اكەسىنە تارتقان كىسى
اباي مەكتەبىنە جاڭا كەلگەن ءمۇعالىمىمىز سالداۋ جىگىت ەكەن، تاقياسىن ءبىر شەكەسىنە كيىپ، قولىنا ۇكىلى دومبىرا ۇستاعاندى ءتاۋىر كورەدى ەكەن دەگەن ءسوز ارا-تۇرا ەستىلىپ ءجۇردى. مەكتەپتەگى وزىنەن وقيتىن قىزدارعا دا كوز قيىعىن تاستاپ، قىرىنداپ قويادى ەكەن دەستى زىپىلداق اۋىزدار. ءبىر كۇنى «الگى ءمۇعالىم ءاديشاعا ءسوز ايتىپتى، بەتىم-اۋ»، دەپ تۇرعان جەڭگەي اۋزىن سىلپ دەگىزدى. قايدان عانا ەستىپ قويادى دەسەڭىزشى ساق قۇلاقتار-اي. مۇنداي ءسوزدىڭ ەڭ العاش وسى ۇرتازىدان عانا ەستىگەن ءاديشا شوشىپ كەتتى. «مۇنىڭىز قالاي؟ مەن ءسىزدىڭ شاكىرتىڭىزبىن عوي، ءتىپتى جاسپىن عوي» دەگەن سوزدەرىن دە ايتىپ ەدى ول ءبىراق. ءاديشا ءوزىن سىرتقا تەپكەن سايىن ۇستازى جاقىنداپ، مايلى كۇيەشە جابىسا ءتۇستى. ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ، جالىندى دا، تىرناعىن دا جالاپ-جالاپ الدى. ول بولاشاقتاعى بولجاۋىن ايتىپ، قولى ءاديشاعا جەتسە، ءوزىن قانداي باقىتتى اداممىن دەپ سانايتىنى، ەكەۋى قوسىلعاننان كەيىن سونداي ءتاتۋ-تاتتى تۇراتىنى جايىندا سۋماڭ قاعىپ، اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي ايتىپ ءجۇردى.
— مەن سەنى الماي قويمايمىن، اكەمە تارتقان ۇلمىن،— دەپ تە جىبەردى ول.
بۇعان ءاديشا ءمان بەرمەدى، وقۋىن وقي بەردى. ۇستازى وندا دا قويعان جوق، ارقاڭدى الىستان وراعىتىپ، تۇزاقتىڭ ءبىر ۇشىن ءاديشاعا تاستاپ ءجۇردى. اديشامەن بىرگە وقيتىن ساباقتاس قارىنداسىنان: «قۇلاپ بارامىن، جانىپ بارامىن، وتقا ءتۇسىپ ورتەنگەلى تۇرمىن» دەگەن سوزدەردى ايتىپ تالاي-تالاي حات جازدى. ارسىزدىققا سالىنىپ، كەيبىر حاتتاردىڭ اياعىنا، «سەنىڭ بولاشاق كۇيەۋىڭ» دەپ قول قويىپ تا ءجۇردى. «اكەمە تارتقان ۇلمىن» دەگەندى دە قايتالاي ءجۇردى.
بۇدان كەيىن ءاديشا ءبىلىپ تۇرعان ساباعىنا «جامان» باعا الاتىن بولدى. امال نە، قۇداي اعاسىن وسىلاي بۇزىپ قويدى. ءاديشاعا كەلگەندە ول ەكىدەن باسقا ءسيفردىڭ ءبارىن ۇمىتتى.
كوكتەمنىڭ كورىكتى كۇندەرىنىڭ بىرىندە كلۋبتا «امانكەلدى» كينوفيلمى ءجۇرىپ جاتتى. باتىردىڭ ءومىرى جايىنداعى ءفيلمدى كورۋگە كوپ وقۋشىمەن بىرگە ءاديشا دا كەلدى. كارتينا اياقتالعاننان كەيىن، باسقىشتان ءتۇسىپ كەلە جاتقان قىزدى ۇرتازى شاپ بەرىپ قولىنان ۇستاي الدى. بۇل كەزدە بالالار تاراپ، ادام سايابىرلاعان دا ەكەن. ءتىپتى ءاديشانىڭ بىلەگىنە ونىڭ قولى جابىسىپ قالعانداي. ءاديشانىڭ قاي شامادا جۇلقىنعانىن كىم ءبىلسىن، شىنىمەن جۇلقىنسا قۇتىلار ەدى عوي، ايتەۋىر بۇلقىنىپ ەشتەمە وندىرە المادى. ۇرتازى ايتەۋىر اديشامەن بىرگە ەرە كەتتى. كورگەن كوز، ەستىگەن قۇلاقتار سولاي دەپ ءجۇردى...
