InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى رىسمۇرات بولدىقىز مۇحتار قىزى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

 

ليتيي - قالىپتى جاعدايدا گاز ءتارىزدى ەمەس ەلەمەنت.

مەتالدىق ءليتييدىڭ مەنشىكتى سالماعى 0،534، سوندىقتان ول بەنزيندە دە تۇتانادى. ناتريي جونە كاليي سياقتى ليتيي ءالسىز سارى ءتۇسى، مەتالدىق جىلتىرى بار، ناتريي كالييگە ۇقساس وتە جۇمساق.

ءليتييدىڭ نورمالدى پوتەنسيالى بەلگىلى پوتەنسيالدار ىشىندسگى تەرىس ءماندى. ول - 3،02 ۆ-كە تەڭ. مۇنداي ۇلكەن تەرىس پوتەنسيال ءمانى ليتيي  يونىنىڭ جوعارى  گيدراتاسياسىمەن بايلانىستى. سوندىقتان ءليتييدى سۋلى ەرىتىندىدەن ەلەكتروليز ارقىلى ءبولۋ مۇمكىن ەمەس. تۇز بالقىمالارىندا ليتيي پوتەنسيالى وڭ ءماندى — 2،1ۆ. العاش رەت مەتالدىق ءليتييدى ديەۆي ليتيي وكسيدىن ۆولت دىڭگەگى ارقىلى ىدىراتۋ جولىمەن الدى، ال كەيىنىرەك بۋنزەن مەن ماتتيسەن بالقىتىلعان حلوريد ەلەكتروليزى ارقىلى الدى (1855 ج.).

ليتيي - تيپتىك مەتالل، ءبىراق باسقا سىلتىلىك مەتالداردان ەرەكشەلەنەدى جانە ماگنييمەن "دياگونالدار" ەرەجەسى بويىنشا ۇقساستىعى بار. Li⁺ جانە مg²⁺  يوندىق راديۋستارى  بىردەي  (0،78اº). ءليتييدىڭ مg-مەن ۇقساستىعى ونىڭ كەيبىر تۇزدارىنىڭ فوسفات جانە كاربوناتتارىنىڭ وتە از ەرىگىشتىگىنەن بايقالادى، لنتيي باسقا سىلتىلىك مەتالدارعا قاراعاندا جانە ماگاييگە ۇقساس اشۋداس تۇزە المايدى. بۇل قاسيەتتەرى ءليتييلى قوسىلىستى وندىرۋدە قولدانادى.

Lءى باسقا سىلتىلىك مەتالدارعا قاراعاندا جوعارى بالقۋ تەمپەراتۋراسىن كورسەتەدى جانە اۋامەن سالىستىرعاندا تۇراقتىراق. ءبىراق ليتيي مەتالل تۇرىندە قولدانىلمايدى، سەبەبى ول اۋاداعى ازوتپەن Lءى₃N تۇزەدى. باسقا سىلتىلىك مەتالدارعا سويكەس سۋدى ىدىراتادى، ءبىراق ناتريي مەن كالييگە قاراعاندا جانە رۋبيديي مەن سەزييگە قاراعاندا ازداپ ەنەرگيالى (بالقىمايدى جانە جارقىلى جوق).

ليتيي فتور جانە حلورمەن قالىپتى تەمپەراتۋرادا قوسىلادى، سۋتەكپەن قىزدىرعاندا گيدريد Lءىن تۇزەدى. ليتيي قىزدىرعاندا كومىرتەك وكسيدىمەن دە ارەكەتتەسەدى.

ءليتييدىڭ وسىنداي اكتيۆتىلىگىنە بايلانىستى بەزين جانە پارافين مايىمەن بىرگە ساقتاۋ كەرەك.

ءسۇيىتىلعان قىشقىلداردا ليتيي تەز ەريدى، ءبىراق كونسەنترلى ن₂Sو₄ ونى اقىرىن ەرىتەدى، ال كونسەنترلى ازوت قىشقىلى ءليتييدى كۇشتى توتىقتىراتىنى سونشا، ول بالقىپ سوسىن جالىندايدى /1219/.

