تاۋەلسىزدىك سيمۆولى – ۇلتتىق تەڭگە
تاقىرىبى: تاۋەلسىزدىك سيمۆولى – ۇلتتىق تەڭگە
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى: تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ سيمۆولى – ۇلتتىق تەڭگەمىزدىڭ تاريحىن دارىپتەۋ
جوسپارى:
كىرىسپە
نەگىزگى ءبولىم
1. تەڭگەنىڭ شىعۋ تاريحى
2. تەڭگە 2006 جىلى ءوز بەينەسىن وزگەرتتى.
3. وسكەمەندەگى تەڭگە سارايى
4. قورىتىندى
5. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
حالقىمىزعا عاسىرلار بويى ارمان بولعان تاۋەلسىزدىك،ەگەمەندىك ۇستانىمدارىن بيىككە كوتەرەتىن بۇل كۇن – ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى ءۇشىن قاستەرلى مەرەكە. بۇل مەرەكە كۇنتىزبەدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى» تۋرالى كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قابىلداۋىنا بايلانىستى تۇراقتى تۇردە اتالىپ وتىلەدى.
تاۋەلسىزدىك –ءبىزدىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلكەن باقىت، حالقىمىزدىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعى. ءبىز بۇگىنگە دەيىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىمىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. تاۋەلسىزدىك –ءبىزدىڭ ەڭ باستى يگىلىگىمىز، باعا جەتپەس قۇندىلىعىمىز.
1991جىل كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن ءاربىر ەل تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قابىلدادى. قازاقستان ءوزىنىڭ ەلتاڭباسىن، تۋىن، ءانۇرانىن زاڭمەن بەكىتتى. ساياسي ەگەمەندىگىن العان ەل ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە دە يە بولۋى قاجەت. وسى ورايدا بارلىق مەملەكەت بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ رۋبلدىك ايماعىنان شىعىپ، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن شىعاردى.
1993ج. 12 قاراشاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ”قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى”جارلىق شىعاردى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانى «تەڭگە»، ال ونىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگىن «تيىن» دەپ اتاۋدى سول كەزدەگى ق ر جوعارى كەڭەسى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ساۋىق تاكەجانوۆ ۇسىنعان ەدى.
تەڭگەنىڭ دە ءوز شىعۋ تاريحى بار. ۇلتتىق تەڭگەنى جاساۋعا ەكى جىل ۋاقىت قاجەت بولدى. قازاقستان ءوز ءتول اقشاسىن شىعارۋ ءۇشىن 1990جىل تەڭگەنىڭ العاشقى ۇلگىسىن جاسايتىن ارنايى جۇمىسشى توبىن قۇردى. تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن جاساپ شىعارعان تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي ءالين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، حايروللا عابجالەلوۆتەر ەدى. ولار جۇمىستارىن قازاقستان مادەنيەتىنىڭ تاريحي دامۋ اسپەكتىلەرىن زەرتتەۋدەن باستاعان.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ: «ءبىز ۇلتتىق اقشامىزدى ءبىر-اق رەت جانە ءبىر اتاۋمەن شىعارۋىمىز كەرەك. ەكىنشى قايتارا ونىڭ اتى وزگەرمەيدى. سوندىقتان ونى ابدەن زەرتتەپ بارىپ، ءبىر شەشىمگە كەلۋىمىز قاجەت»،- دەدى.
سودان كەيىن بۇكىل تاريحتى كوتەرىپ، قازاققا قاتىستى ەڭبەكتەر اقتارىلىپ، ەرتەدە قازاقتا تەڭگە قولدانعان ەكەن. ءبىزدىڭ اكادەميكتەر: «ورىستىڭ «دەنگي» دەگەن سوزدەرى سول تەڭگەدەن شىعۋى مۇمكىن»- دەدى.سەبەبى، اقشا اينالىمى رەسەيدەن بۇرىن ازيادا بولعان. ءبىزدىڭ بۇرىنعى تۇركى مەملەكەتتەرى سالتانات قۇرىپ تۇرعان كەزەڭدە، ودان كەيىن دە تەڭگە قولدانىستا جۇرگەن. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ بولاشاق ۆاليۋتامىز تەڭگە دەگەن ادەمى اتاۋعا يە بولىپتى.
