كۇزگى كەش
ەسكەرمەس قىرىقتان اسىپ قالعان، بويى ورتادان جوعارى، كيگەن كيىمى دەنەسىنە قونىمدى بولسا بولدى، تۇرمىستا قىمباتتى ىزدەپ كوپ ساندەنە بەرمەيتىن ادام. سودان دا ونىڭ نە مىنەتىن جاڭا كولىگى، جاقسى ءۇيى، سىرت كوز قىزىعاتىنداي زاتى بولىپ كورگەن ەمەس. ءبىر عانا قىزىعاتىن نارسە ونىڭ دومبىراشىلىق ونەرى. كۇيدى ەسكەرمەس تالعاپ شەرتەدى. وڭاشا وتىرىپ تارتادى. كونسەرتكە دە سيرەك شىعادى.
سىرتتان ءبىر قاراعان ادامعا ونىڭ جۇزىنەن سالقىندىق بىلىنەدى. ىشكى سىرىن بىلمەيتىن ادام بۇنى اشۋلى، ەشكىمدى ۇناتا قويمايتىن قىتىمىر دەپ ويلار ەدى. ءبىراق ەسكەرمەس وزىنشە كوپشىل، ءوزىم دەگەن ادامنان كوپ سىرىن جاسىرا بەرمەيتىن سەنگىش كىسى. سول سەنگىشتىگى باسىنا تاياق بوپ تيە بەرگەن سوڭ كەيدە جۇرتتىڭ اڭىسىن اڭداپ وتىرىپ الاتىن ۇندەمەس مىنەز دە شىعارىپ العان. وزىمەن-وزى ءبىر ادام. قوناققا دا، شاقىرعان جەرگە دە كوپ بارا بەرمەيدى. بىرەۋلەر ماقتاپ، كوپتىڭ كوزىنشە ونەرىن ايتىپ جاتسا «كوڭىل ءۇشىن ايتقانى شىعار» دەپ قويا سالادى. مەنى بىلمەگەن سوڭ ايتىپ تۇر دەپ ويلايدى. مەكتەپتە وقىتقان ءتارىزدى ونىڭ دا ومىردە وزىنشە تۇيگەنى بار. ول «اركىمگە سەنە بەرۋگە بولمايدى» دەگەن تۇجىرىم. ءوزى دە كوپ ەشكىمگە ءىشىن بەرە قويمايتىن ەدى بالا كۇننەن. قولپ ەتىپ ءبىر كورگەن ادامىنا تۇسە دە قويمايدى. ءبىراق ءوزىنىڭ بىلگەنى بار، ازداعان وزىمشىلدىگى باسىم ەكەنىن ءىشى سەزەدى.
كۇن دەمالىس بولعان سوڭ ەسكەرمەس بيىك ءۇيدىڭ بولكونىنا شىعىپ تۇرعان. بۇل جاق اۋلادان تىسقارى، اعاشى كوپ، بىر-بىرىنە جاقىن، الاسا ۇيلەر ورنالاسقان جەر. بۇل كوشەگە كولىك تە كوپ كىرە قويمايدى. ءۇزىنشا، شاعىن جولمەن جاياۋ ادامدار ارى-بەرى ءوتىپ جاتادى. سول كورىنىسكە قاراپ ءۇنسىز وتىرۋ ءوزىنىڭ داعدىسى بولاتىن. كوڭىلىنە الدەبىر كۇيدىڭ ىرعاعى كەلەدى. جۇرەگىندە ءبىرتۇرلى مۇڭدى جالعىزدىق بيلەيدى. كەشە اعاسى شومەكەي زۆونداعان ەدى «كەلەمىن، ۇيدە بول» — دەپ. ەسكەرمەس ونى سول بۇرىنعىشا اقشا سۇرايتىن شىعار دەپ ويلادى. اعاسىن قالاي قارسى الۋدى ويلادى. ايەلىنە ايتىپ تاماق اسقىزىپ قويدى. اس ۇيدەن شىققان جىلقى ەتىنىڭ ءيىسى ۇشىنە تارالىپ، كوپ ۇزاماي الدا ءتاتتى استىڭ كۇتىپ تۇرعانىن بىلدىرەدى.
