تامۇقتامىن كۇندىز، تابىتتامىن تۇندە
مەن جوعارىدا جازعان سوزدەرiمنiڭ بiرiندە جاس اقىنداردىڭ ولەڭدەرi تۋرالى وسى ۋاقىتقا دەيiن پiكiرلەر جوقتىڭ قاسى، ولاردىڭ شىعارماشىلىعى مۇلدە دەرلiك ناسيحاتتالمايدى دەگەندەي ءسوز ايتقان ەدiم. ارينە، مەن بۇل پiكiردi جاستار شىعارماشىلىعىنا دەگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قاتىسىنان شىعارىپ ايتقان بولاتىنمىن. ارينە، وسىلاي ەكەنiنە ەشقانداي كۇمان بولماسا كەرەك. دەيتۇرعانمەن، ولاردىڭ شىعارمالارى مۇلدە ەسكەرiلمەي، كوڭiلدەن اۋلاق، كوزدەن تاسا قالدى دەۋگە بولمايدى. ارا-تۇرا، اۋىزەكi بولسىن، ولاردىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى اڭگiمە بiرجولا سۋالىپ، تارتىلىپ قالعان ەمەس. ونىڭ ءۇستiنە، ول اقىنداردىڭ جىر جيناقتارىن اقتارىپ وتىرىپ ولارعا جازىلعان بiرقاتار العىسوزدەردi وقىدىم. ول العىسوزدەردiڭ ءبارi دەرلiك شىن نيەت، جاقسى تiلەكپەن جازىلعان العىسوزدەر.
ماسەلەن، باقىتجان الدياردىڭ «قۇبىلا» اتتى جاناعىنا ءوز باسىم اسا قادiر تۇتاتىن ۇلكەن كوركەمسوز شەبەرi مارحابات بايعۇتوۆ «قازىعۇرتقۇنار قالامگەر، وگەمورiستi ولەڭدەر» دەگەن تاقىرىپپەن سالماقتى دا، ساليقالى ءالعىسوز جازعان ەكەن. مارحابات ءوزiنiڭ باقىتجان iنiسiنiڭ شىعارمالارىنا جان-جاقتى توقتالىپ، تەرەڭ تالداۋ جاساپتى. باعىت-باعدارىن انىقتاپ، باعاسىن بەرiپتi. «باقىتجان الدياردىڭ مۇڭى دا، سىرى دا تەرەڭدە. ول كۇندەلiكتi كۇيبەڭ تiرلiكتە دە، ءوزiنiڭ وزگەشە ولەڭ-دەرiندە دە iشكi رۋحاني ەركiندiگiنە زالال كەلتiرگiسi جوق كۇيدە قينالا تiرشiلiك كەشەدi. حالىقتىڭ، قازاقى ۇلتتىق كوركەمدiك ۋىزدىڭ قاينارلارىنان باستاۋ الاتىن باقىتجاندىق تiل، الديارلىق دiل — بiز ءسوز ەتiپ وتىرعان اقىننىڭ ايرىقشالىعى» — دەيدi مارحابات. بۇل ورنىقتى پiكiرگە باقىتجان ولەڭدەرiن وقىعان كiم-كiم دە بiر سوزگە كەلمەي كەلiسەتiنiنە مەن كەپiلدiك بەرە الام. ءاسiرەسە، ماعان وسى پiكiردiڭ iشiندە «iشكi رۋحاني ەركiندiك» دەگەن تiركەس قاتتى ۇنايدى. اقىندى اقىن ەتەتiن ەڭ باستى قاسيەت — وسى. Iشكi رۋحاني ەركiندiگiڭ جوق پا، اناعان بiر جالتاقتاپ، مىناعان ەكi جالتاقتاپ ءوزiنiڭ قارا باسىنا ءوز بيلiگi جۇرمەي ءومiر ءسۇردiڭ بە، وندا، ءاسiلi، قولعا قالام الماي-اق قويعان ابزال.
