ماڭگىلىك ءومىر
نوۆەللا
وسىدان ون بەس جىل بۇرىن وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ كىشكەنتاي قىستاعىندا كوممۋنيست بەردالى قازا تاپتى.
اشىققان حالىققا ارنالعان ازىق-تۇلىكتى قورعاپ تۇرعاندا ونى باسماشىلار اۋىر جارالاپ كەتتى. ول مەنىڭ اعامنىڭ ۇيىندە جاتتى. بىلەر الدىندا ول:
— مەن باقىتتىمىن. ريزامىن ولىمگە! — دەدى ومىرىنە ەزۋ تارتىپ كۇلۋدى بىلمەگەن، جىلى ءسوز ەستىمەگەن سۇستى، قاتىگەز ادامنىڭ جۇزىنە شاتتىق كۇلىپ ويناپ قايتىس بولدى. ونىڭ اقىرعى ءسوزىن بۇكىل قىستاق ەسىتتى.
ولگەن ادامنىڭ باقىتىن ەشكىم بىلە المادى. باقىت ەلىمدى جوققا شىعارادى، ال ەلىم ءارقاشان دا باقىتسىزدىق. ال بەردالىنىڭ باقىتى بولعان ەلىمنىڭ سىرى تۇسىنىكسىز. ءولىم — ءار ۋاقىت قورقىنىش. ولىمنەن سەسكەنبەي ەزۋ تارتۋ، ونى قۇپتاي قابىلداۋ — جۇرتتىڭ بارىنە ۇشەۋى تابىلماس جۇمباق سياقتى. بۇل ەرتەدە بولعان. بۇل 1920 جىلى بولىپ ەدى. وندا مەن جەتىدە ەدىم.
سودان بەرى مەن تالاي رەت باقىتپەن كەزدەستىم. ول مەنىڭ قولىمدا بولدى. مەن ونىمەن نيەۆا پروسپەكتىسىندە ەندى سەرۋەندەدىم، قاراعاندى دالاسىندا دا قولتىقتاسىپ بىرگە ءجۇردىم. كەرەك دەسەڭ: مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءوزى باقىت. نۇرعا بولەنگەن جاسىل قالادا شەشەك اتقان كوكتەمگى قىزعالداقتاي، كەرەمەت داۋىردە ءوسىپ تاربيەلەندىم. مەن بولاشاق ۇرىستار مەن ۇلى جەڭىستەر ءۇشىن بولشيەۆيكتەر پارتياسى ايالاپ وسىرگەن، اۋىرمەن شىڭداعان ۇرپاقتىڭ وكىلى ەدىم.
ءبىز اشتىق، جوقتىق دەگەندى بىلمەي ەسىتتىك. بىزدە تەك قانا ءۇش ەسىم: باستاۋشى، جىبەرىلگەن دەگەن ءۇش ات قانا بولدى. ءبىز باقىت شىڭىنا شابۋىل جاسادىق. بۇل باقىت ءۇشىن، حالىق باقىتى ءۇشىن ءبىز ەلۋگە دايىن بولدىق.
مىنە، ولگەن بەردالىنىڭ باقىتىن مەن سوندا عانا ءتۇسىندىم.
مەن باياعىدا جاۋ قولىنان قازا تاپقان قاتىگەز ادامعا دەگەن ماحاببات پەن قۇرمەتتى ۇزاق ۋاقىت جۇرەگىمدە ساقتادىم. ول ءارقاشان دا مەنىڭ جانىمدا بولدى. تىپتەن جاقىن بولدى. ول بارلىق جاقىن ادامداردان دا جاقىن بولدى، ويتكەنى ول مەنىڭ جۇرەگىمدە ءجۇردى.
مەنىڭ ءومىرىم مەن باقىتىم ءۇشىن، مەنىڭ وتانىمنىڭ جاستىعى مەن كوكتەمى ءۇشىن قازا تاپقان، جۇزىنە شاتتىق كۇلكى ويناپ ولگەن ادام تۋرالى مەن اڭگىمە جازباق بولدىم. بۇل نيەت الماتىدا دا، قاراعاندىدا دا، لەنينگرادتا دا مەنىڭ ويىمدى بيلەپ، جۇرەگىمدى تولقىتىپ ءجۇردى.
لەنينگرادتا مەن اۋىرىپ قالدىم. مەنى aypۋxaناعا سالدى. ىستىعىم قىرىق گرادۋس بولدى. كۇن سايىن مەنىڭ ءحالىم اۋىرلاي بەردى. سوندا مەن بەردالiنiڭ باقىتى تۋرالى جازا باستادىم.