اعاسى بۇدان بەس جاس ۇلكەن، دەنەسى ءوز ورتاسىنان ەڭسەلى بولىپ كورىنەتىن، كوزدەرى وتتى، قيمىلى شيراق، پىسىق ادام. ۇنەمى الدەبىر شارۋامەن جۇرەدى. مۇندا سيرەك كەلسە دە ەڭ ۇزاسا بەرەر قونىپ شىعىپ، «جۇمىسىم بار» دەپ كەتىپ قالار ەدى. ءبىراق ءوزى اقشاعا قۇمار، داۋلەتتى، ايدارىنان جەل ەسكەن ىسكەر جىگىتتەردى ەرتىپ جۇرۋگە قۇشتار. ءبىراق وزىنە ونشا داۋلەت بىتپەدى. قولىنا قونعان تالاي قارجىنى اققكوڭىل بايعۇس قالاي جۇمسارىن بىلمەي، كىم كورىنگەنگە سەنىپ ءجۇرىپ، اقىرى ايرىلىپ تىناتىن سول تابىستان. ەسكەرمەس بۇعان ءبىر جاعى قاتتى ىزا بولسا، ءبىر جاعى ەڭبەگى جانباي ۇنەمى باسقالارعا جەم بولىپ جۇرگەن اعاسىن ايايتىن.
ءوستىپ كەيدە ەكەۋارا باس قوسقان جەردە شەكىسىپ تە قالاتىن. سونداعى اعاسىنا ايتاتىنى سەنگىش بولماي بايقاپ ءجۇر، قولىڭا اقشا تۇسسە ماقتانعا سالىنىپ، كىم بولسا سوعان بەرمە، — دەگەن سياقتى سوزدەر بولاتىن. مۇنداي سوزدەر ادەتتە قىزۋمەن، تاماق ۇستىندە، نە كافەدە وتىرعاندا ايتىلاتىن دا وعان جاتا اشۋلانعان اعاسى «سەن مەندەي بولىپ ال»، — دەپ مۇنىڭ وزىنە سوقتىعاتىن.
— ماعان اقىل ايتقانشا اقشا تاۋىپ انا جىرتىق ديۆانىڭدى اۋىستىر، — دەگەن بۇعان بىردە. ءوستىپ ءجۇرىپ ەسكەرمەس اعاسى شومەكەيدەن نەبىر اۋىر سوزدەر ەستىدى. جازىعى اعاسىنىڭ كىسى بالاسىنا جەم بولماسىن دەگەن جاناشىرلىعى بولاتىن. سونداعى اعاسىنىڭ ايتار جاۋابى مۇنداي بولار دەپ ويلاماعان. اعاسى ءتىپتى دە قاراپ قالماي اقاڭنىڭ اسەرىمەن مۇنىڭ ەشكىمگە جولمايتىن جۇعىمسىزدىعىن، جەتىم ادامداي جالعىز جۇرەتىن ولاقتىعىن بەتىنە باستى. ارتىنان مۇنىڭ ءبارى ەلگە تاراپ، تۋىستار اراسىندا ەسكەرمەس تۋرالى ول سونداي دەگەن ءبىرتۇرلى كوزقاراس پايدا بولدى. ىنىسىنە ونداي ات تاعىپ العانداعىسى وزىنە شابۋىل جاساي قالسا قارسى قولداناتىن ايلا تاپقانى دەپ ويلادى. مەنى تۇزەگەنشە ءوزىنىڭ جايىن ويلايتىن ادام بولسان دەگەن سىڭايى بولسا كەرەك. بۇدان سوڭ ەسكەرمەس اعاسىنا ەشتەڭە ايتپايتىن بولدى. اراعا نەشە جىل سالىپ كورگەندە سول وتكەن كەزدەسۋلەردەن ەشقانداي جاقسى نارسەلەر ەسكە ساقتالماي تەك كوڭىلگە دىق بوپ تيگەن كوڭىلسىز جايتتار ەسكە تۇسەتىن.
***
شومەكەي ءتۇس كەزىندە قول تەلەفوننان حابارلاستى. ءوزىنىڭ جاڭعالاق ادەتىمەن بۇلار تۇراتىن كوشەنى دە ۇمىتىپ قالىپتى. ءىنىسىنىڭ ايتقان ادرەسىن بىرنەشە رەت قايتالاپ، جاتتاپ الىپ، ءاپ ساتتە تاكسيمەن جەتىپ كەلدى. بۇ جولى ءۇستى جۇدەۋ ەكەن. شاشى ءوسىپ كەتىپتى. باسىنا كيگەن قىسقى مالاقايى الدەقاشان جاز ءوتىپ كۇز كەلسە دە ءالى سو شەشىلمەگەن كۇيى توبەسىندە ءجۇر.
ءىنىسىن كورگەن بويدا قۇشاقتاي الدى، ارقاسىنان ەركەلەتە قاعىپ ءبىرتالاي تۇردى. ەكەۋى اۋلادا ءبىرتالاي اڭگىمەلەسىپ وتىردى. اعاسى قالاعا الدەبىر شارۋامەن جول ۇستىندە ءجۇرىپ كەلسە كەرەك.
