كومپلەكس تاقىرىبى قانداي بولۋ
كومپلەكس تاقىرىبى قانداي بولۋ
1.تاقىرىپ كەزدەيسوق بولماسىن، ونىڭ ءمانىسى: نە بولسا سوڭى تاقىرىن قىپ الا سالما دەگەن ءسوز. كومپلەكستىڭ تاقىرىبىن توعىزدىڭ باسىنا: اتقا، جامبىعا، قۇندىزعا سالىستىرىپ ەدىك قوي، توعىز جاساعاندا. كەز كەلگەن بۇيىممەن باستاتا سالمايدى. تاڭدايدى، تالعايدى، ىرىكتەيدى، سۇرىپتايدى، «باس» بولۋعا وسىناۋ ولقى بولماس دەگەن نارسەنى الادى.
بۇل سياقتى تاقىرىپ پروگرامنىڭ باس پىكىرىنە – ەڭبەككە سول بولىمدەگى بالالاردىڭ مۇددەسىنە، جاسىنا، ماعلۇماتىنا قاراي تاڭداتۋ كەرەك.
2. تاقىرىپتىڭ بولىمدەرى (تاراۋلارى) بىرىنە-بىرى جالعاسىپ، تىركەسىپ، تەتەلەس كەپ وتىرسىن، شاتاسىپ، ارالاسىپ، بىلىعىپ كەتپەسىن، قۇندىزعا تىركەۋ شاپان، وعان تىركەۋ كومزول، وعان تىركەۋ كويلەكتىك شىت، وعان تىركەۋ ىشتاندىق 4 كەز كىرتون، وعان تىركەۋ ورامال... دەگەن سياقتى، بولىمدەرىنىڭ اراسىندا جاقىننان الىسقا قاراي، ازدان كوپكە قاراي، بۇتىننەن قيقىمعا قاراي، سىرتتان ىشكە قاراي، ۇلكەننەن كىشىگە قاراي جاعالايتىن ءبىر ءتارتىپ بولۋ كەرەك.
3. تاقىرىپ پۇشىقتىڭ تاناۋىنداي، تىنىستار بولماي، ءبىلىمنىڭ ءار تاراۋىنان ماعلۇمات بەرگەندەي، جان-جاعى كەڭ سۋات كولدەي بولۋ كەرەك.
پارتانى»، «شاكىرتتى» تاقىرىپ قىپ الساق، ونىڭ سۋاتى تار بولادى، ودان ءبىلىم تاراتۋعا كەلمەي قالادى، «لامپى»، «شىلىم»، «وت» ، «ساماۋرىن»، «كۇكىرت»، «ءجىپ» سياقتى ۋاق نارسەنى تاقىرىپ قىلساق ودان دا سوراقى بوپ شىعادى. پۇشىقتىڭ تاناۋى ناعىز سولار بولادى.
تاقىرىپ قولما-قول ماعلۇمات بەرىپ، بالانىڭ ءبىلىمىن ىسكە ورانىن ارتتىرعانداي بولۋ كەرەك. «كومپلەكس»، «پانگە» قارسى قويىلعان ءسوز بولعاندىقتان، نارسەنىڭ سوقا باسىن عانا ەمەس، ومىردەگى نارسەلەردىڭ تۇيدەگىن تولىق زەرتتەۋ كەرەك. ءبىر، ەكىنشى كىشكەنە تاقىرىپتارعا قايراڭداپ، وقۋدىڭ كولەمىن تارىلتۋ بالانىن تابيعاتىنا دا قيىن سوعادى. تۇساۋلى مالداي، بالانىڭ قول-اياعى ءبىر ۋىس بوپ، تىپىرلاپ، تىرباڭداپ قالادى. ءمۇعالىمنىڭ تىنىسى تارىلاتىنى ءوز الدىنا.
4. تاقىرىپ بارلىق بالانى جۇمىسقا ەتپەتتەپ جۇمىلدىرعانداي، بارىنە دە قىزىق، بارىنە دە قىزمەت تابىلعانداي بولسىن.
