InfoHub Logo

تاقىرىبى: «ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر...
جاۋتىكوۆ ورىنبەك احمەتبەك ۇلىنىڭ ماتەماتيكاعا قوسقان ۇلەسى»
ءوتىلۋ فورماسى: ينتەللەكتۋالدى وليمپيادا

«ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر...
جاۋتىكوۆ ورىنبەك احمەتبەك ۇلىنىڭ ماتەماتيكاعا قوسقان ۇلەسى» ينتەللەكتۋالدى وليمپيادانىڭ ءوتۋ بارىسى:
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار قاۋىمى، ءادىل-قازىلار القاسى جانە وقۋشىلار!

عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ،
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ،
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا!
جاسىقتان ەمەسسىڭ سەن، قاتالدانسىڭ.
اقىل ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ!

- دەي كەلە بۇگىنگى «ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر... جاۋتىكوۆ ورىنبەك احمەتبەك ۇلىنىڭ ماتەماتيكاعا قوسقان ۇلەسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى وليمپيادامىزدى اشىق دەپ جاريالاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
وسىناۋ ءبىلىمنىڭ ۇشقىرلىعى مەن ونەردىڭ كۇشى ايقاسقان بۇل سايىستا كوماندالاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن وي ۇشقىرلىعىن باعالايتىن ءادىلقازى القاسىمەن تانىس بولايىق.
1. سۋحانبەردينا عازيزا – «ماتەماتيكا جانە فيزيكا» ءبولىمى مەڭگەرۋشىسى
2. ساۋيايەۆا نۇرگۇل – «تەحنيكالىق ءبىلىم» ءبولىمى مەڭگەرۋشىسى
3. ەرمەكباي قىزى زارينا - فيزيكا ءپانى وقىتۋشىسى
4. ارقابايەۆ نۇرقانات – ينفورماتيكا ءپانى وقىتۋشىسى

بۇگىن «ماتەماتيكا جانە فيزيكا» ءبولىمىنىڭ «جاراتىلىستانۋ سالاسىن جاڭعىرتۋ-ادامي كاپيتالدىڭ ساپالى ءوسۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى ايلىعى اياسىندا 0111000 – «نەگىزگى ورتا ءبىلىم (ينفورماتيكا)» ماماندىعىنىڭ م-ل-12 توبى ستۋدەنتتەرى، 0111000 – «نەگىزگى ورتا ءبىلىم (فيزيكا)» ماماندىعىنىڭ ف-ز-12 توبى ستۋدەنتتەرى، 0111093 – «ينفورماتيكا پانىنەن نەگىزگى مەكتەپ ءمۇعالىمى» ماماندىعىنىڭ ي-ي-12 توبى ستۋدەنتتەرى جانە 1304000 – ەەت جانە باعدارلامالىق قامسىزداندىرۋ» ماماندىعىنىڭ ەەت-ا-12 توبىنىڭ ستۋدەنتتەرى بىلىمدەرىن ساراپقا سالۋ ءۇشىن «ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر... جاۋتىكوۆ ورىنبەك احمەتبەك ۇلىنىڭ ماتەماتيكاعا قوسقان ۇلەسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى سايىسقا تۇسكەلى وتىر. بۇل ءسات – ءبىزدىڭ جاستارىمىز ءۇشىن تاجىريبە الماسۋ ءساتى دەپ تە ايتۋعا بولادى. سوندىقتان بۇگىنگى سايىستا بولاشاق ماماندار كاسىبي شىعارماشىلىق ىزدەنىس ناتيجەلەرىن ۇسىنا وتىرىپ، جاڭا قىرىنان تانىلماق.

شاقىرامىز، كەلىڭدەر جارىسۋعا،
كۇش، ونەر، بىلىممەنەن الىسۋعا
بار ونەردى سالايىق، ورتامىزعا،
قانەكي، كىم شىعادى سايىسۋعا.

سونىمەن، سايىسكەرلەرمەن تانىسىپ وتسەك. توپ باسشىلارى كوماندا مۇشەلەرىمەن تانىستىرادى .
(توپ باسشىلارى ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ سۇيەكشە قۇرالىن پايدالانۋ ارقىلى سايىسقا قاتىسۋ كەزەگىن انىقتايدى.)

