ماتەماتيكا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاريحى
ماتەماتيكا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاريحى
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ماقساتى:
1) ماتەماتيكانىڭ پراكتيكالىق باعىتتالۋىن كورسەتۋ، ءىس-شارانى ستاندارتتى ەمەس فورمادا وتكىزۋ ارقىلى ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىن جالعاستىرۋ؛
2) ادەپ مادەنيەتى مەن ديالوگتىق سويلەسۋ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ، ازاماتتىلىقتى تاربيەلەۋ، تولەرانتتىلىققا تاربيەلەۋ.
3) شىعارماشىلىق جانە كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن، ۇجىممەن جۇمىس جاساي الۋ سەزىمىن، پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: تاقىرىپ، تاپسىرمالى پلاكاتتار، تاپسىرمالى قيما قاعازدار، رەبۋستەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباق ىرعاعىنا اۋدارۋ.
ويىن بارىسى: ەكى سىنىپتىڭ وقۋشىلارىن ارالاستىرىپ، 2 توپقا ءبولۋ. توپتار ءوز اتتارىن جانە كاپيتانىن سايلايدى. ءمۇعالىم تاريحي مينياتيۋرالار دايىندايدى؛ ءادىل-قازى القاسىن سايلايدى.
«بەرەكەلى بولسا ەل -
جاعاسى جايلاۋ، ول ءبىر كول.
بەرەكەسى كەتكەن ەل -
سۋى اشىعان باتپاق كول...»
اباي
1. كىرىسپە. قازاقستان – اسقاق ەل، تابيعاتى كوركەم، لاندشافتى سان ءتۇرلى، قالالارىنىڭ اسەمدىگى كوزدى الادى، شىعىس ەلىنە ساي كەلگەن ديزاينى وزىندە باتىس ەلدەرىنىڭ كوركەمدىگى دە دۇرىس قوسىلعان،ەرتەدەن كەلگەن داستۇرلەرى ساقتالعان جانە ازيا مادەنيەتىنىڭ ناعىز ەكزوتيكاسىمەن. ودان باسقا، بۇل ەل بارلىق ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى الەمدىك دەڭگەيگە شىققان جالعىز ەل. ارينە قازاقستان بۇل كۇنگە جەتۋ ءۇشىن قانشاما قيىن كەزەڭدەردى وتكەردى. وسى 20 جىل ىشىندە قانشاما ايرىقشا ءمانى بار وقيعالار بولىپ ءوتتى. سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنە بۇگىن ءبىز عىلىمدار پاتشاسى – ماتەماتيكامەن بىرگە توقتالىپ وتەمىز.
2. شيراتۋ – ويىن ەتاپتارىن انىقتاۋ. گرافيكالىق ديكتانت «مەن دۇرىس ايتتىم با؟»
1. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى كەسىندى دەپ اتالادى
2. كۆادراتتىق فۋنكسيانىڭ گرافيگى پارابولا دەپ اتالادى
3. بەتتەستىرگەندە ۇشتارى جانە قابىرعالارى ءدال كەلەتىن فيگۋرالار تەڭ فيگۋرالار دەپ اتالادى.
4. 7ء-شى ازيا ويىندارى قازاقستاندا ءوتتى
5. بۇرىشتىڭ ولشەم بىرلىگى سانتيمەتر
6. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە بيىل 20 جىل
7. ولشەمى 90 گرادۋستان ۇلكەن بۇرىش ءسۇيىر بۇرىش دەپ اتالادى.
8. جارتى ءتۇزۋ ساۋلە دەپ اتالادى.
وقۋشىلار جاۋاپتارىن ءبىر بەتتە «يا»-«^»، «جوق»-«_» بەلگىلەرىمەن جازادى.
ناتيجەسىندە مىناداي گرافيك-سۋرەت پايدا بولادى:
ويىننىڭ ءجۇرۋ مارشرۋتى
ءجۇرۋ مارشرۋتى – الىنعان گرافيك، ال ونىڭ توبەلەرى (ءجۇرۋ ەتاپتارى) – الۋ كەرەك شىڭدارىمىز. ءاربىر شىڭدا ويىننىڭ وسى ەتابىنا سايكەس ءبىر ءسوزدىڭ باستى ءارپى جازىلعان. ونى ويىنشىلار ويىن بارىسىندا انىقتايدى.