دايىن ماعلۇماتتى ءمۇعالىم ايتىپ بەرىپ، بالالار جاداعاي وتىرىپ، تاڭداعانداي بولماسىن، ءمۇعالىمنىڭ جاردەمىمەن ءومىر ماسەلەسىن بالا وزدىگىنەن ويلاپ، ىزدەنىن شەشكەندەي بولسىن.
5. ءاربىر تاقىرىپ وزگە تاقىرىپتار قاتارىنان وعاش، شەشەك شىققان ۇيدەي وڭاشا تۇرماسىن. بارلىق تاقىرىپ كوگەننىڭ بۇرشاعىنداي ءتىزىلىپ، ول تىزىلىستە بەلگىلى تەتەلەستىك بولسىن.
6. ءبىر تاقىرىپقا كەرەكتى، كەرەكسىز كوپ دەرەكتەردى شوقپىتتاپ تىعىپ، تاقىرىپتىڭ باسىنان اسىرىپ تۇنشىقتىرماسىن. باسى تاقىرىپتان، كىندىك پىكىردەن الىستاپ، قياعا شىعىپ كەتپەسىن، ارتىعىنىڭ ءبارى قىرنالىپ، الىپ تاستالسىن.
7. تاقىرىپ تاڭداپ الىپ، ونى جۇمىستاعاندا جاتتىعۋ ەسەپ، ءتىل ۇستارتۋ، جازۋ، وقۋ، ەڭبەك قىلۋ، ونەر جاساۋى دەرەكتەرى جەتكەندەي تولىق بولسىن (بارلىق ساباق ۋاقىتىنىڭ 40 پروسەنتى نەمەسە تەڭ جارىمى جاتتىعۋ جۇمىستارىنا ارنالعانى ءجون).
تاقىرىپ نەشە كۇندىك بولۋ ءجون
«پالەن كۇنگە ءبىر تاقىرىپ الىنسىن، ودان ارتىق تا، كەم دە بولماسىن» دەپ كەسىپ-پىشىپ ايتۋ اعات. ۇيتكەنى بارلىق تاقىرىپتاردى ءبىر قالىپقا سوققانداي قىپ جاساۋ مۇمكىن دە، دۇرىس تا ەمەس. كەيبىر كەڭىرەك، كولەمدىرەك، كومپلەكستى جۇمىستارعا ۋاقىتتى مولىراق سالۋ كەرەك. كىشىرەك تاقىرىپقا ۋاقىتتى دا شاعىنداپ الۋ كەرەك بولادى. ايتسە دە وسى كەزدەگى تاجىريبەلەرگە قاراعاندا، كومپلەكستىڭ ەڭ ۇلكەنى ەكى ايلىق، ەڭ ازى اپتالىق بولىپ باسىلىپ ءجۇر.
كەيبىر ورىس مەكتەپتەرى 3 ايعا (80 وقۋ كۇنىنە) لايىقتاپ، 1ء-نشى جىلى مىناداي تاقىرىپتاردى الادى ەكەن:
1. بالانىڭ مەكتەپتەن بۇرىنعى ءومىرى
2. مەكتەپ پەن تانىسۋ
3. بالالاردىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ
4. وكتيابر توڭكەرىسى
5. قىسقا دايىنداۋ
6. بالانىن قىستى كۇنگى توڭىرەگى
7. توقسان (سەمەستر) تياناعى – كورمە.
ەسەپتەسەك، ەكى اپتاعا ءبىر تاقىرىپتان كەلەدى.
كەيبىر مەكتەپتەر وقۋ جىلىنا بارلىعى 14 تاقىرىپ الىپ ءجۇر. وقۋ كۇندەرىن ءدال جەتى اي دەپ ەسەپتەگەندە، مۇندا دا ەكى جۇماعا ءبىر تاقىرىپ ورناعان بوپ تابىلادى.
