كۇرسىنۋمەن كۇن ءوتىپ، وكىنۋمەن ءوتتى ءتۇن
ايىم تۋىپ سولىمنان
اداسايىن جولىمنان.
جەتi باستى جالماۋىز
جەتەلەسiن قولىمنان
قۋ جيىلسىن قاسىما،
ۋ بۇيىرسىن اسىما!
بۇلدىرىقتاي وق جاۋسىن
جۇدىرىقتاي باسىما.
ماڭداي تەرiم قۇرىسىپ،
ساماي تەرiم تىرىسىپ! —
جات جەرiندە جاتايىن
ءوز-وزiممەن ۇرىسىپ!
تاقتان تايسىن تاقىمىم،
جاتقا اينالسىن جاقىنىم.
ءومiرەم قاپ ولەڭiم
ادىرا قاپ اقىلىم!
جۇيكەم جۇندەي بۇرقىرا،
شىبىن جانىم شىرقىرا!
يتiم ءولiپ iشiمدە
يiسi شىقسىن سىرتىما!
وتىز ومىرتقام ءۇزiلiپ
قىرىق قابىرعام قاقىرا!
Iبiلiستiڭ iلiمiنە قىزىعىپ،
كiر تيگiزسەم،
تiل تيگiزسەم
اقىن دەگەن اتىما! —
دەيدi تەگەۋرiندi تالانت يەسi الماس تەمiرباي.
شiرەپ تارتىلىپ قوزىجاۋىرىن جەبە ۇشىرعان ادىرناداي اڭىراپ نەمەسە اتىلار كەزدەگi جىلانداي شيراتىلا بۇكتەتiلiپ، شيىرشىق اتىپ نەمەسە تاستاق جەردە تۇلپار تۇياعىنداي ءدۇبiرلەپ نەمەسە تاۋ دومالاعان تاستارداي ساتىرلاپ ەستiلەتiن بۇل ولەڭ، ءسوز جوق، كەز-كەلگەن اناتولوگيانىڭ رايىن كiرگiزiپ، شىرايىن كەلتiرەتiن، اجارىن اسىراتىن مىقتى-اق ولەڭ.
بiز ءوز ءومiرiمiزدە تالاي-تالاي سەرت تە، تالاي-تالاي انت تا ەستiپ كەلە جاتىرمىز. ءاسiرەسە، كەيiنگi كەزدە التىنمەن اپتاپ، كۇمiسپەن كۇپتەگەن ەرتەگiدەي عاجايىپ وردا-سارايلاردا كەكiرەيiپ كەردەڭدەگەن الدەكiمدەر پاپكiسiن جايىپ، كوزiلدiرiگiن جوندەپ حالىققا قامقور بولام، ەلگە قىزمەت ەتەم دەپ انت-سۋ iشiپ جاتادى. بiراق ولار بەرگەن انتتارىنىڭ ۇدەسiنەن شىعا المايدى. ولاردان بەرگەن انتتارىڭنىڭ ۇدەسiنەن نەگە شىقپادىڭدار دەپ سۇراپ جاتقان ەشكiم جوق. ءسويتiپ قاسيەتتi انت ءسوزiنiڭ دە قۇتىن قاشىرىپ، قادiرiن ۇشىرىپ بiتكەندەي ەك. تاعى دا ول انت پەن سەرتتەردiڭ سوزدەرi دە قانداي جاداعاي، قانداي قۇرعاق ەدi دەسەڭiزشi! سۇيەك جۇتقانداي وڭەشiڭدi ورىپ جiبەرەتiن.
الماستىڭ مىنا ولەڭiن وقي وتىرىپ قادiرi ۇشىپ، قۇتى قاشىپ كەتكەن، ۇلكەن ءارiپپەن جازىلۋعا تيiس انتپەن قۇشتارلانا قايتا قاۋىشقانداي بولدىق. قۇداي الدىندا تۇرعانداي قارعانىپ تۇرىپ، ايتىلعان دۇعاداي ەستiلەتiن ۇلكەن اقىندىق تەگەۋرiنمەن، اقىندىق شابىتپەن ايتىلعان مۇنداي انت پەن سەرتتi بۇرىن-سوڭدى ەستiمەگەن ەكەنبiز. شىعارىپ سالۋ ءۇشiن ايتىلا سالعان جاي ءسوز ەمەس، كوكتiڭ ءتوسiنەن ءۇزiلiپ ۇشقان جاي وعىنداي ءسوز ەكەنiن بiردەن-اق ۇعاسىز.