— عاجاپ! — دەيدى ناۋقاستار. — تورىنەن كورى جاقىن، سوندا دا ۇزاقتى كۇنگە جازۋىن ءبىر قويمايدى!
شىنىندا، ەلىم ماعان الارا قاراپ، تونە تۇسكەن ەدى. ول مەنى الماق بولدى، ءبىراق مەن باقىتتى ويلادىم. ول باقىت ماعان ءتونىپ دە كورىندى. باقىت ماعان وتكەن كۇندەر مەن ازابى مول اۋرۋلاردىڭ اراسىنان قارايدى، سۇيگەن جارىمنىڭ مولدىرەگەن بوتا كوزىندەي جاسقانا دا كۇلىمدەي قارايدى.
سول شاقتا ەلىم قورقىنىشى ەكەنىن، ونىڭ ورنىنا بەردالىنىڭ باقىتى، مەنىڭ جانە مەنىڭ وتانىمداعى مەن سياقتىلاردىڭ باقىتى ورنايدى. باقىت جاقىنداي تۇسكەن سايىن ءومىر ساعىمى سەيىلىپ، كوگەرگەن دالا، كوركەيگەن قالا كورىنەدى كوزىمە.
مەن نوۆەللا جازدىم؛ ول نوۆەللام قازا تاپقا. كوممۋنيستىڭ باقىتى تۋرالى بولدى. ول نوۆەللام؟ ءومىردىڭ كوركەمدىگىن جىرلادى، بۇل ءومىر ءۇشىن ءومىردىڭ دە كوركەم ەكەندىگىن جىرلادى.
مەن تابىلماستان ءبىر ماسەلەگە تاپ بولدىم: ول — ءومىر ءسۇرۋ، ولمەۋ تىلەپ ەدى. وسىنىن ءوزى كەرەمەت ەمەس پە، ويلاڭىزدارشى! مەنىڭ باس قاتىرعان ماسەلەمدى جاي ءبىر ۋاقيعا — شالدىڭ ءولىمى شەشىلىپ بەردى. ءسويتىپ، مەن وسى «ماڭگىلىك ءومىر» اتتى نوۆەللامدى جازدىم.
بۇل — تاريح بىلمەگەن ادەمى ەلىم ەدى. ول ەلىمنىڭ ادەمى بولاتىن سەبەبى — ول وتانعا دەگەن ماحاببات پەن بەرىلگەندىكتىڭ ەڭ ايقىن كورىنىسى بولدى.
مەنىمەن بىرگە ءبىر پالاتادا ءبىر شال جاتتى. ونىڭ اتى ميرون اندرەيەۆيچ ەدى. جاسى — جەتپىستە. اق كوڭىل، جايدارى ادام ەدى، ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىن جىرداي قىلىپ ايتاتىن.
ءبىر اي وتكەسىن قارت بۇيىعىپ، سويلەۋىن قويىپ الدى. دامگە بەردى. مۇلدەم توسەك تارتىپ جاتىپ الدى. كوزىن تاس جۇمىپ جاتۋدى دا شىعاردى. ول تەرەڭ ويعا شومىپ، قيال قۇسىنا ءمىنىپ، دۇنيەنى شارلاپ جۇرگەندەي بولىپ كورىندى بىزگە. كۇن سايىن السىرەي بەردى. ساناۋلى كۇن قالعانى بارىمىزگە ايان بولدى.
ءبىر كۇنى ول:
— مەنىڭ ساناۋلى كۇنىم قالدى. ال جارقىراعان جارىق كۇن، جايراڭداعان جاڭا ءومىر مەنىڭ ءدام-تۇزىم تاۋسىلعان كۇننەن باستالدى... بۇل — مەيىرىمسىزدىك — دەدى.