كەيبىر مەكتەپتەر 2 جىلعا 21 تاقىرىپ ارناعان. قانداي-قانداي دەسەڭىز مىناداي: 1) كۇز، 2) كۇزگى قالا، 3) قىسقا دايىندالۋ، 4) مەسكوم، 5) سوۆەت، 6) ادامنىڭ قىسقى ءومىرى مەن ەڭبەگى، 7) كوكتەم، 8) ءۇي، قىر حايۋاندارى، 9) استىق، 10) ات (؟)، 11) سيىر (؟)، 12) جولبارىس، 13) قۇستاردىڭ ءومىرى، 14) ورمان، 15) باۋ، 16) قايىڭ (؟)، 17) قالا (؟)، 18) كىشكەنە قالا (؟)، 19) قالا – مادەنيەت وشاعى، 20) شويىن جول – قالا مەن دالانىڭ ەڭبەك قاتىناسى (؟)، 21) توڭكەرىس مەيرامدارى.
بۇل تاقىرىپتاردىڭ ىشىندە تىم ۋاقتاپ كەتكەن، قولايسىزدارى بار، ماسەلەن، سۇراۋ بەلگىلەرى قويىلعان: «ات»، «سيىر»، «جولبارىس»، «قايىڭ»، «قالا»، «كىشكەنتاي قالا»، «شويىن جول قالا مەن دالانىڭ ەڭبەك قاتىناسى» دەگەن تاقىرىپتار ءارى ۋاق، ءارى تاقىرىپ شارتىنا كەلمەيدى، ءارى قايتالاما بوپ كەتكەن.
ءبىزدىڭ «جاڭا مەكتەپتە» بۇزىلعان قازاق پروگرامىندا ءبىرىنشى جىلعا 8 كومپلەكس (تاقىرىپ)، ەكىنشى جىلعا 7 تاقىرىپ الىنعان.
I جىلدىق تاقىرىپتار:
1. مەكتەپ، بالا، ءۇي ءىشى (3 جۇما).
2. كۇزگى جاراتىلىس (3-4 جۇما)
3. مەكتەپ جانە ءۇي ءىشىنىڭ كۇزگى جۇمىسى (3-4 جۇما).
4. قىس ءتۇسۋى (3-4 جۇما).
5. قىسقى تۇرمىس (4 جۇما).
6.قىس مالدىڭ تىرشىلىگى (2-3 جۇما)
8. جازعىتۇرعى تۇرمىس (؟)
II جىلدىق. تاقىرىپتار:
1. جازعى تۇرمىس (2 جۇما)
2. اۋىلدىڭ كۇزگى جۇمىستارى (4 جۇما)
3. قىس ءتۇسۋ (4-5 جۇما)
4. ءۇي حايۋاندارى (3 جۇما)
5. اۋىلداعى قىسقى تۇرمىس پەن ەڭبەك (4-5 جۇما)
6. جازعى تۇرعى بەت الۋ (3-4 جۇما)
7. اۋىلدىڭ جازعىتۇرعى جۇمىستارى (4 جۇما)
بۇل تاقىرىپتاردىڭ قولايلى، قولايسىزدىعىن ءسوز قىلماعاندا، اۋەلگى تومەنگى سۇراۋلاردى شەشۋىمىز كەرەك.
1.ەلدە وقۋ قاي ايدا توقتالىپ ءجۇر؟ كوپشىلىكتىڭ جاۋابى: اپرەلدىڭ 15-20-ىندا، ازىنىڭ قالا ماڭىنداعىلاردىڭ جاۋابى: مايدىڭ بىرىندە توقتالادى.
2.ەلدە وقۋ قاي ايدا باستالىپ ءجۇر؟ كوپشىلىكتىڭ جاۋابى: وكتيابردىڭ بىرىنەن باستالادى.
3.قىس ورتاسىنداعى – جاڭا جىلدى، جازعىتۇرعى – مارتتاعى مەيرامداردى مەيرام قىلاسىڭدار ما؟ وقىتاسىزدار ما؟ كوپشىلىك: وقىتامىز.