1) «ت» توبەسى – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
شىڭنىڭ توبەسىندە جازىلعان ءسوزدى تابۋ ءۇشىن 6 سيفردى تابۋ كەرەك، جانە ولاردان ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قۇرىلۋىنىڭ باسى بولعان داتانى تابادى.
- ناتۋرال سانداردىڭ ەڭ كىشىسى
- سيفرلاردىڭ ەڭ ۇلكەنى
- ەڭ كىشى جاي سان
- اۋدانى 36 م2 بولاتىن شارشىنىڭ قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىعى
- ا0=؟
- 0،5+0،5
قازاقستان – كوپۇلتتى تاۋەلسىز ەل. ءوزىن 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىز دەپ جاريالادى. 1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا ەلىمىزدىڭ العاشقى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ سايلاندى. 1992 جىلى قازاقستاننىڭ رامىزدەرى بەكىتىلدى. ولار – تۋى، ەلتاڭباسى جانە ءانۇرانى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
2) «ۆ» توبەسى – ۆاليۋتا (15.11.1993)
بۇل شىڭنىڭ اتىن انىقتاۋ ءۇشىن كوماندالار الدىمەن، كەزەكپەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى، ودان كەيىن تاپسىرمانى شەشەدى. جانە دە بۇل تاپسىرمالاردىڭ بارلىعىن قانداي ءسوز بىرىكتىرەدى دەپ ويلانادى.
سۇراقتار:
1. ساتۋ كۋرسى 1$ - 120تگ، 5$ - قانشا تەڭگە بولادى؟ (600تگ)
2. 500$ شە؟ (60000تگ)
3. قىرعىزستاننىڭ اقشاسى؟ (سوم)
4. مەن رەسەيگە باردىم. ەگەر 1رۋب - 5تگ بولسا؟ مەن ءوزىمنىڭ 60 000تگ ايلىعىما قانشا رۋبل ساتىپ الار ەدىم؟ (12000رۋب)
5. رەسەيدەن قايتىپ كەلدىم، 600 رۋبل اقشام قالىپ ەدى. بۇل قانشا تەڭگە بولادى؟ (3000تگ)
6. ۋكراينانىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى؟ (گريۆەن)
7. 600 ءرۋبلدىڭ 10%ء-ى قانشا تەڭگە؟(300تگ)
8. بانكتە رەسەي ۆاليۋتاسىنىڭ كۋرسى 1رۋب - 4،8تگ، ال بازاردا – 4،7. ەگەر ماعان 1000 رۋبل ساتىپ الۋ كەرەك بولسا، مەن قانشا تەڭگە ۇنەمدەيمىن؟
9. 1$-دىڭ 50%ء-ى؟ (50 سەنت)
1993 جىلدىڭ 15 قاراشاسى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تەرريتورياسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە ەنگىزىلدى. «تەڭگە » اتاۋى ورتاعاسىرلىق تۇرىك كۇمىس تيىندارى «دەنگە» نەمەسە «تانگا» سوزدەرىنەن شىققان. ال ول سوزدەردىڭ ءوزى ورىستىڭ «دەنگا» سوزىنەن. 1993 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستاندا باعالى قاعازداردى شىعاراتىن العاشقى سەح اشىلعان. العاشقى «1»، «3»، «5»، «10»، «20» جانە «50» تەڭگەلىك قاعاز اقشالار انگليا كاسىپورنىندا شىعارىلعان، كەيىن ول ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى بولماعانىنان، 1995 جىلدىڭ 19 مامىرىندا ەل باسى نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن رەسپۋبليكالىق ۇلتتىق بانكنوتالىق بانكىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولدى. ازياداعا تيىننىڭ ءۇش ەرەكشە ءتۇرى شىعارىلدى. ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنىنىڭ سالماعى 1 كگ، ديامەترى – 100مم، 925ء-شى پروبالى كۇمىستەن جاسالىنعان. ەكىنشى 100 تەڭگەلىك تيىن، 999-شى ەڭ جوعارى پروبالى التىننان قۇيىلعان، 8 مىڭ داناسى شىعارىلعان جانە 500 تەڭگەلىك كۇمىس مونەتالارى 12 بۇرىش فورماسىندا شىعارىلعان.
