التىن جۇزىكتىڭ يەسى
مەديسيناعا بەلگىلى اۋرۋدىڭ سانى ازىرگە ءۇش مىڭ قىرىق بولسا كەرەك-تى. ال اۋىراتىن ادامدار دا بىر-بىرىنە ۇقساي بەرمەيتىن ءۇش مىڭنان الدەقايدا كوپ مىنەزبەن كەلىپ اۋرۋحاناعا جايعاسادى ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە كەسەلى جانىن جەگەندىكتەن امالدىڭ جوعىنان كەلگەندەرى بار سياقتى، كەيدە جەلكىلدەپ، ءبىراز كۇن ءازىر تاماق، ءازىر توسەك ءۇشىن كەلەتىندەرى دە بولاتىن كورىنەدى. شىنىندا اۋرۋحاناعا ءبىر كىرىپ العان سوڭ ەرىنگەندىكتەن وتىرىك ىڭقىلداي قويساڭ بەتى-قولىڭدى دا بىرەۋ جۋىپ بەرەدى ەمەس نە: شاماسى وندايلار اۋرۋحانانى جەتىك زەرتتەگەن ادامدار بولسا كەرەك.
ولەتىن بالا مولاعا قاراي قاشادى» دەمەكشى، cay جانىنا اۋرۋ تىلەپ جۇرەتىندەر بار دەگەنگە سەنگىڭ دە كەلمەيدى. دەگەنمەن پەندەمىز دەڭىز. تۇرمەگە دە، اۋرۋحاناعا دا قالانىپ باراتىنداردى (ەكەۋى دە ادامدى تۇزەتەدى عوي) ەستىگەنىمىز بولماسا كورگەنىمىز جوق-تى. ايتكەنمەن ناق سونداي «اۋرۋ» بولماعانمەن بىرەۋلەردىڭ «زەرتتەلۋ» ءۇشىن تۇسكەنىن كورگەنىم بار.
ناۋقاس ادامداردىڭ ادەتتەگى ەرمەگى بۇگىن اۋرۋحاناعا كىم كەلدى، ول قانداي ناۋقاس، دەرتى قاتتى ما، الدە ەركەلىك پە، جاسى قاي قۇرالپى، قىزمەتى، لاۋازىمى كىم، نەمەسە ايەل بولسا ول كىمنىڭ ايەلى، ادەمى مە ەكەن، ءوز مانسابى جوق بولسا، كۇيەۋى نەمەسە ايەلى نە ىستەيدى ەكەن، كەتكەندەر بولسا بەلگىلى، ناۋقاسىنان قاي شامادا جازىلدى، ايىعىپ كەتە مە، الدە ۇيىنە بارعان سوڭ و دۇنيەگە اتتانا ما، قانشا كۇندىك، نەمەسە قانشا ساعاتتىق ءومىرى قالدى، تاعى تاعىلار.
اياعىمىزدان جۇرەتىندەرىمىز تۇسكى اسقا اسحاناعا جينالعانىمىزدا شەتكى ستولدا وتىرعان گاستريتى ءىشىن الەپ-جالەپ، ىشكەن-جەگەنىن بويىنا جۇققىزباي قويعان ينەلىكتەي ارىق، جانىنداعى ايەلدىڭ جارتىسىنداي عاليا جۇرەكتى ماي باسىپ كەتكەندىكتەن دەمىن ەكى يىعىنان الىپ وتىرعان، ءوزى دە شوقىداي ءداۋ ايەل كۇمىسكە بۇرىلىپ:
— مەنىڭ پالاتاما جاڭا كەلگەن ايەل تاماقتى الدىرىپ ىشەتىن بولدى. سىزبەن ناۋقاستاس بولماسا كىمگە ايتارسىڭ — دەدى.