تەڭگەنىڭ الەمدىك بيرجادا 2006 جىلدان باستاپ توبەسىندە سىزىعى بار ت ارپىمەن بەلگىلەنىپ كەلەدى. ۇلتتىق بانك جاريالانعان ۇلكەن بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وسى سيمۆول ۇزدىك دەپ تانىلىپ، ونى ويلاپ شىعارۋشىلار ميلليون تەڭگە سىياقى الدى.
ەڭ العاشقى تەڭگە پارتياسى انگليانىڭ ەڭ كونە ءارى ايگىلى «حارريسون جانە ۇلدارى»فابريكاسىندا باسىلىپ شىقتى. تەڭگەنىڭ العاشقى پارتيالارىن ساقتاۋ ءۇشىن ارنايى جەر استى قويمالارى دايىندالعان. ولاردى ءتورت يل-86 ۇشاقتارى تاسىدى. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ولار لوندونعا 18 رەت ۇشىپ بارىپ-قايتىپ كەلگەن. جاڭا ۆاليۋتانىڭ اينالىسقا ەنگىزىلۋىنىڭ كورشى ەلدەردەن قۇپيا ۇستالعانى سونشا بارلىق قۇجاتتاردا پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىنىڭ قۇرىلىسى ءۇشىن قۇرال-جابدىقتار تاسىلۋدا دەپ جازىلعان. العاشقى تەڭگەلەر جەر استى قويمالارىنان ەلدىڭ بارلىق بانكتەرىنە 8 كۇن ىشىندە جەتكىزىلگەن. 1993 جىلى قازان-قاراشا ايلارىندا قازاقستان رۋبل ايماعىنان تولىقتاي شىقتى. قاراشانىڭ 12-سىندەگى پرەزيدەنت جارلىعىنان 3 كۇننەن كەيىن تەڭگە اينالىمعا ەندى. ەسكى اقشانى قازاقستاندىق تەڭگەگە ايىرباستاۋ 1993 جىلى 15 قاراشادا تاڭعى 8.00-دە باستالىپ، 20 قاراشا كۇنى 20.00-دە اياقتالدى. ۇلتتىق بانك العاشقىدا 1 تەڭگەنى سول كەزدەگى 1000 رۋبلگە باعالاعان. كەيىن ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك، مەملەكەتارالىق قاتىناستارى ەسكەرىلىپ 1 تەڭگە 500 رۋبل بولدى. ال ءبىرىنشى اينالىمعا ەنگەن 1 تەڭگەنىڭ اقش دوللارىنا شاققانداعى قۇنى 4،35 تەڭگە بولدى.
1992 جىلى تەڭگە ديزاينىنداعى بەينەلەر بەكىتىلدى. ەڭ العاشقى تەڭگەمىزدە بەلگىلى تاريحي تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى، الاتاۋ مەن كوكشەتاۋ كورىنىستەرى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ بەينەسى، ماڭعىستاۋدان تابىلعان تاستاعى تاڭبالار پايدالانىلدى. ءبىر تەڭگەلىك بانكنوتقا ءابۋ ناسىر ءال فارابي، ءۇش تەڭگەلىكتە ءسۇيىنباي، بەس تەڭگەلىكتە قۇرمانعازى، ون تەڭگەلىكتە شوقان، جيىرما تەڭگەلىكتە –اباي، ەلۋ تەڭگەلىكتە - ءابىلقايىر حان، ءجۇز تەڭگەلىكتە ابىلايحان بەينەسى سالىنعان. تەڭگە ديزاينەرلەرىنىڭ ءبىرى – پراگا ساۋلەت ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى، بىرنەشە حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ جەڭىمپازى ح.عابجالەلوۆتىڭ پىكىرىنشە، اقشادا ايتۋلى الاش ازاماتتارىنىڭ بەينەسىن بەرۋدىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، قوسىمشا كۇردەلى بەدەر – بەينەلەر بانكنوتتاردى قولدان جاساۋدان قورعايدى، ەكىنشىدەن تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ءوز تاريحى مەن بولمىسىن تانىتادى جانە قازاق اقشالارىن الەمدەگى باسقا ۆاليۋتالاردان دارالاپ، ايشىقتاپ تۇرادى.
قازاقستاننىڭ اقشا سارايى مەتالل تيىنداردى شىعارۋعا دايىن بولماعاندىقتان جەدەل تۇردە قاعاز تۇرىندە شىعاردى، ءبىراق 1 جىلدان سوڭ ولاردى مەتالل تيىندارعا اۋىستىردى. 1994 جىلى قاعاز تيىندار جەزدەن جاسالعان مونەتالارمەن الماستى.
