كۇندىك جوسپار
IV. كۇندىك جوسپار
كۇندىك جوسپار دەگەن نە؟ كەرەك پە؟
«جۇمىس جوسپارى» مەن پروگرامنىڭ ءماز ايىرماسى جوق. تەك جوسپاردا پروگرامداعى توماعا-تۇيىق نارسەلەر تولىعىراق، انىعىراق كورسەتىلەدى. جوسپار دەگەن جەرگىلىكتى تۇرمىسقا ۇيلەستىرىلگەن پروگرامم دەپ جوعارىدا ايتقامىز.
وسى جالعان جوسپارمەن جۇمىس تامام بولا ما، وسى جوسپارمەن ساباق بەرە بەرۋگە كەلە مە؟ – جوق. جۇمىس مۇنىمەن بىتپەيدى. ساباق بەرۋگە جەتكەنشە، الدىمىزداعى ءالى دە بىر-ەكى كۇدىر بار. ول كۇدىرلەردى، 1) «كۇندىك جۇمىس جوسپارى» (كالەندار پلانى)، 2) «ساباق جەلىسى» (كونسپەكت)، 3) «ساباق كەستەسى» (راسپيسانيە) دەپ اتايدى.
ويبۋ-ۋ-ۋ! ءالى «ۇشەۋى» جاتىر دەسەڭشى! – دەپ شوشىپ قالۋىڭىزعا مۇمكىن.
شوشىساڭىز دا بۇلاردى قاپقا تىعىپ قويۋعا بولمايدى. ورىنسىز ەلىكتەگىشتىكتەن دە ەمەس، اۋزىمىز قىشىپ بارا جاتقاندىقتان دا ەمەس، سىزدەرگە جانىمىز اشىعاندىقتان دا ەمەس، امالسىزدىڭ كۇنىنەن، ولاردى بۇركەپ قويام دەگەن مەن، ولارعا سوقپاي كەتۋگە ءاددىمىز جوقتىقتان ايتقالى وتىرمىز.
«شۇنىسيدە ءبىر گاپ بار» دەگەندەيىن، مۇندا ءبىر كەپ بار. اپتالىق، ەكى اپتالىق ساباقتىڭ جوسپارىن دولبارلاپ جازىپ الدىڭىز عوي، ەندى نە ىستەمەكشىسىڭ. سول جوسپاردى قولىڭىزعا ۇستاپ بارىپ، سوعان قاراپ وتىرىپ، شەتىنەن سويلەي بەرمەكسىز بە؟ اۋەلى «مازمۇنىن» ءبىلىپ الىپ، سونسوڭ «جاتتىعۋعا كىرىسپەكسىز بە؟ جوق، ەكەۋىن ارالاستىرىپ، «بوپالامداپ» بۋدىراتپاقسىز با؟ نەمەسە، پاۆلودار ۋەزىندەگى كەيبىر مۇعالىمدەرگە جوسپاردىڭ «قاراسىن» بالالارعا وقىتىپ، جاتتاتپاقسىز با؟ مىنە بۇل ءالى تۇيىق جاتقان اڭگىمە. مۇنى شەشپەي بولمايدى، مۇنى شەشپەسەك جۇمىستىڭ ۇستىنەن كەتكەن بولامىز.
اپتالىق، ەكى اپتالىق ساباقتى جوسپارلاپ الدىق. اپتانىڭ ءار كۇنىنە نەنى وقىتاتىنىمىزدى شامالاۋ، ءبىلۋ كەرەك نە، جوق پا؟ كۇنىنە نەنى وقىتاتىنىمىزدى بىلمەسەك، كۇن بۇرىن مولشەرلەپ الماساق، ءبىر اپتاعا ارناعان ساباقتى جارتى اپتادا تاۋىسىپ الىپ، «ءدات» دەپ قاراپ وتىرامىز. ايتپەسە، ەزمالتالاپ، ەكى اپتاعا اپارامىز. بۇل بولا ما، بولماي ما؟ «ولداۋ اعلام» بولۋى از. «اۋزىڭ جامان» دەمەڭىز. ولاي بولسا، ءار كۇندە نە وقىتاتىنىن ءبىلۋ كەرەك. كىمگە؟ وتە-موتە، كومپلەكسپەن ساباق بەرىپ توسەلمەگەن، جانىنان سۋىرىن سالا بەرۋگە ءبىلىمى جەتپەيتىن، كادىمگى ءوزىمىزدىڭ مۇعالىمدەرگە كەرەك. تاقىرىبى ءمالىم بولسا، ار جاعىن ءوزى-اق «كوڭىلىمەن»، تاجىريبەسىمەن تاۋىپ اكەتەتىن ءبىلىمدى، ىسىلعان مۇعالىمدەرگە ونداي كۇندىك جوسپاردىڭ ارتىق كەرەكتىگى دە جوق.
كەيبىرەۋلەر كۇندىك جوسپارلاردى كەرەك ەمەس دەيتىن سىقىلدى.
دالەلى تولىپ جاتقان جولمەن ءمۇعالىمنىڭ باسى قاتادى، قولىنان كەلمەيدى، ۋاقىتى جەتپەيدى دەيدى. بۇلاي دەۋشىلەر كومپلەكسپەن وقىتۋدىڭ نەگىزىنە تۇسىنە دە، كومپلەكسپەن ءوزى ساباق بەرىپ تە كورمەگەندەر. ومىرمەن، ىسپەن قويان-قولتىق تانىس ەمەستەر-اۋ دەپ شامالايمىز. نەگە دەسەڭىز؟
بۇرىن، توڭكەرىستەن بۇرىن وقۋ، ساباق دەگەنىڭىز كىتاپتا جازۋلى تۇرۋشى ەدى دە، ءمۇعالىم كلاسقا كىرىپ، كىتاپتى شەتىنەن وقىتا بەرۋشى ەدى. وعان پالەن پلان دا كەرەك بولماۋشى ەدى. ايتەۋىر جىل اياعىندا پروگرامداعى ماتەريالدى موجالمەن ەتسە بولعانى ەدى. ەندى ولاي ەمەس، تۇرمىستى كىتاپقا ەمەس، كىتاپتى تۇرمىسقا جاناستىرۋ كەرەك. تۇرمىس كەرەك قىلعان ماسەلەنى، زەرتتەۋگە، شەشۋگە كىتاپ كومەكشى بولۋ كەرەك. ونداي ماسەلەلەر ءبىر ءتۇرلى ەمەس ءارتۇرلى. ءبىر كەزدە ەمەس، ءار كەزدە الماسىپ كەپ وتىرادى. سوندىقتان كومپلەكس تە ءارتۇرلى بولماقشى. بۇرىن سالىپ قويعان دايار سوقپاق جوق. ءمۇعالىم قالاي جول تاۋىپ ساۋلاعا بەرە الادى؟ بۇل بولمايتىن اڭگىمە.
جاڭا «انا پلان، مىنا پلان، سانسىز پلان» دەپ، پالەنى جاۋدىرىپ ساساتىن دانەمە جوق. بۇرىنعىدان ارتىلىپ، قارا ءۇزىپ كەتكەن ەسەپسىز تۇك پلان جوق. توڭكەرىستەن بۇرىن پروگرامم بولۋشى ما ەدى؟ – بولاتىن. پروگرامدا توقسانعا، ايعا، اپتاعا، كۇنگە بولەتىن وقۋ پلانى دەگەن بولۋشى ما ەدى؟ – بولاتىن. العاشقى كەزدە ساباق پلانى، ساباق جەلىسى دەگەن بولۋشى ما ەدى؟ – بولاتىن. ساباق كەستەسى شە؟ – بولاتىن. ەندەشە، بۇرىنعى پروگرامىنا – پروگرامم، نەمەسە جوسپار، كۇندىك ساباق جوسپارىنا – جوسپار، جەلىنە – جەلى، كەستەڭە – كەستە. ەندى قاي جەرى ارتىق؟ جالعىز پروگرامم بولماسا وزگەنىڭ ءبارىن بۇرىن دا ءمۇعالىم ءوزى جاسايتىن، نە وقىتۋشىلار كەڭەسى جاسايتىن. كۇندە بەرەتىن ساباعى نە ەكەنىن بىلمەي، دايىندالماي بارعان ءمۇعالىم باياعىدا دا وڭباعان ءمۇعالىم بولسا، ءالى دە وڭباعان. بۇگىن نەنى، ەرتەڭ نەنى، ارعى كۇنى نەنى وقىتاتىنىڭدى بىلمەسەڭ دە، ساباققا كىرە بەر، «قۇداي اۋزىڭا سالعانىن» بارا كورەرسىڭ دەگەن قاي اقىل ەكەنىن بىلە المادىق.
بۇرىن كۇندىك ساباق پلانىن جازىپ الماسا دا (قۇنتاقتى ءمۇعالىم ءتۇرتىپ تە الاتىن)، قاي ماسەلەلەردى شەشكىزەتىنىن، قاي اڭگىمەنى، ولەڭدى وقىتاتىنىن، نە جازدىراتىنىن ءمۇعالىم جادىنا ساقتاپ باراتىن، ويتكەنى ءبارى كىتاپتا رەت-رەتىمەن دايار تۇر عوي. ەندى كومپلەكستە جات، ماتەريالى دا، جۇمىسى دا جات. قيقىمنان قۇراپ كورپە تىككەندەي، انادان دا، مىنادان دا (وقۋدان دا، جازۋدان دا، سۋرەتتەن دە، ەڭبەكتەن دە، ەسەپتەن دە، قول ونەرىنەن دە) قۇراپ، قيۋىن كەلتىرىپ، ۇيلەستىرىپ، جىمداستىرىن كومپلەكس قىپ شىعارۋ كەرەك. ولشەمەي، پىشپەي مۇنىڭ ءبارىن قالاي ىستەي قويماقسىڭ؟ بولمايدى. مۇمكىن ءاربىر مەكتەپتىڭ، كومپلەكستەرى ورىن تەۋىپ، نىعايىپ، ماتەريالدارى، ادىستەرى كوڭىلگە جات بولعان كەزدە، كەرەكتى جۇمىستى بالالار ءوزى پلانداپ، ءوزى ورىندايتىن بولعان كەزدە كۇندىك جوسپار دا بولماس، مۇمكىن كومپلەكس تە قارتايار، ءامىرحاننىڭ «پروەكت» ءادىسى، تاعى بىردەڭەگە كوشەرمىز. ءازىر، كومپلەكستى قولداناتىن بولساق، كۇندىك جۇمىستى جوسپارلاماي بولمايدى.
جالعىز-اق جوسپار بولۋ كەرەك
ماعان سالساڭ، اپتالاپ، پالەن اپتالىق جۇمىس جوسپارىنان دا كۇندىك جوسپار جاساعان ارتىق دەر ەدىم. نەگە دەسەڭىز، اپتالىقتاردى ءبىلىم ورداسى نوبايلاپ جاساپ بەرىپ وتىر، مەكتەبىڭە جاناسسىن، جاناسپاسىن ونىڭ ارناسى بار. كۇندىكتىڭ ارناسى جوق. پروگرامدى جەر-جەر وزىنە جاناستىرماق بولعاندا، كۇندىك قىلامىنا ءبىر سوعار قىر جۇمىس جوسپارىنان قۇتىلعان بولار ەدىك. جۇمىس وڭايلانار ەدى. ەڭ كەرەگى، ەڭ قيىنى – كۇندىك جوسپار. ءار كۇنى نە وقىتاتىنىن بىلمەي تۇرىپ، ءبىزدىڭ مۇعالىمدەر كومپلەكستى ءجوندى جۇرگىزە المايدى. انشەيىن بىردەڭە بولادى، جازالاسا «بىردەڭە» دە بولمايدى، بىلىعادى.
سونىمەن كۇندىك جوسپاردى جاساۋ كەرەك دەيمىز.
ا) ەندى «ساباق جەلىسى» دەگەن نارسە تەك العاشقى كەزدە جاڭا وقىتقان تاجىريبەسىز مۇعالىمگە شاتاسىپ كەتپەۋ ءۇشىن كەرەك، ونى جۇرە جادىنا توقىپ الۋعا بولادى. ول قورقارلىق نارسە ەمەس. ءسويتىپ، ماناتى ءۇش كۇدىردىڭ بىرەۋى جويىلدى. ساباق كەستەسىنىڭ قاجەت ەمەستىگى: كۇندىك جوسپاردا جەلى ءوزى دە كورىنىپ قالادى.
ساباق كەستەسى كەرەك. كىمگە؟ ءبىر ءوزى الدە نەشە كلاستى قاتار وقىتاتىن جالعىزىلىكتى مۇعالىمدەرگە (سەبەبىن كەيىن ايتامىز). ءبىر ءوزى ءبىر-اق كلاسس وقىتاتىن مۇعالىمدەرگە ساباق كەستەسى كەرەك ەمەس. تەك كۇندىك ساباعىن جوسپارلاپ السا بولعانى. مۇنىمەن ەكى كۇدىر جويىلدى ما؟ ەندى بىرەۋى قالدى، ول – كۇندىك جوسپار.
كۇندىك جوسپاردى جاساماي بولمايدى. ازايتامىز دەسەك، جوعارىداعى اپتالىق «جۇمىس جوسپارىن» جويۋىمىز كەرەك. شۋ دەگەننەن اپتالىقتى كۇنگە بولە، رەتتەي جازۋىمىز كەرەك. سوندا باس-اياعى ءبىر-اق پلانمەن «سيرات كوپىرىنەن» وتكەن بولامىز. بۇ قالاي؟
«ءجا، باسە!» دەسەڭىزدەر (دەمەسەڭىز دە، ايتا بەرىڭىز)، ەندى كۇندىك جوسپار جاساۋدىڭ جولىن ءسوز قىلايىق.
كۇندىك جوسپار قالاي جاسالىپ ءجۇر؟
كۇندىك جوسپاردى ۇزىن قىپ تا، قىسقارتىپ تا جاساۋعا بولادى. قىسقارتىپ جاساعان كۇندىك جوسپارعا مىسال كورسەتەيىك.
شىمكەنتتەگى ورىس باستاۋىش مەكتەپتەرىنىڭ كۇندىك جوسپارى تومەنگى سياقتى:
تاقىرىپ: «قىس دالاداعى تۇرمىس پەن ەڭبەك» – ءبىر ايلىق كومپلەكس. كۇنگە بولگەن رەتى بىلاي:
1-كۇن. قىسقى كۇن رايى سۋىق، قار، مۇز، جەل، بوران. ولاردىڭ نەدەن بولاتىنى، قالاي كۇشەيەتىنى، قاردىڭ وسىمدىككە اسەرى.
2-كۇن. جىلى، سۋىق جاقتار تۋرالى اڭگىمەلەر.
3-كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى (جىلى جاقتىڭ ورمانى).
4-كۇن. اۋانى باقىلاۋ، اڭگىمەنى قايتالاۋمەن جالعاس تەرمومەتر جايىن سويلەۋ. زات ىستىقتان جايىلىپ، سۋىقتان قىسىلاتىنى، سۋ قايتۋ.
5-كۇن. بالالاردىڭ قىسقى ويىنى. شاڭعى اياق، سىرعاناق.
6-كۇن. اڭداردىڭ سۋىققا ىڭعايلاسۋى.
7-كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
8-كۇن. ادامنىڭ مالدى قالاي كۇتۋى، قورانى جىلى، ءبۇتىن قىلۋ، ازىق ساقتاۋ.
9-كۇن. سيىر، ونى باقىلاۋ، وزگەشەلىگى: ءتىسى، جۇمىرشاعى.
10-كۇن. قوي، ەشكى.
11-كۇن. تۇيە، ەسەك، شوشقا.
12-كۇن. يت، مىسىق، يت تۇقىمدارى.
13- كۇن. ات، باقىلاۋ.
14- كۇن. ادامنىڭ قاتىناس قۇرالدارى (وگىز، ات، ەسەك، بۇعى، يت، تۇيە، ءپىل).
15- كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى (شويىن جول، اۆتوموبيل، شايتان اربا، موتوسيكل).
16- كۇن. وت كەمە، اەروپلان.
17- كۇن. ادامداردىڭ باسپاناسى.
18- كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى (ءۇيدى نەدەن ىستەۋ).
19- كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى (ءۇيدى قالاي سوعۋ).
20- كۇن. ءۇيدى جىلىتۋ: پەش، كىندىكتەن جىلىتۋ (جەلدەتكىش).
21-كۇن. وتىن.
22- كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
23- كۇن. ۇيدەگى اۋا.
24- كۇن. ۇيگە سۋ جەتكىزۋ، قۇدىقتان، ارىقتان، وزەننەن.
25- كۇن. جارىق، جاقسى جارىق. كەروسين، ەلەكتر.
بۇل II كلاسقا ارنالعان پلان
بۇدان بايقاۋىڭىزعا بولادى. مۇندا كۇندىك جۇمىستىڭ (ساباقتىڭ) تەك تاقىرىبى عانا كورسەتىلگەن، اڭگىمەنىڭ ءتۇرى، جاتتىعۋ جۇمىستارى، ءبىر سوزبەن قالاي وقىتۋ، نەنى وقىتۋ جاعى كورسەتىلمەگەن. نەگە دەسەڭىز، ونىڭ ءبارىن جازسا جۇمىس كوبەيەدى. جاڭا مۇنى جاساپ وتىرعان مەكتەپتەردىڭ ءمۇعالىمى كومپلەكسپەن وقىتىپ توسەلگەن، تاقىرىبىن بەلگىلەن السا، ماتەريالىن، ءادىسىن وزدەرى دە تاۋىپ الا بەرەدى.
ايتسە دە قاي كۇنگى جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن دا نەداۋىر نوبايلاپ كورسەتىپ قويعان. مىسالى: 9، 14، 15 ت. ب. كۇندەردىكىڭ. ءسويتىپ، كۇندىك جۇمىستىڭ تاقىرىپشاسىن (تاقىرىپشا دەگەنىمىز كىشكەنە تاقىرىپشا عوي) دا، كەيدە ازداپ مازمۇنىن دا كورسەتەدى ەكەن.