وتتەكپەن  قوسىلىستارى

ليتيي وتتەكتە جانعاندا اق توتىق Lءى₂و تۇزىلەدى. سونىمەن Lءى باسقا سىلتىلىك مەتالداردان ەرەكشەلەنەدى، ولار پەروكسيدتى قوسىلىستار بەرەدى. كەيبىر مولشەرى Li₂و₂ء-نىڭ ليتيي وكسيدىمەن بىرىگە تۇزىلەدى، ءبىراق ليتيي پەروكسيدىنىن بەرىكتىگى، باسقا سىلتىلىك مەتالداردىڭ پەروكسيدتەرىنە قاراعاندا جوعارى ەمەس: 195°س-تا ول تولىعىمەن ليتيي وكسيدىنە جانە وتتەككە ىدىرايدى. ليتيي وكسيدىنىڭ ءتۇزىلۋ جىلۋى 142،3ككال/مول.

ليتيي وكسيدى وڭاي، ءبىراق باسقا سىلتىلىك مەتالدار وكسيدىنە قاراعاندا ازداپ ەنەرگيالى، سۋمەن كەلەسى رەاكسيا بويىنشا تۇزىلەدى:

Lءى₂و+ن₂و → 2LiOن

رەاكسيا كوپ مولشەردە جىلۋ مولشەرى ءبولىنۋى مەن جۇرەدى: Lءى وكسيدىنىڭ، گيدروكسيدتەرىنىڭ ەرىگىشتىگى سۋداعى (مول/ل) باسقا سىلتىلىك مەتالل  گيدروكسيدتەرىنە قاراعاندا ازداۋ (15⁰C).

LiOH	5،3	RbOH	17،9
NaOH	26،4	CsOH	25،8
KOH	19،1

        

سۋلى ەرىتىندىلەردەن ليتيي گيدروكسيدى ءبىر مولەكۋلا سۋى بار كريستاللوگيدرات تۇرىندە  كريستالدانادى Liون · ن₂و.

ەگەر ليتيي گيدرووكسيدىن سۋتەك پسروكسيدىمەن وڭدەسە، ليتييدشش پەروكسيدتى قوسىلىستارىن الۋعا بولادى Liو₂ن₂و₂زن₂و، ونى ۆاكۋۋمدا كەپتىرسە سۋسىز ليتيي پەروكسيدى تۇزىلەدى؛ كۇرامى باسقا پەروكسيدتى قوسىلىستا بەلگىلى - Li₂و₂-2ن₂و.

وتتەكتى  قىشقىلدىڭ تۇزدارى

ءليتييدىڭ ءتۇرلى تۇزدارى ليتيي بار شيكىزتتى جانە ءليتييدىڭ اناليتيكالىق حيمياسىندا ماڭىزدى رول اتقارادى. جوعارىداعى كەيبىر تۇزداردىڭ ەرىگىشتىگى — كاربوناتتار، فوسفاتتار جانە باسقالاردىڭ - باسقا سىلتىلىك مەتالداردىڭ سايكەس تۇزدارىنا قاراعاندا ەرەكشەلەنەدى، سوندىقتان LiMg-گە جاقىن. تۇزداردىڭ ەرىگىشتىگىندەگى مۇنداي ايىرماشىلىق ءليتييدى تابيعاتتا بىرگە كەزدەسەتىن سىلتىلىك مەتالداردان بولۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. 1 سۋرەتتە ليتيي سۋلفاتى جانە كاربوناتىنىڭ تەمپەراتۋراعا تاۋەلدى ەرىگىشتىگى بەرىلگەن، سالىستىرۋعا كاليي سۋلفاتىنىڭ ەرىگىشتىگىنىڭ قيسىعى بەرىلگەن. كاليي كاربوناتى ەرىگىشتىگىنىڭ قيسىعى ماسشتابتىڭ شەگىنە شىعادى، ونى تومەندەگى سانداردى قاراستىرىپ وناي كورۋگە بولادى:

 