1993 جىلى قۇرىلىسى باستالعان بانكنوت فابريكاسى 1995 جىلى تولىق اياقتالدى. 19 مامىر 1995 جىلى رەسمي اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى. بۇل ستراتەگيالىق نىسانعا وسىنشا كوپ جۋرناليستكە كىرۋگە العاش رەت رۇقسات بەرىلدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسىندا باسىلىپ شىققان العاشقى ميلليون تەڭگەنى بۇكىل قازاقستانعا كورسەتەدى.
1995 جىلى الماتىدا ءوز بانكنوت فابريكامىزدىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ءقازىر تاۋەلسىز قازاقستان ءتول ۆاليۋتاسىن ءوز ەلىمىزدە باسىپ شىعارادى.
2006-2011جىلعى بانكنوت فابريكاسى ۇلتتىق اقشانىڭ تۇرلەرىن باسىپ شىعاردى.
تەڭگە 2006 جىلى ءوز بەينەسىن وزگەرتتى.
2006جىلعى ۇلگىدەگى بانكنوتالار ءبىرىڭعاي ستيلدە ورىندالعان، سۋرەتتەر بەت جاعىندا نەگىزىنەن تىگىنەن، سىرت جاعىندا كولدەنەڭىنەن ورنالاسقان. تۇتاستاي العاندا، ديزاين قازاقستاننىڭ قازىرگى بەينەسىن كورسەتەدى. بارلىق مەملەكەتتىك نىشاندار، ساۋلەت وبەكتىلەرىنىڭ جانە ەلدىڭ تابيعات نىشاندارىنىڭ بەينەلەرى كىرەدى.
بانكنوتتاردىڭ بەت جاعىندا، ورتاڭعى بولىگىندە”استانا-بايتەرەك” مونۋمەنتى قازىرگى زامانعى ساۋلەتتىڭ كونسترۋكتورلىق جانە ينجەنەرلىك ويدىڭ جەتىستىگى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دامۋ نىشانى ورنالاستىرىلعان. بانكنوتتىڭ ورتاسىندا ءتۇرلى-تۇستى جولاقتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى نوتالارىنىڭ فراگمەنتتەرى بەينەلەنگەن، ولارعا نومينالدى ساندىق بەلگىسى جازىلعان.”بايتەرەك” ەسكەرتكىشىنىڭ سول جاعىندا ءبىر تۇسپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەلتاڭباسى سالىنعان
وڭ جاق جوعارعى بولىگىندە - مەملەكەتتىك جالاۋ بەينەلەنگەن. بانكنوتتىڭ تومەنگى بولىگىندە سەنىمدى شىنايىلىقتى جانە ادىلەتتىلىكتى بىلدىرەتىن كلاسسيكالىق گەرالديكا اشىق الاقان بەينەلەنگەن.
وڭ جاق تومەنگى بۇرىشىندا تىگىنەن نومينالى 200، 1000، 2000، 5000، 10000 تەڭگە دەپ جازىلعان.
تەڭگەنىڭ سيپاتتاماسى-2006 ج
200 تەڭگە.باسىم ءتۇسى:سارعىلت - جاسىل .مولشەرى:126ح64مم
500 تەڭگە.باسىم ءتۇسى:كوكشىل - سۇر.مولشەرى:130ح67مم
1000تەڭگە باسىم ءتۇسى:سارعىش - قوڭىر.مولشەرى:134ح70مم
5000 تەڭگە باسىم ءتۇسى:كۇڭگىرت قوڭىر - قىزىل.مولشەرى:142ح76مم
10000 تەڭگە باسىم ءتۇسى:كۇلگىن - كوك.مولشەرى:146ح79مم
2011 جىلى 25 مامىر يسلام كونفەرەنسياسىنىڭ ۇيىمدارىنداعى قازاقستان وكىلدىگىنە ارنالعان تەڭگە
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 10 جىلدىعىنا
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 15 جىلدىعىنا
2010 جىلى 1مىڭ تەڭگەلىك كوكشىل - جاسىل
2011 جىلى قىسقى ازيا ويىندارى
2011جىلى تاۋەلسىزدىككە ارنالعان تەڭگە تۇرلەرى
2011جىلى قاراشانىڭ 15ء-ى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى – تەڭگەنىڭ قولدانىسقا ەنگەنىنە 18 جىل تولدى.