وتكەن قىس باستاۋىش مەكتەپتە تاجىريبە ساباقتارىن بەرگەنىمىزدە، مىسالى: مىناداي قىپ بولگەنىمىز دە بولدى.
ت ا ق ى ر ى پ: «قالاداعى قىسقى ايىرباس ساۋدا» (3 كۇندىك)
II كلاسقا (اپتادان ازعا ارنالعان جۇمىس تاقىرىبىن تاقىرىپشا دەسە دە بولادى).
1-كۇن. كووپەراتيۆ پەن جاي ساۋداگەر.
2-كۇن. كووپەراتيۆ پەن اۋىلدىڭ ايىرباسى.
3-كۇن. كووپەراتيۆ قۇرىلىسى.
تاعى مىسال.
ت ا ق ى ر ى پ ش ا: «اسحانا مەن شايحانا» (3 كۇندىك) II كلاسقا
1-كۇن. سەرۋەنگە دايىندىق، سەرۋەن اسحانا، شايحاناعا.
2-كۇن. اسحانا مەن شايحانانىڭ ايىرماسى، پايداسى اعارتۋ جاعى.
3-كۇن. اسحانا، شايحانانىڭ تاماعى، دايىنداۋ رەتى.
تاعى مىسال، .
تاقىرىپشا: «ديىرمەن» (3 كۇندىك) II كلاسقا.
1-كۇن. سەرۋەنگە دايىندىق. ات ديىرمەنگە سەرۋەن.
2 – ديىرمەندەردىڭ دامۋى، بيلەنۋى.
3 – ديىرمەندەردىڭ قالاي جاسالاتىنى (ىشكى، تىسقى، قۇرىلىسى).
بۇلار مىنە كۇندىك جۇمىس تاقىرىپشالارى، تاقىرىپشانى ەكى كۇندىك قىپ الۋعا دا بولادى. وعان مىسال،
ت ا ق ى ر ى پ: «جازعىتۇرعا بەت الۋ» (2 جۇما) I كلاسقا
1. جاراتىلىس وزگەرىسى (2 كۇندىك).
2. ءۇي جۇمىسى (—«—).
3. ءۇي حايۋاندارى. سيىردى قالاي كۇتۋ (–«–).
4. ەگىنگە دايىندىق (—«—).
5. جەمىس اعاشتارى (—«—).
6. العاش كەلەتىن قۇستار (—«—).
بۇل كورسەتىلگەن جوبالار مەن ساباق بەرە بەرۋگە بولا ما؟ قالماي ما؟ ءسوز جوق جۇمباق بوپ مازمۇن، جاتتىعۋ جاعىن كورسەتپەگەن سوڭ، تۇيىق، جۇمباق بوپ تۇر. مۇنداعى الدە بولسا، ءيىن قاندىرىپ، جاعى ايىرا كورسەتۋىمىز كەرەك. ءمۇعالىم ساباق بەرۋگە كىرگەندە، «وقىتاتىن ماتەريالىم، جولىم مىناۋ» دەگەندەي داڭعىل جول سالىپ بەرۋىمىز كەرەك. سوندا وزىنە-وزى سەنىمدى. سوندا ول داعدارمايدى، ساسپايدى، سالۋلى جولدان تايمايدى، ءىس قىلادى. سونداي كۇندىك جوسپاردىڭ ءتۇرى قانداي بولماقشى؟ مىنە ەندى سوعان كەلەيىك.
كۇندىك جوسپاردى قالاي جاساۋ كەرەك؟
كۇندىك جوسپار جاساعاندا مىنا جوبالاردى ەسكە تۇتۋ كەرەك.
1.پروگرامداعى، جۇمىس جوسپارلارىنداعى ماتەريالدى شاتاستىرماي، بىلىقتىرماي بىرىنە-بىرىن جالعاستىرىپ سارالاپ جىكتە.
2. ءبىر كۇندە بىتىرەرلىك ساباقتاردى (3، 4 ساعاتقا) شامالا.
3. جاتتىعۋ جۇمىستارىن جەتەرلىك قىپ، ارالاس كەلتىر.
4. كلاستا (بولمەدە) بولاتىن جۇمىس پەن دالادا بولاتىن جۇمىستى ءبىر كۇندە الدەنەشە الماستىرما.
5. جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ءبىر ءتۇرىن كۇن سانىن كەلتىرە بەرمە.
6. جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ بارلىق ءتۇرىن ءبىر كۇندە ىستەتىپ، نە جاتتىعۋدىڭ ءار تۇرىنە كەتەرلىك ۋاقىتتى مولشەرلە.
7. جاتتىعۋ جۇمىستارىن كۇندىك تاپسىرمالارمەن بايلانىستىرىپ وتىر.
8. قانداي اڭگىمە، ولەڭ، ويىن، دەنە تاربيەسى، نەنىڭ سۋرەتى، دياگرامماسى، ەسەبى، ويۋ، سىزۋ ت. ب. ءدال كورسەتىپ وتىر.
9. جاتتىعۋ جۇمىسى دەپ مىنا نارسەلەر ايتىلاتىنى استە بولسىن. سۋرەت، ويۋ-سىزىۋ، سازدان نارسە سوعۋ، ت. ب.
10. قانداي ادامدارمەن، مەكەمەمەن، ۇيىمدارمەن قاتىناس قىلاتىنىڭ، ولاردان نە پايدا الاتىنىڭدى، ولارعا نە پايدا كەلتىرەتىنىڭدى شامالا.
11. ءوزىن (ءمۇعالىم) از سويلەگەندەي، بالا كوپ جۇمىس قىلعانداي ماتەريالدى، ءادىستى ىستە تۇرلەندىرىپ وتىر.
ەندى كۋرستا بولعان مۇعالىمدەردىڭ جاساعان كۇندىك جوسپارلارىن كورسەتەيىن. ەستەرىڭىزدە بولسىن، كۋرستىڭ از بولعاندىعىنان كۋرسانتتار اسىعىپ، ءجۇردىم-باردىم جاسايدى. سوندىقتان جوعارعى شارتتارعا تولىق تۋرا بولا بەرمەس...
كۇندىك جۇمىستاردىڭ جوسپارى
I ج ى ل د ى ق
1-ت ا ق ى ر ى پ: «بالانىڭ مەكتەپتەن بۇرىنعى ءومىرى» (6 كۇندىك)
I - ك ءۇ ن. ا) جيىلىسىمەن بالالاردىڭ باس، كوزى، قۇلاعى، دەنەسىن بىر-بىرلەپ قارايمىن. اۋرۋ بالالاردى دارىگەرگە جىبەرەمىن. جەڭىل-جەلپى اۋرۋدى (قوتىر ت. ت.) ەمىن كورسەتەمىن.
ب) بالالاردىڭ ءاتى-جونىن سۇراپ، جازىپ الامىن. ءسوز سۇراعاندا قول كوتەرتەمىن، جىلاماي دۇرىس، تىنىش وتىرۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەمىن.
تىنىس كەزىندە «سوقىر تەكە» ويناتام.
2-ك ءۇ ن. ا) بالالاردى بويىنا قاراي، كورۋ، ەستۋىنە قاراي پارتاعا وتىرتامىن.
مەكتەپكە نە ءۇشىن كەلگەنىن سۇراتامىن.
ب) مەكتەپكە كىرگەن بالا تۋرالى، «جاڭا تالاپ» دەگەن نە، «مەكتەپكە كىرۋ» دەگەن اڭگىمەنى وقىپ، ارتىنان سۇراۋ بەرەم.
كىمنىڭ نەشە جاستا ەكەنىن سۇراتامىن.
س) جولداستارىن ساناتامىن.
تىنىس كەزىندە «اقسەرەك» ويىنى.
3 - ك ءۇ ن. ا) بالالاردىڭ جازدى قالاي وتكىزگەنى تۋرالى اڭگىمەلەسەم. قانداي ويىندار ويناعانىن، كىممەن قالاي ويناعانىن سۇرايمىن.
قاعاز، قارىنداش بەرىن، قارىنداشتى ۇشتاتىپ، بارىنە سۋرەت سالدىرام. داپتەردى بىلعاماۋىن، قالامدى قالاي ۇشتاۋىن ۇيرەتەمىن.
ب) ساداق اتۋدىڭ جازىمدىعىن سۇراپ، ەسكەرتەمىن.
س) دالادا جۇرگەندە، ويناعاندا قانداي جاندىكتەر كورگەنىن سۇراپ، سويلەتەم.
د) «جاڭا ارناداعى» «تۋعان جەر» دەگەن ءبىر اۋىز ولەڭدى جاتتاتامىن. ونعا شەيىن ساناتام.
4-ك ءۇ ن. ا) بالالاردىڭ بەت-قولىن، قۇلاعىن، مويىنىن، كىرلەرىن جۋعىزامىن، تىرناعى وسكەندەرىن العىزامىن.
كەلگەن، كەلمەگەندەرىن تەكسەرتەم. سەبەبىن سۇراتام.
ب) بالانىڭ جازدا نە جۇمىس قىلعانىن سۇراتامىن.
«تارتۋداعى»، «بيە قايىرعاندى» وقىتامىن.
س) كىمنىڭ ۇيىندە قانداي، قانشا بۇزاۋ، قوزى، لاق، قۇلىن بارلىعىن سۇراپ، سولاردان كوگەننىڭ بۇرشاعىنان ەسەپ قىلدىرام. بالالاردىڭ قالاعان ويىنىن ويناتام.
5-ك ءۇ ن . ا) كىمنىڭ ۇيىندە قانشا ادام بارلىعىن، ولاردىڭ جاسىن، بالانىن نەسى ەكەنىن (كىم نە ىستەيتىنىن)، بالانىڭ كومەگىن سۇراپ ايتقىزام. (كەلىسىمەن بالالاردىڭ تازالىعىن كورىپ شىعامىن). وسى تۋرالى ءبىر اڭگىمە وقيمىن.
ب) ءۇي ىشىندەگى ادامداردىڭ كىمنىڭ، كىمنەن نەشە جاس ۇلكەن، كىشى ەكەنىن ايتتىرام. ولاردىڭ بويىنا قاراپ، ءار بالاعا تىك سىزعىشپەن داپتەرىنە دياگرامم سىزدىرتامىن، 5-كە شەيىن سيفرمەن تانىستىرامىن، جازعىزامىن.
ۆ) بىلەتىن جۇمباقتارىن ايتقىزىپ، ءبىر جۇمباقتىڭ ءسوزىن ءبولىپ بەرىپ، «تاقپاقىل» ويناتام (تاقپاقىلدى قالاي وينايتىنىن انا ءتىلىن وقىتۋ ادىسىندە كورسەتىلگەن ت.).
6- كۇن.ا) بالالاردىڭ تازالىعىن بايقايمىن. كىمنىڭ قايدا تۇراتىنىن، ءۇيى قانداي، نەشە بولمە، اينەگى، ەسىگى، پەشى نەشەۋ. ۇيىندە قانداي جاساۋلار، ىدىس، اسپابى بار. تازالىعى قانداي ەكەنى جونىنەن سۇرايمىن، سويلەتەمىن. وسى تۋرالى ءبىر اڭگىمە وقىپ بەرەمىز (اڭگىمەنىڭ اتى ايتىلماعان).
ب) تاپپاقشىل ويناتىپ «ءسوز»-گە توسەلدىرەمىن، ەسىكتىڭ، كەبەجە بەتىنىڭ سۋرەتىن، جۇك اياقتىڭ، اياق قاپتىڭ سۋرەتىن، ويۋلارىن سالعىزامىن.
ە) ىدىس-اياقتان ەسەپ شىعارتامىن، 7-گە شەيىن سيفرمەن تانىستىرامىن. كەتەردە ون سالعىزامىن.
ە س ك ە ر ت ۋ: بۇل جوسپاردا جاتتىعۋ جۇمىستارى ادەيى ارالا كورسەتىلەدى. ويتكەنى تاجىريبەسىز مۇعالىمدەر جاتتىعۋدى ۇيلەستىرە الماي، ونى ءوز الدىنا بولەك جۇرگىزەتىن سىقىلدى. «جاتتىعۋدى» ءوز تۇسىنا كورسەتىپ قويساق قاي ءىستى قاي كەزدە ىستەۋى انىق بولىپ تۇرادى. كۇندىك جوسپاردى وسىلاي قىپ جاسادىق. ءارى كۇندىك جۇمىس (كالەندارنىي پلان)، ءارى ساباق جەلىسى (كومپلەكس)، ءارى ساباق كەستەسى (راسپيسانيە) بولادى. وسىدان باسقا جوسپار جاسالماسا، بۇل اۋىرلىق قىلماس.
مۇندا ءار كۇنگى جۇمىسقا قويىلعان ا، ب، س، د، بەلگىلەرى ءاربىر ساعاتقا ارنالعان نارسەلەردى كورسەتەدى.
ساعاتقا از بولسا، كوبەيتۋ، كوپ بولسا جاقىنداۋ، نە اۋىتقۋ ءمۇعالىمنىڭ ەركىندە. بىزدىكى تەك جوبا.
2- ت ا ق ى ر ى پ : «بالانى مەكتەپپەن تانىستىرۋ» (6 كۇندىك)
I – ك ءۇ ن. ا) بالالاردىڭ تازالىعىن باقىلايىق. تۇگەندەۋ بەلگىلەرىن سالعىزامىن. مەكتەپتىڭ اتىمەن قاي بولمە نەگە كەرەك ەكەنىمەن تانىستىرۋ، مەكتەپ قوراسىنداعى نارسەلەردى بۇلدىرمەۋ، دارەتحانانى بىلعاماۋ، دارەتحانا جوق بولسا بەلگىلى جەرگە وتىرۋدى ۇيرەتۋ. كەز كەلگەن جەرگە وتىرۋدىڭ زيانىن تۇسىندىرەمىن.
ب) قورانىڭ ىشىندەگى قيدى سىپىرتامىن، جۇمىسقا اپارعاندا قاتار تۇرعىزامىن، جۇرگىزەمىن، بالالاردى ساناتىپ توپ-توپقا ءبولىپ، ءارتۇرلى جۇمىس تاپسىرامىن.
س) سويلەم الىپ، نەشە ءسوز بارلىعىن ايتقىزىپ، بۋىنمەن تانىستىرامىن، بۋىننان اۋىز ەكى ءسوز قۇراستىرامىن، بۋىن تاسىلدەرىن، «ورامال تاستاماق» ويناتامىن (ويناتۋ جولى انا ءتىلى ادىسىندە).
د) جاستاردىڭ «تىرنا» دەگەن ولەڭىن، ءانىن ۇيرەتەمىن.
2-ك ءۇ ن. ا) تازالىعىن باقىلاپ، تۇگەندەۋ بەلگىلەرىن كورگەننەن كەيىن «جاڭا ارناداعى» «ءبىزدىڭ كلاسس» دەگەن اڭگىمەنى وقيمىن. وقيتىن بولمەنى كلاسس دەپ اتايتىنىن، الگى وقىعان كلاسس پەن وتىرعان كلاستىڭ ايىرماسى، بۇل كلاسس پەن ۇيدەگى بولمەنىڭ ايىرماسىن سۇرايمىن. كلاستاعى نارسەلەردى ويلاتامىن، قاي نارسە نەگە كەرەك ەكەنىن، قالاي تۇتىنۋىن بىلدىرەمىن.
ب) تەرەزەنىڭ، قارا تاقتايدىڭ سۋرەتىن سالعىزامىن. پارتالاردا وتىرعان بالالاردان ەسەپ شىعارتامىن. 10-عا دەيىن سيفر.
س) ءسوزدى بۋىنداتىپ، بۋىننان ءسوز قۇراتامىن، بۋىنعا توسەلدىرۋگە «ورامال تاستاماق» ويناتامىن، قالاعان ويىنىن ويناتامىن.
3-ك ءۇ ن. ا) تازالىعىن، تۇگەندەۋ بەلگىلەرىن بايقاعاننان كەيىن «جاڭا ارناداعى» «شاڭنان قالاي قۇتىلدىق» دەگەن اڭگىمەنى وقىپ، سودان ءسوز تۋعىزىپ، كلاستى تازا ۇستاۋ كەرەكتىگىن بىلدىرەمىن (اياقتارىڭدى دا ءسۇرتىپ كىر، كلاستا لاس جۇمىس قىلما، تاقتايدى دىمدى شۇبەرەكپەن ءسۇرت، تىنىس كەزىندە تەرەزەنى اشىپ تۇگەل شىق). پارتا، ۇستەلدەردىڭ شاڭىن سۇرتكىزىپ، پارتالاردى دۇرىستاپ قويعىزامىن تەرەزەنى اشقىزام، تىنىس كەزىندە ويناتام.
ب) «بالا» دەگەن ءسوزدى كەسپە ارىپپەن قۇراپ كورسەتىپ بالانى سۋرەتىن سالعىزامىن «بالا» دەگەن ءسوزدى جازعىزىپ.
س) 10-عا شەيىن ءسيفردى جاتقا جازعىزىپ، 10 ىشىندەگى سانداردى قوسۋعا، الۋعا توسەلدىرەم.
4-ك ءۇ ن. ا) بالالاردىڭ تازالىعىن، تۇگەلدەۋ بەلگىلەرىن بايقاعاننان كەيىن وتكەن كۇندى «بالا» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋى ەسىندە قالعاندىعىن تەكسەرۋ ءۇشىن تاقتاعا جازدىرامىن. جازعاندى وقىتامىن. سودان شىعارىپ «وقۋ» دەگەن ءسوزدى كورسەتەمىن، بۋىنداتامىن جازدىرامىن.
ب) قوسۋ، الۋ بەلگىلەرىمەن تانىستىرامىن. 10 ىشىندەگى سيفرلار سۋرەتىن سالعىزامىن «بالا» دەگەن ءسوزدى جازعىزىپ.
