەن، كورەيىنشى» دەپ، ءۋازىر جوقتا لاباقتىنىڭ ەسىگىن اشىپ، ۇرىنى كوردى. كورسە، كەلبەتى جاننان اسقان ءبىر سۇلۋ جىگىت. قاتىن كوردى دە ۇرىعا عاشىق بولدى. مۇنان سوڭعى كۇندەردە دە كۇنىنە ءۇش رەت كەلىپ، جاقسى تاماق بەرىپ تۇراتىن بولدى.
مۇنىمەنەن قاتار ۇرىعا ءوزىنىڭ ۇناتقان نيەتىمەن جاقىنداسقىسى كەلىپ، كەۋىل ايتتى. ۇرى قاتىنعا: «كىدىرە تۇر، تۇلا-بويىم جارا، ساۋىعىڭقىرايىن»، – دەدى.
ءبىر كۇنى ءۋازىر كەشكىسىن ۇيىنە كەلسە، قاتىن جوق، قاراپ تابا المايدى. لاباقتىنى اشىپ قاراسا، قاتىن ۇرىمەن بىرگە وتىر. «بۇل ۇرىمەن ويناس ەكەن» دەگەن كەۋلىمەن قاتىننىڭ باسىن قىلىشپەن شاۋىپ تاستادى. ۇرىعا شابايىن دەپ ۇمتىلعاندا، قىز ەمشەگىن شىعاردى. سوندا ءۋازىر شاپپادى. ۇرى ايتتى: «مەن قىز ەدىم عوي. سەن قاتىندى بەكەر ءولتىردىڭ»، – دەدى. ءۋازىر ايتتى: «مەن بىلگەنىم جوق. سەنى جىگىت شىعار دەدىم. ولاي بولسا، مەن سەنى ايەلىمنىڭ ورنىنا الامىن»، – دەدى. قىز «ماقۇل» دەدى. «ءبىراق ماعان كەمىدە كۇن پۇرسات بەر، مەن جاراقاتىمنان جازىلايىن»، – دەدى. لاباقتىدان شىعىپ، ءۋازىردىڭ تاماعىن ىستەپ بەرىپ، ۋادە بويىنشا جاقىنداسپاي ءجۇردى. ءبىر كۇنى ءۋازىر شارشاپ كەلىپ، تۇندە قاتتى ۇيىقتادى. قىز تۇردى دا ءۋازىردىڭ ءوز قىلىشىمەن باسىن ءبىر-اق شاپتى.
ءۋازىردىڭ قىلىشپەنەن كەستى باسىن،
اھ ۇرىپ، قايعىمەنەن توكتى جاسىن.
استىنا ءبىر جۇيرىك ات ءمىنىپ الدى،
سالدى دا التىن، كۇمىس گاۋھار تاسىن.
ءعارىپ قىز ءتۇن ىشىندە ءجۇرىپ كەتتى،
ۋازىرگە قاتىنى مەن اجال جەتتى.
سول كۇنى تۇنىمەنەن تىنباي ءجۇرىپ،
باعداتقا تاڭ اتقاسىن كەلىپ جەتتى.
شاھاردىڭ بەر جاعىندا ءبىر قويشىعا جولىعىپ، قويشىدان ەلدىڭ اماندىعىن جانە ءجون سۇرادى. قويشى ايتتى: «پاتشانىڭ جالعىز بالاسى شاھزادا، كىشمۇرگە قىز ىزدەپ بارىپ، اۋىرىپ كەلدى دە ءولدى. ولگەنىنە ون بەس كۇندەي بولدى. باسقالار امان. اناۋ جارقىراپ تۇرعان شاھزادانىڭ تامى»، – دەدى. قىز «كەلگەن ەڭبەگىم قايتپادى جانە ارماندا بولدىم-اي» دەگەن جابىرقاڭقى كەۋىلمەن شارگە جۇرە بەردى. قىز ويلانىپ، «اۋەلى بارىپ قۇران وقىپ، عاشىعىمنىڭ بەتىن اشىپ كورەيىن» دەگەن كەۋىلمەن مولاعا كەلىپ، اتتان ءتۇسىپ، قۇران وقىپ، باسىنداعى ادامنان ىشىنە كىرۋگە لۇقسات الدى. تامنىڭ ىشىنە كىرىپ، ءقابىردىڭ بەتىن اشىپ، «شاھزادا، مەن كەلدىم» دەگەندە، جىگىت باسىن كوتەرىپ الىپ «ۋھ!» دەگەندە، اۋزىنان قىزىل جالىن لاپ-لاپ شىقتى. انىق ولمەگەن، عاشىقتىقپەن تالىپ جاتقان ەكەن. كۇلشاھار شاھزادانى ارقالاپ ءبىر ۇيگە الىپ بارۋدى ويلادى. سوندا كۇلشاھار بىلاي دەگەن:
كىشمۇردەن اۋرۋ بولىپ ەلگە قايتتىڭ،
ون بەس كۇن عاشىقتىقتان ءولىپ جاتتىڭ.