شىنىندا دا، باقىتجان ولەڭدەرiن وقىپ وتىرىپ ونىڭ iشكi رۋحاني ەركiندiگiنە ءتانتi بولماسقا شاراڭ جوق. و باستا-اق «اللا مەنi جاراتاردا ماڭدايىما ولەڭ جازعان بiر شۋماق» دەپ ءوزiنiڭ يا باعى، يا سورى ەكەنi بەلگiسiز پارىز-بورىشتى، رۋحاني مiندەت-جاۋاپكەرشiلiكتi مويىنداعان اقىن، ەشتەڭەدەن دە تايىنباق ەمەس.
ءسوز جوق، ماڭدايىنا ولەڭ جازىلعان اقىننىڭ بۇل ءومiردەن كورەر قۇقايى دا، بۇل تiرشiلiكتەن كورەر ءتاشپiشi دە از بولماسا كەرەك. تiپتi اللا تاعالا ولەڭدi دە تەك سونداي جاننىڭ عانا ماڭدايىنا جازاتىن بولار.
يەن دالا، ەرەن ءدۇز،
يەسi بiز دەگەنبiز.
الاڭ ءسۇتiن iشكەنبiز،
ايۋ ەتiن جەگەنبiز، —
دەپ جەلپiنiپ جۇرگەن اقىننىڭ كۇندەردiڭ-كۇنiندە اڭشى اكەسi قانسوناردان قايتپاي قالادى. سونان كەيiن-اق قوڭتورعاي تiرشiلiك قانا ەمەس، يiنi تۇسكەن جاداۋ، يىعى جاماۋ، جۇدەۋ تiرشiلiك باستالادى. بiر كەزدە «قابىلانمەن قاعىسىپ، قانىن جۇتتىق قاسقىردىڭ» دەپ كەۋدەسiن كەرiپ جۇرگەن بالا قاباعى كۇرەڭiتەتiن دە تۇراتىن سۇرىقسىز سۇرقاي ءومiرگە تاپ كەلەدi.
ەندi ول «پiستە ساتتى شەشەمiز... پiسiردi عوي بiزدi ءومiر» دەيتiن بولدى. بiراق ول جابىعىپ جاسىپ، قامىعىپ ارىپ قالمايدى. قايتا كەتiلگەن ءۇستiنە جەتiلiپ بارا جاتادى.
كولگە-كوزگە جاس تۇنباي،
كەۋدەنi وزگە باستىرماي
جانىمىزدىڭ جاراسىن
جالاپ جازدىق قاسقىرداي.
ءولتiرەم دەپ وپرەمدەپ كەلگەن تاعدىردىڭ بولات تىرناعىنان قايمىقپاستان ءورشiل وجەتتiگiن كورسەتەدi.
ونداي جانعا بۇل ءومiردەن ءوز ورنىن، ورنىن بولعاندا دا، بiرەۋدiڭ ىعىندا نەمەسە تاساسىندا جۇرەتiن ەمەس، قايتا بiرەۋگە پانا بولاتىن، جەردiڭ شەتiندە، جەلدiڭ ءوتiندە جۇرەتiن ورىن بەلگiلەپ الۋ وڭاي ەمەس. سوندا عانا مارحابات ايتقانداي «iشكi رۋحاني ەركiندiككە» يە بولا الماقسىڭ. ونداي جاننىڭ تار قاۋىزعا، تار قاۋىز ەمەس-اۋ، مىنا جالپاق دۇنيەنiڭ ءوزiنە سيا قويۋى قيىن. ونداي جاننىڭ ءومiردەن الار ەنشiسi — سەرگەلدەڭ ءومiر، سانسىراعان سانا.
جارىتپاستان جىر تۇلەپ
كوزiمدi اشسام كiل تۇنەك.
الەمiڭە سىيمادىم
ءار پاتەرگە بiر تۇنەپ.