وسكەمەندەگى تەڭگە سارايى.اينالىمدىق تەڭگە، كوللەكسيالىق تەڭگە، جەتوندار.
تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 شىڭى
7.12. “التىن تەڭگە”
قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ باستى اتريبۋتى – ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى.
«ۇلتتىق ۆاليۋتا رەتىندەگى تەڭگە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحىندا ءوزىنىڭ ءرولىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى رەتىندە عانا اتقارعان جوق. كەيبىر جاعىنان العاندا تەڭگە – بۇل تاريحىمىزدىڭ ءوزىنىڭ تولىمدى ءبىر بولىگى، ءوز زامانىنىڭ نىسانى».
ن.نازاربايەۆ
قورىتىندى
ءقازىر ەل ەكونوميكاسى دامۋ ۇستىندە. سوندىقتان تەڭگەنىڭ تۇعىرى دا تۇراقتى. ءقازىر ول جاقىن شەت ەلدەردە سۇرانىسقا يە. ماسەلەن، تەڭگە وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەيدە ەۆرو، دوللارمەن بىرگە اينالىمدا ءجۇر. بۇگىندە وسى اۋماقتا رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى ىلگەرىلەۋ تۇر. رۋبل مەن تەڭگەنىڭ قارىم-قاتىناسى جاقسى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بۇگىنگى تۇعىرى ءبىر قالىپتى. جالپى، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنى ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسىمىمەن بەلگىلەنىپ وتىرادى. بۇل – ايقىن نارسە. باسقا ۆاليۋتانىڭ قاتىناسىنا قاراي قۇنى بەلگىلەنەدى. جالپى كورشىلەردە تەڭگەنى ساتىپ الۋعا قۇقىق بار، ەندەشە قازاق ۆاليۋتاسىنا دا سۇرانىس بار. تەڭگە – دەربەستىك تىرەگى، ەكونوميكالىق دەربەستىكتىڭ كەپىلى. تەڭگە ءوزىنىڭ تاريحي فۋنكسياسىن تولىعىمەن ورىنداپ شىقتى، ءالى دە ءوزىنىڭ قۇندىلىعىن دالەلدەي بەرمەك.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى: تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ سيمۆولى – ۇلتتىق تەڭگەمىزدىڭ تاريحىن دارىپتەۋ
جوسپارى:
كىرىسپە
نەگىزگى ءبولىم
1. تەڭگەنىڭ شىعۋ تاريحى
2. تەڭگە 2006 جىلى ءوز بەينەسىن وزگەرتتى.
3. وسكەمەندەگى تەڭگە سارايى
4. قورىتىندى
5. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
حالقىمىزعا عاسىرلار بويى ارمان بولعان تاۋەلسىزدىك،ەگەمەندىك ۇستانىمدارىن بيىككە كوتەرەتىن بۇل كۇن – ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى ءۇشىن قاستەرلى مەرەكە. بۇل مەرەكە كۇنتىزبەدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى» تۋرالى كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قابىلداۋىنا بايلانىستى تۇراقتى تۇردە اتالىپ وتىلەدى.
تاۋەلسىزدىك –ءبىزدىڭ ۇرپاققا بەرگەن ۇلكەن باقىت، حالقىمىزدىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىعى. ءبىز بۇگىنگە دەيىنگى بارلىق جەتىستىكتەرىمىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك. تاۋەلسىزدىك –ءبىزدىڭ ەڭ باستى يگىلىگىمىز، باعا جەتپەس قۇندىلىعىمىز.
1991جىل كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن ءاربىر ەل تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قابىلدادى. قازاقستان ءوزىنىڭ ەلتاڭباسىن، تۋىن، ءانۇرانىن زاڭمەن بەكىتتى. ساياسي ەگەمەندىگىن العان ەل ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە دە يە بولۋى قاجەت. وسى ورايدا بارلىق مەملەكەت بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ رۋبلدىك ايماعىنان شىعىپ، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن شىعاردى.
1993ج. 12 قاراشاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ”قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى”جارلىق شىعاردى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانى «تەڭگە»، ال ونىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگىن «تيىن» دەپ اتاۋدى سول كەزدەگى ق ر جوعارى كەڭەسى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ساۋىق تاكەجانوۆ ۇسىنعان ەدى.
