قازاقتىڭ قولونەرى. توقىما ونەرى
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى:
حالقىمىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان مادەني مۇراسى – توقىما ونەرىن جاڭعىرتۋ جانە حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان كونە دە، ىزگى ءداستۇرى ارقىلى قازىرگى زامانىمىزعا لايىقتى ساپا ءتۇر بەرىپ ساندىك قولونەردى دامىتۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتى:
قازاقتىڭ قولدانبالى قولونەرى جايلى ءبىلۋ؛
توقۋ ونەرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ؛
توقىما توقۋ تەحنولوگياسىن ۇيرەنۋ؛
قازاقتىڭ قولونەرىن قاستەرلەۋ جانە قولونەر شەبەرىمەن كەزدەسۋ.
زەرتتەۋدىڭ بولجامى: وسى زەرتتەپ جاتقان جوبامدى، جۇمىسىمدى توقتاتپاي ءارى قاراي جالعاستىرۋ.
زەرتتەۋدىڭ نىسانى: توقىما ونەرىن زەرتتەۋ، انىقتاۋ؛
زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى:
ءاربىر جۇمىستى ىستەگەن كەزدە ودان قانداي دا ءبىر ناتيجە شىعۋ كەرەك. توقىما ونەرى تۋرالى ىزدەنگەن كەزدە مەندە بىرنەشە ناتيجەگە جەتتىم. بىرىنشىدەن، توقىما ونەرىن زەرتتەي كەلە ولار جايلى كوپ بىلە باستادىم.
ەكىنشىدەن، توقىمامەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەندىم.
زەرتتەۋدىڭ كەزەڭدەرى:
بىرىنشىدەن، مەن ءوزىم زەرتتەيتىن جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىم.
ەكىنشىدەن، مالىمەتتەردى جيناقتاپ، توقۋدى ۇيرەندىم.
ۇشىنشىدەن، جيناعان جۇمىسىمدى تالدادىم.
كىرىسپە ءبولىم
قولونەر حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە جەتىلىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتىر. سان الۋان ءتۇرلى قولونەر بۇيىمدار اسەمدىگى، ورنەگى تۇرمىسقا ءمان بەرۋمەن ادامدارعا رۋحاني ءلاززات اكەلگەن. كوز سالىپ بايىپتاپ قاراعان ادامعا بۇيىمدارداعى ءتۇرلى-تۇستى ويۋ-ورنەك، ونىڭ ورنالاسۋى ادامزات دۇنيەسىنىڭ تابيعاتپەن بىتە قايناسقان سوناۋ زاماننان كەلە جاتقان قارىم-قاتىناسىن، كوڭىل-كۇيىن، جان دۇنيەسىندەگى تىلسىم كۇشتەردىڭ بىرلىگىن اڭعارۋعا بولادى. قولونەرىن شەبەرلەرى تابيعات سۇلۋلىعىن ونەر تۋىندىلارىن ارقاۋ ەتكەن. ونەر تۋىندىلارىنىڭ بەت بەدەرىنە شيراتىلا تۇسكەن عاجايىپ ورنەكتەر وزگەشە ءبىر تىلمەن اقتارىلا سىر شەرتكەندەي. قازاق قولونەرىنىڭ ءتۇرى، ساپاسى، ورنەگى، بوياۋىنىڭ ومىرگە كەلۋى كوشپەلى ومىرمەن تىعىز بايلانىستى. شەبەردىڭ كەلۋى كوشپەلى ومىرمەن تىعىز بايلانىستى. شەبەردىڭ قولىنان شىققان بۇيىمدار كۇندەلىكتى تىرشىلىكپەن قاتار سول زاماننىڭ ورتاق قولونەر مادەنيەتىنىڭ باعا جەتپەس ۇلگىسى. «شەبەردىڭ قولى ورتاق» دەگەن ماقال ەل ىشىندە بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ناعىز شەبەرلىككە جەتۋ ءۇشىن تاباندىلىق، ىسكەرلىك، تالعامپازدىق، ءبىلىم قاجەت. شىعارماشىلىق ىزدەنىس ۇستىندەگى حالىق شەبەرلەرى تۇرمىسقا قاجەتتى قولونەردىڭ الۋان تۇرلەرىن ويلاپ تاپتى. ءوز ۇرپاعىنىڭ “سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى”ونەگەلى، ونەرلى بولىپ ءوسۋىن ماقسات ەتكەن اتا-انامىز ءوز بويىنداعى بار اسىل قاسيەتتەرىن ۇرپاقتان ۇرپاققا ۇيرەتىپ كەلگەن.