الماس تەمiرباي ءسوزدiڭ يiنiن دە، يiرiمiن دە، ەكپiنiن دە، تەپكiنiن دە، قۇرىلىسىن دا، قۇبىلىسىن دا جەتە مەڭگەرگەن اقىن. ول تiپتi كەز-كەلگەن ءسوزدiڭ ءومiردەن الاتىن ۇلەس سالماعىن عانا بiلiپ قويمايدى، كەيدە سول سوزدەردiڭ قۇرامىن جاڭا ەلەمەنتتەرمەن بايىتىپ، ونى بۇرىنعىدان دا سالماقتاندىرىپ، بۇرىنعىدان دا ءسان-سالتاناتىن كەلتiرiپ قۇبىلتىپ جiبەرە الادى.
الماستىڭ ەكi جىر جيناعىنا ءالعىسوز جازعان قازاق پوەزياسىنىڭ ۇلكەن وكiلدەرi بولىپ سانالاتىن، iرi تالانت يەلەرi سەرiك اقسۇڭقار ۇلى مەن ەسەنعالي راۋشانوۆتار دا ونىڭ پوەزياسىنا ءتانتi ەكەندiكتەرiن جاسىرا الماپتى. سەرiك ايتادى: «ادامزاتتىڭ التىن رۋحاني بەكەتi — ۇلى مارتەبەلi پوەزياعا اقىن اتاۋلى ەكi جولمەن كەلiپ ات شالدىرعان. بiرەۋلەر ولەڭگە ولەڭنەن كەلەدi. بiرەۋلەر ءومiردەن كەلەدi. الماس تەمiرباي ولەڭگە ءومiردەن كەلگەن اقىن. ويى — وردالى، سەزiمiندە سەلكەۋ جوق. شىعارماشىلىعى — ءومiردiڭ ءوزiندەي شىنايى. جاتتاندىلىقتان ادا. ءومiردiڭ ءوزiندەي قايناعان قايشىلىقتارعا تولى. تاقپاق وقىماي، ولەڭ وقىپ وتىرعانىڭدى بiردەن سەزەسiڭ». ەندi ەسەنعالي ايتادى: «كوكشەتاۋ بiر تازا جەر پەرi جۇرگەن، مۇندا جوق جىن مەن سايتان ءورiپ جۇرگەن» — دەۋشi ەدi عوي Iلياس جانسۇگiروۆ. الماستىڭ ولەڭدەرiن وقىعاندا وسى جولدار ويىمىزعا ورالا بەرەدi. جانى تازا، رۋحى بيiك، دۇنيەاۋي زاتتارعا الدانباعان، بىلعانباعان جاس جۇرەكتiڭ ءلۇپiلi سەزiلەدi بۇل ولەڭدەردەن. كەيدە تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، كەيدە كوزiڭە جاس ءۇيiرiپ، كەيدە ەرiكسiز ەزۋ تارتتىراتىن تازا جىرلار بۇل. ونىڭ ءۇستiنە، الماس الماتىدان شالعاي جۇرسە دە، بالكiم، ۇستازدارى ءتاۋiر بولدى، الدە ءوزiنiڭ العىرلىعى بولار، تەحنيكاسى جانە سودان تۋىندايتىن بارلىق شارتتى جانە شارتتى ەمەس مiندەتتەردi شەبەر مەڭگەرiپ الىپتى. بارەكەلدi، دەيمiز وعان!» وسىلايشا ەكi اعاسى دا الماسقا وزدەرiنiڭ جۇرەكجاردى پiكiرلەرiن بiلدiرiپتi.
الماستىڭ ءومiردi تانىپ-بiلۋi دە توسىن. توسىندىعى — اينالاداعى قۇبىلىستاردى توسىن وبراز، توسىن مەتافورا، توسىن تiركەستەر ارقىلى اشاتىندىعى.