س) تازالىق، ءتارتىپ تۋرالى ءسوز قوزعاپ، سولاردى باسقارۋ، بەلگىلەۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، بالالار جيىلىسىن اشامىن. قارالاتىن ماسەلەلەردى كەڭەسىپ، بالالاردىڭ پىكىرىن ۇسىنۋىن بىلەمىن تازالىقشى، ءتارتىپشى، دەجۋرنىي سايلاتامىن. ولاردىڭ مىندەتىن قىسقاشا ۇعىندىرامىن. جينالىس كەزىندە ءوزىن قالاي ۇستاۋدى، قالاي سويلەۋدى ەسكەرتىپ، قاۋلى شىعارتىپ، قاۋلىنىڭ ءوزىن جازىن، ءىلىپ قويامىن.
«مىندەتتى قالاي اتقاردىم» دەگەن اڭگىمەنى وقيمىن.
5-ك ءۇ ن. ا) «جاڭا ارنادان» «ءبىزدىڭ ءتارتىپ» دەگەن اڭگىمەنى وقيمىن. وتكەن جيىلىستىڭ قاۋلىسىن ەسكە سالامىن.
ب) كۇزگى جۇمىس تۋرالى ءسوز قوزعاپ، ايەلدەردىڭ ەڭبەگىنە، تازالىققا سوعىپ، ساقاردى «الابوتادان» ىستەيتىنىن باسىپ وتەمىن. الابوتانى كورگەندەرىن سۇراپ، الابوتانىڭ سۋرەتىن (الىپپە كىتابىنداعى) كورسەتەمىن. تاقتاعا سالدىرتامىن. استىنا اتىن جازامىن. «الابوتا» دەگەن ءسوزدى كەسپە الىپپەدەن قۇراپ كورسەتەمىن، قۇراتامىن جازدىرامىن.
س) قوسىپ، الۋدان اۋىزشا ەسەپ شىعارتامىن.
د) «سال-سال-سال بىلەك» جاتتاتامىن. ويىن ويناتامىن.
6-ك ءۇ ن. ا) «جاڭا ارنادان» «قۇستاردىڭ قىسقا دايىندالۋى» دەگەن اڭگىمەنى وقىپ، كەتەتىن، قالاتىن قۇستاردى اتاتامىن. قايتقان تىرنالار سىنعان شىبىقتاي بولىپ ۇشاتىنىن تۇسىندىرەمىن. سەبەبى الدىن كورۋ ءۇشىن (اۋەنى الدىنعىلارى شىعىن وتىرىپ جول سالۋ ءۇشىن).
ب) ادامشا سويلەيتىن قۇستاردى سۇراپ، سودان «توتىعا» توقتايمىن، توتىنىڭ سۋرەتىن كورسەتەم، نە سالامىن «توتى» دەگەن ءسوزدى كورسەتىپ، بۋىنداتىپ وقىتامىن، جازدىرامىن. سۋرەتى استىنا اتىن جازامىن، تانىس بۋىنداردان ءسوز قۇراتامىن.
س) تىرنانىڭ سۋرەتىن قاعازدان قيدىرىپ، كوبەيتتىرىپ، قايتقان تىرنانىڭ تىزبەكتەلگەن ءتۇرىن جاپسىرما سۋرەت قىلىپ جاساتامىن، بۇل بىرىككەن ەڭبەككە ۇيرەنگەنگە جاقسى. قۇستاردان، بالاپاننان ەسەپ شىعارتامىن.
3 ت ا ق ى ر ى پ: «بالالاردىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ» (6 كۇندىك)
1-ك ءۇ ن. ا) كىردەن ساقتانۋىنا، بالالاردىڭ بەت-قولىن، قۇلاعىن، موينىن كورىپ، كىرلەرىن جۋعىزامىن. كىردىڭ نەدەن بولاتىنىن، زيانىن، ايتامىن (زيانىن، بيت، قىشا، شيقان، بۇرگە، جارا)، كىردەن قۇتىلۋ شارالارى، كويلەك-دامبالدى تىم كىرلەتپەي اۋىستىرۋ، دەنەنى جىلى سۋمەن سابىندان جۋۋ، سۋعا شومىلۋ، مونشاعا ءتۇسۋ. كۇندە تاڭەرتەڭ باسىن، موينىن، كەۋدەسىنە دەيىن جۋىپ، ىسىپ ءسۇرتۋ.
ب) قولى قارا» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋىن، جازۋىن، تانۋىن بىلدىرەمىن.
س) بيت تۋرالى وقيمىن، بيتتەن قۇتىلۋ شارالارىن ءسوز قىلامىن، ەسەپ شىعارتامىن.
2-ك ءۇ ن. ا) ءىستىقتا سۋىقتان ساقتانۋ تۋرالى اڭگىمە وقيمىن. تۇماۋ تيگەندەرىن، تۇماۋدىڭ نەدەن بولاتىنىن، ساقتانۋ شارالارىن (تەرلەپ وتىرىپ تىسقا شىقپاۋ، سۋىق سۋ ىشپەۋ، ۇيدە جەلدىڭ وتىندە وتىرماۋ، جاتپاۋ، اياققا سۋ وتكىزبەۋ، تۇندە كوپ وتىرماۋ، جىلى توسەكتەن دالاعا جالاڭ شىقپاۋ)، ەمدەرىن ءسوز قىلامىن (ەمى: تەرلەۋ، بۇلاۋعا ءتۇسۋ، مۇرىندى تۇزدى سۋمەن شايۋ، ماقتا تۇتەتۋ...). تۇماۋى بار بالانىڭ مۇرنىن تۇزدى سۋمەن شايعىزىپ، كۇندە ىستەپ ءجۇرۋىن تاپسىرام.
ب) سۋىقتان ساقتانۋ شارالارىن، تۇماۋدى ەمدەۋ شارالارىن ساناتامىن، سودان «سانا سوڭى» دەگەن ءسوزدى قالاي جازعانىن قارايتىنىن كورسەتەمىن. وتكەندەگى تانىس بۋىندارمەن قوسىپ تىڭنان سوزدەر قۇراتامىن، جازدىرامىن، وقىتامىن.
3- ك ءۇ ن . ا) دەنەنىڭ قيمىلىمەن شىنىقتىرۋ. دەن ساۋ، دەنە كۇشتى بولۋعا ءتۇرلى قوزعالىس كەرەكتىگىن، قاي ونىڭ دەنەنىڭ قاي مۇشەسىن كۇشەيتۋگە جاقسى ەكەنىن ءسوز قىپ، ۇستالاردىڭ قاي مۇشەسى، مەرگەن اڭشىنىڭ قاي، مالشىنىڭ قاي مۇشەسى، ءانشىنىڭ، كۇيشىنىڭ، سوقىردىڭ قاي مۇشەسى، تازىنىڭ، قاسقىردىڭ قاي سەزىمى كۇشتى ەكەنىن سۇرايمىن. سەبەبىن تۇسىندىرەمىن. كوپ جاياۋ جۇرگەن، دوپ تەپكەن، شايتان اربا مىنگەن ادامداردىڭ قاي مۇشەسى كۇشتى بولاتىنىن سۇراپ، ءار مۇشە كوپ قوزعالۋ ءۇشىن نە كۇشەيتەتىنىن ۇقتىرىپ، دەنە تاربيەسى ويىن كەرەك ەكەنىن بىلدىرەم.
ب) «دەنە قوزعا» دەگەن ءسوزدى جاتقا جازۋدى سۇرايمىن.
س) دەنە تاربيەسىن ىستەتەمىن. قاتار تۇرعىزىپ اياقتى تەڭ باستىرىپ جۇرگىزەمىن، قولدى جوعارى-تومەن، العا، ارتقا، جانعا قوزعاتامىن، باستى وڭعا، سولعا اينالدىرامىن. باستىڭ قىرىنان تۇرعانداعى سۋرەتىن سالدىرامىن.
د) 10 ىشىندەگى كوبەيتۋمەن، ونىڭ بەلگىسىمەن تانىستارام.
4-كۇن. ا) تاماقتى مەزگىلىمەن ءىشۋ – دەنساۋلىققا تاعى ءبىر كەرەك نارسە ەكەنىن، كىم ۇيىندە قانداي تاماق نەشە مەزگىل ىشەتىنىن، اشتىققا ادام نەشە كۇن شىداۋىن، تىم تاتپاي دا ءبىر جۇما، 10 كۇن، قارا سۋمەن 40 كۇن شىداۋدى ءسوز قىلىپ، اشتىقتان دەنەنىڭ كۇيزەلۋىن تۇسىندىرەم، ويىنعا الدانىن كۇن بويى اس ىشپەۋدىڭ زيانىن بىلدىرەم.
«قۇرماش» دەگەن ولەڭدى سۇراپ، بىلمەسە جاتتاتامىن. تىنىس كەزىندە ويناتامىن.
ب) استىڭ تازا بولۋىن ءسوز قىلىپ، جۇمىرتقانى قالاي تەز ءپىسىرۋدى (بۋعا ۇستاسا)، ىرىگەن ءسۇتتى قالاي قايتارۋدى (تۇز سالىپ) ساسىعان مايدىڭ ءيىسىن قالاي كەتىرۋدى (سۋعا قايناتىپ)، لامپى كۇڭگىرت جانسا، كەروسينگە تۇز سالۋدى تاجىريبەدە قىلۋىن تاپسىرامىن.
«اسى تازا» دەگەن ءسوزدى كورسەتەمىن، وقىتامىن، جازدىرامىن تانىس بۋىنداردان تەك ءسوز قۇرام.
س) 10 ىشىندەگى سانداردىڭ كوبەيتۋىن جاتتاتامىن. ەسەپ شىعارتامىن.
5 - ك ءۇ ن . ا) ىدىس تازالىعى. كىمنىڭ ۇيىندە قانداي ىدىس-اياعى بار، ولاردى كىم جۋادى، سۇرتەدى؟ كۇنىنە نەشە رەت تازالايدى. قاي ىدىستى قالاي، نەمەن تازالاۋ كەرەك (شىنى، تەمىر، جەز، مىس ىدىستاردى قۇم، كۇلمەن، اعاش ىدىستى ىستىق سۋمەن، تازا شۇبەرەكپەن). قالاقتىڭ زيانى (وڭەز كىر تازارمايدى، شۇبەرەك تىعىندايدى، تاسپالايدى) جاقسى ىدىس جەنىل اق قالانى (اليۋمينيي).
ىدىستى تۇكىرىپ ءسۇرتۋدىڭ، ءبىر ىدىستان جابىلا اس جەۋدىڭ، اساتۋدىڭ، سارقىتتىڭ، بالاعا اس شايناپ بەرۋدىڭ زيانىن ءتۇسىندىردىم.
ستاقان، شاينەك سۋرەتىن سالدىرامىن.
ب) «سەن تاپ» دەگەن ءسوزدى اۋىزشا، كوزشە، جازۋشا ۇيرەتەمىن.
س) بالالاردىڭ ۇيىنە بارىپ، ءبىر ءۇيدىڭ ىدىس-اياعىن تازالاپ، توسەنىشىن قاعىپ بەرگىزەمىن.
6-ك ءۇ ن. ا) مەكتەپ اۋاسىن تازا ۇستاۋ. پارتالاردىڭ شاڭىن سۇرتكىزەمىن، اياقتارىن سۇرتكەنىن، كيىمدەرىن، دەنەسى تازالىعىن، سىڭبىرگەنىن، تۇكىرگەنىن باقىلايمىن. مەكتەپ تازا بولۋعا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن سۇرايمىن، كيىمدى سىلىكپەۋ، شۇبەرەكتى قاقپاۋ، كلاستا الىسپاۋ، تەرەزەنى اشۋ، نارسەلەردىڭ شاڭىن ءسۇرتۋ، ناسىباي اتپاۋ، شىلىم تارتپاۋ، ولاردىڭ زيانى.
شىلىمنىڭ زيانى تۋرالى اڭگىمە وقيمىن (قانداي؟).
ب) «سەنىڭ اتىڭ» دەگەن ءسوزدى كورسەتەمىن، جازامىن، جازدىرامىن، تانىس بۋىنداردان جاڭا ءسوز قۇراستىرتامىن.
س) ءبىر اپتادا نەشە كۇن بارىن، كۇن اتتارىن سۇراپ، بىلمەسە ۇيرەتەمىن. اۋىزشا-جازۋشا ەسەپتەتەمىن.
قاعازدان قورجىن، شالبار بۇكتەتەمىن.
ە س ك ە ر تۋ: بۇل ايداعى كۇندىك جۇمىستار تولىق كورسەتىلسە دە، ءار كۇندىگىن تاقىرىپشامەن جازدىق: 1-كۇنى: كىردەن ساقتانۋ، 2- كۇنى ىستىق، سۋىقتان ساقتانۋ. 3-كۇن: دەنەنى قيمىلمەن شىنىقتىرۋ، 4-كۇن: تاماقتى مەزگىلىمەن ءىشۋ، 5-كۇن: ىدىس تازالىعى، 6-كۇن: مەكتەپ اۋاسىن تازا ۇستاۋ – دەپ، ەلدەگى مۇعالىمدەر كومپلەكسپەن وقىتىپ ىسىلسا، نە تۋرالى سويلەسەتىنىن تاقىرىبىنا قاراپ، وزدەرى تاۋىپ الاتىن بولسا، كۇندىك ساباقتىڭ مازمۇنىن تاستاپ، تەك وسى سياقتى قىلىپ تاقىرىپشاسىن كورسەتىپ قويۋعا بولادى، ورىس مەكتەپتەرى وسىنى قىلىپ جۇرگەنىن جوعارىدا ايتقانبىز. ءازىر ءۇيتىپ شولىتۋ بولار دەدىك.
4-ت ا ق ى ر ى پ : «كۇزگى تۇرمىس» (15 كۇندىك)
1-ك ءۇ ن. ا) كيىز باسۋ. بالالاردىڭ ۇيىندەگى ءبىر ەڭبەگى كيىز باسۋعا ارالاسۋ، كيىزدى كىم باسادى (ايەلدەر ءجۇندى سابايدى، شيگە ساباقتايدى، قايناعان سۋ قۇيىلىپ اۋناتادى، تەبەدى، باسادى، قارپيدى). بالالارعا سويلەتەمىن، كيىز تارتقاندا، قارپىعاندا ايتاتىن ولەڭدەر: «ءۇيىڭدى قوي باستى». كيىزدىڭ كەرەكتىگى. شيىنىنەن تاعى نە ىستەلەتىنى: كۇنى، كورپە، باۋ-شۋ، ارقان. ونەرلى جۇرت نە ىستەيدى.
ب) «بەرى وتىر» دەگەن ءسوزدى ۇيرەتەمىن. وقىتامىن، قۇراتامىن، جازدىرامىن.
س) الىپپەگە «كۇزەمدى» وقىتامىن. ەسەپ شىعارتامىن.
2- ك ءۇ ن. ا) كۇزگى اۋا «جاۋىپ جاڭبىر، جەر جاتىر، ءشوپ، جاپىراق سولاردا، بۇل قاي كەزدە بولادىنى» سۇرايمىن، جاتتاتامىن، «بۇل قاي مەزگىلدى؟» وقىپ، سۇراۋ بەرەمىن كۇن ىرايى وزگەرگەندە، ادامنىڭ جۇمىسى دا وزگەرەتىنىن تۇسىندىرەمىن.
ب) «كەلە بەر» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋىن، جازۋىن ۇيرەتەمىن.
س) اۋا رايىنىڭ كالەندارىن جاساتامىن.
د) ەسەپ شىعارتامىن.
3-ك ءۇ ن. ا) سەرۋەنگە شىعارامىن. قايتقان، قالعان قۇستاردى، قۋراعان، جاسارعان شوپتەردى، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بايقاتامىن. ءتۇرلى ءشوپتىڭ، اعاشتىڭ جاپىراعىن جيناتامىن.
ب) قايتىپ كەلگەن سوڭ، جيناعاندارىن ىرىكتەتىپ، قاعازعا جاپسىرتامىن. شوپتەردىڭ اتىن ۇيرەتەمىن. سەرۋەندە كورگەنىن سويلەتەمىن.
س) «بولدى، ال» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋىن، جازۋىن ۇيرەتەمىن.
د) 10 ىشىندەگى ءبولۋدى اۋىزشا، جازۋشا كورسەتەمىن، ماسەلە شىعارتامىن، كالەندارىن بايقايمىن.
4 –ك ءۇ ن. ا) «جاڭا ارنادان» «وگىز بەن قاسقىردى» وقىپ، قاسقىردى كورگەندەرىن سۇرايمىن، سويلەتەمىن. قاسقىر مالعا قالاي شابادى، قىستى كۇنى قايتەدى؟ مالدى قاسقىردان قالاي ساقتاۋ كەرەك؟ بالالاردىڭ «قاراقۇلاق» ويناۋىن سويلەتەمىن. قاسقىردىڭ سۋرەتىن سالعىزامىن.
ب) تۇيىق بۋىندارمەن تانىستىرىن، تىڭنان ءسوز قۇراتامىن.
س) 10-نان ءتورت امالمەن ەسەپ، 12-گە دەيىن كوبەيتۋ كەستەسى.
5- ك ءۇن. ا) «اڭدار قىسقا قالاي دايىندالادىنى؟» وقيمىن، اياعىنداعى سۇراۋلاردى بەرەمىن. كۇز سەمىرەتىن، اريتىن مالداردى، سۋالاتىن مالداردى سۇرايمىن.
ب) «قويان بايعۇستى» وقىپ، ىشىندەگى كەستەلى سوزدەرىن تۇسىندىرەمىن، قويان سۋرەتىن سالعىزامىن، قولدان قويان كولەڭكەسىن تۇسىرتەم.
س) «كوسە كورى» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن، وقۋىن ۇيرەتەمىن.