3) «ك» توبەسى – كونستيتۋسيا (30.08.1995)
نەگىزگى ءسوزدى تابۋ ءۇشىن كروسسۆورد شەشۋ كەرەك.
1. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋ.
2. دالەلدەمەسىز قابىلداناتىن سويلەم
3. ولاردان بۇرىن انىقتالعان ۇعىمدار بولمايتىن ۇعىمدار
4. بۇرىشتى قاق بولەتىن ساۋلە
5. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن سويلەم
6. «جازىقتىقتا ولشەۋ» عىلىمى
7. زاتتاردى ساناۋعا قولدانىلاتىن ساندار
8. نەگىزى گەومەتريالىق ۇعىم
9. نۇكتەنىڭ ءبىرىنشى كوورديناتاسى
10. نۇكتەنىڭ ەكىنشى كوورديناتاسى
كونستيتۋسيا - بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭى. 1995 جىلى بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا كونستيتۋسيا قابىلداندى. ونىڭ نەگىزىندە قازاقستان دەموكراتيالىق، سۋۆەرەندى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت بولدى.
«ا» توبەسى – استانا (1997ج)
تاپسىرما. رەبۋستەردى شەشىڭىزدەر. (ورىنبور، قىزىل - وردا، الماتى، استانا). وسى قالالاردى نە بىرىكتىرەدى؟
قىزىعى قازاقستاننىڭ ەڭ ءبىرىنشى استاناسى ورىنبور، ءقازىر رەسەي فەدەراسياسىنىڭ تەرريتورياسىندا. كەيىن 1925 جىلى استانا قىزىل - وردا قالاسىنا، ال 1929 جىلى الماتىعا كوشىرىلدى. استانا قالاسىن رەسپۋبليكا استاناسى دەپ 1998 جىلى 10 مامىردا جاريالادى. قازاقستان استاناسى جىل وتكەن سايىن شەتەل قوناقتارىنا دا قالا تۇرعىندارىنا دا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىراتىنداي كوركەيىپ كەلەدى. 1999 جىلى استانا يۋنەسكو-نىڭ «بەيبىتشىلىك قالاسى» پرەمياسى بەرىلدى جانە ول الەمنىڭ ەڭ جاقسى 30 قالالارىنىڭ قاتارىنا ەندى.
4) «ە» توبەسى – ەقىۇ
تاپسىرما. جانۇيادا ءۇش بالا بار، ولاردىڭ جاستارى 5، 8، 13 جانە 15-تە. بالالاردىڭ ەسىمدەرى ىقىلاس، ەرلان، قىزعالداق جانە ۇلجان. ەگەر ءبىر ۇل بالاباقشاعا باراتىن بولسا، ىقىلاس قىزعالداقتان ۇلكەن جانە ىقىلاس پەن ەرلاننىڭ جاسىنىڭ قوسىندىسى 3-كە بولىنەتىن بولسا، وندا بالالاردىڭ قايسىسى نەشە جاستا بولعانى؟ جانە ولاردى ءوسۋ رەتىمەن جازىڭدار.
جاۋابى:
ەرلان
قىزعالداق
ىقىلاس
ۇلجان
2010 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا استانادا قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا بولدى - ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتى اشىلدى. ول جەردە 56 ەلدىڭ باسشىلارى باس قوستى. ەقىۇ-نىڭ ءتوراعالىعىندا قازاقستاندى بارلىق ىسكە اسىرعىسى كەلگەن ماقساتتارى جولىندا سەرىكتەس ەلدەرى قولداپ وتىردى. وسى جەردە سامميت ەۋروپانىڭ گەوگرافيالىق اۋماعىنان تىس وتكەندىگىن كورسەتىپ كەتۋ كەرەك. بۇل ءوز ورنىندا ازيالىق جانە ەۋروپالىق مەملەكەتتەردىڭ اراسىنداعى ۇزىلمەس بايلانىستىڭ ءمانىن كورسەتەدى.
ويىندى قورىتىندىلاۋ.
