مەكتەپ تاجىريبەسىنە وزگەرىس قاجەتتىلىگىن نەگىزدەۋ ءۇشىن شەتەلدىڭ وزىق ادىستەرى
مەكتەپ تاجىريبەسىنە وزگەرىس قاجەتتىلىگىن نەگىزدەۋ ءۇشىن شەتەلدىڭ وزىق ادىستەرى
ءححى عاسىر الەمدەگى ءتۇرلى وزگەرىستەرگە نەگىزدەلگەن. ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ داۋىرلەۋ كەزەڭى بەلەڭ الىپ تۇرعان زاماندا، ءبىلىم سالاسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ ويى ۇشقارى ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن ءمۇعالىمنىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ول ءۇشىن مۇعالىمگە تولىققاندى جاعداي جاسالۋى كەرەك. قازىرگى كەزەڭدە الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى وزگەرىستەر بارلىعىمىزدى ءبىر جاعىنان الاڭداتىپ ءبىر جاعىنان قىزىقتىرىپ وتىر. ءبىز ونى قابىلداي وتىرىپ، ورىنداۋعا مىندەتتىمىز دەپ ويلايمىن.
ءبىلىم مەن تاربيە جۇمىسىن دامىتۋدا قانشا قيىندىق بولعانىنا قاراماستان الەم ەلدەرى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءتۇرلى رەفورمالار جۇرگىزىپ جاتىر. ءبىز سول رەفورمالاردى ورىنداۋ ماقساتىندا وسى وقىتۋداعى كەمبريدج ءتاسىلىن مەڭگەرىپ، جاڭالىقتاردى قولداپ وتىرۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدا وڭ وزگەرىستەر سەرپىن الادى. جالپى قوعام دامۋىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تىڭ جاڭالىقتار ءارتۇرلى ماقساتتاردى كوزدەپ، ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن ەنگىزىلۋدە. ءار ەلدىڭ رەفورمالارى ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىزگە دە تىڭ سەرپىن بەرۋدە. بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ ساپالى، بىرەگەي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى بار.
ال ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى دەگەنىمىز ەكونوميكالىق جانە عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىڭ كوزى، مەملەكەت پەن قوعام دامۋىنىڭ كەپىلى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەنجەلەپ قالۋ ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا كەرى اسەر ەتەرى حاق. سول ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ارينە، ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋىمىز قاجەت. قاي زەرتتەۋلەرگە قاراساق تا، ەلىمىزدىڭ وقۋشىلارى دۇنيەجۇزىلىك TIMSS - 2007، PIZA - 2009، 2012 ساراپتامالارىندا ەڭ تومەنگى ناتيجەنى كورسەتكەن. ال ۇبت قورىتىندىسىنا كەلسەك، تۇلەكتەردىڭ 52 پايىزىنىڭ ءبىلىمى قاناعاتتانارلىقسىز دەڭگەيدە. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وقۋشىلارعا رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە مەن مىقتى ءبىلىم بەرۋ كەرەك. وسى جولدا وزىق تاجىريبەلەر مەن وقىتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ەنگىزۋدىڭ ماڭىزى زور. وقىتۋداعى جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرگە ءمان بەرىپ، ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارى ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن ەكسپەريمەنت قاجەت. دامىعان ەلدەردىڭ بارلىعىندا رەفورما تەك ەكسپەريمەنت ارقىلى جۇزەگە اسادى.
وقۋشىلارى تۇراقتى تۇردە ەڭ جوعارى ناتيجە كورسەتىپ وتىرعان فينليانديا، جۇڭگو، جاپونيا، گەرمانيا، سينگاپۋر سەكىلدى تاعى باسقا ەلدەردە ءبىلىم ەڭ باستىسى ساپاسى جاعىنان بارىنشا دامىعان. مىسالى جاپون ەلىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الەمدە العاشقىلاردىڭ قاتارىندا. «سەبەبى نەدە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك، كۇنشىعىس ەلى 12 - جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە جارتى عاسىر بۇرىن كوشكەن. مەكتەپتە وقۋ اپتاسى بەس كۇن. وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتە ءوزىن جاقسى سەزىنۋىنە تولىق جاعداي جاسالعان، بالالاردى بالاباقشامەن قامتاماسىز ەتۋ، ءبىلىم جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، جوعارى بىلىممەن قامتۋ سەكىلدى شەشۋشى ماسەلەلەر بويىنشا الدىڭعى قاتاردا. بۇگىنگى جاپون مەكتەبى ءار بالاعا ەڭ الدىمەن ەلدىڭ ۇلتتىق رۋحىن دارىپتەيدى، ەكىنشىدەن، ادامگەرشىلىكتىڭ ءتيىستى نورمالارىن قالىپتاستىرادى، ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق مىنەز - قۇلىق بەلگىلەرىن سىڭىرەدى. مىنە ءۇش ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاپون مەكتەپتەرىنىڭ وقۋ جوسپارىندا ءارتۇرلى گۋمانيتارلىق پاندەردى وقىتۋعا كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى. ناتيجەسىندە، وقۋشىنىڭ ەركىن سويلەۋ، شاپشاڭ ويلاۋ، شىعارماشىلىق ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارى داميدى.
