مەنىڭ، ۇستازدىق - اسىل مۇراتىم!
شىمكەنت قالاسى،
№50 ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى مەكتەپ-گيمنازياسى
ءمۇعالىمى يزەتوۆا حانىم
مەنىڭ، ۇستازدىق – اسىل مۇراتىم!
«ساعان قۇقىقتىق كومەك كەرەك پە؟» دەگەن تاقىرىپ اياسىندا مەكتەبىمىزدە ءبىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزىلۋدە. مەن سىنىپ جەتەكشى رەتىندە وقۋشىلارىما «قۇقىق» جانە «قۇقىقتىڭ ادامعا جۇكتەيتىن مىندەتتەرى» جونىندە ۇنەمى ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ كەلەمىن. وسىعان وراي، وقۋشىلارىما «سەنىڭ قۇقىعىڭ - مەنىڭ قۇقىعىم»، «ءوز قۇقىعىڭدى بىلەسىڭ بە؟»، «مەنىڭ وتباسىم» دەگەن سياقتى تاقىرىپتاردا شىعارمالار جازدىرتىپ ولاردىڭ قۇقىقتىق ساناسىنىڭ ءوسۋ دەڭگەيىن باعامداپ وتىرامىن. سونىمەن قاتار، بۇۇ-ى قابىلداعان «بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا» دەگەن نە؟ (كونۆەنسيا – لاتىننىڭ «convention»، قازاقشا «كەلىسىم»، «شارت» دەگەن ءسوزى) قازاقستاننىڭ ول كەلىسىمدى ماقۇلداعانداعى ماقساتى قانداي؟، - دەگەندەي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كەلەمىن. بالالار وزدەرىنىڭ تەك اتا-اناسىنىڭ عانا ەمەس مەملەكەت تاراپىنان دا قاداعالاۋدا ەكەنىن، قوعامعا قاجەتتىلىگىن سەزىنۋى – بۇل ولاردىڭ ەلجاندىلىق، مەملەكەتشىلدىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولارى انىق.
ەلباسىمىز باس بولىپ ۇكىمەتىمىز بالالار قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاجەتتى بيلىكتىڭ قۇرىلىمدارىنا بۇرىن بولماعان جاڭا قارقىن بەرىپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق ورتالىقتاردا عانا قالىپ قويماي، وبلىس ورتالىقتارى مەن اۋماقتاردا بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى قوزعالىستىڭ قارقىن الا باستاعانى بىزدەردەن، ياعني، مۇعالىمدەردەن ناقتى ءىس-شارالاردىڭ دالەلدەمەسى رەتىندە مالىمەتتەردىڭ جانە ناقتى ىس-ارەكەتتەردىڭ ءجيى تالاپ ەتىلۋىنەن بايقالادى. بۇل، مەملەكەتىمىزدىڭ ەرتەڭگى تۇتقاسى بولار ازاماتتارىمىزدىڭ بۇگىنگى قامسىز بالالىق شاعىن قامتاماسىز ەتىپ، ەركىن ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىنا كەپىل بولارلىق ەلدىگىمىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيى جوعارىلاعانىنىڭ ايقىن كورىنىسىنە اينالىپ وتىر.
اسىرەسە، ۇستىمىزدەگى وقۋ جىلى مەن جاڭا جىلدىڭ باسىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى ءىس-شارالاردىڭ جاندانۋىنا ۇستىمىزدەگى جىلى قاڭتاردىڭ 30-ى كۇنى استانادا قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل اسقار شاكىروۆ، نورۆەگيا كورولدىگىنىڭ ەلشىسى داگ مالمەر حالۆورسەن جانە قازاقستانداعى يۋنيسەف وكىلىنىڭ ورىنباسارى رادوسلاۆ جەكاح بالالار قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىنداعى بىرلەسكەن جوبانى ىسكە اسىرۋ جونىندە كەلىسىمگە قول قويۋى دا ىقپال ەتكەن بولار. وسى كەلىسىمگە بايلانىستى ب ا ق كونفەرەنسياسىندا رادوسلاۆ جەكاح، قازاقستانداعى يۋنيسەف وكىلىنىڭ ورىنباسارى:
- كەز-كەلگەن بالانى قاتىگەزدىك پەن زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ قاجەت. سوندىقتان، ءبىز وسى ىسكە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسقىمىز كەلەدى. كوپتەگەن ەلدەر بۇل قۇجاتقا قول قويدى. قازاقستاندا دا اتالعان قۇجات بارلىق ايماقتاردا جۇمىس ىستەيتىن بولادى، - دەسە،
اسقار شاكىروۆ، قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل:
- ءبىز ءوز الدىمىزعا بىرنەشە مىندەت قويىپ وتىرمىز. بىرىنشىدەن، قالالىق جەردە بالالاردىڭ قۇقىقتارى قانشالىقتى ساقتالىپ وتىر دەگەن ماسەلەنى زەرتتەۋ. ەكىنشىدەن، وقۋ ورىندارىندا، اسىرەسە مەكتەپتەردە بالالاردىڭ اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتى بولدىرماۋ. سونداي-اق ءبىز قۇقىقتارى قورعالماعان جانە ءىشىنارا ساقتالمايتىن بالالارعا كومەك كورسەتكىمىز كەلەدى، - دەگەن بولاتىن.
بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى العاشقى ۇيىم الەمدە 1919 جىلى پايدا بولىپ، 1924 جىلى – ۇلتتار ليگاسىنىڭ جەنيەۆا بالا قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراسياسى، 1959 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ بالا قۇقىقتارى دەكلاراسياسى قابىلدانعان. 1979 جىل حالىقارالىق بالا جىلى بولىپ جاريالاندى جانە تەك ون جىل وتكەننەن كەيىن عانا بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا قابىلداندى. كونۆەنسيانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى:
• ءومىر سۇرۋگە، ەسىمىنىڭ بولۋىنا، ازاماتتىققا جانە ت.ب. يە بولۋ قۇقىقتارى؛
• امان-ساۋ وتباسىلىق ءومىر قۇقىعى؛
• ءسابيدىڭ جەكە باسىنىڭ ەركىن دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇقىق؛
• دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، نىعايتۋ قۇقىعى
• ءبىلىم الۋ مەن مادەني دامۋ قۇقىعى؛
• توتەنشە جاعادايلاردا ءسابيدى قورعاۋ قۇقىقتارى تۋرالى بەكىتىلگەن.
بۇعان دەيىن دە قازاقستان رەسپۋبليكاسى بالالاردىڭ ەڭ ابزال مۇددەلەرىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىن كوزدەيتىن نەعۇرلىم ماڭىزدى كونۆەنسيالارعا قوسىلدى: بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا 1994 جىلى راتيفيكاسيالانعان بولاتىن. سودان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەملەكەتىمىز بالا قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى كوپتەگەن حالىقارالىق كونۆەنسيالار مەن حاتتامالارعا قول قويىپتى. ەلىمىزدە بىرتىندەپ بولسا دا بالالاردىڭ ءومىرىن جان-جاقتى قورعاۋ ءىسى جۇرگىزىلىپ كەلدى. مەملەكەتىمىزدە بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن كوميتەت تە، ونىڭ وبلىستىق دەپارتامەنتتەرى دە ارنايى ەرەجەلەرى بەكىتىلىپ جۇمىس جاساپ جاتىر.
ءقازىر، قوعام بولىپ ناقتى ىسكە كىرىسەتىن ۋاقىت كەلدى. اسىرەسە، مەكتەپ ۇجىمدارى مەن سىنىپ جەتەكشىلەرىنىڭ اتقاراتىن ءىسى مەن كوتەرەتىن جۇگى جەڭىل ەمەس. مەكتەپ جاسىنداعى بالالارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستا بولاتىن سىنىپ جەتەكشى – وقۋشىلاردىڭ ءار ءبىر جارىق كۇنىنىڭ جارتى بولىگىندەگى ىس-ارەكەتىنىڭ كۋاگەرى، باقىلاۋشىسى جانە بالانىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ باعىتىن باعامداۋشى ەرەكشە تۇلعا. سىنىپ جەتەكشى جۇمىسىنىڭ جاۋاپتىلىعىن كۇشەيتەتىن تاعى ءبىر قىرى، ول - سىنىپ وقۋشىلارى مەن سىنىپقا ساباق بەرەتىن ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ جانە مەكتەپ پەن اتا-انالاردىڭ اراسىنداعى دانەكەر. مەكتەپتە بالا تاربيەسىندەگى ناقتى ىس-ارەكەت ەتۋشى - سىنىپ جەتەكشى بولسا، وتباسىدا بالا مىنەز-قۇلقىنىڭ ىرگەتاسىن قالايتىن اتا-انا. اتا-انا مەن سىنىپ جەتەكشى مۇددەلەس ەكەندىكتەرىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارماۋى ءتيىس. ەكى جاق ىنتىماقتاسا وتىرىپ ارەكەت ەتۋى -مىندەت. سىنىپ جەتەكشى بالامەن دە، اتا-انامەن