ينتەللەكتۋالدى وليمپيادانىڭ ماقساتى:

- ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ ءبىلىم قورىن جاساۋ ماقساتىندا 2002 جىلدان باستاپ ينتەللەكتۋالدىق وليمپيادا ۇيىمداستىرۋ قاجەتتىلىگىن باسا ايتقان بولاتىن. قازاقستاننىڭ تالانتتى جاستارىن قولداۋ، ۇزدىكتەردى انىقتاۋ، اقىل-ويعا اسەر ەتەتىن جارىس ۇيىمداستىرۋ بولاشاق ماماندارىنىڭ شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋ، كاسىبي داعدىلارىن دامىتۋ؛

- ءححى عاسىر تالابىنا ساي، باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى، تولەرانتتى تۇلعا قالىپتاستىرۋ؛
- بولاشاق مامانداردىڭ جان-جاقتى، شەبەر، ساۋاتتى بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ؛
- ستۋدەنتتەردىڭ ءوزارا تاجىريبە الماسىپ، كاسىبي شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن جۇمىس جاساۋىنا باعىت-باعدار بەرۋ.

ينتەللەكتۋالدى وليمپيادانىڭ بارىسى:

ءى. بليس - تۋرنير
ءىى. تاڭداۋ-تابىس
ءىىى. لوگيكالىق سۇراقتار
IV. بەينە سۇراقتار
V. پراكتيكالىق تاپسىرمالار
Vءى. فينال. كاپيتاندار سايىسى

ءبىز دايىنبىز بۇل سايىسقا دوستارىم،
كورسەتەمىز بىزدە قانداي كۇش بارىن
العا قويعان ماقساتىمىز ءبىر ەكەن
ءساتتى بولسىن ساپارلارىڭ ءاردايىم! – دەي كەلە ويىنشىلارىمىزعا ءسات-ساپار تىلەي وتىرىپ، سايىسىمىزدى باستايمىز.

ءى كەزەڭ. بليس – تۋرنير

ءى كەزەڭدە ءار توپقا 5 جىلدامداتپا سۇراقتارىنان قويىلادى. سۇراققا «ءيا» نەمەسە «جوق» دەپ انىق-ناقتى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. ءار سۇراققا 10 ۇپايدان ەسەپتەلەدى. ۇپاي ساندارى باعالاۋ پاراعىنا جازىلادى.

سۇراقتار:
ءى توپقا:
1. جاۋتىكوۆ ورىنبەك 1911 جىلى دۇنيەگە كەلدى (ءيا)
2. 5ء-تى 0-گە بولگەندە شىعىندىسى 1 (جوق)
3. و.جاۋتىكوۆ قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاعىن 1976 جىلى يەلەندى (ءيا)
4. عاسىر - ەڭ ۇلكەن ۋاقىت ولشەمى بىرلىگى (ءيا)
5. و.جاۋتىكوۆ حيميا-بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى (جوق)

ءىى توپقا:
1. جاۋتىكوۆ ورىنبەك قارقارالى قالاسىنداعى مەكتەپتىڭ تۇلەگى (ءيا)
2. 16 سانىنىڭ كۆادراتى 256؟ (ءيا)
3. ۆەكتور باعىتتالماعان كەسىندى؟ (جوق)
4. و.جاۋتىكوۆ 1974 جىلى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىمي جانە تەحنيكا قايراتكەرى اتاعىن يەلەندى (ءيا)
5. ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى 3600-قا تەڭ (جوق)

ءىىى توپقا:
1. 8 سانىنىڭ كۆادراتى 56؟ (جوق)
2. بيىل و.جاۋتىكوۆ اتىنداعى مەكتەپكە 40 جىل (ءيا)
3. و.جاۋتىكوۆ 1962 جىلى قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى اتاندى. (ءيا)
4. 1974 جىلى و.جاۋتىكوۆكە رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىمي جانە تەحنيكا قايراتكەرى اتاعى بەرىلدى (جوق)
5. كۆادرات – بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن تىك ءتورتبۇرىش (ءيا)

ءىۇ توپقا:
1. 1961 جىلى و.جاۋتىكوۆ فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اتاعىن يەلەندى. (ءيا)
2. 2-گە قالدىقپەن بولىنەتىن ساندى جۇپ سان دەپ اتايمىز (جوق)
3. 0ء-دى 4-كە بولگەندە شىعىندىسى 4 (جوق)
4. و.جاۋتىكوۆ اتىنداعى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى قايروش بەكسەيىت ۇلى ماقىشوۆ (ءيا)
5. 15 سانىنىڭ كۆادراتى 175 (جوق)

ءىى كەزەڭ: تاڭداۋ-تابىس

ءىى كەزەڭدە 3 باعىت بويىنشا 4 دەڭگەيلىك تاپسىرما بەرىلىپ، ءار تاپسىرما 10-نان 40-قا دەيىنگى ۇپايمەن باعالانادى. جاۋاپ بەرە الماعان جاعدايدا سۇراق قارسىلاس كومانداعا وتەدى.