تارقاتىپ ايتار بولسام، وقۋشىنىڭ وزىندىك پىكىرى قالىپتاسىپ، ءوزىن قوعامنىڭ اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا دەگەن وزىندىك كوزقاراسى مەن جۇيەلى ويلاۋ قابىلەتى داميدى. جاپوندىقتاردىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى نەگىزگى ۇستانىمدارىن تانىپ - بىلگەن سوڭ، بۇلاردىڭ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا دا جات ەمەستىگىن ءتۇسىندىم. «تاڭ شاپاعى» ەلىندە ءبىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋ بىزگە قاراعاندا 20 ەسە ارتىق. وندا 9 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ اقىسىز جۇزەگە اسىرىلادى. ال قالعان 3 جىلدا كاسىپكە بەيىمدەلەدى. باستاۋىش مەكتەپ 6 جىل، قالعان 3 جىلدا نەگىزگى مەكتەپتىڭ ءبىلىمى بەرىلەدى.
12 جىلدىقتى بىتىرگەن وقۋشى بەلگىلى ءبىر كاسىپ يەسى اتانادى. ءبىر قالاشىقتا تۇرسا دا قاتار بالالاردىڭ ءبىر مەكتەپكە بارۋى سيرەك كەزدەسەدى. ويتكەنى اركىم ءوز بەيىمىنە قاراي ءارتۇرلى مەكتەپتە وقيدى. مۇنىڭ تيىمدىلىگى وقۋشى ءوز مۇمكىندىگىن دامىتا وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر كاسىپتى جەتە مەڭگەرۋ ارقىلى جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك الادى. ولار بالانى «تەرەڭ ويلان، وزدىگىڭنەن شەشىم قابىلدا، قيىندىق تۋدىراتىن نارسەلەردىڭ وڭاي جولىن تاپ، ادەمىلىكتى ءتۇسىن، ءتۇر سيپاتىڭنان گورى جانىڭ سۇلۋ بولسىن، دەننىڭ ساۋلىعى بولسىن، وتە ءتوزىمدى، شىدامدى، كۇشتى بول» دەپ، قاراپايىم ۇستانىمدار ارقىلى تاربيەلەيدى. جاپوندىقتار وسى ۇستانىمداردى وقۋ ۇردىسىندە تۇراقتى پايدالانىپ، جۇزەگە اسىرادى. بۇل الەمدىك نانوتەحنولوگيانىڭ ەڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن جاساپ شىعارىپ جاتقان جاپوندىقتاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنەن انىق اڭعارىلادى. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ۇلتتىق تاربيەنىڭ ۇلاعاتىن شاكىرتتەر بويىنا ءسىڭىرۋدى، حالىقتىڭ سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرپىن ۇيرەتۋدى وقۋ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋگە ءمان بەرىلۋدە.
مۇنىڭ دالەلى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى ىسكە اسىپ، ەتنوپەداگوگيكا ماسەلەلەرىنە وڭ كوزقاراس قالىپتاسىپ كەلەدى. جاپون ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردى ءوز بىلىمىنە سەنۋگە، ءوز قيىنشىلىقتارىن ءوز كۇشتەرىمەن جەڭۋگە باۋليدى. ءوز بىلىمىمەن جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، كەيىن قىزمەتتە دە جوعارىلاي الادى. ال ءبىلىم الۋعا دەن قويماعان وقۋشىلار اقىلى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە تۇسكەنىمەن، قىزمەتتە وسۋىنە كەپىلدىك جوق. ءبىزدىڭ ەلدە وقۋشىلار كوبىنە ءوز قالاعان ماماندىقتارىنا تۇسە المايدى. بۇعان اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى تالداپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى شامالى. وسىنداي جۇرەك قالاۋىنان تىس ماماندىق يەسى بولعان مامان ەرتەڭگى كۇنى ءونىمدى ەڭبەك ەتپەيتىنى تاعى بار.