توقۋ ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان قولونەر سالاسىنىڭ ءبىرى. بۇل تاماشا ونەر قازىرگى زاماندا جالعاسىن تاۋىپ، كورشى حالىقتاردىڭ ونەر شىعارماشىلىقتارىمەن تولىسىپ، دامىپ، اسەمدىگىمەن، كوركەمدىگىمەن كوز تارتىپ، ەستەتيكالىق تالعامدا وركەندەي بەرمەك.
نەگىزگى ءبولىم
توقۋ ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان، ەڭ العاش كيىمى مەن ءۇي جابدىعىنىڭ نەگىزى بولعان قادىرمەندى ونەر. بۇل تاماشا ونەر قازىرگى تالاپ تىلەكتەر تۇرعىسىنان جالعاستىرىپ، تۇرمىسپەن بىرگە ۇلاسا دامىپ، ودان سايىن جەتىلىپ، ادامداردى سۇلۋلىققا، اسەمدىلىككە جەتەلەۋدە. ادامداردىڭ تۇرمىس حالدەرى ۇنەمى ورلەۋىنە ساي ولاردىڭ مادەني تۇرمىستىق تىلەكتەرى وسە تۇسۋدە. سوندىقتان دا ءار ادام كيگەن كيىمىنىڭ قازىرگى ءسان ۇلگىسىنە سايكەس بولا وتىرىپ، قايتالانباس اسەم ەرەكشەلىگىن، دارالىعىن تانىتا بىلۋگە تىرىسادى. مىنە، وسىعان وراي بىزگە كومەككە كەلگەن ونەردىڭ ءبىرى – توقىما. توقىمامەن اينالىسقاندا ادام جەكە باسىنا اسا قاجەت نارسەنى جاساۋ ءۇشىن توقىمايدى: وسى توقۋ ۇستىندەگى ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلار الەمىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن، الۋان ءتۇرلى ءسان ۇلگىلەرىن تاڭداپ، ءتۇرلى توقۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋى ادامنىڭ تالعامىن، شەبەرلىگىن، ءوي-ورىسىن جەتىلدىرىپ، كوركەمدىكتى سەزىنۋ قابىلەتىن دامىتادى. سوعان وراي، توقۋ ونەرى باسقا دا ىستەر سياقتى ۇيرەنۋدى، ىزدەنۋدى قاجەت ەتەدى. قازاق قولونەرشىلەرى توقۋ ىسىنە كوبىنەسە جۇننەن يىرىلگەن جىپتەردى پايدالانعان.
ءىلىپ توقۋعا ارنالعان ءيىرىم ءجىپ تۇرلەرى.
زىعىر
ماقتا ءيىرىمجىبى
موحەر
ءجۇن ءيىرىمجىبى
انگور
كاشەمير
الپاك
ۆيسكوزا
فاسوندى ءيىرىم ءجىپ
ءجۇن – جانۋارلاردان الىناتىن تابيعي ماتەريال. ونى قازاق حالقى مىڭداعان جىلدار بۇرىن ىسكە اسىرعان. قوي ، ەشكى، قويان، تۇيە جۇندەرىنەن ءجىپ ءيىرىپ ماتا وندىرۋگە، توقىما، كىلەم، الاشا توقۋعا قولدانعان. قوي ءجۇنى – كۇزەم جانە جاباعى جۇنىنە بولىنەدى. قويدىڭ قوزىسىنان الىنعان ءجۇندى قوزى ءجۇن دەپ اتايدى. قوي ءجۇنىن قىرقىپ العان سوڭ، ونى جۋىپ كەپتىرەدى دە، ساباۋعا دايىندايدى. ءجۇندى ساباۋ تەحنولوگياسىنا ساباۋ مەن تۋلاق قۇرالدارى قاجەت. سودان كەيىن ءجۇندى تاراقپەن تاراپ، قولمەن تۇتەدى.