د) ءتورت امالدان ەسەپ شىعارتام، «تەز – شابان، اۋىر – جەنىل كەڭ – تار» دەگەن سوزدەردى قولداندىرام.
6 - ك ءۇ ن. ا) مالدىڭ ارىعى، قىسقا دايىندايتىن مال ازىعى قانداي ەكەنىن سۇراپ، شوپتەردى ساناتامىن، جوڭىشقانى قاي مال جەيدى ونى قالاي ەگەدى، شابادى، نەشە مەزگىل، ونىڭ استىعى.
«تۇيە-تۇيەنى» جاتتاتامىن. اياعىنداعى سۇراۋلارىن بەرەمىن
ب) «دودا — كوكپار» دەگەن ءسوزدى ۇيرەتەمىن، جازدىرام.
س) «جۋان – جىڭىشكە، كەڭ – سايىز، ۇزىن – قىسقا» دەگەن ءسوز دەردى كىرىستىرىپ، ءتورت امالدان ەسەپ شىعارتامىن، كوبەيتۋ كەستەسىن سۇرايمىن. كالەندارىن كورەمىن.
د) تۇيەنىن سۋرەتىن سالعىزامىن، سازدان جاساتامىن.
7-ك ءۇ ن. ا) كۇزگى جيىن-تەرىن ەگىندىككە سەرۋەن. قوناق، جۇگەرى مايكەنە سياقتىلاردى كورسەتۋ، جۇمىسقا جارىم ساعاتتاي كومەكتەستىرۋ. ولاردىڭ ءارقايسىسىنان ازىراق الا قايتۋ (ساباعى، جاپىراعىن، تۇقىمىن)، كۇزدىك ەگىستى باقىلاۋ.
ب) اكەلگەن نارسەسىن رەتتەپ، قامىرعا جابىستىرتۋ، قابىرعاعا ءىلدىرۋ.
س) «تارى» تۋرالى كىشكەنە كىتاپشادان نە گازەتتەن اڭگىمە وقىپ تارىنى قالاي ەكسە جاقسى شىعاتىنىن سويلەتۋ.
د) «تارىنى» جازدىرۋ، وقىتۋ.
8-ك ءۇ ن. ا) جۇگەرى قانداي وسىمدىك، قالاي ەگىلەدى، وسەدى، پىسەدى جيىلىپ، ءىس بولادى؛ تۇقىم قانشا بولادى – كورسەتۋ، سويلەتۋ جۇگەرى قانداي تاماق بولاتىنى. ورىسشا اتى (كۋكۋرۋزا)، جۇگەرى تۋرالى تابىلسا، اڭگىمە وقيمىن.
د) «جۇگەرى» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋىن، جازۋىن ۇيرەتەمىن. س) ەسەپ شىعارتامىن، ون سالعىزام، ويىن ويناتام، كالەندارىن كورەم.
9-ك ءۇ ن. ا) مايكەنەدەن نە ىستەلەتىنى، قالاي وسەتىنى، قانداي مال جەسە ولەتىنى؛ ىسپىلمالىكبەن سالىستىرۋ اڭگىمە.
ب) «مايكەنە» دەگەن ءسوزدى جازدىرامىن، وقىتامىن، تىڭنان ءسوز قۇراتامىن.
س) ەسەپ شىعارتامىن، ولەڭ جازدىرتامىن.
10-ك ءۇ ن. ا) كۇزدىك ەگىس، كوك ەگىن مەن كۇزدىك ەگىڭنىن ايىرماسى، پايدالىسى؛ قانداي استىق كۇزدىككە سەبەتىنى، بيدايدىڭ نە تاماق بولاتىنى؛ قالاي وسەتىنى، قالاي جىرتۋ، مالالاۋ كەرەكتىگى.
ب) «كويلەك» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن، وقۋىن ۇيرەتەمىن، كالەندارىن كورەمىن.
س) ەسەپ شىعارتامىن.
د) جەر-اعاش، كۇرەك ىستەتەمىن. سۋرەتىن سالدىرامىن.
11 – ك ءۇ ن. ا) ارپا جونىنەن ءسوز قىلامىن، اڭگىمە (قانداي؟) وقيمىن. «ارپانى» جازدىرامىن، وقىتامىن.
ب) مويىنتىرىق، مالا ىستەتەمىن، مويىنتىرىق سۋرەتىن سالدىرىپ سايمان، تىركەۋىشتەرىن سۇرايمىن.
س) بيداي، تارى، جۇگەرى، ارپا، مايكەنەلەردىڭ قاداعىنا نەشە قاداق شىعاتىنىن شامالاپ (ورتاشا، بىتىك بولۋىن الىپ)، ءتورت بۇرىشتى ۇزىنشاق سىزىقپەن دياگرامما سالدىرام.
د) ەسەپ شىعارتامىن.
12-ك ءۇ ن. ا) باقشاعا سەرۋەن، باقشا جەمىستەرى قانداي بولاتىنىن باقىلاۋ، كالەكسە جيناۋ (تۇقىمىنان)، جيناعاندارىن رەتتەپ ءىس قىلدىرۋ.
ب) كارتوپ، پيازدىڭ نەگە كەرەكتىگى، قالاي ەگۋى، ءوسۋى، ءوسىمتالدىعى.
س) «كارتوپ» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋى، وقۋى.
د) پيازدىڭ جۇمباعى، ەسەپ ويىن كالەندارىن بايقاۋ.
13 – ك ءۇ ن. ا) كارەن (كاپۋستا)، باپلەمە (ىسپەكلە)، ءسابىز جايىنان (اڭگىمە).
ولەڭ، جۇمباق (قانداي؟). «جاس اسكەر» ولەڭى.
ب) «لەپلەمەنى» كورسەتۋ، جازدىرۋ، وقىتۋ.
س) دەنە تاربيەسى.
14-ك ءۇ ن. ا) وتىن دايىنداۋ «كومەكتەستىك» (جاۋارما) دەگەن اڭگىمەنى وقيمىن. كومەكتەسكەن ءىستىڭ ءونىمى بولاتىنىن تۇسىندىرەم. وتىن تۇرلەرىن ساناتام، وتىن جيناۋ جۇمىستارىن سويلەتەم، مەكتەپ ويىنىڭ دايىنداۋ تۋرالى كەڭەسەم.
ب) «تەزەك» دەگەن ءسوزدى جازدىرىپ، وقىتىپ ۇيرەتەمىن.
تانىس بۋىنداردان ءسوز قۇراتامىن.
س) ەسەپ شىعارتامىن، ويناتامىن، كالەندارىن بايقايمىن.
15 - ك ءۇ ن. ا) وتكەن كومەكتەسەردە ىستەگەن جۇمىستاردىڭ جەمىسىن تەكسەرىپ، كالەندارلارىن كورىپ، ەكى جارىم اپتادا نەشە كۇن اشىق، بۇركەك، جەل، جاڭبىر بولعانىن شامالاعان دياگرامم جاساتۋ.
ب) «وكتيابر مەيرامىن» («جاڭارما»).
س) تانىس سوزدەردەن، بۋىنداردان سويلەم قۇراتىن، قۇراعان قىسقا سويلەمدەردى وقىتىپ، جازدىرۋ.
د) 20-گا شەيىن كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاتۋ.
قوسىلىپ ءان سالدىرۋ (ينتەرناسيونال ولەڭى).
قوسىمشا تاقىرىپشا: «وكتيابر مەيرامى» (3 كۇندىك). 1-كۇن جالپى جينالىسقا قاتىسۋ. «مەيرام تۋرالى» بايانداما جاساۋ. مەيرامدى قالاي وتكىزۋدى كەڭەسۋ. كوميسسيالار سايلاۋ، كلاسس-كلاسقا جۇمىس تاپسىرۋ، ۇلەسىن الىپ.
2-ك ءۇ ن. كلاستى بەزەندىرۋ، قاعازدان جالاۋ ىستەپ، پلاكات جاپسىرۋ، اۋىلعا شاقىرۋ، ءتارتىپ، توڭكەرىس ولەڭدەرىن، اندەرىن جاتتاتىپ، تاعى وسىنداي جۇمىستار.
3 – ك ءۇ ن. جيىنعا قاتار تۇزەپ بارۋ، ساۋىق كەشىن جاساۋ، اكە-شەشەلەرىن مەيرامعا قاتىستىرۋ.
ەسكەرتۋ: «كۇزگى تۇرمىس دەگەن تاقىرىپتىڭ كۇندىك جوسپارى قاناعاتتانارلىق دەۋگە بولمايدى. اڭگىمە اتتارى، جاتتىعۋ جاقتارى تولىق، ءدال كورسەتىلمەگەن. وعان سەبەپ، كۋرستا كىتاپحانا بولماۋى، ماتەريال ىزدەۋگە ۋاقىت جوقتىعى، ءىس جۇزىندە مۇعالىمدەر تولىقتىرار، تاجىريبەلەرمەن قارايلاسار دەپ سەندىك.
5-تاقىرىپ: «قىسقى تام» (6 كۇندىك)
1-ك ءۇ ن. ا) قالا تامدارى مەن اۋىل تامدارىنىڭ ايىرماسى. كەڭدىك، جىلىلىق: جارىقتىق، تازالىق، بەرىكتىك جونىنەن دەنساۋلىققا تاماقتان سوڭعى كەرەك نارسە: مال، تازا اۋا مەن جارىق ەكەنىن تۇسىندىرەمىن، بالالارعا تامداردى سۋرەتتەتىپ سويلەتەمىن. كەمدىك جەرىن تولىقتىرامىن. ءار بالاعا ءوز تامىنىن سۋرەتىن سالعىزامىن.
ۆ) «تام» دەگەن ءسوزدى سۋرەتى استىنا جازىپ، وقىتامىن، كوشىرتەمىن، تانىتامىن. «تار»، «تاۋ»، «تارا»، «تازا» دەگەن سوزدەردى قۇراتامىن.
س) 20-عا شەيىن قوسۋ، الۋ.
2-ك ءۇ ن. ا) تام جىلى، تازا بولۋ، ول ءۇشىن پەش ورناتۋ؛ استىن تازا ۇستاۋ: دىم قىلماۋ، ساسىتپاۋ، سىپىرىپ تۇرۋ، پەش پەن ساندالدى سالىستىرۋ، پەشتىڭ تارىعىنان ماعلۇمات (وت، تاندىر، قازاندىق، ساندال، پەش بوپ وزگەرۋ). پەش جاققاندا ءيىس تيۋدەن ساقتانۋ.
پەشتىڭ، تەرەزەنىڭ سۋرەتىن سالدىرۋ.
ۆ) «تەرەزە» دەگەن ءسوزدى جازدىرىپ، تانىتىپ ۇيرەتۋ، وڭاي سويلەمدەر جاساتۋ، وقىتۋ.
د) 20 ىشىندەگى قوسۋ، الۋ، كوبەيتۋ.
3 - ك ءۇ ن. ا) تامداردىڭ نەدەن، قالاي ىستەلەتىنى، تەرەزە قاي جاقتان شىعارىلۋ، قانشا بولۋ، توبەسىن قالاي جابۋ (يت ارقالاپ، تۇيە تايلىعىپ جابۋدىڭ جاۋىندا پايداسى)، قابىرعانىڭ ءىشى-تىسىن سىلاۋ، استىن تەگىستەپ سىلاۋ تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
ۆ) «قايدان كەلەسىن» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋىن، جازۋىن ۇيرەتۋ، تىڭنان ءسوز قۇراستىرۋ، ءۇي تۋرالى اڭگىمە وقۋ، كەڭەسۋ.
س) 20 ىشىندەگى ەسەپ.
4 - ك ءۇ ن. ا، ۆ) بالالاردىڭ تۇراتىن تامدارىن بارىپ كورۋ كەيبىر تامداردى بۇتىندەۋگە كومەكتەسۋ، قايتىپ كەلگەن سوڭ كورگەن تامدارىنىڭ كەمشىلىگىن سويلەۋ.
س، د) اتا-انالار جينالىسىن شاقىرۋ، جينالىسقا اۋىلدىق ۇيىم، كاپەرەتىپ ۇيىم وكىلدەرىن قاتىستىرۋ، قىسقى تام تازا، كەڭ، جارىق بولۋ تۋرالى ءمۇعالىم بايانداما جاساۋ، بالالار شاقىرۋ، تاراتۋ، جيىلىستا تەرەزە الدىرۋعا، پەش ورناتۋعا قاۋلى قىلىپ، قام ىستەۋ.
5 - ك ءۇ ن. ا) تامدى وڭداۋ تۋرالى ۇراندار دايىنداتىپ، بالالاردىڭ ۇيدى-ۇيىنە تاراتۋعا، جاپسىرۋعا تاپسىرما بەرۋ، تال قورالاردىڭ جىرتىعىن-تەسىگىن بۇتىندەۋگە اتا-اناسىنا كومەكتەسۋلەرىن تاپسىرۋ. «ومار» دەگەن اڭگىمەنى وقۋ، ناشارعا ءبولىسۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلدىرۋ.
ۆ) «اكەمە بولىسامىن» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋ، جازۋىن ۇيرەتۋ.
س) ەسەپ شىعارۋ.
6 - ك ءۇ ن. ا) ۇيلەرىندە تامدى تۇزەتۋگە كىم، نە ىستەگەنىن سۇراۋ، سويلەسۋ، مالعا جىلى قورانىڭ پايداسىن سويلەتۋ، تامدى (ءۇيدى) تازا ۇستاۋ شارالارىن ءبىلدىرۋ. «مەكتەپتى قالاي كۇتەمىز» دەگەن اڭگىمەنى وقىتۋ.
ۆ) «قورا جاما» دەگەن ءسوزدىڭ وقۋ، جازۋىن ۇيرەتىپ، تىڭنان ءسوز، سويلەم قۇراتۋ.
س، د) مەكتەپ قوراسىن، جىرتىق-تەسىگىن بۇتىندەۋگە قاتىستىرۋ.
6-ت ا ق ى ر ى پ: «قىس باسى» (12 كۇندىك).
1 - ك ءۇ ن. ا) قىس ايلارىمەن تانىستىرۋ. «بۇل قاي مەزگىل؟» دەگەن ولەڭدى وقۋ، سۇراۋ، جاتتىعۋ، شانا جولى، قالا مەن دالا قاتىناسى، سەبەبى.
ب) «شانا جولى» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن، وقۋىن ۇيرەتىپ، تانىس بۋىنداردان ءسوز، سويلەم جاساتىپ جازدىرۋ.
ۆ) قوسىپ، الۋ كەستەسىمەن تانىستىرۋ، جازدىرۋ.
د) قالاعان نارسەنىڭ سۋرەتىن سالدىرۋ.
2-ك ءۇ ن. ا) «العاشقى قار» دەگەن اڭگىمەنى وقىپ، بالالاردىڭ وقىعانىن بايقاۋعا سۇراۋ بەرۋ، تەرەزەگە قىراۋ تۇرۋ، مۇزداتۋ، جەر تون بولۋ. العاشقى قار جاۋعاندى قالاي كورگەنىن سويلەتۋ.
ۆ) قاردىڭ التى بۇرىشتى بوپ تۇسەتىنىن كورسەتىپ، سۋرەتىن سالدىرۋ (سۋرەتى، جاڭ ارنا).
گ) «العاشقى قار»، دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن ۇيرەتۋ.
د) 15-كە شەيىن ءبولۋدى ۇيرەتۋ.
3-ك ءۇ ن. ا) «اۋە كالەندارى» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن ۇيرەتىپ، تانىس بۋىنداردان ءسوز، سويلەم قۇراتۋ، وقىتۋ.
قاردان ويىن ويناتۋ.
ب) ەسەپ شىعارۋ.
4-ك ءۇ ن. ا) ادامنىڭ قىسقى كيىمدەرى: جازعى كيىمنەن ايىرماسى، «كۇپى» دەگەن ءسوزدىڭ جازىلۋى.
ب) «قىسقى اۋىل» («جاڭا ارنا» – 37 بەت) دەگەن ولەڭدى جاتتاتۋ، تۇسىنىكسىز جەرلەرىن سۇراۋ، ءتۇسىندىرىپ، ءبىراز ولەڭىن كوشىرىپ، ءار ءسوزىن كورسەتۋ.
گ) 20-عا شەيىن بولۋ.
5-ك ءۇ ن. ا) قىس تۇسكەندە ايەل، ەركەكتەردىڭ ەڭبەگى وزگەرەدى، كىم، نە ىستەيتىنى، كەش جاتىپ، ەرتە تۇرۋى ونىڭ سەبەبى؟ ،
«بايقاپ» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋى، سۋرەتى.. . I I
ۆ) «كىشى» مەن قيقار بالانى» وقىپ، بالالار ءسوزىن جادىنا توقىعاندا، كىشى مەن بالا قىپ ايتىستىرۋ.
گ) 20-عا دەيىن 4 امال.
د) دەنە تاربيەسى.
6 - ك ءۇ ن. ا) وتكەن كۇنگى ۇيرەنگەن سوزدەرىن، بۋىندارىن ەسكە سالعاننان كەيىن: «جاڭا كورپە» دەگەن سوزبەن تانىستىرۋ، جازدىرۋ.
ب) «قىسقى اۋىل» دەگەن ولەڭىنىڭ 2 اۋزىن تاقتايعا جازىپ، بەرىپ، وقىپ بالالارعا ءار ءسوزىن باستىرۋ، وقىتىپ كوشىرۋ.
گ) ويىن ويناتىپ اۋىزشا 20-عا شەيىن كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاتىپ، سۇراپ، تەكسەرۋ.
7-ك ءۇ ن. ا) قىس تۇسكەندە، كوبىك قاردا اريتىن، تويىناتىن مالدار «ەشكى مەن قويدىڭ ايتىسقانىن» وقىپ، جاتتاتۋ، ايتىسۋ.
