InfoHub Logo

جاڭا عاسىردىڭ جارقىن جولىنا قادام باسقان ۇرپاقتىڭ بۇگىنگىنى تانىپ ءبىلۋى كەشەگى تاريحىمىزدى جەتە بىلۋىمەن ساباقتاساتىنى دالەلدەنە تۇسەتىن ششىعارمالارىنىڭ ءبىرى-“اباي جولى”رومان-ەپوپەياسى. ەلىمدى تانىتۋ بارىسىندا كوكەيىمدە “ءوز ەلىمدى ۇشپاققا، ياعني الەمگە قالاي شىعارامىن؟الەمنىڭ تەرەزەسى تەڭ، قاتارلى جۇرتتارىنىڭ قاتارىنا قالاي قوسامىن؟” دەگەن حاكىم ابايدىڭ ويىن سان ساققا بولگەن ماسەلە مەنى دە تولعاندىرۋدا. ەگەر دە مۇحتار اتامىزدىڭ وسى ءتول تۋىندىسى بولماسا، سۇراقتارىما جاۋاپ تاپپاي دال بولار ەدىم.

شىعارما اباي جايلى بولعانىمەن، ونىڭ بەينەسى بۇكىل قازاق قوعامىنىڭ جارتى عاسىرلىق دامۋ جولىنداعى ۇدەرىسى، كۇرەسى، ابايدىڭ ءوسۋ جولى ارقىلى حالىقتىڭ رۋحاني ءوسۋى، كەمەلدەنۋى قاتار ورىلە تارتىمدى بەينەلەنەدى. اباي ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭى، رۋحاني بيىكتىك ولشەمى ءسوز بولادى. ''اباي سەكىلدى وي-ارمانى ازات، شەتسىز اقىندىق، شەكسىز ادامدىق تۇلعانىڭ ءوزىن قورشاعان ەسكى زامان جەتەگىندە قالعان توپپەن تارتىسقا ءتۇسۋى جانە مۇنداعى سيرەك ۇشىراساتىن جاڭالىق پەن تازالىق اباي بەينەسىن كۇللى دۇنيەگە پاش ەتكەندەي''، - دەپ ايتقان ش. ايتماتوۆتىڭ ءوي-تۇيىنىن قورىتىندىلاعاندا، اباي اقىندىعىنىڭ قوس ارناسى- ۇلتتىق ءسوز ونەرىنىڭ، ورىس، باتىس ادەبيەتىنىڭ اسەرى تەرەڭ اشىلاتىنىن كورەمىز.

شىعارمادا ەكى ءتۇرلى رەسەيدىڭ كەلبەتىن تانىتاتىن بەينەلەر بار. اباي دۇنيەتانىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا وزىق ويلى، حالىقشىل زيالى قاۋىمنىڭ زور ىقپالى بولعانى ءومىر شىندىعىنا  سايكەس كورسەتىلگەن. بيلىكتە وتىرعان بيلەۋشىلەر  وزبىر پاتشالىق وكىلدى تانىتسا، ال ەكىنشىسى اباي ويلاس، ورىس حالقىنىڭ ادال ۇلدارىنىڭ ۇنامدى بەينەسى كوركەم، تارتىمدى سۋرەتتەلەدى.

شىعارمادا ءتۇرلى تاقىرىپتار، تاپتىق-كەرەعارلىق تارتىستار، ايەل تەڭسىزدىگى تاعى دا باسقا ماسەلەلەر كوكتەي وتە، ىشتەي بىرىكتىرىلگەن. قازاق جۇرتىنىڭ ءبىر عاسىرلىق  ءومىرىن  جان-جاقتى تۇرمىس-سالتتىق، ادەت-عۇرىپتىق، نانىم-سەنىمدەرى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار  مول سۋرەتتەلگەن. شىعارما مىزعىماس  ءسالت-داستۇردىڭ، ۇلتتىق قۇنىلىقتاردىڭ سيمۆولى بولعان ادامدارمەن الەمگە پاش ەتىلدى، ءدۇيىم جۇرتقا ءماشھۇر بولدى. مىنە، سوندىقتان دا  ‘’اباي جولى ’’-قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، الەمدىك ادەبيەتتىڭ دە ۇزدىك تۋىندىسى. ول قاشان دا، قاي كەزەڭدە بولسىن، تاريحي ءھام كوركەمدىك شىعارما بولىپ قالا بەرەدى.

رومان جانرىنىڭ بارلىق قاسيەتى ۇيلەستىرىلگەن ازاماتتىق پەن كۇرەسكەر قايراتكەرلىگى بىتە قايناسقان شىعارمادا پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي جانرى ءبىر ارنادا توعىسقان.

“اباي تىنىسى-زامان تىنىسى، حالىق ءۇنى” دەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ پىكىرىن سول زامانداعى ءومىر قۇبىلىستارى ابايدىڭ جارتى عاسىرلىق ءومىرىنىڭ تولىق تۇرمىسىن تانىتادى، ول قازاقتىڭ دامىعان جاڭا ۇلتتىق ادەبيەتى مەن ءتىلىن بايىتۋعا ۇلەس قوستى. ’’قالىڭ ەلىم، قازاعىم’’ ءوز حالقىنىڭ بولاشاعىنا كوپ الاڭداعان ابايدىڭ ازاماتتىق  تۇلعاسى  مەن ەستەتيكالىق تالعامىن م. اۋەزوۆ سۋرەتتەپ، قايتالانباس بەينەنى جاساۋدا ابايدىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى جارقىن بولاشاقتىڭ كەپىلى ىسپەتتەس ەكەندىگىن تاعى دا ءبىر دالەلدەپ ءوتتى.

ورىنداعان: ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى بوگەنباي الما

جەتەكشىسى: قازاقستان تاريح كافەدراسىنىڭ دوسەنتى دجولدىبايەۆا ۋ. م.

---