ءجۇندى ماشينامەن، قولمەن يىرۋگە بولادى. وندىرىستە ءجۇن ءيىرۋ تەحنولوگياسىندا ءجۇن يىرەتىن ارنايى ماشينالار كەڭىنەن قولدانىلادى. سونىمەن قاتار كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا ءجۇن يىرۋگە ارنالعان ءجۇن ءيىرۋشى اپپاراتتار قولدانىلادى.
ۇرشىق – ءجۇندى قولمەن يىرۋگە ارنالعان نەگىزگى اسپاپ. بۇل قاراپايىم اسپاپ، ءار ەلدىڭ ۇرشىعىنىڭ سىرتقى قالپى وزىنشە ەرەكشەلەنەدى. قازاقتىڭ ۇرشىعى 30سم شاماسىندا سابى كونۋس تارىزدەنىپ كەلەدى. ەڭ جۋان جەرىنە ساقينا كيگىزىلگەن. ونىڭ ىشكى تەسىگىنىڭ ديامەترى-2، 5 مم، ال، سىرتقى ولشەمى -
30مم.
توقىما ءۇشىن قاجەتتى قۇرالدار:
1. ءبىز.
2. ءجىپ
ءبىزدىڭ ءوزى ءارقالاي بولىنەدى. مىسالى:
1. قاراپايىم سىم تەمىردەن جاسالعان ءبىز. بۇل كوبىنەسە شۇلىق توقۋعا، مويىن وراعىش توقۋعا، باسكيىم، ت.ب. توقۋعا ارنالعان. ونى قازىرگى تاڭدا پلاستماسسادان، اعاشتان، بامبۋكتەن، سۇيەكتەن جاساۋعا بولادى.
2. ەكى باسى سىم تەمىردەن جاسالعان، ورتاسىنا تۇتىكشە پلاستماسسا كيگىزىلگەن قاراپايىم ءبىز.
3. ىلمەك ءبىز. اتى ايتىپ تۇرعانداي ءىلىپ توقۋعا ارنالعان ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءار ءتۇرلىسى بولادى. مىسالى اتا-بابالارىمىزدىڭ بۇل ءبىزدى قويدىڭ كارى جىلىگىنىڭ باسىنداعى كىشكەنتاي ءبولىنىپ شىعاتىن سۇيەگىنەن جاساعان. ال قازىرگى زاماندا ارنايى ساۋدا ورىندارىنان ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل ءبىزدى قولدانعاندا جۋان جىپتەردى جۋان ىلمەك بىزبەن، ال جىڭىشكە ىلمەك بىزبەن توقۋ كەرەك.
توقىما توقۋ ءۇشىن تازا جۇننەن، ماقتادان، ۆيسكوزادان، سينتەتيكادان، ءجۇن مەن سينتەتيكادان ارالاس يىرىلگەن جىپتەر پايدالانىلادى. سونداي-اق بۇرىن پايدالانىلعان جىپتەردى دە تارقاتىپ، قايتا پايدالانۋعا بولادى. ىلمەكپەن توقۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى، جۇننەن، ماقتادان يىرىلگەن نەمەسە جىبەك جىپتەر، ت.ب.
ادەتتە ۇستىگە كيەتىن كيىمدەردى بوستاۋ يىرگەن، ال داستارقان، سالفەتكا، سۋمكا سياقتى زاتتاردى شيراق يىرىلگەن جىپپەن توقيدى. بولشەكتەرىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى ۇلگىمەن ەسەپكە سايكەس شالۋدى قوسۋ، قىسقارتۋ، سيرەك تە ءجيى توقۋ ارقىلى جاسالادى.
نەگىزگى شالۋلار ىلمەك بىزبەن ءىلىپ توقۋ
ىلمەك بىزبەن ءىلىپ توقۋ تەحنولوگياسى
قولدى دۇرىس ۇستاۋ
شالمانىڭ پايدا بولۋى
جارتى باعانشا نەمەسە بىرىكتىرگىش باعانشا
شالماسىز باعانشا
شالمالى باعانشا
ەكى شالمالى باعانشا
توقۋ تۇرلەرى: تۋرا جانە كەرى قاتارلارمەن توقۋ
اينالدىرىپ شەڭبەر جاساي توقۋ.