ب) ءبىراۋىز ولەڭنىڭ سوزدەرىن بولەك-بولەك قاعازعا جازدىرىپ، تاقپاعىن وقىتىپ، ۇپاي سالىستىرىپ (ءسوزدى تاۋىپ بەرە الماعان، تاني الماعان بالا ءۇش ۇپاي بەرسىن).
س) ەشكىنىڭ سۋرەتىن سالدىرىپ، كوبەيتۋ مەن بولۋگە توسەلدىرۋ.
8 – ك ءۇ ن. ا) كەشەگى ءبىراۋىز ولەڭنىڭ سوزدەرىن ءار بالاعا تاپقىزۋ، كەستە الىپپەدەن قۇراتۋ، تاقتايعا، داپتەرگە جازدىرىپ اسىرەسە «جەگەنىڭ» – «جەگەنىم»، «جانتاق» – «جالپاق» دەگەن سوزدەردىڭ ايىرماسىنا كوزدى قاندىرۋ «قۇيرىعىن»، «نەدەن» دەگەن سوزدەردى جاقسى بىلگىزۋ.
ب) «ەشكى اسىرا» دەگەن اڭگىمەنى وقىپ، كەڭەسىپ، اياعىنداعى ماقالىن جاتتاتىپ، ەشكىنىڭ مىنەزى (ەركىن، قاشاعان، ويىنشىل، سەكىرگىش) ەكەنىن سويلەتۋ.
ۆ) 4 امالدان ەسەپ بەرۋ، جارىم، شيرەكپەن تانىستىرۋ.
گ) مال تۋرالى بىلەتىن ولەڭ، جۇمباقتارىن ايتقىزۋ.
9 – ك ءۇ ن. ا) يت، مىسىق سياقتى ايۋانداردىڭ قىسقى تىرشىلىگى تۋرالى اڭگىمە قۇراۋ (ولاردىڭ تاماعى، جاتار ورنى)، ولاردىڭ ادامعا پايداسىن سويلەتىپ، سۋرەتىن سالدىرۋ.
ب) ەشكى، قوي ايتىسىنىڭ ەكىنشى اۋىزىن كوشىرتۋ، ءار ءسوزىن بولەك قاعازعا سىزىپ، ويىن ارالاستىرىپ، كوزىن قاندىرىپ، اسىرەسە «وشاعان»، «شوشايعان» دەگەن سوزدەردىڭ ايىرماسىن تاپقىزۋ.
س) ەسەپ، د) دەنە تاربيەسى.
10-ك ءۇ ن. ا) قىستاپ قالاتىن قۇستاردى اڭگىمە قىلۋ، ولاردى اتاتىپ، قارعانىڭ سۋرەتىن سالدىرۋ.
قارعا، قارعا، قارعالار
قاناتىمەن جورعالار، –
دەپ جاتتاتىپ ۇيىندە كوشىرتۋ.
ب) ەشكىنىڭ ءۇشىنشى اۋىزىن بولشەكتەپ جازدىرۋ، اسىرەسە «اپالاڭ»، «توپالاڭ»، «ساقان»، «كەلسىن» دەگەن سوزدەرگە كوزىن قاندىرىپ؛ ويىن ويناتۋ.
س) «امالدىق ەسەپ»، گ) مەكتەپ ماڭىن تازالاتۋ.
11 –ك ءۇ ن. ا) «جاندىكتەر» (مال، اڭ) ەرتەگىسىن وقىپ، سۇراۋ بەرىپ، ولاردىڭ قىلىعى، بۇرىس-تەرىسىن ايىرتۋ، بىلەتىن ەرتەگىسىن ايتقىزىپ. .
ب) ايتىستىڭ 4 اۋىزىن جازدىرىپ، ۇيرەتىپ، «ەبەلەك»، «كەبەنەك دەگەن سوزدەرگە ىنتاسىن اۋدارتۋ.
س ) ەسەپتەپ داعدىلانۋ جۇمىستارىن بەرۋ،
د) ءتارتىپ تازالىعى تۋرالى جيىلىس قۇرۋ.
12 – ك ءۇ ن. ا) بۇل كومپلەكس بويىندا جازىپ جۇرگەن كالەندارلارىم كورىپ، تەكسەرىپ، سالىستىرۋ، 10 شاقتى كۇندە نەشە كۇن اشىق، جاڭبىر، سەل، تۇمان، قار بولعاندىعىنان دياگرامما جاساۋ.
ب) ايتىستىڭ سوڭعى اۋىزىن جازدىرىپ، «كەرەك»، «تۇينەك» دەگەن سوزدەرگە كوزدەرىن قاندىرۋ.
س) بالالاردىڭ جازۋ داپتەرىن قاراپ، ۇيگە تاپسىرعان جۇمىستاردى ورىنداعانىن بايقاپ، «قارعا» ولەڭىن وقىتىپ ءار سوزدەرىن جەكەلەپ كورسەتىپ، قۇراتىپ جازدىرۋ.
د) ەسەپ بەرۋ، ءان سالدىرۋ.
ە س ك ە ر ت ۋ: بۇل كومپلەكستە كوبىنەسە حات تانىتۋ جاعىنا زەر سالىندى. ويتكەنى حات تانىتۋ جۇمىسى ەرتە باستاپ پىسىق ىستەمەسە، كەمىن كوپكە دەيىن جاڭىلىسا بەرەدى جانە جىلعا دەيىن حات تانىتىپ بولۋ كەرەك دەپ ويلادىق.
مۇعالىمدەر كومپلەكسكە توسەلىپ قالار دەپ جوسپار قىسقا كورسەتىلدى، كوبىنەسە جاتتىعۋ جاقتارى الىندى، حات تانىتۋعا الىنعان سوزدەر تەك مىسال، ماتەريال ءۇشىن قولايلى ءسوزدى مۇعالىمدەر ساباق رەتىندە ءوزى قاراستىرۋ كەرەك.
7-ت ا ق ى ر ى پ: «قوعام» (6 كۇندىك).
1-ك ءۇ ن. ا) سوعىم ءھام سوعىمدى نە ءۇشىن سوياتىنىن جاز، نەگە سويمايتىنىن، قاي مەزگىلدە سويادى؟ نەلىكتەن؟ سوعىم مالىن قاشان قامدايدى؟ سوعىم جوق ۇيلەر دە بولا ما؟ ولار قايتەدى؟ سوعىم كەزىندە كەدەيلەر كىمنەن ساتىپ الادى؟ ارزان بولا ما؟ نەگە قىمبات ساتادى؟ بايدىڭ كەدەيگە جانى اشي ما؟ كىمنىڭ ۇيىندە قانداي سوعىم بار؟
ب) «سوعىم قامى» دەگەن ءسوزدىڭ جازۋىن ۇيرەتۋ.
س) سەمىز جىلقىنىڭ (سوعىمنىڭ) سۋرەتىن سالدىرامىن.
گ) ەسەپ شىعارتۋ، داعدىلانۋ.
2-ك ءۇ ن. ا) سوعىمدى قالاي سوياتىنى. مالدى قاي كەزدە سويادى؟ استىنا نە سالادى؟ قالاي جىعادى؟ نەشە ادام جىعادى؟ باۋىزداۋ قانى قالاي اعادى؟ تەرىسىن قالاي تۇسىرەدى؟ ەتىن قالاي بۇزادى؟ كىم سويادى؟ بالا نە كومەك بەرەدى؟ ايەلدەرشە سويۋشىلار، بالالار نە پايدا قىلادى؟
سوعىم دەگەن اڭگىمەنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن وقۋ، سۇراۋ بەرۋ؟ بۇلارعا سوعىم سويعاندا كورگەنىن سويلەتۋ؟
ب) «تۋ سيىر» دەگەن ءسوزدى جازدىرىپ ۇيرەتۋ.
س) جۇرەك، بۇيرەك سۋرەتىن سالدىرۋ.
د) قاي سوعىمنان نەشە پۇت ەت شىعاتىنىن ەسەپتەتۋ.
3- ك ءۇ ن. ا) سوعىم مالدىڭ مولشەرى. سوعىم سويعاندارىڭ بار ما؟ مۇشەسىن بۇزۋدى كىم بىلەدى؟ قاي جەرىنەن باستاپ بۇزادى؟ قابىرعاسى نەشەۋ؟ اتتارى شە؟ ومىرتقاسى نەشەگە بولىنەدى؟ اتتارى نە؟ سوندا، قولدا قانشا، قانداي جىگى بولادى؟ وڭەش پەن كەڭىردەك قاي جەردە بولادى؟ ولار قانداي باستالادى، نەگە بارىپ تۇتاسادى؟ وڭەشپەن نە جۇرەدى؟ كەڭىردەكپەن؟ ارقا جاقتا تۇراتىنى وڭەش پە؟ كەڭىردەك پە؟ جۇرەك جوعارى ما؟ وكپە-باۋىر قاي جەردە تۇرادى؟ بۇيرەك شە؟ قارىننان تومەن نە بولادى؟ جوعارى نە بولادى؟ قارىن مەن وكپە اراسىندا نە تۇرادى؟ قۋىق قايدا جاتادى؟ جاتىر شە؟ باستى مۇشەلەرىن كىم ايتادى؟
ب) مۇشە اتتارىن جازدىرۋ: جايا، جال، جامباس، جىلىك، جاۋىرىن، جۇرەك، جۇلىن، بۇيرەك، باۋىر، ومىرتقا، قارىن، مويىن، وڭەش، وكپە، كەڭىردەك، بۇيەن، ىشەك، قۋىق، اسىق، توبىق، شارپى، شاجىرقاي، بۇلشىق ەت، تالاق، ۇيقى.
س) مۇشەلەر: ساننان ەسەگى شىعارۋ.
4 – ك ءۇ ن. ا) ارىق-سەمىز سوعىم. قويدىڭ، ەشكىنىڭ، سيىردىڭ، جىلقىنىڭ سەمىزىن قالاي، نەسىنەن ايىرادى؟ نەشە پۇت ماي، نەشە ەلى قازى شىعاتىنىن ايىرۋعا بولادى ما؟ قانداي مالدان ماي كوپ شىعادى، قازى قالىڭ تۇسەدى. قازىنىن ەڭ جۇقاسىن، قالىڭىن نەمەن ولشەيدى؟ مالدىڭ ەڭ سەمىزى نە؟ قاي مال قانداي تاماققا جاقسى سەمىرەدى؟ دالادا، بايلاۋدا. قولدان سەمىرتكەن مالدى نە دەپ اتايدى؟
سوعىم سويعاندا مال سەمىز شىقسىن دەپ قانداي ىرىم ىستەيدى؟ سوندا سەمىز شىعا ما؟ ارىق مالعا ىستەسە قايتەر ەدى؟ ىرىم ىستەگەننىڭ پايداسى بار ما؟ ىرىم كەلمەگەندە قازاق قانداي ماقال ايتادى؟ (نادان ىرىم ەتەر، ىرىم قىرىن كەتەر). «سەمىزدىڭ اياعى سەگىز – تەنتەكتىڭ اياعى سەگىز» دەگەن ماقالدى قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟ سەمىزدىكتى كىم كوتەردى دەيدى؟ ونى نەلىكتەن ايتادى؟ ەتتى ەپتەن ۇنەمدەپ جەۋ تۋرالى نە ماقال بار؟
ب) «جاڭا ارنادان»، «سوعىمنىڭ» ەكىنشى ءبولىمىن وقۋ. وقىعان تەكستەرگە سۇراۋ بەرۋ.
س) «سۇر ات، ءسۇر ەت» دەگەن سوزدەردى جازدىرىپ، جۋان-جىڭىشكە ەستىلەتىنىن ايىرىپ، دايەكتەمەنى قولداندىرتۋ.
د) ەسەپ شىعارۋ.
5-ك ءۇ ن. ا) سوعىم ەتىن ۇقساتۋ. سوعىم ەتىن قالاي-قالاي ساقتايدى؟ ەت نەلىكتەن ءسۇر بولادى؟ قازىنى، شۇجىقتى قالاي ىستەيدى؟ ىشىنە نە سالادى؟ نەشە كۇندە ءسۇر بولادى؟ قانداي مۇشەنى كەيىنگە ساقتايدى! اۋەلى قاي مۇشەنى جەيدى؟ ءبىر قولدى، ءبىر ساندى ۇيلەرىن نەشە كۇن ازىق قىلادى؟ بىلمەسەڭ سۇراپ ءبىل، مۇشەنىڭ ەڭ ءدامدىسى شىيماندىسى قايسىسى. اس بولۋعا ءسۇر ەت جاقسى ما، جاس ەت جاقسى ما؟ (جاس ەت جاقسى، ءسىڭىمدى بولادى). سوعىم سويعان ءۇي ول كۇنى نە ناۋقان ىستەيدى؟ قانداي ءۇي قۋىرداق بەرەدى؟ ول ادەت ءالى بار ما؟
ب) «ور ەشكى وركەشتى» دەگەن سوزدەردى ۇيرەتۋ، دايەكتەمەنى پىسىقتاۋ.
س) قازى، شۇجىق سۋرەتىن سالدىرۋ. «اتا-باتانى» (جاڭا ارنا 21 بەت) جاتتاتۋ، كوشىرتۋ.
6- ك ءۇ ن. ا) سوعىم تەرىسى. سوعىم تەرىسىن نە ىستەيدى؟ قالاي كەپتىرەدى؟ تۇزداي ما؟ جەرگە جايعان جاقسى ما، اعاشقا، ارقانعا، اسقان جاقسى ما؟ جىلى كۇنى كەپتىرگەن قالاي، سۋىق كۇنى؟.. مال تەرىسىنەن نە ىستەلەدى؟ (قالادا، دالادا). قاي مالدىڭ تەرىسى قىمبات؟ نەلىكتەن؟ تەرىنى قايدا ساتادى؟ سيىر تەرىسى نەشە سوم؟ جىلقىنىكى شە؟ قويدىكى، ەشكىنىكى، بىلعارى بولعاندا قانشا؟ وندا نەلىكتەن قىمبات؟ تەرىنى قالاي كەپتىرۋ، تۇزداۋ كەرەكتىگى تۋرالى ماقالا وقيمىن («اۋىل ءتىلى» مەن كىتاپشالاردان)، ۇيىنە بارعاندا اڭگىمە قىلىپ ايتۋىن تاپسىرامىن.
ب) بۇرىنعى جاتتاعان «قارعا» دەگەن ولەڭنىڭ سوزدەرىن سۇراپ، تاپقىزىپ، جازدىرىپ، ەڭبەك-ەرمەك ىستەتەمىن.
س) قوسىلىپ ءان سالعىزامىن.
ە س ك ە ر ت ۋ : «سوعىم» كومپلەكسىنىڭ جوسپارىندا بەرىلگەن سۇراۋلاردى ادەيى تولىق كورسەتتىك. ۇيتكەنى، ءمۇعالىمنىڭ سۇراۋ بەرۋىندە كوپ ءمان بار: بۇنىڭ جاۋابى سۇراۋدا ايتىلماۋ، سۇراۋلاردا ماڭىز بولۋ، بىرىمەن-بىرى بايلانىسۋ كەرەك، تەگىندە قاي ساباقتا بولسىن سۇراۋ بەرۋ ءتارتىبى وسىلاي بولۋ كەرەك. ۇلگى بولسىن دەپ تولىق جازعانىمىز سول.
بۇل جوسپار ءارى مازمۇنىن تولىق كورسەتىپ، ءارى ءار كۇندىك جۇمىسقا تاقىرىپشا قويىپ وتىردىق. مىسالى: 1-كۇن: سوعىم قامى، 2-كۇن: سوعىمدى قالاي سوياتىن، 3-كۇن: سوعىم مالىنىن مۇشەلەرى – دەگەن سياقتى. مۇندا دا ماتەريالدى نەدەن باستاپ، قالاي جاعالاۋ جولىن مۇعالىمدەر كورسىن دەدىك. سوعىمنىڭ قامىن ايتپاي تۇرىپ، قالاي سويۋىن، مۇشەلەرىن نەمەسە تەرىسىن ءسوز قىلساق وندا «جۇيە» دەگەن، تەتەلەستىك، جالعاستىق دەگەن نارسەلەر بۇزىلار ەلى. ماتەريالدى تەتەلەستىرىپ بىلىقتىرماي ءتىزۋ دەگەن وسى بولادى.
8 - ت ا ق ى ر ى پ: «قىسقى جاراتىلىس» ( 6 كۇندىك)
ە س ك ە ر ت ۋ: بۇل تاقىرىپتىڭ قولايسىزدىعىن جوعارىدا ايتقانبىز. مۇنىڭ ورنىنا باسقا تاقىرىپ الۋ كەرەك، ول جەر-جەردىڭ جاعدايىنا قاران بولماق. تەك حات تانىتۋ، ەسەپ سياقتى جاتتىعۋ جاقتارى تولىق كىرۋىن ەسكەرتۋ كەرەك.
9 - ت ا ق ى ر ى پ: «سۋىقتان ساقتانۋ» (دەكابردىڭ 18-24)
1 – ك ءۇ ن. ا) ءۇيدى كۇتۋ: دىمنان، يىستەن، تۇتىننەن، وتكىن جەلدەن ساقتاۋ، ءادىسىن جاڭعىرتۋ؛ تەرەزە، تەسىك، ەسىك الدىندا، جەلدىڭ وتىندە وتىرماۋ، جاتپاۋ؛ استىنا سىز وتكىزبەۋ، پەش جاعۋ، ءۇيدى جىلى ۇستاۋ، «قىستى» (38-بەت) وقۋ.
ب) «اقسەرەكتى» (16-بەت) وقىتۋ، كوشىرتۋ.
س) ەسەپ شىعارتۋ.
2-ك ءۇ ن. ا) بويدى كۇتۋ: كيىمدى جىلى كيۋى، سۋ كيىمدى كەپتىرۋ، اياقتان سۋ وتكىزبەۋ، تىسقا جەلەڭ شىقپاۋ سياقتىلار.
6) «ەرەجەنى »(44-بەت) وقىپ، كوشىرتۋ؛ قابىرعاعا ءىلىن قويۋ.