دەپ ويلاپ ەم: «دۇنيەنi iزگi ەتەم».
سورلىلىقتىڭ سوراقىسى بiزدە ەكەن.
ەركەكشوراڭ ەر بولام دەپ ەركiنسiپ،
قىزدان بەتەر قىلىمسيدى قىزتەكەڭ.
يت تiرلiك-اي، الا كوزدi اقشيتتىڭ،
مەن — ءولiگiن كورسەتپەيتiن جاقسى يتپiن.
اپىرماي، ءا، اقىل تiسiم شىققالى
اقىلسىزعا ازۋىمدى اقسيتتىم.
ءاسiلi اقىن ولەڭiن وقىعاندا ونىڭ استارىنا ءۇڭiلiپ وقىعان جاقسى عوي. مۇنداعى اقىن ايتىپ وتىرعان «ەركەكشوراڭ» مەن «قىزتەكەڭ» تەك تابيعي كەسەلدi كەساپاتقا ۇشىراعان كەمتار، مiسكiن جان يەلەرi ەمەس. ماسەلە توركiنi — ءارiدە. اقىننىڭ ايتىپ وتىرعانى رۋحاني «ەركەكشورالار» مەن رۋحاني «قىزتەكەلەر». ءدال قازiر مىنا دۇنيەدە ءمارت ءسوزi دە جوق، شالت iسi دە جوق كiلەڭ بiر ايار ءجۇزدi، الەمiش تiلدi قىلىمسىعان قىزتەكەلەر مەن ءتايتiك ەركەكشورالار قاپتاپ بارا جاتقان جوق پا؟ ونداي ساتتە «اقىل تiلi شىققان» اقىن «اقىلسىزعا ازۋ تiسiن اقسيتپاي» تۇرا الا ما؟!
شىن اقىن، ادەتتە، قولىنا قالام ۇستاپ، الدىنا قاعاز جايعان كۇننەن باستاپ ءوزiءن-وزi iزدەۋi كەرەك. بولدىم-بiتتiم دەپ بۇتىنا تولىپ iزدەنiستەن قول ۇزگەن كۇنi اقىننىڭ دا كۇنi بiتەدi. اقىن ءۇشiن «ايى سولىنان تۋعان» كۇن — سول كۇن. الماس، ءسوز جوق، iزدەنiستiڭ اقىنى، ياعني ءوزiءن-وزi iزدەپ جۇرگەن اقىن. ونىڭ iزدەنiسi دە وزگەشەلەۋ بولىپ شىقتى. بايقاساڭىز، ول ءوزiن «ءولiلەر مەن تiرiلەردەن» سىر تارتىپ iزدەيدi ەكەن. الدەقايدا قوماقتى، تامىرلى، ءتالiمدi iزدەنiس. ءوزiءن-وزi iزدەپ جۇرگەن اقىندا اسا ۇلى جاۋاپكەرشiلiك بولۋعا تيiس. الماستا سونداي جاۋاپكەرشiلiك بار. «قولىما قالام السام، ۇعادى iشiم، ءۇستiندە قىلكوپiردiڭ تۇرعانىمدى» دەيدi ول. ادەتتە، اللا تاعالا الدىنداعى اقيقات — قىلكوپiردiڭ ءۇستiندە عانا ايتىلماق.
الماستا يماندى جىرلار، مۇسىلمانشىلىققا ۋاعىزدايتىن جىرلار مولىنان كەزدەسەدi. بiراق ول ۋاعىز ولەڭدەر تاڭدايى تاقىلداپ تۇرعان قۇرعاق اقىل مەن ناقىل ەمەس، تەرەڭنەن ىرعاپ سويلەيتiن، قولىڭمەن ۇستاعانداي نەمەسە كوزiڭمەن كورiپ تۇرعانداي اسەر ەتەتiن بەينەلi سوزدەر.
شاقىرعانىن شالىپ قالدى قۇلاعىم،
بۇرىن قايدان ەستiپ ەدiم بۇل ءۇندi؟
...مەن قۇدايعا جاقىنداپ ەم بiر ادىم،
قۇداي ماعان قۇشاق جايا جۇگiردi.