سودان كەيىن ول تىنىشسىزدانا بەردى. سارناۋدى شىعاردى، ساندىراقتاي باستادى، بىرەۋدى قارعاپ — ciلەپ جاتتى. ءبىر كۇنى:
— سەن لاعىنات — دەپ ايعايلاپ سويلەي جونەلدى — كونە زامانعى قارا تۇنەك باميان قالاسىنا تۇنەگەنىمدە كەلمەدىڭ، سەن لاعىنات، اقساق — تەمىر زامانىنداعى گەراتقا كوتەرىلگەندە، ءۇندى الىبىندا جاياۋ-جالپى جۇگىرىپ، كاكتۋس پەن پالما توعايلارىنىڭ كولەڭكەسىندە ۇيىقتاعاندا كەلمەدىڭ. سەن لاعىنات، قىزىل تەڭىزدى كەشىپ، اسسۋريا تاۋلارىنان اسىپ ساندالعاندا، ۇلى جىلاندارى قۇمىرسقادان دا كوپ برازيليانىڭ تروپيكالىق ورماندارىن شارلاعاندا كەلمەدىڭ. مەن ەلزاستا بولعام، بەرليننىڭ استىنداعى ۋرالاردى قازعام، مەن نيۋ-يوركتىڭ كوككە ورىلگەن ۇيلەرىن سالعام، ءپاريجدىڭ بۋلۆارىندا اش بۇرالىپ جۇرگەم. حاربيندە ات ورنىنا ارباعا جەگىلىپ تاسىعام، سوندا كەلمەدىڭ، سەن لاعىنات — ەلىم. ال ەندى مەن باقىتقا كەزدەستىم، شىن ادام بولعان ۋاعىمدا: «جەتەر ەندى توقتات» دەيسىڭ، سەن لاعىنات. قالاي مەن ءوزىمنىڭ تۇرعان جەرىممەن، ءوزىمنىڭ باقىتىممەن ءبىرجولا قوش ايتىسپاقپىن؟.. ايتشى، ايتشى، سەن لاعىنات؟..
ميرون اندرەيەۆيچ ەكى يىعىنان ەنتىگە دەمالىپ الىپ، كوزىن اشتى. كەلەسى كۇنى قارت ماعان «سوۆەت ءومىرىنىڭ كەزەكتى مىندەتتەرىن» وقىتتى.
ول ءوزىنىڭ اقىرعى بار كۇشىن جيناپ، بەرىلە تىڭدادى، بار ارمانى — حالىقتىڭ باقىتى مەن قۋانىشىنىڭ قاينار بۇلاعى بولعان كوسەم ءسوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جانىمەن ۇرۋ، اشتارعا — تاماق، جالاڭاشقا — كيىم، مۇڭدىعا — باقىت، ولۋلىگە — ءومىر بولعان ۇلى كوسەمنىڭ جالىندى دا جىگەرلى سوزدەرىنە، ەگەر مۇمكىن بولسا، ەگەر ارانى تويماعان اجال ايالداسا، ماڭگى ەسىڭنەن كەتپەستەي جارالى جۇرەگىڭنەن ورىن بەرۋگە تىرىستى.
ول — وتە قىزىق شال ەدى. ول شىنشىل، ادال جان ەدى. شىعىستىڭ ءبىر داناسى: «شىنشىلدىق پەن ادالدىق زيانعا اينالادى، ەگەر دە ونى زۇلىمدىق قورشاسا» — دەدى. مۇمكىن، ونىڭ باقىت ىزدەپ بوتەن ولكەلەردى شارلاۋىنا وسى سەبەپ بولعان شىعار.
ميرون اندرەيەۆيچ ءوزىنىڭ تىنىمسىز ويىن وزگەدەن جاسىرمايتىن ادامنىڭ ءبىرى ەدى.
مىناداي ءبىر ۋاقيعا بولدى.
ءبىر كۇنى، تۇنگى ساعات ەكىدە، مەن ءوزىمنىڭ دوستارىمدى قۋانا ەسىمە ءتۇسىرىپ جاتقانىمدا، شال باسىن كوتەرىپ الىپ:
— سەن ۇيىقتاعان جوقسىڭ با؟ — دەپ سىبىرلاي سۇرادى.
— جوق.
— تىڭدا، ەندەشە، مۇمكىن، سەن مەنى قورقاق، ەلىمنەن قورقادى دەپ ويلايتىن شىعارسىڭ؟ جوق، سەن قاتەلەسەسىڭ. ەگەر ەسىڭدە ايتسام — مەن اسارىمدى اساپ، جاسارىمدى جاسادىم، ال جاڭاشا ايتسام — ءومىر سۇرگەم، ءومىر سۇرگىم كەلەدى. جوق، مەن قويان جۇرەك قورقاق ەمەسپىن، 1918 جىلى مەنىڭ ۇيىمدە اعامنىڭ، تانىسى، كورنەكتى بولشيەۆيك جاسىرىندى. ءبىر كۇنى مەنىڭ ۇيىمە قارۋلانعان ءبىر توپ ادام باسا-كوكتەپ كىرىپ كەلدى، تىپتەن باستادى. بولشيەۆيكتى تابا المادى. ءدال وسى كەزدە ول ۇيدە بولماپ ەدى. ونىڭ ورنىنا مەنى الىپ كەتتى. تۇرمەگە جاپتى، ون بەس كۇندەي ازاپقا سالدى، ۇردى، ساۋساقتارىمدى سىندىردى، قۇلاعىمدى كەستى. مەن ولىمنەن تايسالمادىم. «ولگەندەر، ءبىراق مەن ونى بىلمەيمىن» — دەدىم. بايقايسىز با، مەن قورقاق ەمەسپىن، ەلىمگە قارسى ءجۇردىم. قۇرباندىق بولسام، ول باقىتتى ەلىم بولعان بولار ەدى. مۇمكىن، وسى سياقتى باتىل، باقىتتى ولىمدەر ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەرەمەت ەلدە ءومىر سۇرۋىمىزگە سەبەبى بولعان شىعار. كىممەن ءومىر سۇرگىسى كەلسە، ءبىزدىڭ ەلدە ءومىر سۇرگىسى كەلمەس دەيسىڭ!