تاعدىرعا مىڭ شۇكىرلىك تانىستىرعان،
قايعىنىڭ مەن دە ءبىر اي ءدامىن تاتتىم.
تاعى دا باسقا كوپ تولعاۋلار ايتادى.
مۇنان كەيىن ءبىر ۇيگە ارقالاپ الىپ باردى. شاھزادا جازىلىپ، ەكەۋىنىڭ دە تىلەگى ورىندالدى. بىرەۋ بارىپ پاتشادان «بالاڭ ءتىرىلدى» دەپ، ءسۇيىنشى سۇرادى. پاتشا وعان نانبادى. جانە بىرەۋ بارىپ سۇرادى، وعان دا نانبادى. «بالاڭنىڭ عاشىعى كەلىپ، ول سوسىن ءتىرىلدى، عاشىقتىقپەن ولگەن ەكەن» دەدى. «قۇدايدا ەكىلىك جوق، ءبىر ولگەنسىن تىرىلمەيدى. بەكەر ايتپاڭدار» دەپ، پاتشا نانبادى. بالاسى مەن كەلىنىن ۇيىنە اپارىپ، پاتشانىڭ كوزىنە كورسەتكەندە، پاتشا كوزىمەن كورىپ ناندى. مۇنان كەيىن پاتشا ات شاپتىرىپ، حالقىنا جار سالىپ، وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن جاساپ، ۇلكەن مەرەكە ىستەدى. ولگەن بالاسى تىرىلگەنىنە قۇدايعا شۇكىرلىك قىلىپ، پاتشا ويلادى «ماعان وسى قىزىق تا بولار» دەپ، حالىق الدىندا بالاسىنا تاعىن بەردى. شاھزادا پاتشا تاعىنا ءمىندى. حالقىنا وتە جاعىمدى بولدى. كۇلشاھاردان ەكى-ۇش بالا تۋدى. باسىنان ءبىر بۋىن جاقسى زامان وتكىزدى. مۇنان كەيىن كۇلشاھار ايتتى شاھزاداعا: «مەن ەلدەن كەتكەلى بىرنەشە جىلدار ءوتتى. مەنىڭ قايدا كەتكەنىمدى ءبىر ادام بىلمەيدى. اتا-انام ءتىرى مە، ءولى مە، بۇ دا ماعان بەلگىسىز. ءوزىم دە اتا-انامدى ساعىندىم. مەنەن باسقا بالاسى دا جوق ەدى. ەندى ءولى بولسا دۇعا ىستەپ، ءتىرى بولسا بارىپ قۋانتايىق»، – دەدى.
پاۋەسكى كۇيمە جەگىپ، بالالارىمەن شاھزادا ەكەۋى كىشمۇرگە ءجۇردى. كىدىرمەي بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ كىشمۇرگە باردى. كۇلشاھاردىڭ اتا-اناسى ءتىرى ەكەن. باياعى ورىنشا پاتشا بولىپ تۇر ەكەن. ءبىراق وتە قارتايعان ەكەن. جوعالىپ كەتكەن قىزى ءتىرى تابىلعانعا پاتشا جۇرەگى جارىلعانداي قۋانىپ، ۇلكەن توي جاساپ، سول تويدا پاتشا: «ءوزىم ۇلكەيدىم، جاسىم جەتتى، جوعالىپ كەتكەن جالعىز بالام تابىلدى. ەندى ماعان مۇنان ارتىق ءداۋىر بولماس. تاعىمدى حالىق الدىندا بالاما بەرەمىن»، – دەپ، پاتشا تاعىن شاھزاداعا بەردى.
ءسويتىپ، شاھزادا ەكى جۇرتقا پاتشا بولىپ، مۇراتىنا جەتتى.
You Might Also Like
-
ەرتەدە ءبىر حاننىڭ بالاسى بولماي جۇرگەندە، كىشى ايەلى جۇكتى بولىپ كوپ ۇزاماي توعىز اي، توعىز كۇن دەگەندە، ءبىر ۇل، ءبىر قىز تۋىپتى. وسى كەزدەردە حان دالادا قىدىرىستاپ ءجۇرىپتى. بالالارىنىڭ اتىن ومار مە...
-
باياعى وتكەن زاماندا قۇرمان قويشى دەگەن ءبىر بايدىڭ قويشىسى بولىپتى. قۇرمان سول بايدىڭ ون سەگىز-جيىرما جىل قويىن باعىپتى. الاتىن اقىسى ءبىر جىلعا ەكى ت...