الگەبرا:
10 ۇپاي:
كەرى تريگونومەتريالىق فۋنكسيالاردى اتا. (اركسينۋس، ارككوسينۋس، اركتانگەنس، ارككوتانگەنس)
20 ۇپاي:
فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى (گيپەربولا)
30 ۇپاي:
ۆيەت تەورەماسى

40 ۇپاي:
فۋنكسيانىڭ انىقتالۋ وبلىسىن تاپ.
گەومەتريا:
10 ۇپاي:
پيفاگور تەورەماسى
(تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسىنىڭ كۆادراتى ونىڭ كاتەتتەرىنىڭ كۆادراتتارىنىڭ قوسىندىسى تەڭ بولادى)
20 ۇپاي:
رومب دەگەنىمىز نە؟
(بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن پاراللەلوگرامم)
30 ۇپاي:
تراپەسيانىڭ اۋدانى
تراپەسيانىڭ اۋدانى ونىڭ تاباندارىنىڭ جارىم قوسىندىسى مەن بيىكتىگىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ بولادى.
40 ۇپاي:
ءۇشبۇرىشتىڭ اۋدانى ءۇشىن گەرون فورمۋلاسى

شىعىس ماتەماتيكتەرى:
10 ۇپاي:
ول – الەمگە ايگىلى ويشىل، فيلوسوف، سوسيولوگ، ماتەماتيك، فيزيك، استرونوم، بوتانيك، لينگۆيستيك، لوگيكا جانە مۋزىكا زەرتتەۋشىسى (ءال-فارابي)
20 ۇپاي:
ول – قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (اسقار جۇمادىلدايەۆ)
30 ۇپاي:
ول – عالىم، فيزيكا–ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىمي جانە تەحنيكا قايراتكەرى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (ورىنبەك جاۋتىكوۆ)
40 ۇپاي:
ول – اكادەميك، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (مۇحتارباي وتەلبايەۆ)

ءىىى كەزەڭ: لوگيكالىق سۇراقتار
ءىىى كەزەڭ تاپسىرماسى بويىنشا سىزدەرگە لوگيكالىق تاپسىرمالار بەرىلەدى. سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن جاعدايدا 20 باللدىق ۇپايدى يەلەنەسىزدەر.

قىزىل ءتۇس
سۇراق: سۋرەتتە كولدەنەڭنەن جانە تىگىنەن ورنالاستىرىلعان جالپى ارىپتەردىڭ قوسىندىسى بەرىلگەن. ارىپتەردىڭ ساندىق ءمانىن تابىڭىزدار
س س س و 11
و ۋ و شش 13
شش ۋ شش شش 11
و و و س 9
8 21 8 7
جاۋابى:
3 3 3 2 11
2 8 2 1 13
1 8 1 1 11
2 2 2 3 9
8 21 8 7
س-3، و-2، شش-1، ۋ-8

سارى ءتۇس
سۇراق: سۋرەتتە كولدەنەڭنەن جانە تىگىنەن ورنالاستىرىلعان جالپى ارىپتەردىڭ قوسىندىسى بەرىلگەن. ارىپتەردىڭ ساندىق ءمانىن تابىڭىزدار

ت ت ت ت 28
ت ت ە ە 30
ە چ س ت 20
س س چ ە 16
25 19 20 30

جاۋابى:
7 7 7 7 28
7 7 8 8 30
8 2 3 7 20
3 3 2 8 16
25 19 20 30
ت-7، ە-8، چ-2، س-3

كوك ءتۇس
سۇراق: فيگۋرالار ساندارمەن بەلگىلەنگەن بولسا،

جاۋابى: 12

جاسىل ءتۇس
سۇراق:
سۇراقتا بەرىلگەن شارتقا بايلانىستى سۇراق بەلگىسىنىڭ ورنىنا سايكەس كەلەتىن ساندى تابىڭىز

جاۋابى: 1
ءىۇ كەزەڭ. «بەينەسۇراق»
ءىۇ كەزەڭ تاپسىرماسى بويىنشا سىزدەرگە بەينەسۇراق قويىلادى. سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن جاعدايدا 30 باللدىق ۇپايدى يەلەنەسىزدەر. جاۋاپ بەرە الماعان جاعدايدا سۇراق قارسىلاس كومانداعا وتەدى.