روكفوردتاعى ماقتان تۇتارلىق ءۇي.
روكفورد قالاسىنداعى امەريكاندىق ەلليس ستەنمان (يللينويس شتاتى) ءوز ءۇيىن، ونىڭ ىشىندەگى جيھازداردى ءتىپتى ساعاتتى ءداستۇرلى ەمەس قۇرىلىس ماتەريالىنان جاساماقشى بولعان. ول جىڭىشكە سىمعا گازەتتەردى وراپ، ول اعاشتاي بەرىك، قاتتى بورەنە بولعانعا دەيىن وراي بەرگەن. ديامەترى 7-10سم قىلىپ. وسى بورەنەلەردەن ول الدىمەن ءۇيدىڭ جارىن تۇرعىزعان، جانە ول بورەنەلەردىڭ بەتىن لاكپەن بوياعان، سۋ وتپەس ءۇشىن. بۇل ول كىسىگە 100 مىڭ گازەت جانە 20 جىل تىنىم تاپپاي جۇمىس جاساي كەرەك بولعان. ال ناتيجەسىندە وسىنداي ادەمى ءۇي سالعان. ءقازىر بۇل قۇرىلىس روكفورد قالاسىنىڭ ماقتان تۇتارلىق ءۇيى.
ءبىز دە وسىعان قاراپ تۇراقتىلىققا بىردەن قول جەتكىزە المايتىنىمىزدى. قانداي دا بولماسىن جەڭىسكە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. قازاقستانعا قازىرگى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىعىنا جەتۋ ءۇشىن 20 جىل تاباندى ەڭبەك جانە الەممەن جان-جاقتى سەرىكتەس بايلانىستا بولۋى كەرەك بولدى. ءبىراق بۇل دا شەك ەمەس، ەندى تاعى ءبىر 20 جىلدان سوڭ دۇنيە ءجۇزى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان مەملەكەتى ەڭ دامىعان ەل دەپ تە ايتارىنا سەنەمىز.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ماقساتى:
1) ماتەماتيكانىڭ پراكتيكالىق باعىتتالۋىن كورسەتۋ، ءىس-شارانى ستاندارتتى ەمەس فورمادا وتكىزۋ ارقىلى ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىن جالعاستىرۋ؛
2) ادەپ مادەنيەتى مەن ديالوگتىق سويلەسۋ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ، ازاماتتىلىقتى تاربيەلەۋ، تولەرانتتىلىققا تاربيەلەۋ.
3) شىعارماشىلىق جانە كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن، ۇجىممەن جۇمىس جاساي الۋ سەزىمىن، پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: تاقىرىپ، تاپسىرمالى پلاكاتتار، تاپسىرمالى قيما قاعازدار، رەبۋستەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباق ىرعاعىنا اۋدارۋ.
ويىن بارىسى: ەكى سىنىپتىڭ وقۋشىلارىن ارالاستىرىپ، 2 توپقا ءبولۋ. توپتار ءوز اتتارىن جانە كاپيتانىن سايلايدى. ءمۇعالىم تاريحي مينياتيۋرالار دايىندايدى؛ ءادىل-قازى القاسىن سايلايدى.
«بەرەكەلى بولسا ەل -
جاعاسى جايلاۋ، ول ءبىر كول.
بەرەكەسى كەتكەن ەل -
سۋى اشىعان باتپاق كول...»
اباي
1. كىرىسپە. قازاقستان – اسقاق ەل، تابيعاتى كوركەم، لاندشافتى سان ءتۇرلى، قالالارىنىڭ اسەمدىگى كوزدى الادى، شىعىس ەلىنە ساي كەلگەن ديزاينى وزىندە باتىس ەلدەرىنىڭ كوركەمدىگى دە دۇرىس قوسىلعان،ەرتەدەن كەلگەن داستۇرلەرى ساقتالعان جانە ازيا مادەنيەتىنىڭ ناعىز ەكزوتيكاسىمەن. ودان باسقا، بۇل ەل بارلىق ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى الەمدىك دەڭگەيگە شىققان جالعىز ەل. ارينە قازاقستان بۇل كۇنگە جەتۋ ءۇشىن قانشاما قيىن كەزەڭدەردى وتكەردى. وسى 20 جىل ىشىندە قانشاما ايرىقشا ءمانى بار وقيعالار بولىپ ءوتتى. سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنە بۇگىن ءبىز عىلىمدار پاتشاسى – ماتەماتيكامەن بىرگە توقتالىپ وتەمىز.