تاعى ءبىر كۇنى ۇرتازى ءاديشاعا ۇيلەنىپتى دەگەن ءسوز ەستىلدى. جەرگىلىكتى «سوسياليستىك قۇرىلىس» گازەتىندە ۇرتازىنىڭ فەودالدىق-بايشىلدىق سارقىنشاقتان ارىلا الماي جۇرگەندىگى اشكەرەلەنىپ ماقالا. باسىلدى. ول بۇل جەردە ايلاسىن اسىرىپ، ءاديشانى الداپ ومبىداعى تۋىستارىنا جىبەردى.
— اكەمە تارتقان ۇلمىن، مەنى ۇستاي المايدى،— دەدى ول.
اقىرى، ءىس باسىلىپ، ءىز سۋىعان سوڭ، ەكەۋى ەرلى-زايىپتى كىسى بولىپ تۇرا بەردى.
ۇرتازى ارمياعا كەتتى. ءاديشا ونىڭ امان كەلۋىنە تىلەكتەس بولىپ سارعايا كۇتتى.
ۇرتازى كەلگەننەن كەيىن بۇرىن ءبىر ۇيدە ەكەۋ بولسا. ەندى بەسەۋ بولدى.
«قارتايعاندا كارى بوز جورعا شىعىپتى» دەگەندەي، اكەسىنە تارتقان ۇل ءتورت بالانىڭ اكەسى بولعاننان كەيىن بۇزىلا باستادى. سودان ول تابان اۋزىندا قاراعاندىعا كوشپەك بولدى. ونىڭ مىنەزىندەگى ورەسكەلدىكتى بايقاعان ءاديشانىڭ اكەسى: «شىراعىم، ۇرتازىنىڭ ءسوزى قىرىق قۇراۋ، توقسان تاراۋ، قايسىسىن ۇستارىڭدى بىلمەيسىڭ، قاڭعىپ قالىپ جۇرمە» دەپ، قىزىنا ەسكەرتكەن دە ەدى. ءبىراق. ءاديشانىڭ كوپ جىلدان بەرگى ۇيرەنىسىپ قالعان ەت جۇرەگى ونى قيمادى. قاراعاندىعا بىرگە كەتتى.
قاراعاندىعا كەلگەن سوڭ ءاديشاعا ۇرتازىنىڭ تاعار ءمىنى كوپ بولدى. «قالاي بولسا سولاي جۇرەسىڭ. مادەنيەتىڭ جوق»، ءتۋفليدىڭ ەكشەسىن قيسىق باساسىڭ شاشىڭدى «بىلاي، نەتىپ، بۇيرالاتىپ قويمايسىڭ»، تاعى تاعىلار.
— انا زيانى كوردىڭ بە؟ قانداي ادەمى، سونداي نەگە بولمايسىڭ؟— دەدى ۇرتازى ايەلىنە.
— ونداي بولۋ بىلاي تۇرسىڭ وعان ۇقساعىم دا كەلمەيدى! —دەپ ءاديشا كەسىپ ايتتى.
— نەگە؟!
— زياعا ۇقساپ ايەلى بار ادامعا جارماسۋعا مەنىڭ ارىم جەتپەيدى. ونداي نەكەبۇزارلىقتى، ارسىزدىقتى سوعان اق بەردىم.
ءاديشا بۇل كەزدە ۇرتازىنىڭ زيامەن كوڭىل قوسقانىن سەزىپ تە قالعان ەدى. باياعى «ءولدىم-تالدىمنىڭ» اياعىنىڭ كوپكە بارماعانىن، وسال، جاساندى ماحاببات ەكەنىن ەندى سەزدى...
وسىنداي قىرىن كەتكەن كۇندەردىڭ بىرىندە جاڭاارقادان زيا الماتىعا كەتتى دەگەن ءسوز دۇڭك ەتە ءتۇستى. «ارقادان قىزى سۇلۋ باي كوشتى دەپ تورعاۋىتتان بايتالمەن قودار سالدى» دەگەندەي قاراعاندىدان ۇرتازى دا اتتاندى. ازدان كەيىن-اق ءاديشانىڭ اتىنا الماتىدان حات كەلە قالدى. بالالاردىڭ اكەسىنەن شىعار دەپ ويلادى ول. ءبىراق، بۇل جولى ۇرتازى بالالاردىڭ اكەسىنشە ەمەس، جاي ءبىر تانىستارشا سۇلەسوق حات جازىپتى. «سەن بالالاردىڭ اپاسى بولىپ وتىرا بەر» دەپ قويىپتى ءبىر جەرىنە.
— مەن اكەمە تارتقان ۇلمىن. ايتقانىمدى كەلتىرمەي قويمايمىن.
ۇرتازى قايتادان قاراعاندىعا كەلگەن سوڭ:
— سەن بايبىشە بولىپ وتىرا بەر، ءتورت بالاڭ بار، ەندى ساعان نە كەرەك، مەن ءوزىم سۇيگەن جاس زيامەن قىزىق ءومىر سۇرەيىن،— دەپ ول بىردە، بەت-اۋزى قيسايماي تۋرا كەتتى.
