InfoHub Logo

ماگليەۆ پەن ماگنيتتىك پودشيپنيكتەردىڭ قۇرىلىسى

ماگنيتوپلان نەمەسە ماگليەۆ – ماگنيتتىك ليەۆيتاسيا ارقىلى قوزعالاتىن جانە باسقارىلاتىن پويىز. كادىمگى بىزدە بار پويىزداردان ەرەكشەلىگى – بۋل پويىزدار رەلستەرگە تيمەيدى، ولارعا ارەكەت ەتەتىن كەدەرگى كۇشى از بولادى. پويىزعا تەك اەروديناميكالىق كەدەرگى كۇشى عانا ارەكەت ەتەدى.

ماگليەۆتىڭ جىلدامدىعى كەيبىر ۇشاقتاردىڭ جىلدامدىعىنا تەڭ بولادى جانە دە اۋەمەن جىبەرىلگەن حاتتاردىڭ (1000 كم-گە دەيىن) جىلدامدىعىمەن باسەكەلەسە الادى. بۇل يدەيا تىڭ بلماسا دا، تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق جاعدايلار ەسەبىنەن ءوزىنىڭ پوتەنسيالىن تولىق كورسەتە الماۋدا.

جالپى ماعلۇماتتار: پريۆودى – ەلەكترلىك، 1989 جىلدان بەرى يدەيا قاراستىرىلىپ كەلدى، جىلدامدىق – 600كم\ساع-قا دەيىن، قولدانىلۋ ايماعى – قالاارالىق قوعامدىق قاتىناس، ينفراسترۋكتۋراسى – ماگنيتتىك تەمىر جولى.

 قازىرگى كەزدە 3 نەگىزگى ماگنيتتىك ليەۆيتاسيا ارقىلى جۇرۋگە ارنالعان تەمىر جولداردىڭ تۇرلەرى بار:

1. اسقىن وتكىزگىشتىك ماگنيتتەرمەن (ەلەكتروديناميكالىق پودۆەسكادا، EDS)

اسقىن وتكىزگىش ماگنيت – سولەنويد نەمەسە اسقىن وتكىزگىشى بار ماتەريالمەن قاپتالعان ەلەكتروماگنيت. ونىڭ كەدەرگىسى نولگە تەڭ بولادى. ەگەر بۇلاي قاپتالعان جانە تۇيىقتالعان ماگنيت، ءوزى العان ەلەكتر توعىن قانشا بولسا دا ساقتايدى. ءبىراق اسقىن وتكىزگىش قابى ءوز قاسيەتىن كريتيكالىق تەمپەراتۋرادان جوعارى تەمپەراتۋرادا جوعالتادى.

2. ەلەكتروماگنيتتەرمەن (EMS ەلەكتروماگنيتتىك پودۆەسكاسى)

بۇل كونسترۋكسيا تۇراقتى ماگنيتتەرگە نەگىزدەلگەن جانە ازىرشە ەڭ ءتيىمدى جۇيە بولىپ تابىلادى. سوستاۆ اتتاس زاريادتاردىڭ بىر-بىرىنەن تەبىلۋىنىڭ ەسەبىنەن جۇرەدى. قوزعالتقىشى – سىزىقتى قوزعالتقىش

3. سىزىقتى قوزعالتقىش – ەلەكتر-قوزعالتقىش. بۇل قوزعالتقىشتىڭ ماگنيتتى جۇيەلەرىنىڭ ءبىرى تۇيىق ەمەس، ياعني ىلەسپەلى ماگنيتتىك ءورىس تۋدىرادى.

ال باسقا جۇيەلەرى باعىتتاۋىش رەتىندە قولدانىلادى.

ءقازىر سىزىقتىق قوزعالتقىشتاردىڭ كوپتەگەنتۇرلەرى بار، ءبىراق ولاردى ەكى تيپكە بولۋگە بولادى:

1. جىلدام ۇدەمەلى قوزعالتقىش؛
2. باياۋ ۇدەيتىن قوزعالتقىش؛

باياۋ ۇدەيتىن قوزعالتقىشتار الەۋمەتتىك ترانسپورتتا قولدانىلادى. مىسالى: مەتروپوليتەن، مونورەلس، ماگليەۆ.