2. شيراتۋ – ويىن ەتاپتارىن انىقتاۋ. گرافيكالىق ديكتانت «مەن دۇرىس ايتتىم با؟»
1. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى كەسىندى دەپ اتالادى
2. كۆادراتتىق فۋنكسيانىڭ گرافيگى پارابولا دەپ اتالادى
3. بەتتەستىرگەندە ۇشتارى جانە قابىرعالارى ءدال كەلەتىن فيگۋرالار تەڭ فيگۋرالار دەپ اتالادى.
4. 7ء-شى ازيا ويىندارى قازاقستاندا ءوتتى
5. بۇرىشتىڭ ولشەم بىرلىگى سانتيمەتر
6. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە بيىل 20 جىل
7. ولشەمى 90 گرادۋستان ۇلكەن بۇرىش ءسۇيىر بۇرىش دەپ اتالادى.
8. جارتى ءتۇزۋ ساۋلە دەپ اتالادى.
وقۋشىلار جاۋاپتارىن ءبىر بەتتە «يا»-«^»، «جوق»-«_» بەلگىلەرىمەن جازادى.
ناتيجەسىندە مىناداي گرافيك-سۋرەت پايدا بولادى:
ويىننىڭ ءجۇرۋ مارشرۋتى
ءجۇرۋ مارشرۋتى – الىنعان گرافيك، ال ونىڭ توبەلەرى (ءجۇرۋ ەتاپتارى) – الۋ كەرەك شىڭدارىمىز. ءاربىر شىڭدا ويىننىڭ وسى ەتابىنا سايكەس ءبىر ءسوزدىڭ باستى ءارپى جازىلعان. ونى ويىنشىلار ويىن بارىسىندا انىقتايدى.
1) «ت» توبەسى – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
شىڭنىڭ توبەسىندە جازىلعان ءسوزدى تابۋ ءۇشىن 6 سيفردى تابۋ كەرەك، جانە ولاردان ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قۇرىلۋىنىڭ باسى بولعان داتانى تابادى.
- ناتۋرال سانداردىڭ ەڭ كىشىسى
- سيفرلاردىڭ ەڭ ۇلكەنى
- ەڭ كىشى جاي سان
- اۋدانى 36 م2 بولاتىن شارشىنىڭ قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىعى
- ا0=؟
- 0،5+0،5
قازاقستان – كوپۇلتتى تاۋەلسىز ەل. ءوزىن 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىز دەپ جاريالادى. 1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا ەلىمىزدىڭ العاشقى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ سايلاندى. 1992 جىلى قازاقستاننىڭ رامىزدەرى بەكىتىلدى. ولار – تۋى، ەلتاڭباسى جانە ءانۇرانى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
2) «ۆ» توبەسى – ۆاليۋتا (15.11.1993)
بۇل شىڭنىڭ اتىن انىقتاۋ ءۇشىن كوماندالار الدىمەن، كەزەكپەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى، ودان كەيىن تاپسىرمانى شەشەدى. جانە دە بۇل تاپسىرمالاردىڭ بارلىعىن قانداي ءسوز بىرىكتىرەدى دەپ ويلانادى.