— ءۇستىم دە كىرلەپ كەتتى، ۇيگە بارماعالى ەكى اي، — دەپ تەحنيكا جوندەۋدە بولعانىن ايتتى. كۇن جىلى تۇرسا بيىلعى ەگىننەن كۇزگە مول ءونىم الۋدى ويلاپ ءجۇر ەكەن. ىستەپ جۇرگەنى سەنىمدى ادامداردىڭ جۇمىسى ءتارىزدى. وسىلاي وتىرىپ اڭگىمەگە ابدەن قانعان سوڭ ەكەۋى جاقىن جەردەگى مونشاعا بارىپ كەلدى. تاماق ىشكەن سوڭ جولدان شارشاعان شومەكەي ديۆاندا وتىرىپ قالعي باستادى. ەسكەرمەس اعاسىنا جاستىق اكەپ بەردى دە بولمەدە وڭاشا قالدىرىپ، بالالارعا، — شۋلاماڭدار اتا ۇيىقتاپ جاتىر، — دەپ ءوزى اۋلاعا شىقتى.
شىعىس ءوڭىرىنىڭ قوڭىر كۇزى. اعاشتار جاپىراعىنان ايىرىلىپ، كوشە بويى قوڭىرقاي تارتىپ، كوڭىلسىز كۇيگە تۇسكەن. ەسكەرمەس بازارعا كەلە جاتىپ، اعاسىنىڭ الاتىن دۇرىس كيىمدەر جايىن ويلاپ، العان كيىمدەردىڭ وعان كىشكەنە بولىپ قالماۋى كەرەكتىگىن قاداعالاۋ كەرەك دەپ شەشتى.
***
بۇل جاق وبلىستىق قالانىڭ شەت كوشەلەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. ءبىراق مەكتەپ تە، ماگازين دە، ءدارىحانا دا تابىلاتىن ەسكى جوبامەن سالىنعىن بۇرىنعى اۋداننىڭ ءبىرى ەدى. «قارلىعىش» كافەسى دە وسى اۋدانداعى كوز تارتاتىن دەمالىس ورنى. مۇندا كەلگەندە ەسكەرمەستى تانىس كۇتۋشىلەر، كۇزەتتەگى جاس جىگىتتەر امانداسىپ قارسى الادى. وسى جەرگە كەشكىلىك كەلىپ كەيدە ونەر كورسەتەتىنى دە بار. ءبىراق ايتۋلى ءبىر توي بولماسا جاستاردىڭ داڭعازا كەشتەرىنە بۇنى شاقىرا بەرمەيدى. كۇزدىڭ كەشى اقىرىن ءتۇسىپ كەلە جاتقان ۋاقىتتا اعاسىن ەرتىپ مۇندا قوناق بولىپ كەلەم دەپ ەسكەرمەس ويلاماعان.
— اعام شارشاپ ءجۇر ەكەن. دەم السىن، «قارلىعاشقا» اپارايىن دەپ ايەلىنە ايتقان ەدى. مۇندايعا ونشا قۇمار ەمەس ءۇي شارۋاسىن كوبىرەك ويلايتىن ايەلى — ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي، — دەي سالعان.
بۇلار كەلگەندە كافە ءىشى تىنىش ەكەن. ءالى ەشكىم كەلە قويماپتى. بۇلاردى وڭاشا ءبىر بولمەگە كىرگىزىپ، الدارىنا سۇراعان تاعامدارىن تەز جەتكىزىپ بەردى. ءوز ادامى سياقتى بولعان سوڭ جاتىرقاماي اعالاپ جۇرگەن قىزمەتشىلەردىڭ كوڭىل-كۇيى اعاسىنىڭ دا كوڭىلىن كوتەرگەندەي بولدى. بۇلار اڭگىمە ايتىپ، تاعى دا ءدامدى تاعامدار الدىرىپ، اسىقپاي ۋاقىت سوزىپ وتىرعاندا كافە ءىشى كەشكى جۇمىستان شىققان ادامدارعا تولا باستادى. ءبىر كەزدە اسپاپتار كوتەرىپ مۋزىكانتتار كەلدى. ەڭ شەتتە وتىرعان ءبىر توپ قىز-كەلىنشەكتەر مەن جاستارعا ارناپ ءان سالىپ، اراسىندا توپىرلاپ، شۋلاي ايعايلاپ، بي بيلەي باستادى. كافە ءىشى جاندانىپ، جارق-جۇرق ەتكەن سان ءتۇرلى ساۋلەمەن نۇرلانىپ تۇر. مۋزىكا ىرعاعى قۇتىرا، جۇلقىنا، ىرعاققا سالا نەبىر اۋەندەردى شارىقتاتا ويناپ جاتىر.