«ناۋقاستاس» دەگەن ءسوز كوڭىلىنە شىق ەتە قالعان كۇمىس قىلت ەتە ءتۇسىپ، ءتىل قاتپادى. ناۋقاستاس! نە دەگەنى ول؟ مەن مۇنداي اۋرۋدى قۇدايدان سۇراپ الىپپىن با دەپ وتىرعانداي. تىرسىلداپ جارىلا جازداپ قالدى. مۇنى بايقاعان اۋرۋ بارىنەن قاتتى بولسا دا، بورىلىكپەن ارىعىن سىرتقا بىلگىزبەي قامپايىپ جۇرگەم كوڭىلدى اسان وسى قىرعي قاباق كيكىلجىڭدى جويىپ جىبەرمەك بولدى:
ەكەۋىڭشە ەمدەلسە تەز جازىلار.— بۇل ءوزى دە ىزاعا بۋلىعىپ وتىرعان كۇمىسكە جامان ءتيدى. ول اساندى باستىرمالاتىپ كەپ بەردى.
ءىشىپ العان توراڭعىداي بولماي جوعالشى، ءارى. ولەيىن دەن تۇرىن سەنىڭ كۇلكىڭ قاي جەرىڭنەن كەلەدى.
اساپ شامدانعان جوق. جۇرتپەن قوسىلا كۇلدى. كۇمىسكە باتىپ وتىرعانى «ەكەۋىڭشە ەمدەلسە» دەگەن ءسوز. ويتكەنى وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن تاڭەرتەڭگىلىك اينالىستا دارىگەر كۇمىسكە دە، عالياعا دا قاتتى ەسكەرتۋ جاسادى. ويتكەنى عاليا ارىق بولعاندىقتان از دا بولسا ىشكەن تاماعىم بويىما ءسىڭسىن دەيدى ەكەن دە، تاماق ىشە سالىسىمەن جاتا قالادى. ونداعى ويى ىشىمە ماي بايلانسىن دەيدى. ءبىراق سودان ۇيىقتاپ كەتەدى دە، ىشكەن تاماعى (ءوزى اۋرۋ ءىش قوي) قورىماي كىلكىلدەپ جۇرەگىنىڭ باسىندا تۇرادى، سوندىقتان كەلەسى تاماق باتپايدى. ءسويتىپ جۇدەيدى دە جۇرەدى. ال كۇمىس بولسا، ونىڭ جاعدايى مۇلدەم بولەك. ول تاماق ىشە سالىسىمەن اۋلاعا شىعادى دا، سودان ءبىر وتىرماي ءجۇرىپ الادى. ونداعىسى تاماق ماي ۇستىنە ماي بىتىرمەسىن دەپ قاۋىپتەنەدى. ونىڭ ءبارى دۇرىس-اق. ءبىراق ول كەلەسى اسقا كەلگەندە قارنى اشىپ زورعا جەتەدى دە، بەرگەن سىباعانى سىپىرىپ-سيىرىپ سوعىپ الادى، ءتىپتى قوسىمشا سۇراپ ىشەدى. سودان كۇن اسقان سايىن عاليا ىلميە تۇسەدى دە، كۇمىس كۇمپيە تۇسەدى. جاڭا اسان سوزىنە اشۋلانعانى دا وسى ەدى.
ناق وسى ءبىر كەزدە ادەيى وسى اڭگىمەنى ءۇزىپ جىبەرەيىن دەگەندەي اۋرۋحاناعا سوڭعى كەلگەن ايەل عاليانىڭ كورشىسى اشىق تۇرعان اسحانا ەسىگىنىڭ الدىنان ءوتىپ، وسى جەرگە ورناتىلعان تەلەفونمەن ۇيىمەن سويلەسە باستادى.
— سەنبىسىڭ؟ مەن تۇرعان عوي. مىناۋ اۋرۋحانانىڭ تاماعىنىڭ تاماق سيقى جوق ەكەن. تورتتان باسقا تۇك جەمەيتىن بايقۇس باسىم، جاڭا كوك سورپانى ىشپەي تاستاپ شىقتىم. سەن بالالاردىڭ قولىنان شوكولاد ءتۇسىرۋشى بولما. ولار شوكولودتان باسقانى جەمەيدى عوي...