سۇراقتار:
1. ساتۋ كۋرسى 1$ - 120تگ، 5$ - قانشا تەڭگە بولادى؟ (600تگ)
2. 500$ شە؟ (60000تگ)
3. قىرعىزستاننىڭ اقشاسى؟ (سوم)
4. مەن رەسەيگە باردىم. ەگەر 1رۋب - 5تگ بولسا؟ مەن ءوزىمنىڭ 60 000تگ ايلىعىما قانشا رۋبل ساتىپ الار ەدىم؟ (12000رۋب)
5. رەسەيدەن قايتىپ كەلدىم، 600 رۋبل اقشام قالىپ ەدى. بۇل قانشا تەڭگە بولادى؟ (3000تگ)
6. ۋكراينانىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى؟ (گريۆەن)
7. 600 ءرۋبلدىڭ 10%ء-ى قانشا تەڭگە؟(300تگ)
8. بانكتە رەسەي ۆاليۋتاسىنىڭ كۋرسى 1رۋب - 4،8تگ، ال بازاردا – 4،7. ەگەر ماعان 1000 رۋبل ساتىپ الۋ كەرەك بولسا، مەن قانشا تەڭگە ۇنەمدەيمىن؟
9. 1$-دىڭ 50%ء-ى؟ (50 سەنت)
1993 جىلدىڭ 15 قاراشاسى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تەرريتورياسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە ەنگىزىلدى. «تەڭگە » اتاۋى ورتاعاسىرلىق تۇرىك كۇمىس تيىندارى «دەنگە» نەمەسە «تانگا» سوزدەرىنەن شىققان. ال ول سوزدەردىڭ ءوزى ورىستىڭ «دەنگا» سوزىنەن. 1993 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستاندا باعالى قاعازداردى شىعاراتىن العاشقى سەح اشىلعان. العاشقى «1»، «3»، «5»، «10»، «20» جانە «50» تەڭگەلىك قاعاز اقشالار انگليا كاسىپورنىندا شىعارىلعان، كەيىن ول ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى بولماعانىنان، 1995 جىلدىڭ 19 مامىرىندا ەل باسى نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن رەسپۋبليكالىق ۇلتتىق بانكنوتالىق بانكىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولدى. ازياداعا تيىننىڭ ءۇش ەرەكشە ءتۇرى شىعارىلدى. ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنىنىڭ سالماعى 1 كگ، ديامەترى – 100مم، 925ء-شى پروبالى كۇمىستەن جاسالىنعان. ەكىنشى 100 تەڭگەلىك تيىن، 999-شى ەڭ جوعارى پروبالى التىننان قۇيىلعان، 8 مىڭ داناسى شىعارىلعان جانە 500 تەڭگەلىك كۇمىس مونەتالارى 12 بۇرىش فورماسىندا شىعارىلعان.
3) «ك» توبەسى – كونستيتۋسيا (30.08.1995)
نەگىزگى ءسوزدى تابۋ ءۇشىن كروسسۆورد شەشۋ كەرەك.
1. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋ.
2. دالەلدەمەسىز قابىلداناتىن سويلەم
3. ولاردان بۇرىن انىقتالعان ۇعىمدار بولمايتىن ۇعىمدار
4. بۇرىشتى قاق بولەتىن ساۋلە
5. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن سويلەم
6. «جازىقتىقتا ولشەۋ» عىلىمى
7. زاتتاردى ساناۋعا قولدانىلاتىن ساندار
8. نەگىزى گەومەتريالىق ۇعىم
9. نۇكتەنىڭ ءبىرىنشى كوورديناتاسى
10. نۇكتەنىڭ ەكىنشى كوورديناتاسى
ك ە س ءى ن د ءىا ك س ي و م ا ن ە گ ءى ز گ ءى ب ي س س ە ك ت ر ي س ا ت ە و ر ە م ا پ ل ا ن ي م ە ت ر ي ل ن ا ت ۋ ر ا ل ت ءۇ ز ۋ ا ب س س ي س س ا و ر د ي ن ا ت ا يا كونستيتۋسيا - بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭى. 1995 جىلى بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا كونستيتۋسيا قابىلداندى. ونىڭ نەگىزىندە قازاقستان دەموكراتيالىق، سۋۆەرەندى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت بولدى.
«ا» توبەسى – استانا (1997ج)
تاپسىرما. رەبۋستەردى شەشىڭىزدەر. (ورىنبور، قىزىل - وردا، الماتى، استانا). وسى قالالاردى نە بىرىكتىرەدى؟
قىزىعى قازاقستاننىڭ ەڭ ءبىرىنشى استاناسى ورىنبور، ءقازىر رەسەي فەدەراسياسىنىڭ تەرريتورياسىندا. كەيىن 1925 جىلى استانا قىزىل - وردا قالاسىنا، ال 1929 جىلى الماتىعا كوشىرىلدى. استانا قالاسىن رەسپۋبليكا استاناسى دەپ 1998 جىلى 10 مامىردا جاريالادى. قازاقستان استاناسى جىل وتكەن سايىن شەتەل قوناقتارىنا دا قالا تۇرعىندارىنا دا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىراتىنداي كوركەيىپ كەلەدى. 1999 جىلى استانا يۋنەسكو-نىڭ «بەيبىتشىلىك قالاسى» پرەمياسى بەرىلدى جانە ول الەمنىڭ ەڭ جاقسى 30 قالالارىنىڭ قاتارىنا ەندى.