اقىن ءوستi. اقىن ەرجەتتi. ەندi ول ءوز قاراقان باسىنىڭ قيىندىعىن عانا ەمەس، ۋاقىت پەن زامان ءۇستiنەن ءوتiپ جاتقان اۋىرتپالىق ءوز باسىنان ءوتiپ جاتقان اۋىرتپالىقتان دا اۋىر، زiلماۋىر ەكەنiن بiلدi. بايقاسا، مىنا قۋ ءومiر زىميان ءجۇرiس، سۇرقيا ارەكەتكە دە، جىن-جىبىر، قىل-قىبىرعا دا، قۇداي-اۋ، قاپتاپ كەتكەن ەكەن عوي.
كونەرگەننiڭ ەستە تۇتپاس كوبiن ەل،
كورەم دەگەن كوزگە بiراق كورiنەر، —
جەر ءۇستiندە — ىبىرسىعان تiرiلەر،
جەر استىندا — ىڭىرسىعان ءولiلەر.
نەتكەن كۇيiنiش، نەتكەن اشىنۋ دەسەڭiزشi؟! دۇنيەنiڭ قورقاۋ قۇلقىنىن كورە-كورە جانى ءتۇرشiگiپ شوشىنىپ، دۇنيەنiڭ سۇمپايى سۇرقىن بiلە-بiلە جانى كۇيرەپ بەزiنگەن جان عانا وسىلاي سويلەسە كەرەك. مىنا كۇيكi تiرشiلiكتە ءومiر ءسۇرiپ جاتقان «ىبىرسىعان تiرiلەرگە» نازالى بولعان «ىڭىرسىعان ءولiلەردi» جان-دۇنيەسiمەن ۇعىپ وتىرعان اقىن بۇلاي سويلەمەي، ەندi قالاي سويلەمەك. بۇل ولەڭ:
ب ا ق — يەسiز، باپ كيەسiز قالماق پا؟
ەي، اعايىن، ءارۋاعىڭدى ارداقتا!
... ارقا سۇيەپ تەمiر قورشاۋ شارباققا
اينالارىن ءتۇسiندi مە ءارۋاققا
بiر قاريا جىلاپ تۇردى اۋلاقتا، —
دەپ اياقتالادى.
كiمگە قالاي ەكەنiن قايدام، مەن ءۇشiن ايتار ويىن اشىپ ايتقان اقىننان گورi، ايتار ويىن تۇسپالداپ، استارلاپ ايتقان اقىن الدەقايدا جاقىن. ويتكەنi استارلى وي وقىرماننىڭ ءوزiن كوبiرەك ويلاندىرىپ، كوبiرەك تولعاندىرادى. قازاقشالاپ ايتقاندا، وقىرمان ءۇشiن شايناپ بەرگەننەن گورi، ءوزi شايناعان الدەقايدا ءدامدi، الدەقايدا قۇنارلى. ولاي بولسا، تەمiر شارباققا سۇيەنiپ جىلاپ تۇرعان قاريانىڭ iشكi يiرiمiنە كوز سالىپ كورiڭiز. كۇنi ەرتەڭ ول قاريا دا ءارۋاققا اينالماق، ياعني جەر استىندا، ءدالiرەك ايتقاندا، ىبىرسىعان تiرiلەردiڭ اياعىنىڭ استىندا كۇڭiرەنiپ، ىڭىرسىپ جاتپاق. ول سول ءۇشiن جىلايدى. مiنە، اقىننىڭ تۇسپالداپ ايتىپ وتىرعان ويى. ەرiكسiز، سول قارياعا دەگەن، ونىڭ ءارۋاققا اينالاتىن ءفانيلiك تاعدىرىنا دەگەن كۇيiنiشتi سەزiم سەنiڭ بۇكiل الپىس ەكi تامىرىڭدى قۇتىرتا