تىزبەك بىرنەشە ۇلپىلدەك شالۋدان جاسالعان تىزبەكتەر العاشقى قاتار توقىلۋعا ءتيىس بار بۇيىمنىڭ باستاپقى نەگىزى بولىپ سانالادى. ىلمەكتىڭ ۇشىنا ءبىر شالۋ جاسايدى دا ءجىپتى ىلمەككە وراپ، العاشقى شالۋدىڭ ورتاسىنا وتكىزىپ الادى. وسىلايشا قايتالانا بەرەدى.
ىلمەكپەن توقۋدا نەگىزگى ەلەمەنتتەرى – بوس شالۋ، بىرىكتىرۋ باعانشاسى، شالماسىز باعانشا، شالمالى باعانشا، ەكى شالمالى باعانشا، ءۇش شالمالى باعانشا، ءتورت شالمالى باعانشا، پيكو، جارتى باعانشا جانە ت.ب.
ىلمەك بىزبەن توقۋ كەڭ تاراپ، توقۋ ارقىلى جاسالعان بۇيىمدار جوعارى باعالاناتىندىقتان ءار ءتۇرلى باسىلىم بەتتەرىندە شەبەرلەر ءوزىنىڭ ونەرىن كورسەتۋ ءۇشىن ىلمەك بىزبەن توقۋدىڭ شارتتى بەلگىلەرىن ويلاپ تاۋىپ، سول ارقىلى حالىققا بەلگىلى ءبىر بۇيىمدى توقۋ ءادىسىن كورسەتەدى.
شەبەرمەن كەزدەسۋ سۇحباتى
قورىتىندى
حالىقتىڭ ءداستۇرلى ونەرى سول حالىقتىڭ عاسىرلار بويى باستان كەشكەن ءومىر سالتىنىڭ، تانىم تۇسىنىگىنىڭ جارقىن ايعاعى.
مەملەكەتىمىز مەكتەپتىڭ الدىنا جاڭا ءبىر مىندەت قويىپ وتىر – ومىرگە قادام باسقان جاستار جاڭا زامان تالابىنا ساي، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشۋگە قابىلەتتى، نارىقتىق جاعدايدا الدىنداعى ماقساتىن انىقتاي الاتىن ەكونوميكالىق ءبىلىم الۋى ءتيىس.
ۋاقىت وزعان سايىن قوعام دامۋى جەدەلدەي تۇسەتىنى ايقىن. ءقازىر ەلىمىز ورلەۋ ۇستىندە. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ باعدارلاماسى ەڭ باستى باسىمدىق. قاي قوعامدا بولماسىن بۇگىنىمىز بەن كەشەگىمىزدى قاستەرلەۋ ومىردەگى تىرشىلىكتىڭ، قوعامنىڭ پارىزى. ال قوعامنىڭ دامىتۋشىسى – ادام.
بۇگىنگى بولاشاق ۇرپاق ەرتەڭگى قوعامنىڭ يەسى، سول قوعامنىڭ يەلەرى حالقىمىزدىڭ تۇرمىس قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان ۇلتتىق ونەر مۇرالارىن ساقتاپ، سۇرىپتاپ، قازىرگى ۋاقىتتا ءساندى ەتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى قولدانبالى ساندىك قولونەرمەن وركەندەتۋ. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ رۋحاني بايلىعى مەن مادەنيەتىنە، سانالى ۇلتتىق ويلاۋ قابىلەتى مەن بىلىمىنە، ىسكەرلىگى مەن كاسىبي شەبەرلىگىنە بايلانىستى فابريكالار شىعاراتىن بۇيىمدارعا قاراعاندا حالىق شەبەرلەرى جاساعان بۇيىمدار جوعارى باعالانۋدا. قازىرگى كەزدە جاڭا ءومىر ءوزىنىڭ جاڭا تالاپتارىن قويىپ وتىر. ونىڭ مىندەتى ونەردىڭ بۇرىنعى كەلبەتىن بۇگىنگى كۇنگە تابيعي ەتىپ جاڭارتۋ.
بۇگىنىمىز بەن كەلەشەگىمىزدى ءنارلى قاينارىنا اينالدىرۋ ءارقايسىمىزدىڭ بورىشىمىز.
حالقىمىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان مادەني مۇراسى – توقىما ونەرىن جاڭعىرتۋ جانە حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان كونە دە، ىزگى ءداستۇرى ارقىلى قازىرگى زامانىمىزعا لايىقتى ساپا ءتۇر بەرىپ ساندىك قولونەردى دامىتۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتى:
قازاقتىڭ قولدانبالى قولونەرى جايلى ءبىلۋ؛
توقۋ ونەرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ؛
توقىما توقۋ تەحنولوگياسىن ۇيرەنۋ؛
قازاقتىڭ قولونەرىن قاستەرلەۋ جانە قولونەر شەبەرىمەن كەزدەسۋ.
زەرتتەۋدىڭ بولجامى: وسى زەرتتەپ جاتقان جوبامدى، جۇمىسىمدى توقتاتپاي ءارى قاراي جالعاستىرۋ.
زەرتتەۋدىڭ نىسانى: توقىما ونەرىن زەرتتەۋ، انىقتاۋ؛
زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى:
ءاربىر جۇمىستى ىستەگەن كەزدە ودان قانداي دا ءبىر ناتيجە شىعۋ كەرەك. توقىما ونەرى تۋرالى ىزدەنگەن كەزدە مەندە بىرنەشە ناتيجەگە جەتتىم. بىرىنشىدەن، توقىما ونەرىن زەرتتەي كەلە ولار جايلى كوپ بىلە باستادىم.
ەكىنشىدەن، توقىمامەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەندىم.
زەرتتەۋدىڭ كەزەڭدەرى:
بىرىنشىدەن، مەن ءوزىم زەرتتەيتىن جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىم.
ەكىنشىدەن، مالىمەتتەردى جيناقتاپ، توقۋدى ۇيرەندىم.
ۇشىنشىدەن، جيناعان جۇمىسىمدى تالدادىم.
كىرىسپە ءبولىم
قولونەر حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە جەتىلىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتىر. سان الۋان ءتۇرلى قولونەر بۇيىمدار اسەمدىگى، ورنەگى تۇرمىسقا ءمان بەرۋمەن ادامدارعا رۋحاني ءلاززات اكەلگەن. كوز سالىپ بايىپتاپ قاراعان ادامعا بۇيىمدارداعى ءتۇرلى-تۇستى ويۋ-ورنەك، ونىڭ ورنالاسۋى ادامزات دۇنيەسىنىڭ تابيعاتپەن بىتە قايناسقان سوناۋ زاماننان كەلە جاتقان قارىم-قاتىناسىن، كوڭىل-كۇيىن، جان دۇنيەسىندەگى تىلسىم كۇشتەردىڭ بىرلىگىن اڭعارۋعا بولادى. قولونەرىن شەبەرلەرى تابيعات سۇلۋلىعىن ونەر تۋىندىلارىن ارقاۋ ەتكەن. ونەر تۋىندىلارىنىڭ بەت بەدەرىنە شيراتىلا تۇسكەن عاجايىپ ورنەكتەر وزگەشە ءبىر تىلمەن اقتارىلا سىر شەرتكەندەي. قازاق قولونەرىنىڭ ءتۇرى، ساپاسى، ورنەگى، بوياۋىنىڭ ومىرگە كەلۋى كوشپەلى ومىرمەن تىعىز بايلانىستى. شەبەردىڭ كەلۋى كوشپەلى ومىرمەن تىعىز بايلانىستى. شەبەردىڭ قولىنان شىققان بۇيىمدار كۇندەلىكتى تىرشىلىكپەن قاتار سول زاماننىڭ ورتاق قولونەر مادەنيەتىنىڭ باعا جەتپەس ۇلگىسى. «شەبەردىڭ قولى ورتاق» دەگەن ماقال ەل ىشىندە بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ناعىز شەبەرلىككە جەتۋ ءۇشىن تاباندىلىق، ىسكەرلىك، تالعامپازدىق، ءبىلىم قاجەت. شىعارماشىلىق ىزدەنىس ۇستىندەگى حالىق شەبەرلەرى تۇرمىسقا قاجەتتى قولونەردىڭ الۋان تۇرلەرىن ويلاپ تاپتى. ءوز ۇرپاعىنىڭ “سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى”ونەگەلى، ونەرلى بولىپ ءوسۋىن ماقسات ەتكەن اتا-انامىز ءوز بويىنداعى بار اسىل قاسيەتتەرىن ۇرپاقتان ۇرپاققا ۇيرەتىپ كەلگەن.