تەڭگەنىڭ دە ءوز شىعۋ تاريحى بار. ۇلتتىق تەڭگەنى جاساۋعا ەكى جىل ۋاقىت قاجەت بولدى. قازاقستان ءوز ءتول اقشاسىن شىعارۋ ءۇشىن 1990جىل تەڭگەنىڭ العاشقى ۇلگىسىن جاسايتىن ارنايى جۇمىسشى توبىن قۇردى. تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن جاساپ شىعارعان تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي ءالين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، حايروللا عابجالەلوۆتەر ەدى. ولار جۇمىستارىن قازاقستان مادەنيەتىنىڭ تاريحي دامۋ اسپەكتىلەرىن زەرتتەۋدەن باستاعان.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ: «ءبىز ۇلتتىق اقشامىزدى ءبىر-اق رەت جانە ءبىر اتاۋمەن شىعارۋىمىز كەرەك. ەكىنشى قايتارا ونىڭ اتى وزگەرمەيدى. سوندىقتان ونى ابدەن زەرتتەپ بارىپ، ءبىر شەشىمگە كەلۋىمىز قاجەت»،- دەدى.
سودان كەيىن بۇكىل تاريحتى كوتەرىپ، قازاققا قاتىستى ەڭبەكتەر اقتارىلىپ، ەرتەدە قازاقتا تەڭگە قولدانعان ەكەن. ءبىزدىڭ اكادەميكتەر: «ورىستىڭ «دەنگي» دەگەن سوزدەرى سول تەڭگەدەن شىعۋى مۇمكىن»- دەدى.سەبەبى، اقشا اينالىمى رەسەيدەن بۇرىن ازيادا بولعان. ءبىزدىڭ بۇرىنعى تۇركى مەملەكەتتەرى سالتانات قۇرىپ تۇرعان كەزەڭدە، ودان كەيىن دە تەڭگە قولدانىستا جۇرگەن. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ بولاشاق ۆاليۋتامىز تەڭگە دەگەن ادەمى اتاۋعا يە بولىپتى.
تەڭگەنىڭ الەمدىك بيرجادا 2006 جىلدان باستاپ توبەسىندە سىزىعى بار ت ارپىمەن بەلگىلەنىپ كەلەدى. ۇلتتىق بانك جاريالانعان ۇلكەن بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وسى سيمۆول ۇزدىك دەپ تانىلىپ، ونى ويلاپ شىعارۋشىلار ميلليون تەڭگە سىياقى الدى.
ەڭ العاشقى تەڭگە پارتياسى انگليانىڭ ەڭ كونە ءارى ايگىلى «حارريسون جانە ۇلدارى»فابريكاسىندا باسىلىپ شىقتى. تەڭگەنىڭ العاشقى پارتيالارىن ساقتاۋ ءۇشىن ارنايى جەر استى قويمالارى دايىندالعان. ولاردى ءتورت يل-86 ۇشاقتارى تاسىدى. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ولار لوندونعا 18 رەت ۇشىپ بارىپ-قايتىپ كەلگەن. جاڭا ۆاليۋتانىڭ اينالىسقا ەنگىزىلۋىنىڭ كورشى ەلدەردەن قۇپيا ۇستالعانى سونشا بارلىق قۇجاتتاردا پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىنىڭ قۇرىلىسى ءۇشىن قۇرال-جابدىقتار تاسىلۋدا دەپ جازىلعان. العاشقى تەڭگەلەر جەر استى قويمالارىنان ەلدىڭ بارلىق بانكتەرىنە 8 كۇن ىشىندە جەتكىزىلگەن. 1993 جىلى قازان-قاراشا ايلارىندا قازاقستان رۋبل ايماعىنان تولىقتاي شىقتى. قاراشانىڭ 12-سىندەگى پرەزيدەنت جارلىعىنان 3 كۇننەن كەيىن تەڭگە اينالىمعا ەندى. ەسكى اقشانى قازاقستاندىق تەڭگەگە ايىرباستاۋ 1993 جىلى 15 قاراشادا تاڭعى 8.00-دە باستالىپ، 20 قاراشا كۇنى 20.00-دە اياقتالدى. ۇلتتىق بانك العاشقىدا 1 تەڭگەنى سول كەزدەگى 1000 رۋبلگە باعالاعان. كەيىن ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك، مەملەكەتارالىق قاتىناستارى ەسكەرىلىپ 1 تەڭگە 500 رۋبل بولدى. ال ءبىرىنشى اينالىمعا ەنگەن 1 تەڭگەنىڭ اقش دوللارىنا شاققانداعى قۇنى 4،35 تەڭگە بولدى.