اۋەلدە ءاديشا مۇنى قالجىڭ شىعار دەپ ويلادى. ءبىراق بۇل ويىپ ەمەس، شىن بولىپ شىقتى. كىنالاۋعا تۇك تابا الماعان ۇرتازىنىڭ ءاديشاعا تاعار ءمىنى مىناۋ بولدى: «سەنى العاندا وزىمە تارتقان ۇل تابار دەپ الىپ ەدىم، سەن ىلعي قىز تاباسىڭ. بايبىشە بولىپ وتىرا بەر دەسەم، كونبەيسىڭ، بۇل قورلىق دەيسىڭ ءتورت بالامەن شۇبىرتىپ سەنى كىم الادى؟ تاستاعان سۇيەك كوزىڭە تيمەي، ءجۇر قاڭعىپ!»
وسى اڭگىمە بولعاننان كەيىن دە «ءبىر كۇنگى جولداسقا — قىرىق كۇن سالەم» دەپ. ءاديشا ونى ءبىر جىل كۇتىپ وتىردى. اقىرى، باياعى كۇيىپ جانعان شوكتا قولامتانىڭ جىلۋى قالماعان سوڭ ول توركىنىنە كوشىپ كەتتى.
ۇرتازى ۇيدە وتىرعاندا «اكەگە تارتقان ۇلمىن» دەگەن ماقتانىش ءسوزىن راسقا شىعاردى. اكەسى دە ءبىرىن الىپ، ءبىرىن تاستاپ، توسەگىن سەگىز رەت جاڭعىرتقان ەكەن. ەگەر ۇرتازىنىڭ ءوزى ايتقانىنداي، اكەسىنە تارتقانى راس بولسا، زيامەن دە تۇرار-تۇرماسى ەكىتالاي. ءدال ايتقاندا ونىڭ دا شامادانىن ارقالار كۇنى الىس ەمەس شىعار دەسىپ جۇرت ارتىن باكتى.
سول ۇرتازى ءقازىر قاراعاندىداعى جامبىل مەكتەبىندە ىستەسە كەرەك-تى. بۇل — اندا-ساندا بالالارىنا اقشا جىبەرەتىن جۇمىس ورنى. ول مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن تولىقتىراتىن ينستيتۋتتان الاتىن اقشانى ەشكىمگە بىلدىرمەيدى. باياعى ءاديشانى الداعانىنداي بۇل كەزدە بالالارىنا دا ۇستاتپايدى. بۋحگالتەريانى توقسان الداپ، نەشە قۇبىلادى، كەيدە تاپقىزباي كەتەدى.
— اپا، اكەم قايدا؟— دەپ سۇرايدى بالالارى ءاديشادان. ول جاۋاپ بەرە المايدى، مۇڭايىپ تومەن قارايدى. ونىڭ ورنىنا :
— سەندە اكە سىقىلدى اكە بار ما ەدى، سەندەردى كوزى قيىپ تاستاپ كەتكەن مەيىرىمسىز بىرەۋ داعى ول. نەسىن سۇرايسىڭدار ونىڭ،— دەيدى ناعاشى شەشەسى جيەندەرىنە. راس-اۋ، بىرەۋ ەمەس، ءتورت بالاسىن ءتىرى جەتىم ەتىپ، كوزىن جاۋدىراتىپ تاستاپ كەتكەن مۇندايلاردى قالاي اكە دەپ ايتارسىز.
قويان كوجەگىن تۋعان سوڭ قورداعا كومەدى ەكەن دە، «قانجىعادا كورىسەرمىز» دەپ قوردانى ءبىر تەۋىپ زىتىپ كەتەدى ەكەن. ۇرتازى دا كوجەگىنەن بەزگەن قويانداي بىرەۋ بولىپ شىقتى.
ول ول ما، ەندى زيا دا چەمودانىم ارقالاپتى. ناعىز اكەسىنە تارتقان ۇل ەكەن، شىركىن ۇرتازى. شاماسى سەگىزگە بارماي توقتالماس، ءسىرا!
1967
You Might Also Like
-
ءبارىمىز دە شوشىپ وياندىق. جازعى تاڭعى ءتاتتى ۇيقى شايداي اشىلدى. زار قاققان ەسىكتەگى قونىراۋ شىرىلداپ الىپ بارادى. بەزگەك بولعان ادامداي بەزەك قاعادى. قوڭىراۋ كومەك بەرە قويماعان سوڭ ەسىكتى قولمەن تا...
-
ءتۇن... كوشەنى كوكتەمنىڭ قاراڭعى سوقىر تۋمانى باسىپ تۇر. كوزگە تۇرتسە كورگىسىز. كوشەدە ادام جۇرەتىن ۋاقىت ەمەس. ەل ورىنعا وتىرعان. كىشكەنە بولمەنىڭ ىشىندە ءۇش كىسى وتىر. ەكەۋىنىڭ ءسوزى ءبىر وڭكەي. ءۇشىن...