قارت تىنا قالدى. ءبىرازدان كەيىن وزىمەن-وزى اڭگىمەلەستىك:
— ۇيتسەدە، مەن ءۇمىتسىز ەمەسپىن. دەگەنمەن مەن بۇگىن ولمەيمىن...
قارت اجالدى جەڭەتىن ايتەۋىر ءبىر ۇلكەن ىسكە، كۇن شىققان سوڭ شام جارىعىنىڭ ءمانى بولماي قالاتىنى سياقتى، ەلىم دەگەندى مەن اتاۋلىدان جۇرداي قىلاتىن كەرەمەت ءبىر نارسەنى كۇتكەندەي بولىپ جاتتى.
مۇمكىن، ول ەشتەڭە دە كۇتپەگەن شىعار، تاپ كەلگەن اجالدان الىپ قالماسا دا، سۋعا كەتتى، بارا جاتقان ادامداي تال قارماعان شىعار، ارانى تويماعان اجال الدىندا باس يمەي، ادامزات باقىتىنىڭ شىڭىنا كوتەرىپ، سودان ادام بالاسىنىڭ كەتىپ بارا جاتقان جارقىن بولاشاعىن، ونىڭ ءومىرى مەن ۇلىلىعىن كوزىمەن كورۋگە قۇمارتقان شىعار. ونىڭ بار ارمانى، بار قيالى ادامزات باقىتى ءۇشىن قازا تاپقاندار مەن كۇرەسىپ جاتقانداردى ارداكتاپ، بۇكىل الەمگە جاريا ەتىپ تۇرعان ۇلى زاماننىڭ الىپ سيمفونياسىن تىڭداۋ بولار. وسى ادام، وسى شال ءوزى جايقالعان جاسىل باقتاي ماڭگى-باقي جايناي ءتۇسۋدى جانە ۇلى كوسەمىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا ونىڭ ميلليونداعان حالقى ءوزىنىڭ ەرتتەۋلى اتىنداي بوپ كەتكەن caمoلeتتepiنe ءمىنىپ، اسپانعا كوتەرىلىپ، قالىڭ قارا بۇلتتاي بوپ جاۋىنىڭ توبەسىنەن تۇنەرىپ كۇنىن تۇنگە اينالدىرىپ، قارا جامىلدىرعانىن كورسەم دەگەن نيەتتە بولار.
ميرون اندرەيەۆيچ اقتىق دەمى تاۋسىلۋعا اينالدى. ول تاماق ىشپەدى، سويلەمەدى. ول اۋىق-اۋىق تالىپ قالادى، ساندىراقتاۋىن كۇشەيتتى. ول ءبىزدى تانۋدان دا قالا باستادى، كەيدە، باسىن كوتەرىپ الىپ بىزگە نۇرى كەتكەن جانسىز كوزىمەن سۇستانا قارايدى، ول قاسىندا وتىرعان ءبىزدى ادام ەمەس، شاعايىن دەپ جاقىنداپ كەلە جاتقان ۋ جىلان عوي دەگەندەي قارايدى.
— ميرون اندرەيەۆيچ! — دەيمىز ءبىز، ءبىراق ول ءۇن قاتپايدى.