قۇدايدى كiم كورiپتi دەيسiڭ؟! بۇل جەردەگi اڭگiمە قۇدايدى كورۋ، كورمەۋدە ەمەس. بۇل جەردەگi اڭگiمە — اللا تاعالانىڭ ءوزiنiڭ قۇل-پەندەلەرiنە دەگەن ىقىلاسىندا. بiز قۇدايعا ءوز iس، ءوز ارەكەتiمiزبەن بiر ادىم جاقىنداي الامىز با!؟ جاقىنداساڭ، وندا اللا تاعالا ىقىلاسى دا سەن جاققا اۋماق. بiراق بۇل ۋاعىزدى ءدال وسىلاي ايتساڭ نە بولادى. قۋاتى جوق قۇرعاق ءسوز بوپ قانا شىعادى. ال ونى قيمىل-قاراكەتكە ءتۇسiرiپ، كوز الدىڭا كەلتiرiپ سويلەسەڭ، ونىڭ اسەر-ىقپالى الدەقايدا زور بولماق.
الماستىڭ تاعى بiر ەرەكشەلiگi، ول ءارi سيقىرلى، ءارi قۇپيا دۇنيە تىلسىمىنا دەن قويا بiلەتiن، قۇلاق تiگە بiلەتiن اقىن. ونىڭ بۇكiل بولمىس-بiتiمi، جان-جۇرەگi اسا بiر سەزiمتال مەمبرانا سەكiلدi ءسال نارسەگە دە سەلت ەتە تۇسەتiن وتە سەرگەك.
تۇنگi دىبىستار،
ءتۇرلi دىبىستار،
ءولi ۇندەر مەن
تiرi تىنىستار.
ءۇننiڭ مۇڭى بار،
بۇنى كiم ۇعار؟!
جانىڭ ويانىپ،
ءتانiڭ تىنىعار.
بiرەۋ بۇلقىنار،
بiرەۋ جۇلقىنار.
جانسىز ىڭىلدار،
ارسىز ىڭقىلدار.
تۇنگi دىبىستار،
ءتۇرلi دىبىستار،
اششى قورىلدار،
ءتاتتi سىبىستار...
بiردە ۇيلەسiم مەن جاراسىمنان، ەندi بiردە كەرەعارلىق پەن قايشىلىقتان تۇراتىن وسىناۋ دىبىستار مەن سىبىستاردى تىڭداپ، سول دىبىستار مەن سىبىستاردان سەنiڭ دە سوناۋ جان تۇكپiرiڭدە جاتقان الدەقانداي بiر اڭسار مۇڭ مەن كاۋسار جىرلار سامال شايقاعان شوپتەي سiلكiنiپ قاپ، سودان اينالاڭدى دiرiل مەن گۋiلگە تولتىرىپ جiبەرەتiن، تiلمەن ايتىپ جەتكiزە المايتىن قۇپيا سىر مەن گاپ ويانىپ كەتكەندەي.
بۇل — الماستىڭ دۇنيە دىبىستارىن پوەتيكالىق بولمىسپەن ەسiتە بiلۋi. رۋحاني ساققۇلاقتىعى. ول سونىمەن بiرگە، اينالا ورتانى پوەتيكالىق قۇلاقپەن ەسiتiپ قانا قويمايدى، پوەتيكالىق كوزبەن كورە دە بiلەدi. ياعني، اينالاداعى قاراپايىم تiرشiلiك، تiپتi، جانسىز زاتتارىڭىزدىڭ ءوزi جاندى پوەتيكالىق كەيiپكەرگە اينالىپ شىعا كەلەدi.
الدەكiمنiڭ جەتi اتاسىن تiلدەدi.
الدەقايدان اڭگۇدiك، ماس جەل كەلiپ.
قايدا قاشىپ قۇتىلارىن بiلمەدi
قىز قايىڭ مەن كارi تەرەك سەندەلiپ.