مىنا ءبىر سوزدەر اسحانادا وتىرعانداردىڭ ءبارىن ەلەڭدەتىپ-اق تاستادى. ەلەڭدەمەۋگە بولار ما!؟ مىناۋ شاماسى پەرىشتە شىعار. ءوزى تورتتان باسقا تۇك جەمەسە، بالالارى شوكولادتان باسقانى اۋزىنا الماسا، ول دۇنيەدە بولماسا بۇل دۇنيەدە جوق حوردىڭ قىزىنداي ءبىر ساۋلەم بولىپ شىقتى عوي.
اۋرۋ بولسا دا وتىرعان ەركەكتەردىڭ ءبىرازى جاڭاعى پەرىشتەنى كورۋگە دالىزگە تاماعىن تاستاي شىقتى. اۋىزدارى شوپشەڭدەگەن ايەلدەر دە تاماقتارىن شالا ءىشتى. ءتىپتى، ولاردىڭ الدىنداعى استارىن ىشۋگە مۇمكىندىك بەرمەي سايقىمازاق اسان دا دەگبىرىن الىپ بولدى.
— قالاي عانا تورتتان باسقا تاماق ىشپەيتىن ساۋلەمدى كورمەي قالاسىڭدار. ءوي، وڭكەي ارىق توقتىعا ۇساعان بايقۇستار، كاپۋستا سورپانى ءىشىپ، ءسابىزدى قويانشا كەمىرىپ ءولىپ بارادى عوي. تارەلكانى جەپ قويماقپىسىڭدار!..
اسان سوزىنەن كەيىن اسحانادا كۇمىستەن باسقا ەشكىم دە قالمادى. ءبارى دە دالىزگە شىعىپ تۇرعانعا ءبىر-بىر قاراپ جىميىپ قويىپ، اياڭداپ كەتە باردى. تۇرعان جاپ-جاس كەلىنشەك. «بۇرىنىراقتا استىقتى قاپپەن تاسىعان كەزدە قالعان-قۇتقان ءداندى سالىپ قوياتىن ۇلكەن داعارالار كولحوز قىرماندارىندا تۇرۋشى ەدى. ناق سونداي قولپيىپ تۇر. شىنىندا تورت قانا جەگەن ادامداي. ۇزىنى مەن كولدەنەڭى بىردەي بولىپ تەلەفونعا جابىسىپ قالعان. ەكى قابات بولماسا دا بەتى سەكپىلدەنىپ، نوقتالانىپ كەتىپتى. جازدى كۇنى تارى ىستەگەندە بىلعاۋىش ۇستاپ تارى قۋىرىپ وتىرعان ايەلدەر ءبىر جاعىنان بەتىن وت، ءتۇتىن، كۇيە شارپىپ، ءبىر جاعىنان كۇن قاقتاپ قارالا-تورالا بولىپ كەتۋشى ەدى. بەت-جۇزى ناق سولارداي. ءقازىر عانا قازاننان قۋىرىپ العانداي. تورتتان باسقا تاماق جەمەيتىن، جەل تيمەگەن سالقىن ۇيدەن شىققان ادامعا ەشكىمنىڭ كوزى ءتيىپ، سۇعى وتپەيتىنىن ءبارى دە سەزدى.
تۇرعاننان جۇرتتىڭ كوڭىلى شيتكىپ قالدى. دەگەنمەن ونى ەمدەيتىن دارىگەرمەن بىرگە مەن دە زەرتتەي باستادىم.