توقۋ ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان قولونەر سالاسىنىڭ ءبىرى. بۇل تاماشا ونەر قازىرگى زاماندا جالعاسىن تاۋىپ، كورشى حالىقتاردىڭ ونەر شىعارماشىلىقتارىمەن تولىسىپ، دامىپ، اسەمدىگىمەن، كوركەمدىگىمەن كوز تارتىپ، ەستەتيكالىق تالعامدا وركەندەي بەرمەك.
نەگىزگى ءبولىم
توقۋ ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان، ەڭ العاش كيىمى مەن ءۇي جابدىعىنىڭ نەگىزى بولعان قادىرمەندى ونەر. بۇل تاماشا ونەر قازىرگى تالاپ تىلەكتەر تۇرعىسىنان جالعاستىرىپ، تۇرمىسپەن بىرگە ۇلاسا دامىپ، ودان سايىن جەتىلىپ، ادامداردى سۇلۋلىققا، اسەمدىلىككە جەتەلەۋدە. ادامداردىڭ تۇرمىس حالدەرى ۇنەمى ورلەۋىنە ساي ولاردىڭ مادەني تۇرمىستىق تىلەكتەرى وسە تۇسۋدە. سوندىقتان دا ءار ادام كيگەن كيىمىنىڭ قازىرگى ءسان ۇلگىسىنە سايكەس بولا وتىرىپ، قايتالانباس اسەم ەرەكشەلىگىن، دارالىعىن تانىتا بىلۋگە تىرىسادى. مىنە، وسىعان وراي بىزگە كومەككە كەلگەن ونەردىڭ ءبىرى – توقىما. توقىمامەن اينالىسقاندا ادام جەكە باسىنا اسا قاجەت نارسەنى جاساۋ ءۇشىن توقىمايدى: وسى توقۋ ۇستىندەگى ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلار الەمىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن، الۋان ءتۇرلى ءسان ۇلگىلەرىن تاڭداپ، ءتۇرلى توقۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋى ادامنىڭ تالعامىن، شەبەرلىگىن، ءوي-ورىسىن جەتىلدىرىپ، كوركەمدىكتى سەزىنۋ قابىلەتىن دامىتادى. سوعان وراي، توقۋ ونەرى باسقا دا ىستەر سياقتى ۇيرەنۋدى، ىزدەنۋدى قاجەت ەتەدى. قازاق قولونەرشىلەرى توقۋ ىسىنە كوبىنەسە جۇننەن يىرىلگەن جىپتەردى پايدالانعان.
ءىلىپ توقۋعا ارنالعان ءيىرىم ءجىپ تۇرلەرى.
زىعىر
ماقتا ءيىرىمجىبى
موحەر
ءجۇن ءيىرىمجىبى
انگور
كاشەمير
الپاك
ۆيسكوزا
فاسوندى ءيىرىم ءجىپ
ءجۇن – جانۋارلاردان الىناتىن تابيعي ماتەريال. ونى قازاق حالقى مىڭداعان جىلدار بۇرىن ىسكە اسىرعان. قوي ، ەشكى، قويان، تۇيە جۇندەرىنەن ءجىپ ءيىرىپ ماتا وندىرۋگە، توقىما، كىلەم، الاشا توقۋعا قولدانعان. قوي ءجۇنى – كۇزەم جانە جاباعى جۇنىنە بولىنەدى. قويدىڭ قوزىسىنان الىنعان ءجۇندى قوزى ءجۇن دەپ اتايدى. قوي ءجۇنىن قىرقىپ العان سوڭ، ونى جۋىپ كەپتىرەدى دە، ساباۋعا دايىندايدى. ءجۇندى ساباۋ تەحنولوگياسىنا ساباۋ مەن تۋلاق قۇرالدارى قاجەت. سودان كەيىن ءجۇندى تاراقپەن تاراپ، قولمەن تۇتەدى.