بiر-اق شۋماق وسى جولداردا قانشاما قيمىل-قوزعالىس، قانشاما دراما جاتىر. «اڭگۇدiك، ماس جەل» كەلiپ، الەك سالىپ، جۇندەي ءتۇتiپ جiبەرگiسi كەپ جۇلقىلاپ جاتقاندا قورعانسىز «قىز قايىڭ مەن كارi تەرەكتiڭ» تەڭسەلiپ، سەندەلiپ كەتكەنiن كورiپ سەنiڭ جان-جۇرەگiڭنiڭ تۇكپiرiندە اياۋشىلىق سەزiمi الاسۇرارى حاق.
بۇل تەك تابيعات دراماسى عانا ەمەس، ءومiر دراماسى دا!
بۇل تۇنگi دراما ءالi بiتكەن جوق. ەندi اقىن «تەرەزەسiنەن تەلمiرiپ قاراپ تۇرعان ءتۇندi» اڭعارادى. قاپ-قارا ءتۇننiڭ دە تىنىشتىعى قاشىپ، بەرەكەسi كەتكەن. سونان كەيiن ول «شاقىرايعان شامدى تۇگەل ءسوندiرiپ، ءتۇندi سوسىن الدىم ۇيگە شاقىرىپ» دەيدi. اقىن ەندi تۇنمەن بiرگە جاتىر. بiراق ونىڭ جانى ءبارiبiر دەگبiرسiز. امالى تاۋسىلعان. ويتكەنi ول جەل ءوتiندە قالىپ «دiر-دiر ەتكەن دۇنيەنi بiر بولمەگە سىيعىزا الماي» قاۋقارسىز حالگە تۇسكەن.
الماس زامان ارقىلى ادامنىڭ، ادام ارقىلى زاماننىڭ بەينەسiن ناقتى بiر شتريح، دايەكتi بiر دەتالدار ارقىلى سالۋعا قۇمار-اق. ونىسى كوبiنە ءساتتi شىعادى. تۋعان اۋىلىندا ون جىل بويى بولماعان بiر ازامات، كۇندەردiڭ كۇنiندە «تايوتاسىن» مiنiپ قۇيعىتىپ كەلە جاتادى. كوز الدىندا باياعى اۋىلدىڭ دارقان دا قوناقجاي مiنەزi. توپىراعىنا مەيiرi قانعانشا اۋناپ-قۋناپ، «جال مەن جايا جەمەكشi. مiنە، جاقىنداپ تا قالدى. قاراسا، تۋعان جەرi يت تارتىپ كەتكەن تۋلاققا اينالىپتى. ال اۋىل شە؟»
كوشi قايدا اۋىلىمنىڭ ماقپالداي،
كورشi قايدا قىز قىلىقتى، اق ماڭداي؟..
سول بiر ساتتە سەزiندi ءوزiن، ۇيگە ەمەس
زيراتقا بiر كiرiپ كەلە جاتقانداي...
اششى شىندىق. مىنا كورiنiستi كورiپ سەنiڭ دە تاماعىڭ قۇرعاپ، القىمىڭا الدەنە كەپتەلiپ قالعانداي... ويتكەنi بۇل كورiنiس — كەشە عانا ءبارiمiز كورگەن كورiنiس. الماستىڭ، بالكiم، كەيدە «كۇرسiنۋمەن كۇن ءوتتi، وكiنۋمەن ءوتتi ءتۇن» دەۋi سودان با؟! كiم بiلسiن...
You Might Also Like
-
داۋرەن بەرiكقوجا ۇلىنىڭ 1996 جىلى جارىق كورگەن جىر جيناعى قولعا تۇسپەدi. قولعا تيگەنi — بيتتiڭ قابىعىنداي عانا سوڭعى جيناعى. سودان دا مەن داۋرەننiڭ تولىق مۇمكiندiگiن قامتىپ سويلەي المايتىن سيا...
-
اينۇر ءابدiراسىل قىزىنىڭ «مەزگiلسiز داۋرەن» اتتى شاعىن جىر جيناعىنا ءالعىسوز جازعان كەسكەكتi ەردiڭ سويىنداي تەگەۋرiندi اقىنىمىز فاريزا وڭعارسىنوۆا بىلاي دەپتi: «الەكساندر پۋشكين جازع...