تۇرعان كۇنىنە ۇيىنە ەكى مارتە تەلەفون سوعادى. شاماسى تۇستە ەرى كىزمەتتە بولادى بىلەم. ەكى ۇل، ەكى. قىزىنىڭ ءبىرىن شاقىرىپ سويلەسەدى. ناۋقاس ادامدار ول كەزدە تۇرعان ءسوزىن اسحانادا وتىرىپ ەستيدى. ونداعى ءسوزدىڭ ءبىرى (العاشقى كۇنگىسى) بىلاي كەلدى:
— جوكەڭ سەنبىسىڭ. بۇل ماماڭ عوي. قارىندارىڭ اشىپ قالعان جوق پا؟ كوكەڭ اكەلىپ قويعان شوكولادتى كۇيسەتىپ سوعا بەرىڭدەر. كوكەڭە كەشكە ايتارمىن، بىرنەشە قوراپ اكەلىپ قوي دەپ. جوكەڭ سەرۆانتتىڭ ورتاڭعى سۋىرماسىندا مەنىڭ التىن جۇزىگىم تۇر. سەن ونى الىپ لاقتىرىپ تاستاپ جۇرمە. ۇيىقتايتىن بولمەدەگى ۇلكەن كۇزگىنىڭ الدىندا مەنىڭ التىن ساعاتىم تۇر، الگى ساۋلەگە ايت، قولىما سالام دەپ ءتۇسىرىپ الىپ جۇرمەسىن. ءوزىنىڭ التىن ساعاتىن سالسىن...
تۇرعان شارشاپ كەتتى بىلەم، ۇيىمەن سويلەسۋگە تەلەفون كۇتىپ تۇرعاندارعا قاراپ، ورىندىقتى قويىپ جىبەر دەپ ىمدادى. ءتىپتى ونىڭ باعانادان بەرى قالاي تۇرعانىنا، جالپى قالاي جۇرەتىنىنە تاڭدانىپ قالدىم. اياعىنا كوزىم ءتۇسىپ ەدى شيديگەن بالتىرى اناۋ، مولداۋ جارالعان دەنەنى قالاي كوتەرىپ تۇر ەكەن دەرلىك. ورىندىق الىپ بەرۋگە اسان دايىن ەكەن. لىپ ەتكىزدى. ول جوڭكەرىلىپ زورعا وتىردى دا، تەلەفونعا ەندى كىشى ۇلىن شاقىرتتى.
— ساماتجان، مەن ماماڭ عوي. سەن ۇستىڭە اناۋ بەرليننەن الدىرعان كوستيۋمىڭدى كيمەي-اق قوي. لەنينگرادتان الدىرعانىن كي. اينانىڭ الدىنداعى مەنىڭ دۇررى-گاۋھار سىرعالارىممەن ويناما، ونى ۇستاما...
ارتقى جاعىمداعى بىرەۋدىڭ كۇبىرى كوڭىلىمدى ءبولىپ جىبەردى. اسان ەكەن. ساناپ وتىر:
— ۇيىندە سەرۆانتى بار ەكەن. ءبىر. ونىڭ ىشىندە التىن جۇزىگى تۇر. ەكى دەڭىز. اينا الدىندا التىن ساعات بار، ءۇش...
جۇرت دۋ كۇلىپ جىبەردى. ءبىراق تۇرعان وزىنشە سويلەي بەردى.
كەشكە قاراي سايقىمازاق اسان جۇرتتان بۇرىن تەلەفون جاعىنان ورىن الدى. وزىنشە كەلسە دە، الدە التىن جۇزىكتىڭ يەسىنىڭ ءسوزىن تىڭداعىسى كەلسە دە ءبارى ءتىزىلىپ قالىپتى. كەزەك تۇرعانعا كەلگەندە باعانادان بەرى دابىرلاسىپ وتىرعاندار تىنا قالدى. تۇرعاننىڭ ماي باسقان بىربىق ساۋساقتارى تەلەفون تەگەرمەگىن اينالدىردى:
— اللو، ەسكەن، مەن عوي. امانمىن. ولەر بولدىم. ءىشىم پىستى. ماعان ءبىر كىتاپ اكەپ بەر. ءتۇۋ ەكى مىڭ توم كىتاپتىڭ ىشىنەن قولىڭا تۇك تۇسپەي تۇر ما؟ ىلىنگەنىن اكەل. سەن قاي كوستيۋمىڭدى كيىپ ءجۇرسىڭ. اناۋ ارزان ەكى ءجۇز سومدىقتارىن-اق كيسەڭشى. قاراپ جاتىر عوي. نە ءبىلۋشى ەدى. مەن اۋرۋحانادان شىعاردا اناۋ اۆستريالىق كوستيۋمدى اكەل، جوق، جوق ونى اكەلمە. الگى جاپونشاسىن اكەل. مەنىڭ التىن القامدى شيفونەرگە تىعا سالشى...