4.وكتيابر مەيرامىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قۇرىلعان كۇندى، لەنين ولگەن كۇندى، پاريج كوممۋناسىن، ناۋرىزدى، ايتتى، جۇمالاردى ەسەپتەمەگەندە بارلىعى نەشە كۇن وقۋ بولادى؟ – ەسەپتەسەك، ءدال التى اي وقۋ بولادى ەكەن.
5.كومپلەكستى قولدانعانداردىڭ نەشە كۇنگە ءبىر تاقىرىپ الدىڭدار؟ – ءبىر اپتاعا، ەكى اپتاعا ءبىر تاقىرىپتان.
6.كومپلەكس تاقىرىپتارى از كۇنگە ارنالعانى ما؟ كوپ كۇنگە ارنالعانى ما قولايلى؟ – وزسا ەكى اپتالىق، ايتپەسە ءبىر اپتالىق بولعانى قولايلى.
تۇركىستان جاعىنداعى مەكتەپتەرگە
لايىقتالعان تاقىرىپتار
تۇركىستان جاعىنداعى ەلدەردىڭ تۇرمىس، كاسىپ جاعدايىن ەسكە الىپ، كەڭەسىپ وتىرىپ جاساعان تاقىرىپتارىمىز سوڭعى بولدى (بۇل تاقىرىپشالاردىڭ جالعىز-جارىمى بولماسا، كوبى ءبىلىم ورداسىنىڭ پروگرامىنداعى تاقىرىپتاردىڭ تاراۋى ەسەپتى).
I جىلعا
1. بالانىڭ مەكتەپتەن بۇرىنعى ءومىرى (1 جۇما). وكتيابردىڭ 1-7 دەيىن.
2. مەكتەپپەن تانىستىرۋ (1 جۇما). وكتيابردىڭ 7-15-نە دەيىن.
3. بالانىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ (1 جۇما). وكتيابردىڭ 15-21-نە دەيىن.
II. 4. كۇزگى تۇرمىس (2 جۇما). وكتيابردىڭ 21-نەن 13 نويابرگە دەيىن. وكتيابردىڭ مەيرامى (3 كۇندىك) تاقىرىپشا وسىعان كىرەدى.
5. قىسقى تام (1 جۇما). ءنويابردىڭ 13-20.
III. 6. قىس باسى (2 جۇما). ءنويابردىڭ 20-5 دەكابر.
7. سوعىم سويۋ (1 جۇما). دەكابردىڭ 5-12.
8. قىسقى جاراتىلىس (؟) (1 جۇما). دەكابردىڭ 12-18.
9. سۋىقتان ساقتانۋ (1 جۇما). دەكابردىڭ 18-24.
10. مالدىڭ كۇتىمى (2 جۇما). دەكابردىڭ 24-6 يانۆار.
11. قىسقى ءۇي تىرشىلىگى (1 جۇما). 6-13 يانۆار.
12. بالالاردىڭ قىسقى ەڭبەگى، ەرمەگى (1 جۇما). 13-20 يانۆار. لەنين ازاسى (3 كۇندىك). 20-23 يانۆار.
13. قىسقى اڭ، بالىق اۋلاۋ (1 جۇما). 23-30 يانۆار.
14. ارىق-تۇراق مالدى كۇتۋ (2 جۇما). 1-14 فيەۆرال.
15. قىس اياعى (2 جۇما). 14-20 فيەۆرال.
16. ەگىنگە دايىندالۋ (2 جۇما). مارتتىڭ 1-14.
17. جازعىتۇرعى تۇرمىس (2 جۇما). 14-28 مارت.
18. مال بالالاۋ (1 جۇما). 26 مارت - 5 اپرەل.
19. كوشى-قون قامى (1 جۇما). 5 -12 اپرەل.
20. جازعى جاراتىلىس (2 جۇما). 12 -26 اپرەل. ماي مەيرامى (4 كۇن). 26-30 اپرەل.