تەمپەراتۋرا، 0س	0	10	20	25	30	100
سۋدىڭ ەرىگىشتىگى گ/100گ
Li2 CO3	1،53	1،42	1،33	1،27	1،18	0،66
K2 Cو3	-	109	110	-	121	056

Na جانە ك يوندارى قاتىسىندا جانە كومىرتەگى توتىعى قاتىسىندا ليتيي كاربوناتىنىڭ ەرىگىشتىگى قوس جانە كومپلەكەتى قوسىلىستار ءتۇزىلۋى ناتيجەسىندە وسەدى. ليتيي كاربوناتى سىلتىدە وڭاي ەريدى جانە ءليتييدىڭ باسقا تۇزدارىن الۋدا شيكىزات بولىپ تابىلادى. مىسالى:

Li₂سو₃+2نس1 -> 2Liس1+ن₂و+سو₂.

ليتيي كاربوناتى وندىرىسىندەگى ماڭىزدى تۇز بولىپ تابىلادى، سەبەبى ءليتييدى كەندەردەن وندەۋ پروسەسى ونى از ەريتىن كاربونات تۇرىندە تۇنباعا تۇسىرۋمەن اياقتالادى.

1 سۋرەتتەن كورىنىپ تۇرعانداي ليتيي سۋلفاتىنىڭ ەرىگىشتىگى قالىپتى تەمپەراتۋرالاردا كاليي سۋلفاتى ەرىگىشتىگىنە قاراعاندا جوعارى جانە وعان تەك 100°س-دا عانا جاقىندايدى، سونداي جاعدايدا كاليي سۋلفاتى ەرىگىشتىگى جوعارىلايدى. بۇل قاسيەت ليتيي كەندەرىن وندەۋدە قولدانىلادى. ليتيي باسقا سىلتىلىك مەتالدارعا قاراعاندا اشۋداس تۇزبەيدى، ناتريي، كاليي نە اممونييمەن قوس سۋلفات تۇزەدى.

تەمپەراتۋرا، ⁰

1 سۋرەت - ليتيي سۋلفاتى مەن كارباناتىنىڭ تەمپەراتۋراعا بايلانىستى ەرىگىشتىگى

جاي سۋلفات ەرىتىندىلەرىنەن مونوگيدرات تۇرىندە LiSO₄ H₂O كريستالدانادى. باسقا كريستالدىق تۇرلەرى ليتيي سۋلفاتى ءۇشىن بەلگىسىز. ليتيي باسقا سىلتىلىك مەتالدرعا ۇقساس تۇز تۇزەدى: LiHSO₄، ول قىزىدىرعاندا پيروسۋلفاتقا اۋىسادى LI₂C₂O؛ قالىپتى سۋلفاتتار ناتريي، كاليي جانە باسقا سىلتىلىك مەتالداردىڭ سۋتەك اعىنىنا توتىقسىزدانۋ مۇمكىن نەمەسە اممياكتى سۋلفيتكە دەيىن، توتىقسىزدانۋ تەمپەراتۋرالارى سىلتىلىك مەتالدىڭ سۋلبفاتترى ءۇشىن بىردەي (700⁰س – جۋىق سۋتەك جىنە 800⁰س – جۋىق اممياك).

Li₃PO₄ ليتيي فوسفاتى 0،022گ  100گ  سۋدا ەريدى (0⁰س – دا)، Na₃PO₄ ەرىگىشتىگى 10،5گ  100گ  سۋدا (15⁰س)، K₃PO₄ 193،1گ  100گ سۋدا  (25⁰س).

كرەمنيي قىشقىلدىق ليتيي سۋدۋ ەرىمەيتىن تۇز، ناتريي جىنە كاليي تۇزدارى جاقسى ەريدى (سۇيىق شىنى). كرەمنيي قىشقىلدىق ءليتييدىڭ ءتۇزىلۋى ءتىپتى، مەتالدىق ءليتييدىڭ كرەمنيي قىشقىلدىق قوسىلىستارمەن ارەكەتتەسۋىندە دە وڭاي وتەدى. بۇل جاعداي قايتا ءليتييدىڭ بالقۋىن قيىنداتادى.                     

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---