كافە قوجايىنى قۇرالاي دەگەن جاسى ەلۋ شاماسىنداعى ايەل. مۇنداي كەزدەرى كەلە بەرمەيتىن، بۇگىن الدەبىر شارۋامەن كەلە قالعان ەكەن كوپتەن كورمەگەن ەسكەرمەسپەن شۇيىركەلەسە كەتتى. شومەكەيمەن تانىستى. شوكەڭ دە وعان ۇناي كەتتى. سەندەرگە سىيلىعىم دەپ شامپان الدىردى. ۇزاققا سوزىلعان ەسترادالىق اننەن سوڭ قۇرالاي شىعىپ شومەكەيگە ارناپ ءسوز سويلەدى. بەيتانىس ادامنىڭ وسىنشا اقكوڭىل بولعانىن العاش كورۋى. ەسكەرمەس اعاسىنىڭ جايىنا قىلپىلداپ وتىر. ول دا قويمايدى. قىزىپ العان. «مەن باي اداممىن، وسىنشا جەرىم بار، مۇنشا مالىم بار، ءبارىڭدى قوناققا شاقىرام»، — دەپ انشىدەن كەيىن ميكرافون الىپ سويلەپ جاتتى. كۇنى بويعى ارنەنى ويلاعان تىرلىكتەن شارشاپ، سول سەبەپتى شارشاعانىم باسىلسىن دەپ ەسكەرمەس اعاسىنا شەتەل اراعىن الدىرعان ەدى. ودان كەيىن تاعى كەلۋشىلەر كوبەيدى. بىرەۋلەر ەسكەرمەستى ماقتاپ-ماقتاپ، قىزۋلىعىن پايدالانىپ دومبىرا شەرتكىزدى. بۇل قاباعىن ءتۇيىپ الىپ، ورىندىقتا تەڭسەلىپ وتىرىپ، شەرتپە كۇيدى سىڭسىتا، مۇڭعا باتىرا، ساۋساعىن ويناتا بۇلعاپ شەرتىپ وتىر. اعاسىنا قاراسا ورىندىقتا ماڭدايىن سۇيەپ، كوزىنەن جاسى اعىپ، تىڭداپ وتىر. زال ءىشى تىنىپ قالعان. كۇيدىڭ كۇمبىرى بۇكىل جۇرتتى ءوزىنىڭ ىرقىنا كوندىرىپ العان. ەسكەرمەس كۇيدى اياقتاعان كەزدە وتىرعان جۇرت دۋ كوتەرىلىپ، شۋلاپ قويا بەردى.
— جاساسىن ەسكەرمەس كۇيشى. جاساي بەر. بارەكەلدى.
— وي، شەبەرىم-اي. التىن ساۋساق، عاجاپ كۇي! — دەپ ايقايلاپ جاتتى.
ساعات تۇڭگى ۇشتە ەكى اعايىندى ەشكىم جوق الاكولەڭكە عانا جارىعى بار كوشەمەن ۇيگە قاراي ىڭىلداي تەڭسەلىپ ۇيگە قاراي كەلە جاتتى.
— باۋىرىم راقمەت! قالاي دەپ الدىق-ا. ساعان مىڭ دا ءبىر راقمەت. شارشاپ ءجۇر ەدىم. قانداي جاقسى بولدى.
— اعا، ءسىز ءۇشىن ءبارى. سىزگە ۇناسا بولدى. باسقاسى كەرەك ەمەس.
كۇزگى قالانىڭ اسپانى قارا قوشقىل الاساپىران تارتىپتى. كوشە بويىن قۋالاي سوققان ىزعىرىق جەل ازىناي ءتۇسىپ، ەرتەڭگى بولار سىلبىرەگەن ۇزاق جاڭبىر مەن ارتىن الا جاۋعان العاشقى قاردىڭ بەلگىسىن ءبىلدىرىپ تۇرعانداي ەدى.
You Might Also Like
-
تاناكوز بۇگىن دە ۇيقىسىنان ەرتە وياندى. جۋىنىپ-شايىنىپ العاننان كەيىن اس ۇيگە بارىپ، كۇندەگىسىنشە بالالارىنىڭ تاڭەرتەڭگى ءشايىن قامداۋعا كىرىستى. ءوتىپ بارا جاتىپ، ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن قابىرعاعا ءىلۋلى ...
-
البەتتە، دەنى ساۋ، سالاۋاتتى ءومىر كەشىپ، بۇل ءومىردىڭ راقاتىن تابۋ ءۇشىن اركىم ەڭ اۋەلى ءومىردىڭ تۇپكى ماقساتىن، ياعني نە ءۇشىن ءومىر سۇرەتىنىن، انىقتاپ الۋى كەرەك. ادامنىڭ بارلىق ىس-ارەكەتىنىڭ سيپاتى، يا...