بۇل تاقىرىپشالاردىڭ ىشىندە 3 اپتالىق بوپ جاسالعان جالعىز-اق «كۇزگى تۇرمىس». ونىڭ ىشىندە دە وكتيابر مەيرامى كىرگەندىكتەن 2 جۇمالىق بوپ شىعادى. وزگەسى ءبىر جۇمالىق، 2 جۇمالىق، قولايسىزىراق بوپ الىنعان تاقىرىپ «قىس باسى» مەن «قىسقى جاراتىلىس»، ەكەۋىندە دە قىسقى جاراتىلىس جونىنەن سويلەنىپ قايتالاما بولۋعا، ماتەريال تابىلماۋعا مۇمكىن. ۇيتكەنى ەڭبەك تۋرالى وزگە تاقىرىپشادا كوپ سويلەنەدى. ءىس جۇزىندە بايقاپ، قولايسىز كەلسە، وزگەرتۋگە بايلاستىق. بۇلاردىڭ ىشىندە قايتالاما بوپ كەلگەن بىر-ەكى تاقىرىپشا بار. ونىڭ ءبىرى «بالانىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ» مەن «سۋىقتان ساقتانۋ»، ەندى ءبىرى «مالدىڭ كۇتىمى» مەن «ارىق-تۇراق مالدى كۇتۋ». باستاپقى تۋرالى ەسكەرتەتىنىمىز، ءبىلىم ورداسىنىڭ پروگرامىندا «دەنساۋلىق» تۋرالى بولەك تاقىرىپ بولمايتىن، دەنساۋلىق جايىن ءار تاقىرىپ تۇسىندا ەسكەرتىپ، ءىس جۇزىندە ىستەتىپ وتىرۋ كەرەك دەلىنگەن. سول قايتالاي بەرۋدىڭ ءومىر جۇزىندە بالانى مەزى قىلاتىن ءتارىزدى ءبىر، ەكىنشى، دەنساۋلىق جايىن بولەك تاقىرىپ قىپ قازا بەرمەگەن سوڭ، ەلەۋلى بولمايتىن، بالانىڭ ەسىندە قالمايتىن ءتارىزدى. بالالاردى كۇندە باقىلاپ، قۇنتتاپ وتىرۋ ءوزى باسقا، ونىڭ ۇستىنە ساۋلىق ساقتاۋدى ايرىقشا تاقىرىپشا قىلساق تا، كوپ بولمايدى دەستىك. سوندىقتان العاشقى كەزدە ساۋلىق ساقتاۋدىڭ جالپى شارتتارىن بىلدىرۋگە، «بالالاردىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ» دەگەن تاقىرىپشانى الدىق، قىس تۇسكەن سوڭ، سۋىقتان ساقتانۋدىڭ جان-جانۋارعا، بالا تۇگىلى ۇلكەندەرگە دە كەرەكتىگىن، زيانىن، ساقتانۋ جولىن بىلدىرۋگە «سۋىقتان ساقتانۋ» دەگەن تاقىرىپشانى الدىق. مالدىڭ كۇتىمىن ەكى رەت العان ءمانىمىز: العاشقى تاقىرىپشادا جالپى ماعلۇمات بەرىگى، ەكىنشى تاقىرىپشا كەزىندە جانۋاردىڭ قىساڭدايتىن جاعىندا بالالاردى قولما-قول ارالاستىرۋ كەرەك. ول كەزدە ودان ۇلكەن ناۋقان جوق دەگەندىكتەن ەدى. ءىس جۇزىندە قولايسىز تابىلسا، ونى دا وزگەرتۋ كەرەك.
مۇندا كەيبىر ۇساق مەيرامدار كورسەتىلمەيدى. ونى مۇعالىمدەردىڭ ءوز قاراۋىنا، تۇرمىس جاعدايىنا قالدىردىق.
ەندى II جىلعا ارنالعان تاقىرىپشالارعا كەلەيىك.