1992 جىلى تەڭگە ديزاينىنداعى بەينەلەر بەكىتىلدى. ەڭ العاشقى تەڭگەمىزدە بەلگىلى تاريحي تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى، الاتاۋ مەن كوكشەتاۋ كورىنىستەرى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ بەينەسى، ماڭعىستاۋدان تابىلعان تاستاعى تاڭبالار پايدالانىلدى. ءبىر تەڭگەلىك بانكنوتقا ءابۋ ناسىر ءال فارابي، ءۇش تەڭگەلىكتە ءسۇيىنباي، بەس تەڭگەلىكتە قۇرمانعازى، ون تەڭگەلىكتە شوقان، جيىرما تەڭگەلىكتە –اباي، ەلۋ تەڭگەلىكتە - ءابىلقايىر حان، ءجۇز تەڭگەلىكتە ابىلايحان بەينەسى سالىنعان. تەڭگە ديزاينەرلەرىنىڭ ءبىرى – پراگا ساۋلەت ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى، بىرنەشە حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ جەڭىمپازى ح.عابجالەلوۆتىڭ پىكىرىنشە، اقشادا ايتۋلى الاش ازاماتتارىنىڭ بەينەسىن بەرۋدىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، قوسىمشا كۇردەلى بەدەر – بەينەلەر بانكنوتتاردى قولدان جاساۋدان قورعايدى، ەكىنشىدەن تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ سۋرەتتەرى ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ ءوز تاريحى مەن بولمىسىن تانىتادى جانە قازاق اقشالارىن الەمدەگى باسقا ۆاليۋتالاردان دارالاپ، ايشىقتاپ تۇرادى.
قازاقستاننىڭ اقشا سارايى مەتالل تيىنداردى شىعارۋعا دايىن بولماعاندىقتان جەدەل تۇردە قاعاز تۇرىندە شىعاردى، ءبىراق 1 جىلدان سوڭ ولاردى مەتالل تيىندارعا اۋىستىردى. 1994 جىلى قاعاز تيىندار جەزدەن جاسالعان مونەتالارمەن الماستى.
1993 جىلى قۇرىلىسى باستالعان بانكنوت فابريكاسى 1995 جىلى تولىق اياقتالدى. 19 مامىر 1995 جىلى رەسمي اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى. بۇل ستراتەگيالىق نىسانعا وسىنشا كوپ جۋرناليستكە كىرۋگە العاش رەت رۇقسات بەرىلدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسىندا باسىلىپ شىققان العاشقى ميلليون تەڭگەنى بۇكىل قازاقستانعا كورسەتەدى.
1995 جىلى الماتىدا ءوز بانكنوت فابريكامىزدىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ءقازىر تاۋەلسىز قازاقستان ءتول ۆاليۋتاسىن ءوز ەلىمىزدە باسىپ شىعارادى.
2006-2011جىلعى بانكنوت فابريكاسى ۇلتتىق اقشانىڭ تۇرلەرىن باسىپ شىعاردى.
تەڭگە 2006 جىلى ءوز بەينەسىن وزگەرتتى.
2006جىلعى ۇلگىدەگى بانكنوتالار ءبىرىڭعاي ستيلدە ورىندالعان، سۋرەتتەر بەت جاعىندا نەگىزىنەن تىگىنەن، سىرت جاعىندا كولدەنەڭىنەن ورنالاسقان. تۇتاستاي العاندا، ديزاين قازاقستاننىڭ قازىرگى بەينەسىن كورسەتەدى. بارلىق مەملەكەتتىك نىشاندار، ساۋلەت وبەكتىلەرىنىڭ جانە ەلدىڭ تابيعات نىشاندارىنىڭ بەينەلەرى كىرەدى.
بانكنوتتاردىڭ بەت جاعىندا، ورتاڭعى بولىگىندە”استانا-بايتەرەك” مونۋمەنتى قازىرگى زامانعى ساۋلەتتىڭ كونسترۋكتورلىق جانە ينجەنەرلىك ويدىڭ جەتىستىگى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دامۋ نىشانى ورنالاستىرىلعان. بانكنوتتىڭ ورتاسىندا ءتۇرلى-تۇستى جولاقتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى نوتالارىنىڭ فراگمەنتتەرى بەينەلەنگەن، ولارعا نومينالدى ساندىق بەلگىسى جازىلعان.”بايتەرەك” ەسكەرتكىشىنىڭ سول جاعىندا ءبىر تۇسپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەلتاڭباسى سالىنعان
وڭ جاق جوعارعى بولىگىندە - مەملەكەتتىك جالاۋ بەينەلەنگەن. بانكنوتتىڭ تومەنگى بولىگىندە سەنىمدى شىنايىلىقتى جانە ادىلەتتىلىكتى بىلدىرەتىن كلاسسيكالىق گەرالديكا اشىق الاقان بەينەلەنگەن.