ءجۇندى ماشينامەن، قولمەن يىرۋگە بولادى. وندىرىستە ءجۇن ءيىرۋ تەحنولوگياسىندا ءجۇن يىرەتىن ارنايى ماشينالار كەڭىنەن قولدانىلادى. سونىمەن قاتار كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا ءجۇن يىرۋگە ارنالعان ءجۇن ءيىرۋشى اپپاراتتار قولدانىلادى.
ۇرشىق – ءجۇندى قولمەن يىرۋگە ارنالعان نەگىزگى اسپاپ. بۇل قاراپايىم اسپاپ، ءار ەلدىڭ ۇرشىعىنىڭ سىرتقى قالپى وزىنشە ەرەكشەلەنەدى. قازاقتىڭ ۇرشىعى 30سم شاماسىندا سابى كونۋس تارىزدەنىپ كەلەدى. ەڭ جۋان جەرىنە ساقينا كيگىزىلگەن. ونىڭ ىشكى تەسىگىنىڭ ديامەترى-2، 5 مم، ال، سىرتقى ولشەمى -
30مم.
توقىما ءۇشىن قاجەتتى قۇرالدار:
1. ءبىز.
2. ءجىپ
ءبىزدىڭ ءوزى ءارقالاي بولىنەدى. مىسالى:
1. قاراپايىم سىم تەمىردەن جاسالعان ءبىز. بۇل كوبىنەسە شۇلىق توقۋعا، مويىن وراعىش توقۋعا، باسكيىم، ت.ب. توقۋعا ارنالعان. ونى قازىرگى تاڭدا پلاستماسسادان، اعاشتان، بامبۋكتەن، سۇيەكتەن جاساۋعا بولادى.
2. ەكى باسى سىم تەمىردەن جاسالعان، ورتاسىنا تۇتىكشە پلاستماسسا كيگىزىلگەن قاراپايىم ءبىز.
3. ىلمەك ءبىز. اتى ايتىپ تۇرعانداي ءىلىپ توقۋعا ارنالعان ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءبىر ءتۇرى. ىلمەك ءبىزدىڭ ءار ءتۇرلىسى بولادى. مىسالى اتا-بابالارىمىزدىڭ بۇل ءبىزدى قويدىڭ كارى جىلىگىنىڭ باسىنداعى كىشكەنتاي ءبولىنىپ شىعاتىن سۇيەگىنەن جاساعان. ال قازىرگى زاماندا ارنايى ساۋدا ورىندارىنان ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل ءبىزدى قولدانعاندا جۋان جىپتەردى جۋان ىلمەك بىزبەن، ال جىڭىشكە ىلمەك بىزبەن توقۋ كەرەك.
توقىما توقۋ ءۇشىن تازا جۇننەن، ماقتادان، ۆيسكوزادان، سينتەتيكادان، ءجۇن مەن سينتەتيكادان ارالاس يىرىلگەن جىپتەر پايدالانىلادى. سونداي-اق بۇرىن پايدالانىلعان جىپتەردى دە تارقاتىپ، قايتا پايدالانۋعا بولادى. ىلمەكپەن توقۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى، جۇننەن، ماقتادان يىرىلگەن نەمەسە جىبەك جىپتەر، ت.ب.
ادەتتە ۇستىگە كيەتىن كيىمدەردى بوستاۋ يىرگەن، ال داستارقان، سالفەتكا، سۋمكا سياقتى زاتتاردى شيراق يىرىلگەن جىپپەن توقيدى. بولشەكتەرىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى ۇلگىمەن ەسەپكە سايكەس شالۋدى قوسۋ، قىسقارتۋ، سيرەك تە ءجيى توقۋ ارقىلى جاسالادى.
نەگىزگى شالۋلار ىلمەك بىزبەن ءىلىپ توقۋ
ىلمەك بىزبەن ءىلىپ توقۋ تەحنولوگياسى
قولدى دۇرىس ۇستاۋ
شالمانىڭ پايدا بولۋى
جارتى باعانشا نەمەسە بىرىكتىرگىش باعانشا
شالماسىز باعانشا
شالمالى باعانشا
ەكى شالمالى باعانشا
توقۋ تۇرلەرى: تۋرا جانە كەرى قاتارلارمەن توقۋ
اينالدىرىپ شەڭبەر جاساي توقۋ.