ءححى عاسىر الەمدەگى ءتۇرلى وزگەرىستەرگە نەگىزدەلگەن. ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ داۋىرلەۋ كەزەڭى بەلەڭ الىپ تۇرعان زاماندا، ءبىلىم سالاسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ ويى ۇشقارى ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن ءمۇعالىمنىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ول ءۇشىن مۇعالىمگە تولىققاندى جاعداي جاسالۋى كەرەك. قازىرگى كەزەڭدە الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى وزگەرىستەر بارلىعىمىزدى ءبىر جاعىنان الاڭداتىپ ءبىر جاعىنان قىزىقتىرىپ وتىر. ءبىز ونى قابىلداي وتىرىپ، ورىنداۋعا مىندەتتىمىز دەپ ويلايمىن.
ءبىلىم مەن تاربيە جۇمىسىن دامىتۋدا قانشا قيىندىق بولعانىنا قاراماستان الەم ەلدەرى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءتۇرلى رەفورمالار جۇرگىزىپ جاتىر. ءبىز سول رەفورمالاردى ورىنداۋ ماقساتىندا وسى وقىتۋداعى كەمبريدج ءتاسىلىن مەڭگەرىپ، جاڭالىقتاردى قولداپ وتىرۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدا وڭ وزگەرىستەر سەرپىن الادى. جالپى قوعام دامۋىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تىڭ جاڭالىقتار ءارتۇرلى ماقساتتاردى كوزدەپ، ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن ەنگىزىلۋدە. ءار ەلدىڭ رەفورمالارى ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىزگە دە تىڭ سەرپىن بەرۋدە. بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ ساپالى، بىرەگەي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى بار.
ال ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى دەگەنىمىز ەكونوميكالىق جانە عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىڭ كوزى، مەملەكەت پەن قوعام دامۋىنىڭ كەپىلى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەنجەلەپ قالۋ ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا كەرى اسەر ەتەرى حاق. سول ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ارينە، ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋىمىز قاجەت. قاي زەرتتەۋلەرگە قاراساق تا، ەلىمىزدىڭ وقۋشىلارى دۇنيەجۇزىلىك TIMSS - 2007، PIZA - 2009، 2012 ساراپتامالارىندا ەڭ تومەنگى ناتيجەنى كورسەتكەن. ال ۇبت قورىتىندىسىنا كەلسەك، تۇلەكتەردىڭ 52 پايىزىنىڭ ءبىلىمى قاناعاتتانارلىقسىز دەڭگەيدە. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وقۋشىلارعا رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە مەن مىقتى ءبىلىم بەرۋ كەرەك. وسى جولدا وزىق تاجىريبەلەر مەن وقىتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ەنگىزۋدىڭ ماڭىزى زور. وقىتۋداعى جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرگە ءمان بەرىپ، ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارى ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن ەكسپەريمەنت قاجەت. دامىعان ەلدەردىڭ بارلىعىندا رەفورما تەك ەكسپەريمەنت ارقىلى جۇزەگە اسادى.
وقۋشىلارى تۇراقتى تۇردە ەڭ جوعارى ناتيجە كورسەتىپ وتىرعان فينليانديا، جۇڭگو، جاپونيا، گەرمانيا، سينگاپۋر سەكىلدى تاعى باسقا ەلدەردە ءبىلىم ەڭ باستىسى ساپاسى جاعىنان بارىنشا دامىعان. مىسالى جاپون ەلىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الەمدە العاشقىلاردىڭ قاتارىندا. «سەبەبى نەدە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك، كۇنشىعىس ەلى 12 - جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە جارتى عاسىر بۇرىن كوشكەن. مەكتەپتە وقۋ اپتاسى بەس كۇن. وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتە ءوزىن جاقسى سەزىنۋىنە تولىق جاعداي جاسالعان، بالالاردى بالاباقشامەن قامتاماسىز ەتۋ، ءبىلىم جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، جوعارى بىلىممەن قامتۋ سەكىلدى شەشۋشى ماسەلەلەر بويىنشا الدىڭعى قاتاردا. بۇگىنگى جاپون مەكتەبى ءار بالاعا ەڭ الدىمەن ەلدىڭ ۇلتتىق رۋحىن دارىپتەيدى، ەكىنشىدەن، ادامگەرشىلىكتىڭ ءتيىستى نورمالارىن قالىپتاستىرادى، ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق مىنەز - قۇلىق بەلگىلەرىن سىڭىرەدى. مىنە ءۇش ماقساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاپون مەكتەپتەرىنىڭ وقۋ جوسپارىندا ءارتۇرلى گۋمانيتارلىق پاندەردى وقىتۋعا كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى. ناتيجەسىندە، وقۋشىنىڭ ەركىن سويلەۋ، شاپشاڭ ويلاۋ، شىعارماشىلىق ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارى داميدى.