وڭ جاق تومەنگى بۇرىشىندا تىگىنەن نومينالى 200، 1000، 2000، 5000، 10000 تەڭگە دەپ جازىلعان.
تەڭگەنىڭ سيپاتتاماسى-2006 ج
200 تەڭگە.باسىم ءتۇسى:سارعىلت - جاسىل .مولشەرى:126ح64مم
500 تەڭگە.باسىم ءتۇسى:كوكشىل - سۇر.مولشەرى:130ح67مم
1000تەڭگە باسىم ءتۇسى:سارعىش - قوڭىر.مولشەرى:134ح70مم
5000 تەڭگە باسىم ءتۇسى:كۇڭگىرت قوڭىر - قىزىل.مولشەرى:142ح76مم
10000 تەڭگە باسىم ءتۇسى:كۇلگىن - كوك.مولشەرى:146ح79مم
2011 جىلى 25 مامىر يسلام كونفەرەنسياسىنىڭ ۇيىمدارىنداعى قازاقستان وكىلدىگىنە ارنالعان تەڭگە
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 10 جىلدىعىنا
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 15 جىلدىعىنا
2010 جىلى 1مىڭ تەڭگەلىك كوكشىل - جاسىل
2011 جىلى قىسقى ازيا ويىندارى
2011جىلى تاۋەلسىزدىككە ارنالعان تەڭگە تۇرلەرى
2011جىلى قاراشانىڭ 15ء-ى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى – تەڭگەنىڭ قولدانىسقا ەنگەنىنە 18 جىل تولدى.
وسكەمەندەگى تەڭگە سارايى.اينالىمدىق تەڭگە، كوللەكسيالىق تەڭگە، جەتوندار.
تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 شىڭى
7.12. “التىن تەڭگە”
قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ باستى اتريبۋتى – ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى.
«ۇلتتىق ۆاليۋتا رەتىندەگى تەڭگە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحىندا ءوزىنىڭ ءرولىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى رەتىندە عانا اتقارعان جوق. كەيبىر جاعىنان العاندا تەڭگە – بۇل تاريحىمىزدىڭ ءوزىنىڭ تولىمدى ءبىر بولىگى، ءوز زامانىنىڭ نىسانى».
ن.نازاربايەۆ
قورىتىندى
ءقازىر ەل ەكونوميكاسى دامۋ ۇستىندە. سوندىقتان تەڭگەنىڭ تۇعىرى دا تۇراقتى. ءقازىر ول جاقىن شەت ەلدەردە سۇرانىسقا يە. ماسەلەن، تەڭگە وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەيدە ەۆرو، دوللارمەن بىرگە اينالىمدا ءجۇر. بۇگىندە وسى اۋماقتا رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى ىلگەرىلەۋ تۇر. رۋبل مەن تەڭگەنىڭ قارىم-قاتىناسى جاقسى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بۇگىنگى تۇعىرى ءبىر قالىپتى. جالپى، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنى ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسىمىمەن بەلگىلەنىپ وتىرادى. بۇل – ايقىن نارسە. باسقا ۆاليۋتانىڭ قاتىناسىنا قاراي قۇنى بەلگىلەنەدى. جالپى كورشىلەردە تەڭگەنى ساتىپ الۋعا قۇقىق بار، ەندەشە قازاق ۆاليۋتاسىنا دا سۇرانىس بار. تەڭگە – دەربەستىك تىرەگى، ەكونوميكالىق دەربەستىكتىڭ كەپىلى. تەڭگە ءوزىنىڭ تاريحي فۋنكسياسىن تولىعىمەن ورىنداپ شىقتى، ءالى دە ءوزىنىڭ قۇندىلىعىن دالەلدەي بەرمەك.
You Might Also Like
-
ماتەماتيكا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاريحى
-
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارمەن پسيحودياگنوستيكالىق جۇمىستارىنىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى.