تىزبەك بىرنەشە ۇلپىلدەك شالۋدان جاسالعان تىزبەكتەر العاشقى قاتار توقىلۋعا ءتيىس بار بۇيىمنىڭ باستاپقى نەگىزى بولىپ سانالادى. ىلمەكتىڭ ۇشىنا ءبىر شالۋ جاسايدى دا ءجىپتى ىلمەككە وراپ، العاشقى شالۋدىڭ ورتاسىنا وتكىزىپ الادى. وسىلايشا قايتالانا بەرەدى.
ىلمەكپەن توقۋدا نەگىزگى ەلەمەنتتەرى – بوس شالۋ، بىرىكتىرۋ باعانشاسى، شالماسىز باعانشا، شالمالى باعانشا، ەكى شالمالى باعانشا، ءۇش شالمالى باعانشا، ءتورت شالمالى باعانشا، پيكو، جارتى باعانشا جانە ت.ب.
ىلمەك بىزبەن توقۋ كەڭ تاراپ، توقۋ ارقىلى جاسالعان بۇيىمدار جوعارى باعالاناتىندىقتان ءار ءتۇرلى باسىلىم بەتتەرىندە شەبەرلەر ءوزىنىڭ ونەرىن كورسەتۋ ءۇشىن ىلمەك بىزبەن توقۋدىڭ شارتتى بەلگىلەرىن ويلاپ تاۋىپ، سول ارقىلى حالىققا بەلگىلى ءبىر بۇيىمدى توقۋ ءادىسىن كورسەتەدى.
شەبەرمەن كەزدەسۋ سۇحباتى
قورىتىندى
حالىقتىڭ ءداستۇرلى ونەرى سول حالىقتىڭ عاسىرلار بويى باستان كەشكەن ءومىر سالتىنىڭ، تانىم تۇسىنىگىنىڭ جارقىن ايعاعى.
مەملەكەتىمىز مەكتەپتىڭ الدىنا جاڭا ءبىر مىندەت قويىپ وتىر – ومىرگە قادام باسقان جاستار جاڭا زامان تالابىنا ساي، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشۋگە قابىلەتتى، نارىقتىق جاعدايدا الدىنداعى ماقساتىن انىقتاي الاتىن ەكونوميكالىق ءبىلىم الۋى ءتيىس.
ۋاقىت وزعان سايىن قوعام دامۋى جەدەلدەي تۇسەتىنى ايقىن. ءقازىر ەلىمىز ورلەۋ ۇستىندە. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ باعدارلاماسى ەڭ باستى باسىمدىق. قاي قوعامدا بولماسىن بۇگىنىمىز بەن كەشەگىمىزدى قاستەرلەۋ ومىردەگى تىرشىلىكتىڭ، قوعامنىڭ پارىزى. ال قوعامنىڭ دامىتۋشىسى – ادام.
بۇگىنگى بولاشاق ۇرپاق ەرتەڭگى قوعامنىڭ يەسى، سول قوعامنىڭ يەلەرى حالقىمىزدىڭ تۇرمىس قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان ۇلتتىق ونەر مۇرالارىن ساقتاپ، سۇرىپتاپ، قازىرگى ۋاقىتتا ءساندى ەتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى قولدانبالى ساندىك قولونەرمەن وركەندەتۋ. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ رۋحاني بايلىعى مەن مادەنيەتىنە، سانالى ۇلتتىق ويلاۋ قابىلەتى مەن بىلىمىنە، ىسكەرلىگى مەن كاسىبي شەبەرلىگىنە بايلانىستى فابريكالار شىعاراتىن بۇيىمدارعا قاراعاندا حالىق شەبەرلەرى جاساعان بۇيىمدار جوعارى باعالانۋدا. قازىرگى كەزدە جاڭا ءومىر ءوزىنىڭ جاڭا تالاپتارىن قويىپ وتىر. ونىڭ مىندەتى ونەردىڭ بۇرىنعى كەلبەتىن بۇگىنگى كۇنگە تابيعي ەتىپ جاڭارتۋ.
بۇگىنىمىز بەن كەلەشەگىمىزدى ءنارلى قاينارىنا اينالدىرۋ ءارقايسىمىزدىڭ بورىشىمىز.
You Might Also Like