دە رۋحاني-اعارتۋشىلىق جانە پەداگوگيكا-پسيحولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزۋگە ءماجبۇر. ويتكەنى، مەكتەپتە وقيتىن بالالاردىڭ وتباسىلىق-الەۋمەتتىك دەڭگەيلەرى سان قىرلى بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان سىنىپقا جەتەشىكشىلىك ەتۋدىڭ قۇزىرەتتىك اۋقىمى مەن الەۋمەتتىك ماڭىزىنا مەملەكەت كوبىرەك كوڭىل ءبولۋى كەرەك. بالالار قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ جۇمىسى ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن ءالى دە بولسا مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ قىزمەتىن جانداندىراتىن زاڭنامالىق وزگەرىستەر جاساۋ قاجەت دەپ بىلەمىن. بۇل تاقىرىپ بيلىك قاپەرىنە جەكە ۇسىنىس رەتىندە ماقالا جازۋدى قاجەت ەتەدى. قازىرگى ءسوزىمنىڭ ارقاۋى بولىپ وترعان «بالالار قۇقىقتارىن قانشالىقتى بىلەدى جانە ولاردىڭ قۇقىقتارى قاجەتتى دەڭگەيدە قورعالىپ وتىر ما؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپتى «يا، بالالار قۇقىقتارىن بىلەدى جانە مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىن سەزىنىپ كەلەدى» دەر ەدىم.
قازاق حالقى ەجەلدەن-اق بالا تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرگەن. «بالاڭ جاقسى بولسا ەسىكتەگى باسىڭدى تورگە سۇيرەر، جامان بولسا، توردەگى باسىڭدى ەسىككە سۇيرەر» دەگەن حالىق دانالىعى ءوزىنىڭ ءمانىن جويماق ەمەس. جارقىن بولاشاقتىڭ ازاماتتارىن تاربيەلەپ، ەلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ازامات ەكەنىمدى، ءوز ماماندىعىمدى ماقتانىش ەتەمىن. مەكتەپكە كەزدەيسوق كەلە سالعان ادام بولماعاندىقتان، بالالارعا بەرگەن ءبىلىمىم مەن تاربيەم تەككە كەتەر دەپ ويلامايمىن. الايدا، قوعامدىق قۇرىلىستىڭ وزگەرۋى، ينفورماسيالىق-اقپاراتتىق زاماننىڭ ەسىگى ايقارا اشىلىپ، جاھاندانۋ ۇدەرىسى بەلەڭ الۋى – دامۋ مەن قاتار كەرى اسەرىن دە الىپ كەلىپ وتىرعانى انىق. بالالار اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىق، قىز بالالاردىڭ ەرتە جىنىستىق قاتىناسقا تۇسۋىنەن تۋىندايتىن زارداپتار، وزىنە-وزى قول جۇمساۋدىڭ (سۋيسيد) جيىلەۋى جانە سۋىق قارۋ قولدانۋدان ومىرلەردىڭ ەرتە قيىلۋى سەكىلدى قاسىرەتتەردىڭ الدىن الۋدا ءار ءبىر قازاقستاندىق جاۋاپتىلىعىن تەرەڭ سەزىنسە. قازاقتىڭ ءار ءبىر وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتى ارتسا جانە ءار ءبىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ، اسىرەسە، رۋحاني-ادامگەرشىلىك جانە يماندىلىق تاربيەسىنە جاۋاپتىلىعىن ارتتىرىپ ارەكەت ەتسە - مەلەكەتىمىز وركەنيەتتى ەلدەر ساناتىندا بولارى انىق. بارىمىزدى باعالاي، جوعىمىزدىڭ ورنىن تولتىرۋ تەك ءوز قولىمىزدا ەكەنىن قوعامىمىزدىڭ ءار ءبىر ازاماتى (الەۋمەتتىك دەڭگەيىنە، شەن-شەكپەنىنە قاراماستان) تۇسىنسە «بالا – بولاشاعىمىز» دەگەن اسىل مۇراتىمىز جۇزەگە اسار ەدى. مەنىڭ، ۇستازدىق اسىل مۇراتىم – ەلىمنىڭ كەلەشەك تۇتقاسى دا كىرپىشى دە بولا الاتىن ازامات تاربيەلەۋ.