بۇل — ءنويابردىڭ سۋىق كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولدى. ستاحانوۆشىلاردىڭ سلەتىندە ەڭبەك ادامىن ەركەلەتە سويلەگەن جىلى سوزدەر بۇكىل ەلىمىزگە، اسپان الەمىنە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كۇن شۇعىلاسىنداي، ءبىر ساتتە تارادى. سول ۇلى ءدۇبىر ءبىزدىڭ پالاتامىزعا دا جەتتى. ميرون اندرەيەۆيچ اۋەلى ءبىر كوزىن سىعىرايتا اشتى، سودان كەيىن ۇشىپ تۇرەگەلدى كروۆاتىنا وتىردى. تاڭ قالدىق، ءتىپتى، شوشىپ كەتتى. ءولىم سياقتى قۇپيا، و دۇنيەلىك، كوزگە كورىنبەيتىندەي ءبىر كەرەمەت كەلىپ قالعانداي بولدى، ءبىراق ول كەرەمەت قورقىتا، ىزعارلانا كەلمەدى قايتا جانعا جايلى مايدا قوڭىر جەلدەي جىلى لەپپەن، جەڭىل جەلپىمەن قاناتىن قومداي كەلدى، اندرەي ميرونوۆيچي ومىردەن اجىراتىپ، شىڭىراۋعا لاقتىرايىن دەپ مەندەي تۇسكەن اۋرۋدى، دەنەسىن قيمىلداتپاي، اياق-قولىن تىرىستىرىپ، ءمۇسىندى جۇزىنە تەرەڭ اجىمدەر سالىپ، قۋارعان اعاشتاي مورتىلداق ەتكەن اۋرۋدى ىعىستىرا كەلدى.
— نە دەيسىڭدەر، جىگىتتەر؟ — دەپ تۇنشىعا ايعاي سالدى، ءبىراق داۋىسىڭدا قۋانىش رەڭى بار. ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن اندرەيەۆتىڭ يانسونىنا دار باسىندا: «يانسون، سەن اقتالدىڭ. سەنى دارعا اسپايدى» دەسە ناق وسىلاي ايقايلاپ جىبەرگەن بولار ەدى.
قوبالجۋدىڭ كۇشتىلىگىنەن بە، الدە سىرقاتتان با، ايتەۋىر، ول قالش-قالش ەتىپ، دىرىلدەپ وتىر.
— باقىت! — دەدى ميرون اندرەيەۆيچ. — باقىتتى ەلىم! ماعان بۇدان باسقا ەشتەڭە كەرەك ەمەس،
تۇنگى ساعات ەكىدە مەنى وياتتى.
— گازەتتەرگە قاشان باسادى؟ — دەپ سۇرادى. سودان كەيىن، ءبىراز ويعا شومدى دا: — سەن قالاي دەيسىڭ، سول كۇنگە دەيىن مەن ءتىرى بولام با؟
وسىنى ايتتى دا ۇيىقتاپ كەتتى، ۇيىقتاپ جاتىپ تاڭ قالارلىقتاي قۋانا كۇلدى.
مەن وسىدان كەيىن ومىردە سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن، تەك شاتتىق كۇلكىمەن عانا اڭعارتاتىن قۋانىشتاردىڭ بولاتىندىعىن ءبىلدىم. ونداي قۋانىشتى جايدارى مىنەز جاس سۇلۋعا ءتان ساڭقىلداعان جان توزبەيتىن كۇلكىمەن اڭعارتۋعا بولادى ەكەن.
ءولىم ءحالى دەپ شالعا مۇنداي كۇلكى قايدان تاپ بولدى؟ كۇلمەك تۇگىل، دەمىن الا الماي جاتقان شالعا مۇنداي عاجاپ كۇلكى قايدان كەلدى؟
— وسى كۇلكىنىڭ ارعى ارناسى قايسى؟ — دەپ سۇرادىم مەن ميرون اندرەيەۆيچتەن.
— سۇيگەندىكتەن، بەرىلگەندىكتەن — كەلتە قايىردى قارت جاۋابىن.
مەن سوندا ءوزىنىڭ حالقىن ءسۇيۋدى حالىقتىڭ كوسەمى — كومپارتيانى ارداقتاۋدىڭ ءولىمنىڭ كۇنى ەكەنىن ءتۇسىندىم، كىمدە-كىم ءوز حالقىن شىن ءسۇيىپ، ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن قارا باسىنىڭ قامىنان جوعارى قويسا، ول ادام ەشبىر قورقىنىش، ءقاۋىپ دەگەندى بىلمەيدى ەكەن، ءتىپتى، ارپالىسقان اجال جاراڭنان الىپ، تۇنشىقتىرا باستاعان كەزدە كىرشىكسىز تازا، ساڭقىلداعان كۇلكىمەن كۇلەدى ەكەن.
مەن سوندا ءالى جايدارى مىنەز جاس، باقىتتى سۇلۋدىڭ كۇلكىسىندەي سىلدىراعان، كىرشىكسىز تازا، جان تەبىرەنتەتىن كۇمىس كۇلكى ءوز وتانىنا بەرىلگەندىكتەن تۋاتىندىعىن ءتۇسىندىم، ۇلى وتانى وعان تاماشا كورىكتى ءومىر، سارقىلماس جىگەر، شاتتىق، باقىت، جارقىن ءومىر، بولاشاق بەردى، بۇلار سول سۇلۋدىڭ كەرەمەت جاقتارىن الىپ ارناسى بولدى. سوندىقتان دا ونىڭ كۇلكىسى باقىتتى، قۋانىشتى بىلدىرەدى، ونى سوزبەن ەمەس، تەك شاتتىق كۇلكىمەن عانا جەتكىزۋگە بولادى.