تارقاتىپ ايتار بولسام، وقۋشىنىڭ وزىندىك پىكىرى قالىپتاسىپ، ءوزىن قوعامنىڭ اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا دەگەن وزىندىك كوزقاراسى مەن جۇيەلى ويلاۋ قابىلەتى داميدى. جاپوندىقتاردىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى نەگىزگى ۇستانىمدارىن تانىپ - بىلگەن سوڭ، بۇلاردىڭ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا دا جات ەمەستىگىن ءتۇسىندىم. «تاڭ شاپاعى» ەلىندە ءبىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋ بىزگە قاراعاندا 20 ەسە ارتىق. وندا 9 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ اقىسىز جۇزەگە اسىرىلادى. ال قالعان 3 جىلدا كاسىپكە بەيىمدەلەدى. باستاۋىش مەكتەپ 6 جىل، قالعان 3 جىلدا نەگىزگى مەكتەپتىڭ ءبىلىمى بەرىلەدى.
12 جىلدىقتى بىتىرگەن وقۋشى بەلگىلى ءبىر كاسىپ يەسى اتانادى. ءبىر قالاشىقتا تۇرسا دا قاتار بالالاردىڭ ءبىر مەكتەپكە بارۋى سيرەك كەزدەسەدى. ويتكەنى اركىم ءوز بەيىمىنە قاراي ءارتۇرلى مەكتەپتە وقيدى. مۇنىڭ تيىمدىلىگى وقۋشى ءوز مۇمكىندىگىن دامىتا وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر كاسىپتى جەتە مەڭگەرۋ ارقىلى جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك الادى. ولار بالانى «تەرەڭ ويلان، وزدىگىڭنەن شەشىم قابىلدا، قيىندىق تۋدىراتىن نارسەلەردىڭ وڭاي جولىن تاپ، ادەمىلىكتى ءتۇسىن، ءتۇر سيپاتىڭنان گورى جانىڭ سۇلۋ بولسىن، دەننىڭ ساۋلىعى بولسىن، وتە ءتوزىمدى، شىدامدى، كۇشتى بول» دەپ، قاراپايىم ۇستانىمدار ارقىلى تاربيەلەيدى. جاپوندىقتار وسى ۇستانىمداردى وقۋ ۇردىسىندە تۇراقتى پايدالانىپ، جۇزەگە اسىرادى. بۇل الەمدىك نانوتەحنولوگيانىڭ ەڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن جاساپ شىعارىپ جاتقان جاپوندىقتاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنەن انىق اڭعارىلادى. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ۇلتتىق تاربيەنىڭ ۇلاعاتىن شاكىرتتەر بويىنا ءسىڭىرۋدى، حالىقتىڭ سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرپىن ۇيرەتۋدى وقۋ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋگە ءمان بەرىلۋدە.
مۇنىڭ دالەلى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى ىسكە اسىپ، ەتنوپەداگوگيكا ماسەلەلەرىنە وڭ كوزقاراس قالىپتاسىپ كەلەدى. جاپون ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردى ءوز بىلىمىنە سەنۋگە، ءوز قيىنشىلىقتارىن ءوز كۇشتەرىمەن جەڭۋگە باۋليدى. ءوز بىلىمىمەن جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، كەيىن قىزمەتتە دە جوعارىلاي الادى. ال ءبىلىم الۋعا دەن قويماعان وقۋشىلار اقىلى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە تۇسكەنىمەن، قىزمەتتە وسۋىنە كەپىلدىك جوق. ءبىزدىڭ ەلدە وقۋشىلار كوبىنە ءوز قالاعان ماماندىقتارىنا تۇسە المايدى. بۇعان اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى تالداپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى شامالى. وسىنداي جۇرەك قالاۋىنان تىس ماماندىق يەسى بولعان مامان ەرتەڭگى كۇنى ءونىمدى ەڭبەك ەتپەيتىنى تاعى بار.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى جانە ىشكى قۇرىلعىلارى