س) ەسەپ، جۇمباق، ەرتەگى، ۇيلەرىندەگى ادامداردان ەرتەگى، جۇمباق ۇيرەنىپ كەلۋ.
3-ك ءۇ ن. ا) سۋىقتان جابىساتىن ناۋقاستاردى: تۇماۋ، شانشۋ، وكپە قۇرت، قۇياڭ، ارۋاق. سونداي ناۋقاسقا ۇشىراعان ادامداردى سۇراۋ، قاي جەرى قالاي اۋىراتىنىن، نەمەن ەمدەيتىنىن ءبىلۋ. دارىگەرگە كورسەتۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرۋ.
ب) «اۋا، سۋىق، جەر، قاردى» (46-بست) وقىتۋ، جاتتاتۋ.
س) ۇيرەنىپ كەلگەن ەرتەگى، جۇمباقتارىن ايتقىزۋ، ەسەپ.
4 - ك ءۇ ن. ا) تۇماۋ، ونىڭ ەمى. تۇماۋ ءتيىۋ سەبەبى. تۇماۋ تيگەن بالانى سۇراۋ. تۇماۋدىڭ بەلگىلەرىن ايتقىزۋ: باس اۋرۋ، مۇرىن ءبىتۋ، جوتەلەۋ، كوزدەن جاس اعۋ؛ نەمەن ەمدەگەنىن ءبىلۋ، تۇماۋدىڭ ەمى، جىلى ورانىپ، ىستىق اس ءىشىپ تەرلەۋ، بۋلاۋعا ءتۇسۋ، «اسپيرين، قىينىن» سياقتى ءدارى ءىشۋ، مۇرىندى تۇزدى سۋمەن، ماقتا تۇتاتۋ...
«تۇماۋ ءتۇبى قۇرت بولار»،
«جۇماۋ ءتۇبى جۇت بولار» دەگەن ماقالدى وقىتۋ، جازدىرۋ.
ب) «ساۋىسقاندى» (55-بەت) وقىتۋ، جازدىرۋ، جاتتاتۋ، تۇماۋ تيگەندەرىنە ەم ىستەتۋ.
س) ەسەپ، ويىن. د) قار كۇرەۋ.
5- ك ءۇ ن. ا) ۇسىك، ونىڭ ەمى. «سارىايازدى» (58-بەت) وقۋ. سارىايازدا اسپان اشىق بولا ما، بۇركەۋ مە؟ جەل بولا ما، جوق پا؟ «تىمىرسىق اياز» دەپ نەلىكتەن ايتادى؟ ايازدا دالادا جۇرگەندەرىڭ بار ما؟ ۇسىنگەندەرىڭ شە؟ توڭعاندا بەت، مۇرىن قايتەدى؟ اعارا قالسا نە ىستەۋ كەرەك؟ ۇسىكتەن ادام ولە مە؟ ۇسىكتىڭ ەمى: ماي جاعۋ، كۇتۋ، كىر جولاتپاۋ، تىزىلداتىپ كەلە جاتقاندا، ۋقالاۋ، قارمەن ىسۋ.
ب) «ايازدى» (58-بەت) وقۋ، كوشىرۋ، جاتتاتۋ.
س) ەسەپ، سۋرەت. د) وتىن دايىنداۋ، پەش جاققىزۋ.
6-ك ءۇ ن. ا) انەلدەرگە سۋىق تيگىش. سەبەبى: جالاڭاش-جالپى جۇرەدى، كىرىپ-شىعۋى كوپ، جۇمىس كوپ، ەركەك بولىسپايدى. ايەل اۋرۋ بولسا، ءۇيدىڭ ءىشى – كون تورعاي، بەيمازا بولۋ، ايەلسىز ءۇي تىرشىلىگى جوق، ايەل جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ كەرەكتىگى، شەشەسىنە بالالاردىڭ قانداي كومەك بەرەتىنىن سۇراۋ.
«كەدەيدىڭ قىسقى لاشىعى» دەگەن ولەڭدى ۇيلەرىندە وقىپ، جاتتاپ كەلۋىن تاپسىرۋ.
ب) جاتقا ءسوز جازدىرۋ. س) ەسەپ شىعارۋ، ءان سالدىرۋ.
ە س ك ە ر ت ۋ . وسى اپتادا حات تانىتۋ جۇمىسىن ءبىتىرۋ كەرەك. بۇدان بىلاي حاتقا، ەسەپكە توسەلۋى ءۇشىن، ۇيدە وقۋدى، جازۋدى، ەسەپتەۋگە، اڭگىمە، ەرتەگىنى، ولەڭ، ماسەلە، كەستە بەرىپ وتىرۋ كەرەك. بۇدان كەيىنگى تاقىرىپتاردىڭ كۇندىك جوسپارلارىن تولىق كورسەتۋگە، كىتاپشا ۇزارىپ كەتەر دەپ، جاڭا وقۋشىلار جوسپار جاساۋعا، ماتەريال تىڭداۋعا وزدەرى دە ەندى توسەلگەن بولار دەپ، تەك كۇندىك تاپسىرمالارىن عانا كورسەتەمىز، جاتتىعۋ جاقتارىن وزدەرى تاۋىپ الار دەدىك.
10 - ت ا ق ى ر ى پ: «مالدىڭ كۇتىمى» (12-كۇن).
1- ك ءۇ ن. قاي مالدىڭ پايداسى قانداي.
2- ك ءۇ ن. مالدىڭ جاسى.
3- ك ءۇ ن. قاي مال نەشە اي بالا كوتەرەدى.
4- ك ءۇ ن. مالدىڭ ءتۇسى، تۇگى، ءجۇنى.
5- ك ءۇ ن. كۇيىس قايىراتىن، قايىرمايتىن مال.
6- ك ءۇ ن. قىس مالدىڭ ارىقتاۋى.
7- ك ءۇ ن. مال قورانى كۇتۋ.
8- ك ءۇ ن. ءشوپتى قالاي، قانشا، قايدا بەرۋ.
9- ك ءۇ ن. قاي مال، قاي ءشوپتى سۇيەدى.
10- ك ءۇ ن. شوپتەن باسقا ازىقتارى.
11-كۇن. مالدى قالاي، قانشا سۋارۋ.
12- ك ءۇ ن. ارىق-تۇرا مالدى كۇتۋ.
11-تاقىرىپ: «قىسقى ءۇي تىرشىلىگى» (6 كۇندىك)
1- ك ءۇ ن. ەركەكتەردىڭ پايدالى جۇمىسى.
2- ك ءۇ ن. ەركەكتەردىڭ پايدالى ەرمەگى.
3- ك ءۇ ن. ايەل جۇمىسى، تاماق ازىرلەۋ.
4- ك ءۇ ن. ءۇي كۇتۋ.
5- ك ءۇ ن. كيىم تىگۋ، كىر جۋۋ.
6- ك ءۇ ن. قول ونەرى.
12 – ت ا ق ى ر ى پ: «بالالاردىڭ قىسقى ەڭبەگى، ەرمەگى» (6 كۇندىك)
1- ك ءۇ ن. بالانىڭ مال شارۋاسىنا كومەگى.
2- ك ءۇ ن. ءۇي ىسىنە كومەگى.
3- ك ءۇ ن. ۇيدەگى ەرمەگى.
4- ك ءۇ ن. دالاداعى ەرمەگى.
5- ك ءۇ ن. ويىنشىقتارى.
6- ك ءۇ ن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
13 - ت ا ق ى ر ى پ: «اڭ، بالىق اۋلاۋ» (6 كۇندىك).
1- ك ءۇ ن. اڭ اتتارى، ادامعا پايدا، زيانى.
2- ك ءۇ ن. اڭ اۋلايتىن قۇرالدار، ولاردى قالاي قولدانۋ.
3- ك ءۇ ن. اڭداردىڭ قىلىعى.
4- ك ءۇ ن. اڭ تەرىلەرى.
5- ك ءۇ ن. بالىقتار.
6- ك ءۇ ن. بالىق اۋلايتىن قۇرالدار.
14 - ت ا ق ى ر ى پ: «ارىق-تۇراق، اۋرۋ مالداردىڭ كۇتىمى» (12 كۇن)
1 - ك ءۇ ن. ارىق مالدىڭ ىرەڭى.
2 - ك ءۇ ن. ارىقتى كۇتۋ جولى.
3- ك ءۇ ن. ارىق مالدىڭ دەرتى، سەبەبى.
4 - ك ءۇ ن. ءتۇرلى دەرتتىڭ ەمى تۋرالى ماعلۇمات جيناۋ.
5-ك ءۇ ن. قىرشاڭقى، قوتىر، كۇل، قىساقى، بوگەن، ولاردىڭ بەلگىسى ەمى.
6- ك ءۇ ن. بيت، كەنە، ولاردىڭ ەمى.
7- ك ءۇ ن. ماڭقا، ماڭدام.
8- ك ءۇ ن. وكپە قۇرت، مۇرىن قۇرت.
9- ك ءۇ ن. تىشقاق، سۇيەل.
10- ك ءۇ ن. مالدى اۋرۋدان ساقتاۋ شاراسى.
11- ك ءۇ ن. ارامزا ءتولدىڭ كۇتىمى.
12-كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى نەمەسە ءبىراز مالدىڭ كۇتىمى.
ە س ك ە ر ت ۋ : دەرتتەردىڭ بۇلايشا ءبولىنۋى شارت ەمەس.
ماتەريال تابىلۋىنا قاراۋ كەرەك.
1-جىلدىق، كۇندىك جوسپارلاردى وسىمەن توقتاتىن، ەندى ەكىنشى جىلدىق جوسپاردان مىسال كورسەتەمىز.
II ج ى ل د ى ق
I – ت ا ق ى ر ى پ: «كۇزگى جيىن-تەرىن» (وكتيابردىڭ 1-15). 12 كۇن
1-ك ءۇ ن. بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرەمىز. جازدى قالاي وتكىزگەنىن؛ قايدا بولعانى، قاي جاققا كەتكەنىن، ەرۋدەگى، كوشكەندەگى ەڭبەگىن، ەرمەگىن سۇرايمىن، سويلەتەمىن، كەڭەستىرەمىن. كىم قانداي كىتاپ وقىدى، سۋرەت سالدى، ەرتەگى، جۇمباق، ولەڭ ۇيرەندى. شوپتەن، جاپىراقتان، گۇلدەن، تاستان، قۇرت-قۇمىرسقادان نە جينادى، سولارىن سۇرايمىن، كورەمىن، تىڭدايمىن.
مەكتەپتى تازارتۋ، بۇتىندەۋ جۇمىسىنا قاتىستىرامىن.
2- ك ءۇ ن. جازعى جۇمىستىڭ جەمىسى – ۇيرەنگەن جۇمباق، ولەڭدەرىن جازدىرۋ، سۋرەتتەرىن رەتتەپ قابىرعاعا ءىلۋ. جاراتىلىستان العان نارسەلەرىن قاتىرعىعا، شىنىعا، قۇتىعا رەتتەپ ورنالاستىرۋ. وتە-موتە كۇشتى اسەر ەتكەن وقيعالاردى سويلەتۋ، كىتاپ، گازەت وقىتۋ. كوبەيتۋ كەستەسىن سۇراۋ.
3-ك ءۇ ن. ەگىن، قىرمان باسىنا سەرۋەن. سەرۋەنگە دايىندالۋ، جيىن-تەرىن جۇمىسىنا كومەكتەسۋ. وسىمدىك، قۇرت-قۇمىرسقا جيناۋ. ەگىن تۇقىمدارىن، توپىراعىن، استىعىن كورۋ، زەرتتەۋ.
4-ك ءۇ ن. سەرۋەندە جيناعاندارىن رەتتەۋ، جينالىس قۇرۋ، تازالىقشى، ءتارتىپشى، دەجۋرنىي سايلاۋ.
5 - ك ءۇ ن. تۇگەندەۋ كەستەسىن جاساۋ، بەلگىسىن سالۋ. ەگىن جۇمىسى» ورۋ، باۋلاۋ، قىرمانعا شىعۋ، باسۋ، قاپتاۋ جايىنان اڭگىمەلەسۋ» جابايى ەڭبەك، جەتەكشى ەڭبەك، جەكە، بىرىككەن ەڭبەك ءونىمىن سالىستىرۋ، ەسەپتەۋ ەڭبەگىنىڭ شىعىمدى بولۋ شارتتارىن (جاقسى توپىراق، تۇقىمدى تەرەڭ جىرتۋ، مايدا مالاۋ، ۋاقىتىمەن سالۋ، سۋارۋ، قار ويۋ) ءتۇسىندىرۋ، كىتاپتان، گازەتتەن ەگىن تۋرالى وقۋ. ولەڭ وقۋ، جاتتاۋ.
6-ك ءۇ ن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى – ەگىن اسپاپتارى (كەتپەن-كۇرەك، جەر-اعاش، سوقا، تراكتور، وراق، ماشينە، مالمەن باسۋ، تاس مولوتيلكا، كۇرەكپەن ۇشىرۋ، ەلەۋىش (ۆەيىلكى)، اسپاپتاردىڭ جۇمىس ءوندىرۋى، جاسالۋى نارقى، ەسەپ، سوقا، تراكتور سۋرەتىن سالۋ، اسپاپتاردى ورلەتۋ جونىنەن ۇراندار جازۋ، جاپسىرۋ، تاراتۋ.
7 - ك ءۇ ن. باۋ-باقشا سەرۋەن. كومەكتەسۋ. بۇرىن-سوڭ، پىسەتىن ماۋەلەردى باقىلاۋ تۇقىمدارىنان ۇلگى جيناۋ؛ پياز، كارتوپ، كارەن (كاپۋستا) سياقتىلاردىڭ جۇمباعىن ايتقىزۋ، شەشكىزۋ، باۋ-باقشا تۋرالى اڭگىمە وقۋىن ۇنىنە تاپسىرۋ. ەسەپ جيناعان، تۇقىمدارىن، جاپىراقتارىن رەتتەۋ.
8- ك ءۇ ن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى قاي ماۋەنىڭ نەگە كەرەكتىگى، قانشا ۋاقىتتا پىسەتىنى، قالاي كورىنەتىنى، ۇقساتۋى، باۋ-باقشانىڭ پايداسى كوشپەلى ەلدىڭ ەكپەۋ سەبەبى سياقتىلار، باۋ-باقشا، ماۋە جايىنان جازىلعان ولەڭدەر جاتتاۋ. ءتۇرلى ماۋەلەردىڭ شىعىنىنان، پايداسىنان دياگرامما جاساۋ، ەسەپ شىعارۋ.
9-ك ءۇ ن. ءدارى شوپتەر دەرمەنە، كوكنار (ماك)، قىزىل ءدارى (بۇرىش)، مايكەنە سياقتىلاردىڭ تۇقىمىن العاشقى سەرۋەندە جيناتىن الۋ. ول شوپتەردەن قانداي ءدارى قالاي ىستەلەتىنىن، دارىلەردىڭ نەگە كەرەكتىگىن، قاي ءشوپ قاي جەردە وسەتىنىن، تاعى قانداي ءدارى شوپتەر بىلەتىنىن اڭگىمە قىلۋ.
ءدارى شوپتەر جيناپ بىرىككەن وي جازدىرۋ، جازۋ جازدىرۋ، ەسەن.
10- ك ءۇ ن. پىشەن. پىشەن جايىنان سۋرەت اڭگىمە وقۋ. جاقىن جەردە پىشەن بولسا شاپقانىن كورۋ. پىشەن جايىندا بالالاردىڭ ەڭبەگىن، كورگەن-بىلگەنىن سويلەتۋ. پىشەن اسپاپتارىنىڭ، ۇلگىسىن ىستەۋ. قاي مالدىڭ جىلىنا (ءبىر قىستا) قانشا پىشەن جەۋىنەن ەسەپ شىعاراتىن، قاي ۇيگە قانشا كولىك (شومەلە) ءبولۋ كەرەك ەكەنىن ەسەپتەۋ، قاي ءۇي قانشا پىشەن جينايتىنىن ءبىلدىرتۋ.
11- ك ءۇ ن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى. ماڭايداعى اۋىلدىڭ پىشەنگە قامدانۋى. كىمنىڭ قانشا، قالاي پىشەن جيۋى (ءتۇيىسىن كەلىسىپ، جەكە)، پىشەن كەزىندەگى داۋ-شار، ونىڭ سەبەبى. پىشەن قايتكەندە جەتكىلىكتى بولۋ شارالارى. پىشەندى جەتەرلىك قىلىپ ساقتاۋ تۋرالى، ەڭبەكتىڭ ءونىمدى بولۋى، جوڭىشقا ەگۋ تۋرالى ۇراندار جازىپ، تەكسەرىپ، جاپسىرىپ، اۋىلعا تاراتۋ، ەككەن، سۋارعان، قىر پىشەندەرىنىڭ مالعا اس بولۋى، شىعىمى جونىنەن دياگرامم جاساۋ، جينالعان ماعلۇماتتارىنان ەسەپ شىعارۋ.
12-ك ءۇ ن. وتىن قامداۋ. وتىن تۇرلەرى: تەزەك، سەكسەۋىل، ارشا، جىڭعىل، قاراعاي، قامىس، جەمىس اعاشتارى. تاس كومىر وتىندارىن قالاي دايىنداۋى، قاي وتىننىڭ قىزۋلىعى، قالا، زاۋىت، ات اربا، اۆتاموبەل وتىندارى مەن دالا وتىنىن سالىستىرۋ. بالالاردى وتىن جيناۋ جۇمىسىنا قاتىستىرۋ.
اڭگىمە وقىتۋ، ەسەپ شىعارتۋ.
II ت ا ق ى ر ى پ: «كۇزگى جاراتىلىس» (وكتيابردىڭ 15-21).