شال ارناسى، مىنە، وسىندا ەدى. پارتيانى، حالىقتى ءسۇيۋ، ولارعا بەرىلۋ — ونىڭ كوڭىلىن كوتەردى، ءبىر ساعاتتان كەيىن ونى الەك ەتەتىن اۋرۋ مەن اجالعا باس يدىرمەدى، ەلىمدى مازاق ەتتى.
ەرتەڭىنە گازەتتەر كەلدى. سلەتتە ەڭبەكتى ەركەلەتە سويلەگەن سوزدەر باسىلماپتى. قارت قوبالجي باستادى. ونىڭ بۇل كەيىن، ءجۇرىس-تۇرىسى اۋرۋ ادامنىڭ، اجالمەن ارپالىسىن، اقتىق دەمىنىڭ تاۋسىلۋىن توسىپ جۇرگەن ادامنىڭ كەيپىندەي ەمەس، قايتا اسا ءبىر تىعىز تاپسىرمامەن ءبىر جاققا اتتاناتىن، ءقازىر جۇگىرەيىن دەپ تۇرعان، پوەزعا باراتىن، ونى ستانسيا باسىنا جەتكىزىپ تاستايتىن ماشينانىڭ كەيبىرەۋى قامىقتىرىپ قوبالجىتىپ، پوەزدان قالىپ قويام-اۋ دەپ كۇدىكتەنىپ، دامىل كورمەي، بىرەسە ەسىكتەن، بىرەسە تەرەزەدەن قاراپ، شىققان دىبىسقا ەلەڭدەپ، تەلەفون سوعىپ، حابار الماعان سوڭ، ءۇيدىڭ ىشىنە ەرسىلى -قارسىلى ساندالىپ جۇرگەن ادامنىڭ كەيپىن اڭعارتادى.
ميرون اندرەيەۆيچ توسەگىندە دوڭبەكشىپ، تىنىش جاتا المادى، قالشىلدادى، جۇلقىندى، ول جۇلقىنعاندا ءوزىن ايقارا قۇشاقتاپ العان ەلىمنىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىعۋ ءۇشىن ەمەس، ءاربىر مينۋت وعان اجال، ءقاۋىپ جاقىنداتا تۇسەتىن بولاشاق ۋاقىتتىڭ قۇشاعىنا ەنۋ ءۇشىن جان-دارمەن قىلدى، بولاشاق ۋاقىتتىڭ ەڭ بولماسا ءبىر مينۋتى وعان ەلىمنەن دە كۇشتى باقىتتىڭ، جالپى حالىق باعىتىنىڭ ءلاززاتىن اقتىق رەت تاتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەدى.
ءيا، ونى قورقىنىش قورشادى. ءبىراق ول ءولىمنىڭ قورقىنىشى ەمەس، اقتىق مينۋتتا، ونىڭ 170 ميلليون حالقى ءوزىنىڭ سۇيىكتى پارتياسىنىڭ ءسوزىن تىڭداپ، زامان وزگەرىستەرىنىڭ جاڭا ءبىر بەلەسىندە كوممۋنيزمنىڭ ۇلى پرينسيپتەرىن بەرىك ساقتاۋعا انت بەرىپ جاتقان مينۋتىندا، حالىقتان جىرىلىپ قالىپ قويامىن-اۋ دەگەن ءقاۋىپ ەدى.
ميرون اندرەيەۆيچ ءومىرى كۇندەپ ساناۋدان قالىپ، مينۋتقا كەتتى. بۇل ءومىر، قاناتقا اسىلىپ وينايتىن اكروبات سياقتى قىل ۇستىندە تۇردى، ءوتىپ بارا جاتقان ءاربىر مينۋتقا جارماستى، ءبىراق ولار ونى ساعىمدى الىسقا جەتەلەدى.
ساعات وننان جيىرما مينۋت وتكەن كەز. راديو ءدال ساعات ون بىردە موسكۆانىڭ «كومينتەرن» راديوستانسياسىنان سلەتتە سويلەنگەن سوزدەر بەرىلەدى دەپ حابارلادى.
سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن وقيعا بولدى،
— وي، ۇستاڭدار ونى، توقتاي تۇرىڭدار ونى، مەنىڭ تىڭداعىم كەلەدى — دەدى. ميرون اندرەيەۆيچ دارىگەرگە.
سالدەن كەيىن ميرون اندرەيەۆيچ سۇلق جاتتى، ادام جانى شوشيتىن، ەڭسە كوتەرتپەي ەس شىعاراتىن سۇستى تىنىشتىق ورنادى، بۇل تىنىشتىق نيۋ-يوركتىڭ شۋىن، ايعاي-دابىلىن جۇتاتىن. ءتۇنسىز شىڭىراۋداي ەدى. تىنىشتىقتا شىققان ايعايدان قورقىنىشتى ەشتەڭە جوق. بۇل ادام مۇمكىندىگىنىڭ ەڭ اقىرعى ىستەرى، بۇل شەكتىڭ ار جاعىندا ەشتەڭە دە جوق. ءبىز ءوز پارتيامىزدى وسىلاي سۇيەمىز، وسىلاي ارداقتايمىز. مىنە، ءبىز ەڭ سوڭعى، اقىرعى دەمىمىز بىتكەنگە دەيىن حالقىمىزبەن بىرگە قۋانىشقا ورتاق بولۋدى تىلەيمىز.
بۇل جىلۋى جوق جىلماعاي جىلتىر ءسوز ەمەس. بۇل — شىندىق، بۇل — ەم. مىنە، تىنىشتىق. ىزىڭ جوق، ناۋقاس ادام ىڭقىلىن قويىپ، دەمىن بىلدىرمەي الادى. ميكروبتارمەن كۇرەسۋىن دە توقتاتتى. ءومىر قوشتاسپاق نيەتتە. ءالى اۋەن مەن ءساندى قيمىلعا تولى ءومىر ەش دابىرسىز ءوتىپ بارادى. مىسىقتاي ءار ادىمىن اڭداپ باسقان ەلىم جاقىنداپ قالدى. ءيا، ءبىزدىڭ قاسىمىزدا ەلىم وتىر، ونىڭ قاندى شەڭگەلىنىڭ بار ايبارى — جەكسۇرىن تىنىشتىق. دۇنيەنىڭ ءبارى ءبىر شىڭىراۋدىڭ تۇبىنە قۇلاعانداي.
دۇنيەنى وسى شىڭىراۋدىڭ، جەكسۇرىن تىنىشتىقتىڭ اۋزىنا قاقپاق بولعان سابىرمەن ايتىلاتىن بىر-ەكى ءسوز. ول — كومپارتيا. وسى قۋاتى مول جالعىز ءسوز تىنىشتىقتى اتقان وقتاي جارىپ ءوتىپ، شالعا دارمەن بەرگەندەي بولدى، ءولىمنىڭ مىلقاۋ تىنىشتىعى شالدى ءبىزدىڭ ىڭعايىنا كەشىرە الماعانىن مەن كورىپ وتىردىم، اۋزىنان اقتىق رەت شىققان وسى ۇلى ءسوزدى ءوز قۇلاعىممەن ەسىتتىم.
قارت سۇيەگى ارسيعان تارامىس قولىمەن ساعاتتى ۇستاپ جاتتى. ول اقتىق دەمى تاۋسىلعانشا 11 دەگەن سيفردى كورسەتكەنشە، راديو سويلەگەنشە ونى قولىنان تاستاماسقا بەل بايلاعان سياقتى...
ادامزات ءومىرى مەن وركەندەۋىنىڭ فورمۋلاسى مەن زاڭدارىن ايتىپ، ەڭبەك ادامىن ەركەلەتە سويلەگەن ۇلى ءسوز راديودان ەستىلگەن كەزدە، ءولىم قارماعىنا ىلىنگەن قارت جىميىپ، ەزۋ تارتقان كەزدە مىلقاۋ تىنىشتىق ۇركىپ، قۋىسقا تىعىلادى.
— ناۋشنيك بەرىڭدەر...
ميرون اندرەيەۆيچ جۇزىنە ءسابيدىڭ شاتتىق كۇلكىسى جينالدى.
ءبىراق ءولىم ونى قايتادان تۇنشىقتىرا باستادى، ال ول شاتتىق، ءور، دانا ءسوزدى تىڭداي بەردى. ول قاناتقا اسىلىپ تۇر، ەلىم قاناتتى شايقاپ تۇر، ءولىم ونىڭ ەتەگىنەن تارتىپ قۇلاتۋعا تىرىسۋدا، ال ول السىرەگەنىنە، شالا-جانسارلىعىنا قاراماي، قاناتتان مىقتاپ، تىرمانا ۇستاپ كۇلىمسىرەيدى، قانات بۇرىنعىدان دا قاتتى شايقالۋدا، دەمىگۋى كۇشەيدى — مىنە، مىنە، ەندى قۇلاماق... سول كەزدە ول:
— اۋا، اۋا — دەپ ايعايلاپ جىبەردى.