قۋالاپ ەسەڭگiرەتiپ، سانسىراتىپ جiبەرگەندەي بولادى. مىنا دۇنيەدەن وسى سياقتى مiءساپiر قۇبىلىستاردى كوپ كورگەن اقىن «تامۇقتامىن كۇندiز، تابىتتامىن تۇندە» دەۋگە ابدەن حاقى بار. بiراق ول ەڭسەسiن ءتۇسiرiپ، قىساستىقتىڭ قۇرساۋىنا قامالىپ، كۇيرەي جىعىلىپ، ورنىنان تۇرا الماستاي حالگە ءتۇسiپ، وپىنىپ تۇرالاپ قال-مايدى. اقىن ءبارiبiر ارەكەتتە، ءبارiبiر جولدا. ويتكەنi ءومiردi بۇرىنعىدان دا تاني، بۇرىنعىدان دا بiلە ءتۇسۋi كەرەك. ارينە، قاتىگەز زامان مەن قاتىباس ۋاقىتپەن كەلiسۋ ءۇشiن دە ەمەس، كەتiسۋ ءۇشiن دە ەمەس. كۇرەسۋ ءۇشiن! جالپى، مىقتى اقىن ەشۋاقتا دا ءوزi ءومiر ءسۇرiپ جاتقان زامانمەن كەلiسپەك ەمەس. تەك كۇرەسپەك! جەڭiلسە دە كۇرەسپەك! سوندىقتان دا ول جولدا، سوندىقتان دا ول ارەكەتتە.
اساعاندارعا قاساسىپ،
قاشاعاندارعا ءتوس اشىپ،
كورگiسiز كوردەن قوس اسىپ،
بەلگiسiز بەلدەن باس اسىپ،
ورالماس جەرگە جول الدىم،
بولا الماس جەردە بوپ الدىم.
مولامنىڭ ءوتتiم جانىنان
وعان دا بiر كۇن سوعارمىن.
ەندi ونىڭ مولاسىنىڭ دا جانىنا اياداۋعا مۇرشاسى جوق. ءبارiن بiلۋ كەرەك، ءبارiن كورۋ كەرەك. ەندi ول «ءنان ءوتiرiك — مiنبەدە، ناعىز شىندىق — تومەندە» ەكەنiن ۇعۋ ءۇشiن دە، «يت جەتەكتەپ بارادى الدەبiرەۋ، جەتەگiندە بiز ءجۇرمiز ءيت-ومiردiڭ» دەپ اپشۋ ءۇشiن دە، «iشقۇسالىق زارپىمەن iشكەن ۋى باسقا ەكەنiن ابايدىڭ» دەپ تەرەڭiرەك ءۇڭiلۋ ءۇشiن دە ءومiر ءسۇرۋi كەرەك.
باقىتجان وتكەن مەن بۇگiننiڭ، بۇگiن مەن ەرتەڭنiڭ ءارi سالالاس، ءارi قۇرامداس ەكەنiن بۇكiل بولمىس-بiتiمiمەن، بۇكiل تامىر-تالشىعىمەن سەرگەك سەزiنەتiن اقىن. وسى سوزدەرiمiزدiڭ كۋاسi رەتiندە ونىڭ بiر ولەڭiن ءسال ۇزاقتاۋ بولسا دا تۇتاس كەلتiرگiم كەلiپ تۇر.
ءباز-باياعى كەلەر كۇن مەن وتكەن كۇن،
تانىس ماعان گۇلi انەبiر كوكتەمنiڭ.
مەن وسىدان ەكi ءجۇز جىل بۇرىن دا
جەر بەتiندە ءومiر ءسۇرiپ كەتكەنمiن.
مۇنىم، سiءرا، بوپ كورiنەر، سiءرا، اڭىز،
سەنبەسەڭiز تابيعاتتان سۇراڭىز.
ءدال وسىدان ەكi عاسىر بۇرىن دا
ماعان ولە عاشىق بولعان مىنا قىز.