4) «ە» توبەسى – ەقىۇ
تاپسىرما. جانۇيادا ءۇش بالا بار، ولاردىڭ جاستارى 5، 8، 13 جانە 15-تە. بالالاردىڭ ەسىمدەرى ىقىلاس، ەرلان، قىزعالداق جانە ۇلجان. ەگەر ءبىر ۇل بالاباقشاعا باراتىن بولسا، ىقىلاس قىزعالداقتان ۇلكەن جانە ىقىلاس پەن ەرلاننىڭ جاسىنىڭ قوسىندىسى 3-كە بولىنەتىن بولسا، وندا بالالاردىڭ قايسىسى نەشە جاستا بولعانى؟ جانە ولاردى ءوسۋ رەتىمەن جازىڭدار.
جاۋابى:
ەرلان
قىزعالداق
ىقىلاس
ۇلجان
2010 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا استانادا قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا بولدى - ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتى اشىلدى. ول جەردە 56 ەلدىڭ باسشىلارى باس قوستى. ەقىۇ-نىڭ ءتوراعالىعىندا قازاقستاندى بارلىق ىسكە اسىرعىسى كەلگەن ماقساتتارى جولىندا سەرىكتەس ەلدەرى قولداپ وتىردى. وسى جەردە سامميت ەۋروپانىڭ گەوگرافيالىق اۋماعىنان تىس وتكەندىگىن كورسەتىپ كەتۋ كەرەك. بۇل ءوز ورنىندا ازيالىق جانە ەۋروپالىق مەملەكەتتەردىڭ اراسىنداعى ۇزىلمەس بايلانىستىڭ ءمانىن كورسەتەدى.
ويىندى قورىتىندىلاۋ.
روكفوردتاعى ماقتان تۇتارلىق ءۇي.
روكفورد قالاسىنداعى امەريكاندىق ەلليس ستەنمان (يللينويس شتاتى) ءوز ءۇيىن، ونىڭ ىشىندەگى جيھازداردى ءتىپتى ساعاتتى ءداستۇرلى ەمەس قۇرىلىس ماتەريالىنان جاساماقشى بولعان. ول جىڭىشكە سىمعا گازەتتەردى وراپ، ول اعاشتاي بەرىك، قاتتى بورەنە بولعانعا دەيىن وراي بەرگەن. ديامەترى 7-10سم قىلىپ. وسى بورەنەلەردەن ول الدىمەن ءۇيدىڭ جارىن تۇرعىزعان، جانە ول بورەنەلەردىڭ بەتىن لاكپەن بوياعان، سۋ وتپەس ءۇشىن. بۇل ول كىسىگە 100 مىڭ گازەت جانە 20 جىل تىنىم تاپپاي جۇمىس جاساي كەرەك بولعان. ال ناتيجەسىندە وسىنداي ادەمى ءۇي سالعان. ءقازىر بۇل قۇرىلىس روكفورد قالاسىنىڭ ماقتان تۇتارلىق ءۇيى.
ءبىز دە وسىعان قاراپ تۇراقتىلىققا بىردەن قول جەتكىزە المايتىنىمىزدى. قانداي دا بولماسىن جەڭىسكە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. قازاقستانعا قازىرگى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىعىنا جەتۋ ءۇشىن 20 جىل تاباندى ەڭبەك جانە الەممەن جان-جاقتى سەرىكتەس بايلانىستا بولۋى كەرەك بولدى. ءبىراق بۇل دا شەك ەمەس، ەندى تاعى ءبىر 20 جىلدان سوڭ دۇنيە ءجۇزى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان مەملەكەتى ەڭ دامىعان ەل دەپ تە ايتارىنا سەنەمىز.
You Might Also Like