ەستىگەندەر تۇرعانعا ءبىر-بىر جىميىپ كەتە باستادى. بۇدان كەيىن اۋرۋحانادا ول تەلەفونمەن سويلەسكەندە قاسىنا ەشكىم بارمايتىن بولدى. شاماسى تۇرعان ءۇيىنىڭ دۇنيەسىن تەگىس ءبىلىپ بولسا كەرەك.
...كۇن جەكسەنبى بولاتىن. اۋرۋحاناداعىلار اۋلاعا شىعىپ دەمالىپ وتىرىستى. بۇل جەرگە تۇرعان دا شىعىپ كەلە جاتتى. ول جولشىباي اركىمگە الدەنەنى كورسەتەدى. ناۋقاستار ۇندەمەي قارسى الدى. ماعان تاياۋ وتىرعان اسان مەنى ءتۇرتىپ قالدى. ويدا جوقتا بۇيىرىمنەن تيگەن تۇرتكىدەن شوشىپ قالىپ، جالت قارادىم. تۇرعان عالياعا كەلىپ:
— ءتىسىمنىڭ كورونكاسىن قارا، ءتۇسىپ قالدى. ەكى التىن ءتىسىم بار ەدى عوي، بىرەۋى،— دەيدى. عاليا ءتىس جارىپ ءلام دەمەدى. جۇرتتىڭ ءبارى تۇرعاننىڭ ءتۇسىپ قالعان ءتىسىنىڭ كورونكاسىن (الدە ءوزىن) تاماشالاپ وتىرعاندا ناۋقاستارمەن ءبىر ەركىن اڭگىمەلەسپەك پە، الدە ادەيى ءبىر شارۋاسى بار ما، باس دارىگەر كەلدى. ول جۇرتتىڭ سىپىرا سىرقاتىن سۇراپ وتىردى. كەزەك تۇرعانعا كەلگەندە اۋزى جىلدام اسان:
— ناۋقاسى قاتال، بۇل كىسىنىڭ — دەمەسى بار ما. مۇنى ەستىگەن تۇرعان شوشىپ، شورشىپ ءتۇستى:
— ءسىز قايدان ءبىلدىڭىز؟— تۇرعان دارىگەرگە اۋرۋىن ۇزاق اڭگىمەلەدى. ءبىراق دارىگەر دە، باسقالار دا ونىڭ ناۋقاسىنا تۇسىنە المادى.
— ايتەۋىر دەرتى قاتال،— دەدى اسان قويماي.— تاماقتى پالاتاعا الدىرىپ ىشەدى، اۋلادا جۇرتتان كوبىرەك قىدىرادى، كوبىرەك سويلەيدى.— دارىگەر اسان ءسوزىن ەستىمەدى. تۇرعاننان قايتا سۇرادى:
— سونىمەن ءسىزدىڭ ناۋقاسىڭىز نە بولدى؟—دەپ كۇلدى ول.
— باسىم، بەلىم، سەگىز كوزىم... جىلىنشىگىم...
— دەرتى — ماقتان، تىم قاتال...— دەپ جىبەردى اسان.
دۇيسەنبى كۇنى تۇرعاندى باس دارىگەرگە شاقىرتىپ كەتتى. بۇدان كەيىن ونى اۋرۋحانادا ەشكىم كورە العان جوق. ارماندى جەرى وسى بولدى.
1967
You Might Also Like
-
كورشىنىڭ ءحالىن كۇندە سۇراپ تۇرۋ ابزال دەسەدى حالىق. ءبىراق، ومىردە ولاي بولا بەرمەيدى. كورشىمەن كۇندە كەزدەسە المايسىڭ. ءتىرى كىسى تىرشىلىگىن ىستەپ كەتكەن بولار دەپ سالاسىڭ. دەگەنمەن كورشىنىڭ دە كورش...