وعان كيسلورود بەردى، سودان كەيىن ول تىنىشتانا دەم الىپ، راديو تىڭدادى. ەڭبەك ادامىن ەركەلەتكەن ءسوز اياقتالعانشا ول ءوزىنىڭ اقىرعى كۇنىن ولىمگە قيار ەمەس. ول ولىمنەن مينۋتتى تارتىپ الماق نيەتتە. ناۋشنيكتى قۇلاعىنا جاپسىرا ۇستاپ:
— كامفورا، كوفەين — دەپ سىبىرلادى.
كامفورادان سونول بۇرىنعىسىنان دا كۇلىمسىرەي ءتۇسىپ، كوزدەرى جارقىراپ كەتتى. ول، مىنە، ءقازىر ورنىنان ۇشىپ تۇرا كەلىپ، قاتتى شاتتىق داۋىسپەن:
— باقىتتى ءومىر، ونىڭ كوسەمى — كومپارتيا جاساسىن! — دەپ ايعايلاپ جىبەرەتىن سياقتى.
ءبىراق ول ەشتەڭە دەمەدى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن ونىڭ الگىندە عانا الماستاي جارقىراي تۇسكەن كوزدەرى تۇماندانا باستادى، ءولىپ بارا جاتقان قويدىڭ كوزىندەي كۇڭگىرتتەنە بەردى. ءبىراق ونىڭ قاھارمان جۇزىندە كۇلكىنىڭ رەڭى كەتە قويعان جوق. ونىڭ بىردەمە ايتقىسى كەلەدى، ءبىراق ايتا المايدى، دارىگەر ءبارىن ءتۇسىنىپ تۇر، وعان ستريحنين شاشتى.
ونىڭ كوزى قايتادان جارقىراي باستادى. ول زور ىنتامەن راديونى تىڭداپ جاتىر. ول ءولىپ بارا جاتسا دا ەڭبەك ادامىن ەركەلەتكەن ءسوزدى ەستىپ قۋاندى. ول ءدام-تۇزى تاۋسىلعان ادامنىڭ نەمقۇرايدىلىعىن ىستەمەدى.
ءومىر ءۇزىلىپ كەتتى.
اياق-قولدارى تارتىلعانمەن، جۇرەگىنىڭ سوعۋى باسىلعان جوق. جۇزىندە جايدارى كۇلكىمەن راديونى تىڭداپ جاتىپ، ءوزىنىڭ اقتىق دەمى تاۋسىلىپ بارا جاتقانىنا نازار اۋدارمادى.
وسىنداي ادام ءولدى دەۋگە سيا ما؟ ول ءوزىنىڭ حالقىمەن بىرگە ەڭبەك ادامىن ەركەلەتكەن ءسوزدى تىڭدادى، قۋاندى، ستاحانوۆشىلاردى قۇتتىقتادى، كۇلدى. ءولدى دەۋگە بولا ما ونى؟ ول الىستان كورىنگەن جارىققا قاراپ جاتتى، سامال جەل ونى سابىرمەن تەربەتتى، تان الدىنداعى تاۋدىڭ قوڭىر سالقىن اۋاسىن جۇتىپ، جايناعان جاسىل باقتىڭ ىشىندە ۇيىقتاپ كەتتى.
ايتىڭدارشى، ول ءولدى دەۋگە سيا ما؟ جوق، ول ميلليونداعان حالىقتىڭ جادىندا ساقتالادى. ونىڭ قانى ولمەيتىن حالىقتىڭ تامىرىندا اعادى، ونىڭ شاتتىعى مەن باقىتى ءبۇتىن ءبىر ەلدىڭ شاتتىعى مەن باقىتى بولىپ تابىلادى. ول ءۇشىن قىمباتتىدان دا قىمباتتى بولعان كومپارتياعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن بەرىلگەندىك ميلليونداردىڭ جۇرەگىندە ماڭگى جاسايدى!
مىنە، بۇل — ماڭگىلىك ءومىر، جولداستار!
لەنينگراد — 1936. ورىسشادان اۋدارعاندار: 3. شاشكين مەن ت. كاكىشيەۆ.
You Might Also Like
-
ساپ - سارى ماڭاي، ساپ - سارى توعاي. سوڭعى ءانىن ايتىپ، قۇس كەتتى قايتىپ.