جىلدام ۇدەمەلى قوزعالتقىشتار بولسا كولەمى جاعىنان سالىستىرمالى تۇردە اسا ۇلكەن ەمەس، ولار كوبىنەسە بەرىلگەن دەنەگە جىلدامدىق بەرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. سىزىقتىق قوزعالتقىشتار روبوتوتەحنيكادا دا كەڭىنەن قولدانىلادى.

يرنشوۋ تەورەماسى بويىنشا، ستاتيكالىق ورىستەر، تۇراقتى ماگنيتتەردە جانە ەلەكتروماگنيتتەر دياماگنەتيكتەرگە قاراعاندا سالىستىرمالى تۇردە تۇراقسىز بولىپ تابىلادى.

3.3. ماگليەۆتىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى

العاش رەت ماگليەۆ پويىزدار جۇيەسى بەرليندە 1980-جىلدارى قۇراستىرىلعان بولاتىن. ول كەزدە 1،6 كم جول مەترونىڭ 3 بەكەتىن قوسقان بولاتىن. كوپتەگەن تاجىريبەلەردەن كەيىن بۇل جول 1989 جىلى 28 تامىزدا جالپى حالىققا اشىلعان بولاتىن. جول ءجۇرۋ اقىسىز بولاتىن، ۆاگوندار ءماشينيستسىز اۆتوماتتى تۇردە جۇرگىزىلەتىن جانە دە جول تەك دەمالىس كۇندەرى جۇمىس ىستەدى.

كەيىننەن بەرلين قابىرعاسى قۇلاتىلعاندىقتان حالىق سانى ەكى ەسە ءوسىپ، قالانىڭ ەكى شەتىن بايلانىستىراتىن جول كەرەك بولدى. ءبىراق 1991 جىلى ماگنيتتىك تەمىر جول بۇزىلىپ قاراپايىم مەترو قۇرىلعان بولاتىن.

جاپونيادا ياماناسي قالاسى جانىندا JR-Maglev تەحنولوگياسى بويىنشا سىناقتان وتكىزىلگەن بولاتىن. بۇل پويىز 2003 جىلى 2 جەلتوقساندا جولاۋشىلارمەن بىرگە وتكەن سىناقتا 581 كم\ساع جىلدامدىققا جەتكەن بولاتىن. سول جاپونيادا جاسىل ەنەرگەتيكا ءۇشىن وتكەن EXPO-2005-تە بۇل تەحنولوگيا قابىلدانىپ، العاشقى 9 كم-لىك جول تورابى ىسك قوسىلعان بولاتىن.

بۇل پويىزدىڭ سىزىقتىق قوزعالتقىشتارى ونى ساناۋلى سەكۋندتاردا 100كم\ساع جىلدامدىققا دەيىن جەتكىزەدى. قازىرگى كەزدە پويىزداردى Chubu HSST Development Corp. كومپانياسى قۇراستىرادى. بۇل كومپانيا ءدال وسىنداي پويىزداردى وڭتۇستىك كورەيادا سالعان بولاتىن. جاپوندىقتار 2025 جىلى بۇكىل ەلدىڭ اۋماعىن قامتيتىن ماگليەۆ پويىزدارى جۇرەتىن جۇيەنى سالماق. قازىرگى كەزدە ەڭ ۇزىن ماگنيتتىك تەمىر جولدار شانحاي قالاسىندا ورنالاسقان. ونىڭ ۇزىندىعى 30،5 كم جانە دە ورتاشا جىلدامدىعى 470 كم\ساع بولىپ تابىلادى. جاپوندىق جولداردىڭ ۇزىندىعى 290 كم بولادى دەپ جوسپارلانۋدا. بۇل پويىزداردىڭ ورتاشا جىلدامدىعى 500 كم\ساع جىلدامدىقپەن قوزعالادى دەپ ەسەپتەلدى.

JR-Maglevء-تىڭ تەحنيكالىق ەرەكشەلىكتەرى:

JR-Maglev-تە اسقىن وتكىزگىشتى ماگنيتتەردەگى تەمىر جولدارى قولدانىلادى. شانحايداعى پويىزعا قاراعاندا بۇل پويىز مونورەلستىك جۇيەنى قولدانبايدى، ياعني جاپونياداعى پويىزداردىڭ ەكى رەلستەرىندە دە ماگنيتتەر ورنالاسادى. بۇل جۇيە اسا جوعارى جىلدامدىقپەن قوزعالۋدى قامتاماسىز ەتىلەدى جانە دە جوعارى دەڭگەيلى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى، ءارى تەكسەرۋ جۇمىستارى وڭاي جانە تەز وتەدى. بۇل تەمىر جولدار ەلەكتروماگنيتتىكتەرگە قاراعاندا تومەن جىلدامدىقتاردا (150 كم\ساع-قا دەيىن) بىرنەشە دوڭگەلەكتەردىڭ بولۋىن قاجەت ەتەدى.