№50 ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى مەكتەپ-گيمنازياسى
ءمۇعالىمى يزەتوۆا حانىم
مەنىڭ، ۇستازدىق – اسىل مۇراتىم!
«ساعان قۇقىقتىق كومەك كەرەك پە؟» دەگەن تاقىرىپ اياسىندا مەكتەبىمىزدە ءبىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزىلۋدە. مەن سىنىپ جەتەكشى رەتىندە وقۋشىلارىما «قۇقىق» جانە «قۇقىقتىڭ ادامعا جۇكتەيتىن مىندەتتەرى» جونىندە ۇنەمى ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ كەلەمىن. وسىعان وراي، وقۋشىلارىما «سەنىڭ قۇقىعىڭ - مەنىڭ قۇقىعىم»، «ءوز قۇقىعىڭدى بىلەسىڭ بە؟»، «مەنىڭ وتباسىم» دەگەن سياقتى تاقىرىپتاردا شىعارمالار جازدىرتىپ ولاردىڭ قۇقىقتىق ساناسىنىڭ ءوسۋ دەڭگەيىن باعامداپ وتىرامىن. سونىمەن قاتار، بۇۇ-ى قابىلداعان «بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا» دەگەن نە؟ (كونۆەنسيا – لاتىننىڭ «convention»، قازاقشا «كەلىسىم»، «شارت» دەگەن ءسوزى) قازاقستاننىڭ ول كەلىسىمدى ماقۇلداعانداعى ماقساتى قانداي؟، - دەگەندەي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كەلەمىن. بالالار وزدەرىنىڭ تەك اتا-اناسىنىڭ عانا ەمەس مەملەكەت تاراپىنان دا قاداعالاۋدا ەكەنىن، قوعامعا قاجەتتىلىگىن سەزىنۋى – بۇل ولاردىڭ ەلجاندىلىق، مەملەكەتشىلدىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولارى انىق.
ەلباسىمىز باس بولىپ ۇكىمەتىمىز بالالار قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاجەتتى بيلىكتىڭ قۇرىلىمدارىنا بۇرىن بولماعان جاڭا قارقىن بەرىپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق ورتالىقتاردا عانا قالىپ قويماي، وبلىس ورتالىقتارى مەن اۋماقتاردا بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى قوزعالىستىڭ قارقىن الا باستاعانى بىزدەردەن، ياعني، مۇعالىمدەردەن ناقتى ءىس-شارالاردىڭ دالەلدەمەسى رەتىندە مالىمەتتەردىڭ جانە ناقتى ىس-ارەكەتتەردىڭ ءجيى تالاپ ەتىلۋىنەن بايقالادى. بۇل، مەملەكەتىمىزدىڭ ەرتەڭگى تۇتقاسى بولار ازاماتتارىمىزدىڭ بۇگىنگى قامسىز بالالىق شاعىن قامتاماسىز ەتىپ، ەركىن ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىنا كەپىل بولارلىق ەلدىگىمىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيى جوعارىلاعانىنىڭ ايقىن كورىنىسىنە اينالىپ وتىر.
اسىرەسە، ۇستىمىزدەگى وقۋ جىلى مەن جاڭا جىلدىڭ باسىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى ءىس-شارالاردىڭ جاندانۋىنا ۇستىمىزدەگى جىلى قاڭتاردىڭ 30-ى كۇنى استانادا قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل اسقار شاكىروۆ، نورۆەگيا كورولدىگىنىڭ ەلشىسى داگ مالمەر حالۆورسەن جانە قازاقستانداعى يۋنيسەف وكىلىنىڭ ورىنباسارى رادوسلاۆ جەكاح بالالار قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىنداعى بىرلەسكەن جوبانى ىسكە اسىرۋ جونىندە كەلىسىمگە قول قويۋى دا ىقپال ەتكەن بولار. وسى كەلىسىمگە بايلانىستى ب ا ق كونفەرەنسياسىندا رادوسلاۆ جەكاح، قازاقستانداعى يۋنيسەف وكىلىنىڭ ورىنباسارى:
- كەز-كەلگەن بالانى قاتىگەزدىك پەن زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ قاجەت. سوندىقتان، ءبىز وسى ىسكە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسقىمىز كەلەدى. كوپتەگەن ەلدەر بۇل قۇجاتقا قول قويدى. قازاقستاندا دا اتالعان قۇجات بارلىق ايماقتاردا جۇمىس ىستەيتىن بولادى، - دەسە،
اسقار شاكىروۆ، قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل:
- ءبىز ءوز الدىمىزعا بىرنەشە مىندەت قويىپ وتىرمىز. بىرىنشىدەن، قالالىق جەردە بالالاردىڭ قۇقىقتارى قانشالىقتى ساقتالىپ وتىر دەگەن ماسەلەنى زەرتتەۋ. ەكىنشىدەن، وقۋ ورىندارىندا، اسىرەسە مەكتەپتەردە بالالاردىڭ اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتى بولدىرماۋ. سونداي-اق ءبىز قۇقىقتارى قورعالماعان جانە ءىشىنارا ساقتالمايتىن بالالارعا كومەك كورسەتكىمىز كەلەدى، - دەگەن بولاتىن.
بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى العاشقى ۇيىم الەمدە 1919 جىلى پايدا بولىپ، 1924 جىلى – ۇلتتار ليگاسىنىڭ جەنيەۆا بالا قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراسياسى، 1959 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ بالا قۇقىقتارى دەكلاراسياسى قابىلدانعان. 1979 جىل حالىقارالىق بالا جىلى بولىپ جاريالاندى جانە تەك ون جىل وتكەننەن كەيىن عانا بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا قابىلداندى. كونۆەنسيانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى:
• ءومىر سۇرۋگە، ەسىمىنىڭ بولۋىنا، ازاماتتىققا جانە ت.ب. يە بولۋ قۇقىقتارى؛
• امان-ساۋ وتباسىلىق ءومىر قۇقىعى؛
• ءسابيدىڭ جەكە باسىنىڭ ەركىن دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇقىق؛
• دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، نىعايتۋ قۇقىعى
• ءبىلىم الۋ مەن مادەني دامۋ قۇقىعى؛
• توتەنشە جاعادايلاردا ءسابيدى قورعاۋ قۇقىقتارى تۋرالى بەكىتىلگەن.
بۇعان دەيىن دە قازاقستان رەسپۋبليكاسى بالالاردىڭ ەڭ ابزال مۇددەلەرىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىن كوزدەيتىن نەعۇرلىم ماڭىزدى كونۆەنسيالارعا قوسىلدى: بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا 1994 جىلى راتيفيكاسيالانعان بولاتىن. سودان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەملەكەتىمىز بالا قۇقىقتارىن قورعاۋعا قاتىستى كوپتەگەن حالىقارالىق كونۆەنسيالار مەن حاتتامالارعا قول قويىپتى. ەلىمىزدە بىرتىندەپ بولسا دا بالالاردىڭ ءومىرىن جان-جاقتى قورعاۋ ءىسى جۇرگىزىلىپ كەلدى. مەملەكەتىمىزدە بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن كوميتەت تە، ونىڭ وبلىستىق دەپارتامەنتتەرى دە ارنايى ەرەجەلەرى بەكىتىلىپ جۇمىس جاساپ جاتىر.
ءقازىر، قوعام بولىپ ناقتى ىسكە كىرىسەتىن ۋاقىت كەلدى. اسىرەسە، مەكتەپ ۇجىمدارى مەن سىنىپ جەتەكشىلەرىنىڭ اتقاراتىن ءىسى مەن كوتەرەتىن جۇگى جەڭىل ەمەس. مەكتەپ جاسىنداعى بالالارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستا بولاتىن سىنىپ جەتەكشى – وقۋشىلاردىڭ ءار ءبىر جارىق كۇنىنىڭ جارتى بولىگىندەگى ىس-ارەكەتىنىڭ كۋاگەرى، باقىلاۋشىسى جانە بالانىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ باعىتىن باعامداۋشى ەرەكشە تۇلعا. سىنىپ جەتەكشى جۇمىسىنىڭ جاۋاپتىلىعىن كۇشەيتەتىن تاعى ءبىر قىرى، ول - سىنىپ وقۋشىلارى مەن سىنىپقا ساباق بەرەتىن ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ جانە مەكتەپ پەن اتا-انالاردىڭ اراسىنداعى دانەكەر. مەكتەپتە بالا تاربيەسىندەگى ناقتى ىس-ارەكەت ەتۋشى - سىنىپ جەتەكشى بولسا، وتباسىدا بالا مىنەز-قۇلقىنىڭ ىرگەتاسىن قالايتىن اتا-انا. اتا-انا مەن سىنىپ جەتەكشى مۇددەلەس ەكەندىكتەرىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارماۋى ءتيىس. ەكى جاق ىنتىماقتاسا وتىرىپ ارەكەت ەتۋى -مىندەت. سىنىپ جەتەكشى بالامەن دە، اتا-انامەن دە رۋحاني-اعارتۋشىلىق