ابايدىڭ «كۇزىن» وقىپ، وقىتىپ، جاتتاۋعا ۇيگە تاپسىرۋ. كۇزگى كۇن، كۇز ايلارى، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى، كۇن قىسقارا باستاۋ، ونىڭ بەلگىسى. اۋا رايىنىڭ قۇبىلۋى. جەل، جاڭبىر، بۇلت، تۇمان. جەلدىڭ كوبىنە قاي جاققا قاراي سوعۋى، اۋا رايىنىڭ كالەندارىن جاساپ، باقىلاۋىن تاپسىرۋ... كۇزدى (ولەڭ) كوشىرۋ، ەسەپ، ءتىل باقالا ويناۋ.
2-ك ءۇ ن. كۇزگى وسىمدىك. سەرۋەن، ەسىمدىكتەردىڭ ءپىسۋىن، قۇراۋىن، اعاش جاپىراقتارى ءتۇسۋىن باقىلاتۋ، جاپىراقتار جيناتۋ، بۇرشىكتى، جاپىراقتى اعاشتاردى ايىرتۋ. قۇرت-قۇمىرسقالاردى باقىلاۋ، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن كورۋ، جازعى قۇرت-قۇمىرسقانىڭ جوعالعاندارىن باقىلاۋ. ماسا، شىبىنداردى قاراۋ. سەرۋەندە كورگەن قۇستارىن جازىپ الۋ، جينالعان نارسەلەرىن ىرىكتەۋ.
3-ك ءۇ ن. قۇرت-قۇمىرسقاعا سەرۋەندە كورگەن قۇرت-قۇمىرسقالار جايىنان سويلەتۋ، ولاردىڭ (قۇمىرسقانىڭ) ۇيىمشىلدىعى، ەڭبەگى، قىسقا دايىندالۋى. قۇرت-قۇمىرسقانىڭ قىس قاتىپ قالۋى. «ماسا، شىبىننىڭ سەزىمى» دەگەن اڭگىمەنى وقۋ. جيناعان جاپىراقتان قاعازعا جاپسىرىپ، استىنا اتتارىن جازدىرۋ، جاپىراق سۋرەتىن سالدىرۋ.
4 - ك ءۇ ن. كۇزگى قۇستار. قالاتىن، قايتاتىن قۇستار. قايتۋ سەبەبى. بۇل جاققا كەلۋ سەبەبى. جان-جانۋاردىڭ تىرشىلىك ەتۋدەگى ماقساتى ارتىنا ۇرپاق قالدىرۋ ەكەنىن ءبىلدىرۋ. قۇستى قاشان اۋلاماۋ كەرەك. قالاتىن قۇستىڭ قىسقى تىرشىلىگى، قايتاتىن قۇستىڭ جاپسىرما سۋرەتى، قۇستاردىڭ اداسپاۋى. «قۇس جولى» (اسپانداعى)، «تەمىر قازىق»، «جەتى قاراقشىلاردى» سۇراۋ، تاپقىزۋ. اڭگىمە، نە ولەڭ وقۋ. قۇس، جۇمىرتقا جۇمباقتارى، ەسەپ.
5-ك ءۇ ن. كۇزگى اڭدار. كۇزدىڭ اندار تۇرمىسىنا كىرگىزەتىن وزگەرىسى. تىشقان، كۇزەن، سۋىر. قويان، ايۋلاردىڭ قىسقى تۇرمىسى تۋرالى اڭگىمە وقۋ. اڭ سۋرەتىن سالۋ، ەسەپ.
6-ك ءۇ ن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى. اندار ەرتەگىسى. ولەڭ، قاسقىر كورگەن بالانىڭ اڭگىمەسى. قاسقىر تۋرالى وي جازۋ.
جۇمىستى قالاي ورىنداۋ كەرەك
«كۇزگى جاراتىلىس» دەگەن تاقىرىپتى وتكەندە، بالالاردىڭ جۇمىسى قانداي بولۋ كەرەك؟ سوعان مىسال كورسەتە كەتەيىك. اۋەلى ءمۇعالىم: «كۇزدى كۇنى قانداي نارسەلەر وزگەرەدى؟» دەگەن سۇراۋ قويادى. بالالار اۋە رايىنىڭ، وسىمدىكتەردىڭ، جان-جانۋارلاردىڭ وزگەرەتىن سانايدى... سولاردىڭ وزگەرگەنىن قالاي بىلسەك ەكەن؟ ءبارىن ءبىر جولا، ءبىر كۇندە بىلۋگە بولا ما؟ – دەگەن سىناقتى سۇراۋلار مەن باقىلاۋدىڭ، سەرۋەننىڭ، ماتەريالداردى رەتتەۋدىڭ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى.
«جاڭبىر كوبىنە قاي مەزگىلدە كوپ جاۋادى؟ جەل كوبىنە قاي جاقتان تۇرادى؟ ونى ءبىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟» دەگەن سۇراۋلار مەن سالەمدەر جاساۋعا كىرىسەدى.
وسىمدىك، جان-جانۋارلاردى بايقاۋ ءۇشىن سەرۋەنگە شىعۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى. سەرۋەنگە بارعاندا نەنى باقىلاۋ كەرەك، كىم نە ءىستۋ كەرەك؟ ءبارىمىز ءبىر-اق جۇمىس ىستەيمىز بە؟ لەك-لەگىمىزبەن ءوز الدىمىزعا ءىس الامىز با؟ – دەدى اڭگىمەلەسەدى. ءىستىڭ توتەسىن، ءونىمدى بولۋىن ەسكەرتەدى. ءسويتىپ، سەرۋەنگە بارعاندا ىستەيتىن جۇمىستارىمىزدى ساناپ الالىقشى دەپ، ايتقىزىپ، سانايدى، جازادى.
قۋراعان شوپتەردى كورۋ، اتىن ءبىلۋ.
ءتۇرلى ءشوپ، اعاشتاردىڭ جاپىراعىن جيناۋ.
جاپىراقتى اعاش پەن بۇرشىكتى اعاشتى ايىرۋ.
كۇز وسەتىن شوپتەردى باقىلاۋ، اتتارىن ءبىلۋ.
قانداي قۇرت-قۇمىرسقا بار، قاندايلارى جوعالعانىن بايقاۋ.
قۇمىرسقانىڭ ۇيلەرىن كورۋ، ولاردىڭ ەڭبەگىن باقىلاۋ.
كورگەن قۇستاردىڭ اتىن جازىپ الۋ.
تىشقاننىڭ ءىنىن قازىپ، ارشىپ، قىسقا نە قام قىلعانىن كورۋ.
مىنە سەرۋەننىڭ پلانى وسى سياقتى بولىپ جاسالادى. بالالار (زۆەنو) لەك-لەككە بولىنەدى. لەك بالالار بەلگىلەنەدى. ور لەككە جۇمىس تاپسىرىلادى. سەرۋەننەن كەلگەن سوڭ، جيناعاندارىن رەتتەيدى، مىنە بالالاردىڭ جۇمىسىن ورىنداۋ ءتارتىبى وسى بولادى.
III ت ا ق ى ر ى پ: «قالا مەن اۋىلدىڭ ايىرماسى»
(وكتيابردىڭ 21 -28).
1 - ك ءۇ ن. دالا مەن قالانىڭ ايىرماسى دالانى كورگەن بالالاردى كورگەنىن سويلەتىپ، دالانىڭ تامدارى (ۇيلەرى)، كوشەلەرى. قالادا تۇرمىسى، كاسىبى، كيىمى؛ ءجۇرىسى، تۇرىسى، تازالىعى، ەرمەگى، مىنەزى، قاتىناس كولىگى، تۇنگى جارىعى... دالادا بۇلاردىڭ جوقتىعى، كەمدىگى.
2-ك ءۇ ن. قالانىڭ اۋىلعا نە بەرەتىنى (ماتا، بىلعارى، ىدىس-سايمان، ماشينە، دارى-دارمەك)، قانداي ۇيىم، قانداي دۇكەندەر ارقىلى العان پايدالى بۇيىمداردىڭ نارقى، نارقىنان شىعارۋ. مەتر، ولشەۋىشتەرى مەن ەسكى ولشەمدەردى سالىستىرىپ، شوت قاقتىرىپ، شەلەك، شاۋگىم، شالعى، وراق سياقتى نارسەلەردىڭ سۋرەتىن سالدىرۋ.
3 - ك ءۇ ن. اۋىلدىڭ قالاعا ساتاتىن بۇيىمدارى، ولاردىڭ قالاعا كەرەكتىگى قالا مەن دالانىڭ ايىرباسسىز تۇرا المايتىنى. اۋىل بۇيىمدارىنىڭ نارقى ەسەپ، ولەڭ، دياگرامم.
4-ك ءۇ ن. اۋىل بۇيىمىمەن نە ىستەيتىنى، تەرى-تەرسەكتەن، جۇننەن، تۇبىتتەن، ماتادان، كەندىردەن، مايكەنەدەن. قالا، قول بۇيىمدارىنىڭ پابريك، زاۋىتتا قالاي ىستەلۋى. پابريك، زاۋىت جۇمىسىنىڭ قول ىسىنەن ونىمدىلىگى. وندا كىمدەر ىستەيتىن؟ قانداي اقى الاتىن؟ ديقانشى مەن جۇمىسشىنىڭ ەنبەگىن سالىستىرۋ، بىلعارى، ماتا تۋرالى اڭگىمە وقۋ، قاي بۇيىمنان نە جاسالاتىنىن جازدىرۋ.
5-ك ءۇ ن. دالانىڭ اۋىلعا مادەنيەت اۋىستىرۋ، مەكتەپ، كەڭسە، قىزمەتتەر، دارىگەر، اگرونوم، تراكتور، كەن قازۋ، قول ونەر دۇنيەلەرى سياقتى قوسىمشا سوزدەر.
6-كۇن. اڭگىمەنىڭ جالعاسى قوس ءسوز، قوسىمشالارعا جاتتىقتىرۋ، اتاربانى، تراكتوردى كورگەندەرىن سويلەتۋ، وتاربا تۋرالى ولەڭ، اڭگىمە وقۋ، ەسەپ شىعارتۋ، سۋرەتىن سالدىرۋ.
IV تاقىرىپ: «قورا-قوپسىنى وڭدەۋ» (1 ايلىق)
1 - ك ءۇ ن. قىستاۋ، قۇدىق. قىستاۋعا نەگە كوشىپ كەلەدى؟ قىستاۋدا نەشە اي وتىرادى؟ كوپ وتىراتىن ءۇي قانداي بولۋ كەرەك؟ قىستاۋعا كەلگەندە، الدىمەن اۋىل نە قامدايدى؟ مالدى قايدان سۋارادى؟ قۇدىقتى نەگە ارشيدى؟ بالالار نە كومەك كورسەتەدى؟ قۇدىق سۋى قانداي بولۋى كەرەك؟ سۋدان تۋاتىن ىندەت بار ما؟ قۇدىقتى قالاي تازارتۋ كەرەك؟ جاتتىعۋ جۇمىستارىن ءمۇعالىم ءوزى تاپسىن.
2-ك ءۇ ن. ءۇي جۇمىسى، ءۇيسىز كۇن كورۋگە بولا ما؟ جابايى ادامداردا ءۇي بولعان با؟ قالاي كۇن كورگەن؟ تام ءۇي بۇرىن شىققان با؟ كيىز ءۇي بۇرىن شىققان با؟ تامنان باسقا قانداي ۇيلەر بار؟ دالانىڭ ۇيلەرى قانداي بولادى؟
3 - ك ءۇ ن. جاقسى ءۇي مەن جامان ۇيدەن ساۋلىققا زياندى. جامان ءۇي قانداي بولادى؟ كىم ايتادى، جاقسى ءۇيدى كىم جايلار ەتەدى؟ قازاق تامى جاقسى ما، جامان با؟ نەگە جاقسى قىلىپ ساقتادى؟ جامان ءۇي دەرتتىڭ ۇياسى ەكەنىن قازاق بىلە مە، نەلىكتەن بىلمەيدى؟
4-ك ءۇ ن. جامان ۇيدەن جابىساتىن دەرتتەر. كىم كوپ اۋىرادى؟ جاقسى ۇيدە تۇرعان ادام با، جامان ۇيدەگى مە؟ كىمنىڭ ۇيىندە قانداي كىسىلەردىڭ اۋرۋى بار؟ اۋرۋ ۇيلەر قانداي؟ كوبىنەسە قانداي اۋرۋ بار؟ وسى اۋىلدا قانشا كىسى اۋرۋ ەكەنىن بىلۋگە بولا ما؟ قالاي بىلەمىز؟ اۋىلدى قىدىرىپ، سەبىن الىڭدار؟ كىمنىڭ قاي جەرى اۋىرعانىن سۇراپ؛ جازىپ الىڭدار. قاشاننان بەرى اۋىرعانىن، نەدەن اۋىرعانىن سۇراڭدار. اۋرۋلى ۇيلەردەن ساۋلىق شارتىنا ساي كەلە مە؟ نەسى كەلمەيدى – بىلىڭدەر، اۋرۋدىڭ دياگراممىن جاساڭدار. اۋرۋدى قالاي ەمدەۋدى كەڭەسىڭدەر.
5-ك ءۇ ن. وت تاريحى، ادام جاعدايى، وزىنەن-وزى پايدا بولاتىن وت بار ما؟ كۇركىرەگەن نوسەردەن كەيىن دالانىڭ، اعاشتىڭ ورتەنگەنىن كورىپ، ەسىتتىڭدەر مە؟ ول وت قايدان كەلدى؟ مىنا ەكى اعاشتى بىرىنە-بىرىن تەز جونىپ قاراڭدارشى. ۇيكەلگەن جەرى قايتتى؟ ەكى اياعىڭدى بىرىنە-بىرىن ىسى، اياعىڭ قايتتى؟ ەندەشە وت نەدەن پايدا بولادى ەكەن؟ شاقپاق شاققاندى كوردىڭدەر مە؟ نەدەن، قالاي جاعادى؟ تۇندە اتتىڭ تۇياعىنان نەگە وت شىعادى؟ كۇكىرت قايتكەندە تۇتانادى؟ وتتىڭ ادامعا نە پايداسى بار؟ زيانى بار ما؟ جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە وت كوبىرەك كەرەك، وتتىڭ جىلۋىن قايتكەندە كوبىرەك پايدالانامىز؟
6-ك ءۇ ن. مالعا قورا سوعۋ كەرەك پە؟ اسىرەسە قاي مال توڭعاق؟ قىستاي دالادا قارعا جاتاتىن مال بار ما؟ قاي مال تەز ارىقتايدى، بويى جىلى جۇرگەن بە؟ باۋىرىنان سىز وتكەن بە؟ قورانى وڭدەۋگە كىم نە قام قىلدى؟ مال قورانى قالان كۇتۋ كەرەك. جاتتىعۋ جۇمىستارىن قاراستىر.
ە س ك ە ر ت ۋ : بۇل كومپلەكستە جاتتىعۋ جۇمىستارى كورسەتىلمەدى. ويتكەنى 2 جىلعا لايىق وقۋ كىتاپتارى «ءتىل جۇمىستارى» جوق بولدى، ەسكى ماتەريالدار قولايسىز بولار دەدىك. مۇعالىمگە ەڭ كەرەكتىگى كۇندىك تاپسىرمالاردى ءبىلۋ، سۇراۋلارىن ءتىزۋ، تاقىرىپشالارىنا ۇيلەستىرىپ وقۋ، جازۋ، ءتىل باقىلاۋ، ەڭبەك، ەسەپ، سۋرەت سياقتىلاردى وزدەرى تابار دەپ ويلادىق.
V ت ا ق ى ر ى پ: «مادەني ءوسىم، جيىن، تەرىنى» (ەكى اپتالىق)
1 اپتا
1-ك ءۇ ن. قوزاعا سەرۋەن.
2- ك ءۇ ن. قوزانىڭ ءوسۋى، كۇتۋى.
3- ك ءۇ ن. قوزادان ماكتا، ودان ماتا ءبولۋ.
4- ك ءۇ ن. ءشيىت، كۇنجارا.
5- ك ءۇ ن. كەندىردىڭ ەگۋى، ءوسۋى.
6- ك ءۇ ن. كەندىردەن ىستەلەتىن بۇيىم.
2 اپتا
1- ك ءۇ ن. سالا (سەرۋەن).
2- ك ءۇ ن. سالى (كۇرىش) پايداسى.
3- ك ءۇ ن. جۇگەرى.
4- ك ءۇ ن. جۇگەرىنىڭ قالاي ءىس بولۋى.
5- ك ءۇ ن. مايگەنە.
ەس ك ە ر ت ۋ: بۇل ايتىلعان وسىمدىكتەرى جوق ەلدەر باسقا تاقىرىپ الۋى كەرەك.
VI ت ا ق ى ر ى پ: «اۋىل» (12 كۇندىك)
1-ك ءۇ ن. اۋىلدىڭ تاريحى (قاشان ورناعانى)، ۇرۋى، اۋىلى، ايى، بالاسى.
2-ك ءۇ ن. اۋىلدىڭ جەرى (ەگىندىك، شابىندىق، جايىلىم)،
3-ك ءۇ ن. كولەم-مولشەرى.
4-ك ءۇ ن. اۋىلدىڭ سۋى (وزەن، قۇدىق، ارىق).
5-ك ءۇ ن.كۇن كورەتىن باستى كاسىبى، سونىڭ جالعاسى. شەتتەگى كاسىبى.
6- كۇ ن.
7-ك ءۇ ن. مالى، جانى (10 جىلقى ءوسۋى).
8-ك ءۇ ن.