ماگليەۆ پويىزدارىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن اتاپ كەتتىك، ەندى كەمشىلىگى تۋرالى ايتساق. كەمشىلىگى – پويىز ۋلكەن جىلدامدىقپەن جۇرگەندە ىلەسپەلى جەل وتە جويقىن بولادى. سوندىقتان ادامداردىڭ ونىڭ جولىنا جاقىن جۇرمەۋى ءتيىس.

ماگنيتتى پودشيپنيكتەر – وستەردىڭ، ۆالداردىڭ جانە دە باسقا دەتالداردىڭ تىرەك ەلەمەنتى بولىپ تابىلادى. ول ماگنيتتىك ليەۆيتاسيا ءپرينسيپى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ جالپى ەكى ءتۇرى بولادى – اكتيۆتى جانە ءپاسسيۆتى. ەگەر اكتيۆتى پودشيپنيكتەر كەڭىنەن قولدانىلسا، ءپاسسيۆتى پودشيپنيكتەر ءالى قۇراستىرىلۋ دەڭگەيىندە.

ولاردىڭ نەگىزگى ارتىقشىلىقتارى – جۇمىس ىستەۋ جارامدىلىعى وتە ۇزاق بولادى، ءارتۇرلى كليماتتىق جاعدايلاردا قولدانۋ مۇمكىندىگى بولىپ تابىلادى.

كەمشىلىگى – جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتىلىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن، قۇراستىرۋ ءۇشىن اسا بىلىكتى ماماندار، جانە تەحنولوگيالاردى قاجەت ەتەدى.

بۇل پودشيپنيكتەردى تۋربينالاردا، گەنەراتورلاردا، ناسوستاردا، قوزعالتقىشتاردا قولدانادى جانە دە گازدىق سەنترەفۋگادا دا كەڭىنەن ورنىن تاپقان بولاتىن. ءبىر ەرەكشەلىگى بۇل پودشيپنيكتەر ۆاكۋۋمدە دە جۇمىس ىستەي الادى.

قورىتىندى

قازىرگى تەحنولوگيالاردا  ماگنيتتىڭ جانە ماگنيتتىك ليەۆيتاسيانىڭ قاسيەتتەرىن قولدانۋ ۇلكەن قولدانىسقا يە. ليەۆيتاسيانى قولدانۋ - كولىك تەحنولوگياسىن دامىتۋدىڭ جاڭا ءداۋىرى - ليەۆيتاسيانىڭ كومەگىمەن قوزعالاتىن جۇرگەك پويىزداردى قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ۇلكەن سەنترگە تارتقىش كۇشتى تۋدىراتىن، جوعارى اسەرلى قوزعالتقىشتارعا ارنالعان ەنەرگيا جيناقتاۋشىلار: ۆاككۋمدى سورعىشتار، گيروسكوپ جانە گيروكومپاستار – وسىنىڭ ءبارىن ليەۆيتاسيا كومەگىنسىز قۇراستىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. 2017 جىلى بولاتىن ەكسپو قارساڭىندا ماگنيتتىك ليەۆيتاسيامەن جۇرەتىن پويىزدار ەنەرگيانى ۇنەمدەۋدىڭ جانە دە ەكولوگياعا شىعاراتىن قالدىقتارى ەڭ از شىعاراتىن پويىز ءتۇرى بولىپ تابىلادى. تاعى ءبىر ەرەكشەلىك – بۇل پويىزدار وتە ۇلكەن جىلدامدىقپەن قوزعالا الادى. مىسالى: ەگەر بۇل پويىزدار الماتى – استانا اراسىنداعى جولدى 2-2،5 ساعاتتا ءجۇرىپ وتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ەرگازينا م. ج.، يۋي ر. ي. پرەدپاتەنت رك نا يزوبرەتەنيە №14227، № گوس. رەگيستراسيي 2002 / 1184.1 وت 25.09.2002.

Danat Zhanatayev، Azhibek Kanatbek

---