اۋىق-اۋىق كۇرسiنەتiن انا اسپان،
اناۋ تاۋلار كوك اسپانمەن تالاسقان.
باياعىدا-اق كەيiپكەر بوپ جىرىما
سودان بەرi ماڭگiلiككە جول اشقان.
تاۋ مەن تاستى ولەڭ ەتكەن سول اقىن،
بۇگiندە دە ايگiلەگەن جوق اتىن.
باياعىداي جۇرت تا...
بiراق، ول كەزدە
ەزدەرiنەن ەرلەرi كوپ بولاتىن.
ءتاڭiرiنەن تiرiلiگiن تiلەگەن،
جۇرت ءسوزiنەن تاپپاعان سوڭ تiرەك، ەم،
كۇلتەگiندەي كۇللi جاھان بiلسiن دەپ
جارتاسقا ويىپ جازعام سوسىن بiر ولەڭ.
سول ولەڭنەن ءالi كۇنگە جوق دەرەك،
كوركەم ءسوزدi ەتپەگەن سوڭ كوپ كەرەك.
جەر بەتiندە ءجۇرiءپ-جۇرiپ بiر كۇنi
عارىش جاققا كەتiپ قالعام وكپەلەپ.
ەدi، مەندەگi مۇڭعا عاشىق
كارi ولكە،
تاڭعالعىشتاۋ جۇرەگiمدi تاعى ورتە.
ۇلگەرمەگەن جىرلارىمدى جالعاسام
دەگەن ەدiم، كەلدiم بiلەم ءسال ەرتە.
جۇلدىزداردىڭ ارجاعىنان جوبالاپ
ۋاقىتىڭنان جاڭىلىسقان جامان-اق.
تالاي جىلدان تانىس بولعان قارا جەر،
ءتانiم ساعان امانات،
قايتىپ كەلگەنشە...
اتتەڭ، جادىڭ بەرiك بولسا، جاتتاپ-اق الاتىن ولەڭ.
باقىتجاننىڭ كوپ ولەڭدەرi ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالىپتى. ول ولەڭدەرگە بiز بۇل جولى ايالداي المادىق. بiراق ول ولەڭدەردەگi تۇنىپ تۇرعان سەزiمگە بiر سۇڭگiپ شىقتىق. باقىتجاننىڭ ول ماحاببات الەمi بiردە تىپ-تىنىق كۇندەگi كولدەي ءمولدiرەپ، بiردە قۇتىرعان داۋىلدى كۇنگi قۇمداي بۇرقىراپ، بiردە سىڭارىنان ايرىلعان اققۋداي سۇڭعاعىن سوزىپ سۇڭقىلداپ، بiردە بۇلتتاي كوشiپ، ەندi بiردە ارناسىنان اسىپ-تاسىعان وزەندەي سارقىراپ... جاتقان الەم ەكەن.
بiز بۇل ماقالادا ونىڭ تەك ءوز ىڭعايىمىز بەن ءوزiمiزدiڭ وڭتايلى تۇسى-مىزعا كەلەتiن ولەڭدەرiنە عانا توقتالدىق.
You Might Also Like
-
«كوكەمارال — تامىر قوشى اڭقىعان يiردەيiن يەلi، كيiك-وتىنداي كيەلi ءدارۋ ءشوپ. ءۇيiرiن جاۋعا بەرمەيتiن كەربەز دە كەسەك كەر بۇعىلار جىرتشىقتاردان جازاتايىم جاراقات الا قالسا، كوكەمارال ءدارۋi...
-
ناعىز اقىن، ءسوز جوق، ەڭ الدىمەن، ءادiلدiكتiڭ جوقتاۋشىسى، شىندىقتىڭ تۋ كوتەرۋشiسi. ولاي بولمادى ما، وندا ول، جۇرەگi جارىلىپ كەتسە دە ايتۋ كەرەك، اقىن ەمەس! سولاي بولا تۇرا، بiز كەيدە جاقسى بiر تەڭەۋi...