II ج ى ل ع ا
I. 1. جيىن-تەرىن (2 جۇما). وكتيابردىڭ 1-15.
2. كۇزگى جاراتىلىس (1 جۇما). وكتيابردىڭ 15-21.
3. قالا مەن اۋىلدىڭ ايىرباسى (1 جۇما). وكتيابردىڭ 21-28.
4. قورا-قوپسىنى وڭدەۋ (1 جۇما). وكتيابردىڭ 23-3 نويابر. كۇيەك بايلاۋ (3 كۇندىك). 5-7 نويابر.
II. 5. مادەني وسىمدىك (قوزا، سالى، كەندىر، مايكەنە، دەرمەنە)، جيىن-تەرىنى (2 جۇما). ءنويابردىڭ 7-21.
6. اۋىل (2 جۇما). ءنويابردىڭ 21-6 دەكابر.
III. 7. اۋىلداعى الەۋمەت ۇيىمدارى (3 جۇما). 6-26 دەكابر.
8. اۋىلداعى قول ونەرى مەن كاسىپ (2 جۇما). دەكابردىڭ 26-10 يانۆار.
9. ءۇي حايۋاندارى (2 جۇما). 10-24 يانۆار.
IV. 10. مالدى جۇتتان ساقتاۋ (2 جۇما). 24 يانۆار -7 فيەۆرال.
11. ەگىن جابدىعىن قامداۋ (2 جۇما). 7-21 فيەۆرال.
V. 12. ەگىنگە ۇكىمەت جاردەمى (1 جۇما). 21-28 فيەۆرال.
13. كۇننىڭ جاراتىلىسقا اسەرى (1 جۇما). 1-7 مارت. مارتتىڭ 8، 12، 18، 22، 23 — مەيرامدار. بۇل مەيرامدار اراسىندا ەگىسكە «كون»، «توپىراق توگۋ»، (9-12)، «كوشەت ەگۋ» (13-18) – تاقىرىپشالار.
14. باۋ-باقشا جۇمىسى (1 جۇما). مارتتىڭ 23-31.
VI. 15. مالدىڭ ءتۇرلى اۋرۋلارى (1 جۇما). اپرەلدىڭ 1-7.
16. ارىق شابۋ (1 جۇما). اپرەلدىڭ 7-15.
17. جىلدىق جۇمىستىڭ جيىنتىعى. جاڭا جازعى دايىندىق (2 جۇما). اپرەلدىڭ 15-30.
كۇيەك بايلاۋ»، «ەگىسكە كون-توپىراق توگۋ»، «كوشەت (اعاش) ەگۋ سياقتى 2-3 كۇندىك تاقىرىپشالاردى سانامادىق.
بۇل تاقىرىپشالاردى ەڭبەك تۇرلەرىن: جيىن-تەرىن، ەگىن سالۋ، ارىق قازۋ، سالىق جيناۋ، باۋ-باقشا جۇمىسى سياقتىلاردى جەرگىلىكتى مۇعالىمدەردىڭ كورسەتۋى، ايتۋى، ۇيعارۋى بويىنشا ءاربىر ناۋقاننىڭ كەزىنە كەلتىرىپ الدىق. لايىق كەلمەگەندەر بولسا، مۇعالىمدەر وزدەرى اۋىستىرماقشى. ءبىلىم ورداسىنىڭ تاقىرىپتارى ورنى اۋىسىپ كەلگەنى وقا ەمەس دەپ ويلادىق.
You Might Also Like
-
جازعى كۋرستا وقىعان اۋىل مۇعالىمدەرىنىڭ وقىتۋ جونىنەن كەيبىر نارسەلەردى سۇراعانى بولدى. سۇراۋلارىنا سول كەزدە جاۋاپ بەرىلىپ وتسە دە، كەيبىرى جالپىعا ەستىرتەرلىك. ءومىر جۇزىندە تاڭدايىنا ءتيىپ جۇرگەن ...