9- ك ءۇ ن. اعارتۋ جولى (ساۋاتتى، ساۋاتسىزدار، وقۋ جاسىنداعى
10-ك ءۇ ن.بالالار، مەكتەپ)
11-ك ءۇ ن. مادەني جاعى (ءۇي تۇرمىسى، شارۋا، اسپاپ، ونەر، كاسىپ،
12- ك ءۇ ن. مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جونىندە ىلگەرىلەۋى
VII ت ا ق ى ر ى پ: «اۋىلداعى الەۋمەت ۇيىمدارى» (18 كۇندىك)
I اۋىل، اتكوم، ونىڭ قىزمەتى... (2 كۇندە)
2. شارۋا سالىعى (2 كۇن)
3. پارتيا ۇيالارى (2 كۇن)
4. كومسومول، پيونەر (2 كۇن)
5. قوسشى ۇيىم (2 كۇن)
6. باتىراق (مالاي، ۇيىمى) (2 كۇن)
7. كووپەراتيۆ پەن جاي ساۋداگەرلەر (1 كۇن)
8. كووپەراتيۆ پەن اۋىلدىق ايىرماسى (1 كۇن)
9. كووپەراتيۆ قۇرىلىسى (1 كۇن)
10. قارىز سەرىكتىگى (1 كۇن)
11. شارۋا ارتەلدەرى (1 كۇن)
12. كومپلەكس قورىتىندىسى (1 كۇن)
VIII تاقىرىپ: «اۋىلداعى قول ونەرى مەن كاسىپ»
(12 كۇندىك)
1. ۇرشىق ءيىرۋ.
2. ورمەك توقۋ (ءشالى، بايراق، قولعاپ توقۋ).
3. كيىم تىگۋ (ماشينە).
4. ويۋ، كەستە، (سىرماق، تۇسكيىز، اياققاپ، ورامال). كىلەم توقۋ.
7. سابىن قايناتۋ.
8. ەتىكشى، ءورىمشى.
9. ۇستا، زەرگەر.
10. ديىرمەن.
11.
IX ت ا ق ى ر ى پ: «ءۇي حايۋاندارى» (12 كۇندىك)
1. سيىر، دەنە قۇرىلىسى، پايداسى.
2. سيىردىڭ اۋرۋلارى، ونىڭ ەمى.
3. قوي، پايداسى، دەنە قۇرىلىسى.
4. قىسقا شىدامدىلىعى، اۋرۋلارى، ەمى.
5. ەشكى.
6. تۇيە.
7. جىلقى.
8. ەسەك.
9. يت، مىسىق.
10. ادامنىڭ كولىگى (وگىز، ەسەك، تۇيە، ات، يت، بۇعى، ءپىل).
11. جالعاسى (اۆتوموبيل، شايتان اربا، موتوسەكل).
12. وتاربا، وت كەمە، ايىرپلان.
X ت ا ق ى ر ى پ. «مالدى جۇتتان ساقتاۋ» (12 كۇندىك)
1. قىستىڭ قامى.
2. مالدىڭ تىرشىلىگى.
3. دالانىڭ ءتۇرى.
4. جۇت بولاتىن جىلدىڭ بەلگىلەرى.
5. شارۋانىڭ جۇتقا قىلعان قامى.
6. جۇتامايتىن جۇرتتار.
7. ارىق، كوتەرەم مالدىڭ باعۋى.
8.
9. بۋاز مالدىڭ كۇتىمى.
10. مالشىلار ەڭبەگى.
11. بالالاردىڭ كومەگى.
12. جۇتتان ساقتانۋ شارالارى.
XI تاقىرىپ: «ەگىن جابدىعىن قامداۋ» (12 كۇن)
1. كۇن جىلىنۋدىڭ جاراتىلىسقا، مالعا اسەرى.
2. ادام ەڭبەگى وزگەرۋى، ەگىن كولىگىن كۇتۋ.
3. ەگىن سايماندارىن تۇزەتۋ.
4. جەراعاش، سوقا، تراكتور.
5. ەگىندى جالپاعىنان سالۋ، جىرىمداپ سالۋ.
6. تۇقىم قانداي بولۋ كەرەك.
7. جىرتۋ: تۇقىم سەبۋ، مايدالاۋ جولدارى.
8. ءتالىمى، سۋلى ەگىندەردى قاشان سالۋ.
9. ەگىن شىعاتىن توپىراقتار.
10. ەگىن زيانكەستەرى.
11. ولاردان قۇتىلۋ شارالارى.
12. ەگىندى قالاي باعىپ-قاعۋ.
XII ت ا ق ى ر ى پ: «ەگىنگە ۇكىمەت جاردەمى» (6 كۇن)
1. ءالسىز شارۋالارعا ۇكىمەتتىڭ قانداي جاردەم بەرەتىنى، قالاي بەرەتىنى. (اۋىلدىق كەڭەسپەن قاتىناس قىلۋ. تۇقىم، سايمانسىز شارۋالاردىڭ ەسەبىن الۋ).
2. جاردەم الۋ جولدارىن كەڭەسۋ.
3. جاردەم الۋدىڭ توتە جولىن اۋىلعا ءتۇسىندىرۋ.
4. ارتەل، ۇيىم بولۋدىڭ پايداسى.
5. جاردەمدى دۇرىس قولدانۋ.
6. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
XIII ت ا ق ى ر ى پ: «كۇننىڭ جاراتىلىسقا اسەرى» (6 كۇن)
1. كۇن جىلىنۋ. قار كەتۋ، مۇز قاتۋ.
2. جەر بۋلانۋ.
3. العاشقى كەلەتىن قۇستار.
4. جاندىكتەردىڭ ءتىرىلۋى.
5. مال تويىنا باستاۋ.
6. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
XIV ت ا ق ى ر ى پ: «باۋ-باقشا جۇمىسى» (6 كۇن)
1. باۋ-باقشانىڭ ادامعا پايداسى.
2. باۋ-باقشاعا سەرۋەن، ەڭبەك.
3. باۋدا وسەتىن جەمىستەر. ولاردىڭ كۇتىمى.
4. باقشا جەمىستەرىن قالاي ەگۋ.
5. باۋ-باقشا زيانكەستەرى. ولاردان قۇتىلۋ شارالارى.
6. اڭگىمەنىڭ جالعاسى.
XV ت ا ق ى ر ى پ: «مالدىڭ ءتۇرلى اۋرۋلارى» (6 كۇن).
1-ك ءۇ ن. قويدىڭ اۋرۋلارى (توپالاڭ، تۇينەك، تىشقاق، وكپەقۇرت، كۇل)، اۋرۋدىڭ سەبەبى، ساقتانۋ جولى، ەمى (قازاق ەمى، دارىگەر ەمى).
2-ك ءۇ ن. سونىڭ جالعاسى (ەشكىنىڭ اۋرۋى).
3-ك ءۇ ن. سيىردىڭ اۋرۋى (قاراتالاق، مالىك، اۋسىل، سارىپ)، سەبەبى، ساقتانۋ جولى.
4-ك ءۇ ن. جىلقىنىڭ اۋرۋى (لوڭقا، جاماندات، قارا وكپە، ءولى...)
5-ك ءۇ ن. تۇيەنىڭ اۋرۋى (اقشەلەك، مۇرىن قۇرت).
6-ك ءۇ ن. مالدى جىلان، قارا قۇرت شاعۋ. ونىڭ ەمى.
XVI ت ا ق ى ر ى پ: «ارىق شابۋ» (6 كۇن)
1-ك ءۇ ن. جەر كەپكەندە جوڭىشقا سۋارۋدى باستاۋ. بۇزىلعان ارىقتى تۇزەۋ.
2-ك ءۇ ن. ارىق شابۋ تويىنا اۋىلدىق جيىلۋى (وعان قاتىسۋ).
3-ك ءۇ ن. جيىلىستىڭ تياناعى، مۇراپ سايلاۋ، قالاي شابۋ، پايدالانۋ.
4-ك ءۇ ن. سايمانداردى قامداۋ.
5-ك ءۇ ن. ارىقتاردىڭ جەرىن، سۋىن (باس-اياعىن) زەرتتەۋ.
6-ك ءۇ ن. ارىقتى دۇرىس كۇتۋ، پايدالانۋ.
ە س ك ە ر ت ۋ. V تاقىرىپتان بەرگى كۇندىك جوسپارلاردى تولىق جازباي، تەك كۇندىك ساباقتاردىڭ تاقىرىپتارىن نوبايلادىق. ويتكەنى تولىق جازۋعا، ءارى كىتاپشا ۇزارىپ كەتەتىن بولدى، ءارى 2-جىلعا ارنالعان لايىقتى وقۋ كىتابى جوقتىقتان، ماتەريالدان تۇگەل كورسەتە المايتىن بولدىق. جاڭا بۇل جاسالعان جوسپارلار، مەكتەپ بىتكەنگە ۇيلەسە كەتەر دەگەن ۇمىتتەن اۋلاقپىز: نوبايى، دولبارلار كورسەتسەك، ەگجەي-تەگجەيىن وقىتۋشىلار، مەكتەپ جانىندا قولدارىنداعى ماتەريالدارىنا قاراپ، وزدەرى تولىقتىرار دەپ ويلادىق.
ەس ك ە ر ت ۋ د ءى ڭ ە ڭ ءۇ ل ك ە ن ءى: كۇندىك تاقىرىپشا پالەن دەگەن ءسوز ەكەن دەپ، بارلىق ساباقتى (3-4 ساعاتتان) اڭگىمەمەن، بوس سوزبەن وتكىزىپ جۇرمەڭىزدەر. جاڭا ساباقتى اڭگىمەلەسۋدەن، سۇراۋدان باستاۋ كەرەك دەپ ويلاماڭىزدار. بالالاردىڭ كورگەن-بىلگەنىن، ەڭبەگىنەن، سەرۋەنىنەن، نەمەسە سول كىتاپتاعى تاقىرىپقا كەلەتىن اڭگىمەنى وقۋدان، بولماسا كەزىندەگى اۋىلدىڭ ناۋقانىنان شىعارىپ تاستاۋعا بولادى. سۇراۋ بەرىپ اڭگىمەلەسۋ كوپ بولسا، 1 ساعات، ايتپەسە 20-30 مينۋتتەن اسپاۋ كەرەك. سونداي ۋاقىتقا شامالاپ، كەيبىر كۇندىك ساباقتىڭ سۇراۋلارىن دا كورسەتتىك، مىسالى: «قورا-قوپسىنى وڭداۋ» دەگەن تاقىرىپتى، سونداعى «قىستاۋ، قۇدىق» دەگەن تاقىرىپشانىڭ سۇراۋلارىن بەرىپ، اڭگىمەلەۋگە قانشا ۋاقىت كەتەدى دەپ بىلەسىز؟ كوپ بولسا، 25-30 مينۋت كەتۋ كەرەك. مىنە، ءار كۇنگى اڭگىمەلەسۋ سول سياقتى بولۋ كەرەك. اڭگىمە مەن جاتتىعۋ جۇمىسى ارالاس كەلىپ وتىرعانى دۇرىس. ايتپەسە بالا جالىعىپ قالادى.
ەڭ سوڭعى XVII ت ا ق ى ر ى پ: «قىستاعى وقۋدىڭ تياناعى،
جازعى جۇمىستىڭ پلانى»
قىستاي جاتتىققان نارسەلەرى ەسىندە قالعانىن بايقاۋ ءۇشىن، ەسەپتەن:
مىڭ ىشىندەگى 4 امالمەن ەسەپ شىعارتۋ. ۇزىندىق مولشەرى: مەتر، سانتيمەتر، ديسيمەتر (شاقىرىم، سارجان، كەز، بۋرسوك).
ۋاقىت ولشەگىشتەرى: ساعات، مينۋت، سەكۋند، دياگرامم جاساۋ، ترانسپورتير ىستەۋ. قاعاز، مەتالل اقشالار. ماسەلە شىعارتۋ. سالماق ولشەمدەرى: گرامم، كيلوگرامم (پۇت، قاداق). شوت قاعۋ. ءبولىمى بىردەي بولشەكتەردى قوسۋ، الۋ، سولاردان ماسەلە شەشتىرۋ.
سۋرەتتەن:
كلاسس پلانىن سالدىرۋ. ءۇي حايۋاندارىن (ات، سيىر، تۇيە، قوي، مىسىق، تاۋىق، شوجە)، قۇستاردىڭ (قاز، تىرنا، قارعا..) سۋرەتىن سالدىرۋ. جاراتىلىستاعى سۋرەتتەر: قار، كەمپىرقوساق، اي، جۇلدىز، ورامالدىڭ كەستەسى... دودەگەنىڭ ويۋى سياقتىلار.
ولەڭنەن:
قىستاي جاتتاعان ولەڭدەرىن ايتقىزۋ («جاس ۇلان»، «گۇلناراي»، «جاستارعا»، «ينتەرناسيونال»).
جازۋدان:
ءوز ويىنان قىسقاشا اڭگىمە شىعارتۋ. ءادىرىس، سالەم حات جازدىرۋ. جينالىس، ءماجىلىس حات جۇرگىزۋ.
ءتىل باقىلاۋدان:
ءبىر تاقپاقتى نەمەسە قىسقا اڭگىمەنى (مىسالى، «جاڭا ارناداعى» «باقا») جازدىرىپ، سان ەسىم، زات ەسىم، ەتىستىك، شىلاۋ سوزدەردى تەكسەرۋ، تاپقىزۋ.
جالپى ماعلۇماتتان:
جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىن، اي، كۇن اتتارىن، قاي ايدىڭ قانشاعا بىتەتىنىن، اۋا رايى قالاي وزگەرەتىنىن نارسەنىڭ ءۇش كۇيگە تۇسەتىنىن، ءتورت ءتۇستى بىلەتىنىن بايقاۋ.
دەنساۋلىق ساقتاۋدان:
بەتى-قولىن، دەنەسىن، كيىمىن تازا ساقتاۋىن، جۇقپالى اۋرۋدان (كوز اۋرۋ، قوتىر، قارامىق، قىزىلشا، سۇزەك) سۋىقتان ساقتانۋىن، قانداي سۋدى ىشەتىنىن، كلاستىڭ اۋاسىن جاڭعىرتۋعا، تازا ۇستاۋعا نە قام قىلاتىنىن، كىتاپ، داپتەر، قالامدارىن قالاي ۇستايتىنىن، تازالىق جونىنەن جولداستارىنا قانداي اسەرى بارلىعىن باقىلاۋ.
كىتاپ وقۋدان:
قىسقا اڭگىمەنى ۇيىندە نە كلاستا وقىپ، قىسقاشا مازمۇنىن ايتىپ بەرگىزۋ. كىتاپتى تەز — شابان وقيتىنىن بايقاۋ، كەم جەرىن ەسكەرتۋ. تىم جاداعاي بىلەتىن نارسەلەردى، جاز پىسىقتاۋىن قاراستىرۋىن تاپسىرۋ. جازعا مىناداي جۇمىستار تاپسىرۋعا بولادى:
انكەتە (انكەتا)
1. ەل جايلاۋعا قاشان قوندى؟
2. قوزىنى قاي ۋاقىتتا تارتتى؟
3. قوزىلىق قاي شامادا ءپىستى؟
4. قوزى كۇزەمىن قاشان الدى؟
5. پىشەندى قاشان شاپتى؟
6. ەگىن قاشان ورىلدى؟
7. جايلاۋدان اۋىل قاشان قايتتى؟
8. ۇلكەن كۇزەمدى قاي كەزدە الدى؟
9. كۇزەم العاندا، پىشەن شاپقاندا، ەگىن ورعاندا مەن قايدا ەدىم، نە ىستەدىم؟
10. تورعاي بالاپانىن قاشان شىعاردى؟
11. ۇيرەك شە؟
12. قاز شە؟
13. بيداي قاشان باس الدى؟
14. س ۇلى شە؟
15. ارپا شە؟
16. تارى شە؟
17. ەڭ بۇرىن پىسكەن قاي جەمىس؟
18. ەڭ سوڭ پىسكەن شە؟
19. كىمدى نە شاقتى؟ قاشان؟ ونى قالاي ەمدەدى؟
20. قاشان كىمنىڭ تويى بولدى؟
21. كىم كوكپاردا بايگى الدى؟
22. كىم اتتان جىعىلىپ مەرتىكتى؟
23. كىمنەن بالا تۋدى؟ قاشان؟
24. كىم ەلدى؟ قاشان؟ نە اۋرۋدان؟
25. كىممەن كىم ۇرسىستى، توبەلەستى؟ نەگە؟
اۋە رايى قۇبىلىسىنىن كالەندارى
|
قاتتى |
ىستىق |
جەل |
داۋىل |
نايزاعايلى جاڭبىر |
اق جاۋىن |
بۇرشاق |
|
ايى كۇنى |
2 يۋن 3يۋن 4 5 6 3 |
↓ 5 يۋن 24 يۋن 3 يۋل ↑ |
20 ↑ |
25 ماي ↑ |
25 يۋل |
12 يۋل ← |
ە س ك ە ر ت ۋ: مۇنداعى كورسەتىلگەن اي، كۇندەر (2 يۋن، 5 يۋن، ماي سياقتىلار) تەك مىسال ءۇشىن قويىلادى. بالالار قالاي جازاتىنىن كورسىن دەپ، ولاردى ءمۇعالىم تاقتايعا جازىپ كورسەتىپ، بالالاردىڭ سىزىپ العان كالەندارى اق، تازا بولۋ كەرەك.
جەل، داۋىل، جاڭبىر، بۇرشاقتار قاي جاقتان بولعانىن بىلدىرۋگە، وق (←) بەلگىسىن قويۋ كەرەك. تەرىسكەيدەن بولسا ۇستىنەن (↑)، وڭتۇستىك بولسا استىنان (↓)، شىعىستان بولسا وڭنان سولعا قاراتىپ (→). ال، جەل، جاڭبىرلار ارەلىكتەن، مىسالى، وڭتۇستىك پەن باتىس اراسىنان سوقسا، وندا سول جاعىنان قيعاشتاپ قويۋ كەرەك.
مۇنداي كالەنداردى قۇنتتاپ، جاز بويى جازىپ وتىرسا، ءارى بالانىڭ ۇقىپتىلىعى باي بولادى. ءارى وسىلارعا قاراپ قىستى كۇنى اۋا رايىن شامالاۋعا بولادى.
You Might Also Like