جانە پەداگوگيكا-پسيحولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزۋگە ءماجبۇر. ويتكەنى، مەكتەپتە وقيتىن بالالاردىڭ وتباسىلىق-الەۋمەتتىك دەڭگەيلەرى سان قىرلى بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان سىنىپقا جەتەشىكشىلىك ەتۋدىڭ قۇزىرەتتىك اۋقىمى مەن الەۋمەتتىك ماڭىزىنا مەملەكەت كوبىرەك كوڭىل ءبولۋى كەرەك. بالالار قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ جۇمىسى ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن ءالى دە بولسا مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ قىزمەتىن جانداندىراتىن زاڭنامالىق وزگەرىستەر جاساۋ قاجەت دەپ بىلەمىن. بۇل تاقىرىپ بيلىك قاپەرىنە جەكە ۇسىنىس رەتىندە ماقالا جازۋدى قاجەت ەتەدى. قازىرگى ءسوزىمنىڭ ارقاۋى بولىپ وترعان «بالالار قۇقىقتارىن قانشالىقتى بىلەدى جانە ولاردىڭ قۇقىقتارى قاجەتتى دەڭگەيدە قورعالىپ وتىر ما؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپتى «يا، بالالار قۇقىقتارىن بىلەدى جانە مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىن سەزىنىپ كەلەدى» دەر ەدىم.
قازاق حالقى ەجەلدەن-اق بالا تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرگەن. «بالاڭ جاقسى بولسا ەسىكتەگى باسىڭدى تورگە سۇيرەر، جامان بولسا، توردەگى باسىڭدى ەسىككە سۇيرەر» دەگەن حالىق دانالىعى ءوزىنىڭ ءمانىن جويماق ەمەس. جارقىن بولاشاقتىڭ ازاماتتارىن تاربيەلەپ، ەلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ازامات ەكەنىمدى، ءوز ماماندىعىمدى ماقتانىش ەتەمىن. مەكتەپكە كەزدەيسوق كەلە سالعان ادام بولماعاندىقتان، بالالارعا بەرگەن ءبىلىمىم مەن تاربيەم تەككە كەتەر دەپ ويلامايمىن. الايدا، قوعامدىق قۇرىلىستىڭ وزگەرۋى، ينفورماسيالىق-اقپاراتتىق زاماننىڭ ەسىگى ايقارا اشىلىپ، جاھاندانۋ ۇدەرىسى بەلەڭ الۋى – دامۋ مەن قاتار كەرى اسەرىن دە الىپ كەلىپ وتىرعانى انىق. بالالار اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىق، قىز بالالاردىڭ ەرتە جىنىستىق قاتىناسقا تۇسۋىنەن تۋىندايتىن زارداپتار، وزىنە-وزى قول جۇمساۋدىڭ (سۋيسيد) جيىلەۋى جانە سۋىق قارۋ قولدانۋدان ومىرلەردىڭ ەرتە قيىلۋى سەكىلدى قاسىرەتتەردىڭ الدىن الۋدا ءار ءبىر قازاقستاندىق جاۋاپتىلىعىن تەرەڭ سەزىنسە. قازاقتىڭ ءار ءبىر وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتى ارتسا جانە ءار ءبىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ، اسىرەسە، رۋحاني-ادامگەرشىلىك جانە يماندىلىق تاربيەسىنە جاۋاپتىلىعىن ارتتىرىپ ارەكەت ەتسە - مەلەكەتىمىز وركەنيەتتى ەلدەر ساناتىندا بولارى انىق. بارىمىزدى باعالاي، جوعىمىزدىڭ ورنىن تولتىرۋ تەك ءوز قولىمىزدا ەكەنىن قوعامىمىزدىڭ ءار ءبىر ازاماتى (الەۋمەتتىك دەڭگەيىنە، شەن-شەكپەنىنە قاراماستان) تۇسىنسە «بالا – بولاشاعىمىز» دەگەن اسىل مۇراتىمىز جۇزەگە اسار ەدى. مەنىڭ، ۇستازدىق اسىل مۇراتىم – ەلىمنىڭ كەلەشەك تۇتقاسى دا كىرپىشى دە بولا الاتىن ازامات تاربيەلەۋ.
You Might Also Like