1. بۇلدىرىقوۆا بالعىن – كوللەدجدىڭ «نەگىزگى ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى» ماماندىعىنىڭ م-ل-10 توبىنىڭ ستۋدەنتى
سۇراق:
اكادەميك ورىنبەك جاۋتىكوۆتىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان ەڭ العاش قازاق تىلىندەگى وقۋلىعى جانە ول قاي جىلى جارىق كورگەن؟
جاۋابى:
«ماتەماتيكالىق اناليز كۋرسى» 1958 جىل

2. ماحامبەتوۆا اسەم – كوللەدجدىڭ باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ (ماتەماتيكا)» ماماندىعىنىڭ بم-ل-09 توبىنىڭ ستۋدەنتى
سۇراق:
و.جاۋتىكوۆ قانداي ماراپاتتارعا يە بولعان؟
جاۋابى:
ورىنبەك جاۋتىكوۆ عىلىمي-پەداگوگيكالىق كادرلاردى دايارلاعانى ءۇشىن وكتيابر ريەۆوليۋسياسى، ەكى رەت «قۇرمەت بەلگىسىمەن»، قازاق كسر جوعارى كەڭەسى پرەزەديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان

3. ءجانابىلوۆا ءۇمىتاي – كوللەدجدىڭ باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ (ماتەماتيكا)» ماماندىعىنىڭ بم-ل-09 توبىنىڭ ستۋدەنتى
سۇراق:
ورىنبەك جاۋتىكوۆ قانداي جوعارعى وقۋ ورىندارىن ءتامامداعان؟
جاۋابى:
اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن جانە سانكت-پەتەربۋرگ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءتامامداعان

4. ءالي مەيىرىمكۇل – كوللەدجدىڭ «نەگىزگى ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى» ماماندىعىنىڭ م-ل-10 توبىنىڭ ستۋدەنتى
سۇراق: ورىنبەك جاۋتىكوۆتىڭ نەگىزگى عىلىمي ەڭبەكتەرى قانداي سالالارعا ارنالعان؟

جاۋابى:
نەگىزگى عىلىمي ەڭبەكتەرى قوزعالىستىڭ ورنىقتىلىق تەورياسىنا، ماتەماتيكا، فيزيكا تەڭدەۋلەرىنە، ديففەرەنسيالدىق تەڭدەۋلەردىڭ شەكسىز جۇيەلەرىنە، تەوريالىق جانە قولدانبالى مەحانيكاعا، ماتەماتيكا تاريحى مەن ونىڭ مەتودولوگياسىنا ارنالعان.

V كەزەڭ. پراكتيكالىق تاپسىرمالار

ءۇ كەزەڭدە 4 توپقا 4 ەسەپ بەرىلەدى. ەسەپتى شىعارا العان توپ 20 ۇپايدى يەلەنەدى. بەرىلەتىن ۋاقىت 2 مينۋت

Vءى كەزەڭ. فينال. كاپيتاندار سايىسى

فينالدا كوماندا كاپيتاندارى ويىنىڭ ۇشقىرلىعىمەن سىنعا تۇسەدى. كاپيتاندارعا «راندروۋۆەن» ءادىسى ارقىلى «ماتەماتيكا» ءسوزى بەرىلەدى. سوڭعى ارىپىنەن ماتەماتيكالىق تەرمين ءسوز جازىپ، جالعاستىرا بەرەمىز. ءار ءسوز 10 ۇپايعا باعالانادى.
مىسالى: شەڭبەر-راديۋس-سەكتور-راديان-.....
بەرىلەتىن ۋاقىت 1 مينۋت.

وسىمەن بۇل سايىستى تامامداساق،
بۇل جايدى ايتامىز با جامان بولساق؟
ۇيرەندىك بىلمەگەندى وسى جولى،
تاعى دا ۇيرەنەمىز امان بولساق! - دەي وتىرىپ، «ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر... جاۋتىكوۆ ورىنبەك احمەتبەك ۇلىنىڭ ماتەماتيكاعا قوسقان ۇلەسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى وليمپيادامىز دا ءوز مارەسىنە جەتتى.

سايىسىمىزدى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءسوز كەزەگىن سايىستى تۇگەل باقىلاپ، توپتارعا ءار كەزەڭ بويىنشا باعا بەرىپ وتىرعان ءادىل قازىلار القاسىنا بەرەمىز.
زەيىن قويىپ تىڭداعاندارىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىز.